I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. Pojęcie, ewolucja i cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej.

społeczność międzynarodowa:

• ogół suwerennych państw, utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe

• ogół suwerennych państw a także niesuwerennych podmiotów, czyli wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych wyposażonych w zdolność do działania na płaszczyźnie międzynarodowej, których prawa i obowiązki są regulowane przez prawo międzynarodowe (znaczenie szersze)

geneza społeczności międzynarodowej:

• w Europie państwa należały do wspólnego kręgu kulturowego (rodzina „narodów państw chrześcijańskich”), sprzyjało to rozwojowi stosunków międzynarodowych (od czasów średniowiecza)

• pokój westfalski z 1648 r.- oznaczał kres panowania cesarza i rozpoczął w Europie okres stosunków opartych na stopie równości

• konferencje dyplomatyczne w Osnabrück i Münster - powstanie „rodziny narodów”

• wiek XIX - powstanie pierwszych organizacji międzynarodowych (unii administracyjnych) w wyniku szybkiego postępu na płaszczyźnie nauki, wymiany międzypaństwowej itp. (ujednolicenie miar i wag, zagadnienia komunikacji i łączności międzynarodowej itp.)

• wykształcenie się poczucia wzajemnych więzów, czemu towarzyszył rozwój prawa międzynarodowego określającego zasady i formy stosunków międzynarodowych

• poszerzanie się społeczności międzynarodowej: Ameryka Łacińska, kraje bałkańskie, Turcja, Japonia, Persja, Synaj, Chiny

• skład społeczności międzynarodowej:

• ogół państw, które weszły do społeczności nie tyle w wyniku czy poprzez uznanie międzynarodowe, lecz głównie w konsekwencji swego powstawania i nabycia zdolności w płaszczyźnie zewnętrznej

Cechy społeczności międzynarodowej

najczęściej wymienia się:

• mała liczba członków

• zasada równości

• mały stopień zorganizowania wewnętrznego

• brak obowiązkowego sądownictwa

zasada równości równośc w aspekcie formalnym, oparcie wzajemnych stosunków między państwami na zasadzie równości:

• równość wobec prawa:

• jeden głos na konferencjach lub w organizacjach

• precedencja protokolarna ustalana jest na podstawie kryteriów formalnych (czas, kolejność alfabetyczna

• prawa wszystkich państw są tak samo respektowane, bez względu na to, czy chodzi o państwo wielkie czy małe, i czy jest ono w stanie wymusić ich przestrzeganie

• w stosunkach zewnętrznych organy państwowe korzystają z takich samych immunitetów i przywilejów

• akty państwa (zasada par in parem non habet imperium) nie podlegają jurysdykcji, zatem nie mogą byś osądzanie przez trybunały wewnętrzne drugiego państwa

• nakaz okazywania sobie wzajemnego szacunku (kurtuazja międzynarodowa), także w normatywnie regulowanej sferze reprezentacji, stosunków dyplomatycznych, konsularnych czy morskich

• równość wobec prawa nie ma charakteru niezbywalnego - państwo może się jej zrzec (bądź jej części), np. przez przekazanie części kompetencji do organizacji międzynarodowej

szczególna pozycja wielkich mocarstw:

• wielkie mocarstw zajmują pozycję „pierwszych wśród równych” (stałe miejsce i prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa). Różnice w zakresie praw wynikają z:

• zgody innych podmiotów na uprzywilejowaną pozycję mocarstw (uznanie szczególnych obowiązków i roli w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa)

• elementy faktyczne (prawo morza ustalane przez tych którzy posiadają dostęp do niego i dysponowały największymi flotami)

mały stopień zorganizowania:

• brak władzy ustawodawczej, wykonawczej i obowiązkowego sądownictwa

• brak nadrzędnego wobec państw organu typu parlament

• ONZ spełnia tylko funkcje koordynujące, państwa nie są jej podporządkowane

czy istnieje społeczność międzynarodowa?

• tak, gdyż mimo braku aparatu represyjnego prawo międzynarodowe jest uważane przez wszystkich członków za wiążące społeczność międzynarodową

• mimo wszystkich występujących w obrębie społeczności konfliktów i sprzeczności nie tylko się nie zmniejsza, lecz wręcz narasta poczucie wzajemnych więzi i współzależności zarówno w sferze międzynarodowych stosunków ekonomicznych, wymianie handlowej, problemach demograficznych, żywnościowych, jak też ochronie środowiska naturalnego

2. Pojęcie, systematyka i cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego.

Definicja

• PRAWO MIĘDZYNARODOWE - zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych(między podmiotami tego prawa-katalog podmiotów ma postać otwarta i ma tendencję do powiększania się)

• spory dotyczące definicji rozbieżności dotyczące podmiotowości, źródeł i specyfiki prawa międzynarodowego

Nazwa

• termin „prawo międzynarodowe” pojawił się w literaturze w XVIII w. - autor angielski J. Bentham w 1780 r.; do języka polskiego wprowadził go F. Kasparka

• prawo narodów - termin używany początkowo wywodzący się z dosłownego tłumaczenia rzymskiego terminu ius gentium (w Rzymie oznaczało ono prawo cywilne regulujące stosunki obywateli rzymskich z cudzoziemcami: przepisy i instytucja wspólne wszystkim narodom)

• „prawo międzynarodowe” w XVI i XVII w. ius inter gentes - F. Suarez

• prawo międzynarodowe - od XVIII w. obie nazwy występują równolegle

• słowo „naród” (nation) w języku angielskim i francuskim jest synonimem państwa; dzisiaj naród ma także prawo do samostanowienia; naród walczący o niepodległość jest podmiotem prawa międzynarodowego gdy wykształci organy zdolne go reprezentować na arenie międzynarodowej

Systematyka

systematyka ścisły podział na pozostające ze sobą w określonych relacjach podziały - brak powszechnej akceptacji dla którejkolwiek propozycji usystematyzowania PM, jako konsekwencja ciągłego rozwoju i przystosowywania się do zmieniającej się rzeczywistości

od prawa wojny do prawa pokoju:

• Grocjusz w swoim dziele „o prawie wojny i pokoju” określił podział prawa międzynarodowego na dwa działy

• w miarę upływu czasu akcent przesuwał się na normy regulujące pokój

• prawo wojny zostało zredukowane do fragmentu całości prawa międzynarodowego

• polskie propozycje systematyki: 1958 r. L. Ehrlich (prawo międzynarodowe, nauka PM, podmioty PM, mechanizm stosunków między podmiotami PM); S. E. Nahlik (społeczność międzynarodowa, współdziałanie międzynarodowe, konflikty międzynarodowe)

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. ZASADA RÓWNOŚCI (FORMALNEJ) PODMIOTÓW

2. TWORZENIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (BRAK USTAWODAWCY)

• podstawą obowiązywania normy p.m. jest zgoda (wyraźna lub dorozumiana) danego państwa, obojętnie w jakiej formie wyrażona

• niesformalizowane i zdecentralizowane

• poprzez zawarcie umowy międzynarodowej, czy konwencji lub stosowanie danej praktyki (prawo zwyczajowe) → partykularyzm prawa

• w San Francisco w 1945 r. delegacja Filipin wystąpiła z wnioskiem, by ONZ mogła ustanawiać prawa bezwzględnie wiążące → nie przeszło.

• Rada Bezpieczeństwa wydaje decyzje - tj. akty stosowania prawa na podstawie Karty NZ, a nie tworzenia

• UE - rozporządzenia są wiążące, ale tylko w państwach członkowskich

• PRZYMUS W P.M. BRAK SANKCJI (BRAK ZORGANIZOWANEGO PRZYMUSU)

• potępienie wojny, przy jednoczesnej próbie budowy międzynarodowego aparatu przymusu (1-wsza - Liga Narodów - nieudana) → teraz ONZ - ma prawo stosowania przymusu (sankcji) na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa, ale tylko dla obrony lub przywrócenia pokoju, ale nie w przypadku każdego naruszenia.

• wg S.E. Nahlik - 3 rodzaje sankcji w p.m.:

1. sankcje natury psychologicznej - np. poprzez formalna rezolucję czy orzeczenie organu międzynarodowego

2. sankcje natury odwetowej - stosowane indywidualnie lub z pomocą innych państw → retorsje i represalia

3. sankcje zorganizowane - stosowane przez właściwy organ międzynarodowy

• sankcje organizacyjne (np. wydalenie z organizacji)

• sankcje gospodarcze

• sankcje polityczne

• sankcje wojskowe

• stosowanie tych sankcji napotyka na trudności rzeczywistej realizacji (np. słabe państwo, czy brak sprawnego działania ONZ)

• BRAK OBOWIĄZKOWEGO SĄDOWNICTWA MIĘDZYNARODOWEGO

• kiedyś tylko sądy polubowne (arbitrażowe), ad hoc

• teraz → Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (ONZ) - statut MTS stanowi część karty ONZ, ale można nie być w ONZ, ale być stroną statutu (np. Szwajcaria do 2000)

• Trybunał Arbitrażowy → możliwość natychmiastowego procedowania.

• stały - Haga - na podstawie konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu sporów (stały sekretariat, listy arbitrów, stały regulamin)

• ad hoc - państwa mają wpływ na skład i procedurę → z reguły podpisuje się umowę o nazwie Kompromis i określa reguły arbitrażu i arbitrów.

• sądy międzynarodowe nie mają kompetencji obowiązkowej → państwa muszą wyrazić zgodę, a jeśli ją wyrażą wyrok jest bezwzględnie obowiązujący.

• po zaistnieniu sporu - zgoda ex post albo poprzez umowę albo dwa akty jednostronne (np. uznanie powództwa, czyli zgoda na sądzenie sprawy przez MTS lub TA)

• przed zaistnieniem sporu:

• klauzula sporu(MTS)/arbitralna(TA) → jeśli powstaną spory na tle interpretacji lub stosowania danej umowy

• klauzula fakultatywna - MTS art. 36 § 2 statutu - możliwość złożenia deklaracji (jest ich ok. 60), że dane państwo wyraża zgodę na kompetencje MTS dla sporów z innym państwem, które też złożyło taką deklarację → MTS wydaje najpierw wyrok kompetencyjny, tzn. sprawdza czy jest kompetentny do rozpatrywania sprawy.

• STOSOWANIE P.M. I JEGO MOC WIĄŻĄCA

• SKUTECZNOŚĆ → choć jest słaba organizacja przymusu i brak sądownictwa to jednak państwa stosują normy p.m.

• P.M. jest PRAWEM → bo wszystkie państwa uznają jego istnienie i moc prawną (do p.m. odwołuje się Karta NZ). Nawet państwa, które łamią p.m. nie negowały jego istnienia.

3. Zagadnienie hierarchii norm w PM

W prawie krajowym system prawa budowany jest na zasadzie piramidy ( klasyfikacja źródeł prawa w Konstytucji RP art. 87). W prawie międzynarodowym nie występuje hierarchizacja źródeł prawa. Art. 38 ust. 1 Statutu MTS, który wymienia podstawy orzekania MTS i uznawany jest za nieformalny katalog źródeł prawa międzynarodowego, nie wylicza źródeł w porządku hierarchicznym. W pierwszej kolejności ujęto w tym przepisie umowy międzynarodowe, następnie zwyczaj, ogólne zasady prawa, orzecznictwo sadowe i poglądy doktryny, ale nie hierarchizuje to źródeł. To wyliczenie ma charakter pomocniczy i wskazuje sędziom kolejność źródeł prawa z jakiej powinni korzystać przy ustalaniu norm obowiązujących między stronami sporu.

Istnieją dwa przypadki gdy normy PM występują w porządku hierarchicznym.

-art.103 KNZ zgodnie z którym w razie sprzeczności między zobowiązaniami członków ONZ wynikającymi z Karty a ich zobowiązaniami wynikającymi z jakiegokolwiek innego porozumienia międzynarodowego pierwszeństwo posiadają zobowiązania wynikające z karty(KNZ nieformalna konstytucja PM)

-konstrukcja norm bezwzględnie obowiązujących ius cogens- zgodnie z definicją art. 53 KWPT imperatywne normy powszechnego prawa międzynarodowego, przyjęte i uznane jako całośc za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejsza normę ius cogens, np. zakaz tortur

4. Obowiązywanie prawa międzynarodowego.

doktryny wskazujące odmienne podstawy obowiązywania prawa międzynarodowego: naturalistyczna i pozytywistyczna

1. doktryna naturalistyczna (doktryna podstawowych, zasadniczych praw państwa)

1. odwołuje się do prawa natury

2. zasady PM mogą być wyprowadzone z istoty czy natury państwa; państwo ma przyrodzone, podstawowe prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty (prawo do istnienia, niepodległości, równości, szacunku i utrzymywania stosunków międzynarodowych)

3. współczesne negatywne konsekwencje: nadmierne akcentowanie swobód i praw poszczególnych państw kwestionuje możliwość istnienia wspólnego interesu i atomizuje społ. międzynarodową

2. doktryna pozytywistyczna (woluntarystyczna)

1. podstawą obowiązywania PM jest wspólna wola państw, która znajduje swój wyraz w normach zwyczajowych (powszechnej praktyce uznanej za prawo) i normach konwencyjnych (umowy)

2. zasada dobrej wiary - podstawą stosunków wiążących państwa jest ich wola, która je wiąże (państwo przyjmuje obowiązki z własnej woli, wywołuje to skutki prawne, stwarza zobowiązania międzynarodowe, które trwa niezależnie od jego zgody)

powody przestrzegania norm prawa międzynarodowego:

1. siła gwarantująca wykonanie norm - normy prawa znajdującego się w traktatach pokoju,

2. wzajemność - prawo dyplomatyczne, konsularne i komunikacyjne,

3. wspólny interes - normy o ochronie środowiska naturalnego człowieka, kosmosu oraz dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji narodowej

zasada efektywności:

3. istnienie pewnych przewidzianych przez prawo międzynarodowe sytuacji faktycznych bądź wywołuje ipso facto skutki prawne, bądź też jest warunkiem niezbędnym do ich powstania

1. wpływa na przestrzeganie norm prawa międzynarodowego

2. prawo międzynarodowe jest bezpośrednim rezultatem woli swych podmiotów i odzwierciedla określoną rzeczywistość społeczną

3. prawo międzynarodowe z reguły dostosowuje się do nowej sytuacji, rzeczywistości społ. w przypadku gdy normy nie są w stanie kontrolować faktów

PODSTAWY OBOWIĄZYWANIA PM

1. formalnoprawne

• Szkoła prawa natury - uzasadnienie praw zasadniczych p.m. - katalog (5):

1. prawo do istnienia

2. prawo do niezawisłości

3. prawo do równości

4. prawo do czci

5. prawo do obrotu

2. Szkoła pozytywna - szkoła woli zgody - uzasadnia całą resztę prawa.

• Ehlrich - prawo obowiązuje na zasadzie dobrej wiary, która przejawia się w praktyce państw poprzez zwyczaj międzynarodowy i umowy międzynarodowe.

2. materialnoprawne

• pobudki, które powodują by państwo przestrzegało prawa:

1. siła - gwarant wykonania niektórych umów, ale jedynie w stosunku do agresora umowa egzekwowana/narzucona siłą może być uznana za zgodną z prawem

2. wzajemność - „wobec niewypełniającego nie wypełniaj”; np. nietykalność posłów innych państw

3. wspólny interes całej społeczności międzynarodowej - np. prawo kosmiczne, czy eksploatacja mórz i oceanów poza obszarami państw (organizacja Dna Morskiego) → dochody dystrybuowane pomiędzy wszystkie państwa świata, ze szczególnym uwzględnieniem państw rozwijających się

5. Charakterystyka normy prawa międzynarodowego.

Normy powszechne i partykularne (wielostronne lub bilateralne)

→ w razie kolizji - lex specialis derogat legi generali.

Sprzeczne prądy w p.m. (L. Ehrlich) - istnienie norm z różnych okresów historycznych i norm rożnie interpretowanych.

ius cogens → większość norm to ius dispositivum, ale niektóre uznawane są za ius cogens, tzn. takie, które są wyrazem interesów całej społeczności:

• konwencja wiedeńska o prawie traktatów - art. 53 - określa istnienie takich norm, jeśli zgodzą się wszystkie państwa

• kontrowersyjny katalog, ale: zasada nieagresji, zakaz interwencji, prawo do samostanowienia, niektóre normy humanitarne (zakaz ludobójstwa)

Hierarchia norm p.m.:

• jednakowa moc wiążąca

• lex specialis derogat legi generali i lex posterior derogat legi priori.

• ale:

• istnienie ius cogens

• Karta NZ - art. 103 - pierwszeństwo mają zobowiązania wynikające z Karty, a potem z innych umów → umowa o charakterze jakby konstytucyjnym (zobowiązania członków ONZ musza być zgodne z kartą NZ)

6. Pojęcie i rodzaje sankcji w prawie międzynarodowym publicznym

negatorzy prawa międzynarodowego szkoły odmawiające przyznania normom prawa międzynarodowego charakteru norm prawnych ze względu na rzekomy brak sankcji rozumianych jako przymus (G.W.F. Hegel, A. Lasson, S. Seydel, J. Austin, T. Holland)

przymus w prawie międzynarodowym system norm PM jako całość jest zaopatrzona w przymus bezpośredni

1. specyficzne formy przymusu w PM (w odróżnieniu od prawa wewnętrznego)

2. normy są tworzone i wykonywane przez państwa i do nich też należy stosowanie przymusu

3. przymus może być stosowany z własnej inicjatywy państw w charakterze odwetowego działania za złamanie prawa (sankcje indywidualne) lub na podstawie decyzji organu międzynarodowego (sankcje kolektywne)

sankcje zorganizowane są wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe (określona sytuacja, w jakiej można ją zastosować, rodzaj: ekonomiczne, wojskowe itp., sposób w jaki mają być podjęte: kolektywnie czy indywidualnie, organ decydujący o ich zastosowaniu). Skutkami nie wykonania zobowiązań, przewidziane przez umowę są: sankcje organizacyjne, sankcje korygujące i środki przymusu bezpośredniego

sankcje organizacyjne odnoszą się do uczestnictwa państwa w dalszej współpracy międzynarodowej:

• środki wstępne: ostrzeżenie lub wezwanie do przestrzegania postanowień umowy

• zawieszenie

• wykluczenie

• ONZ nie wykluczyło jeszcze żadnego spośród swoich członków. Ograniczyła jedynie prawa udziału w swoich pracach delegację RPA za łamanie postanowień KNZ (1974)(art..6 KNZ)

sankcje korygujące sankcje, przez zastosowanie których państwa wyrównują (niejako likwidują) skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego lub nielojalnego kontrahenta:

• pozbawienie spodziewanych korzyści naruszającego przez zawieszenie wykonania postanowień stawiających go w korzystnym położeniu

• nałożenie kary, wycofanie pomocy itp.

• np. art. 19 KNZ wykluczenie z głosowanie ZO ONZ, gdy państwo zalega z opłatą składek

środki bezpośredniego przymusu stosowane przeciwko państwu, które naruszyło normy zakazujące stosowania groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe

• zupełnie wyjątkowy charakter (po raz I w pakcie Ligi Narodów)

• system środków przymusu bezpośredniego w Karcie Narodów Zjednoczonych jest podporządkowany Radzie Bezpieczeństwa (zasada centralizmu) Irak 1990-1991

sankcje niezorganizowane nie są przewidziane w umowie, choć wszyscy sygnatariusze liczą się z ich istnieniem

sankcje socjologiczne- negatywna reakcja opinii publicznej na postępowanie państwa

• zmniejszenie ruchu turystycznego

• kampania prasowa przeciwko danemu państwu itp.

• do międzynarodowej opinii publicznej odwołują się też w swych rezolucjach organizacje międzynarodowe

środki odwetowe mają charakter prewencyjny, gdyż państwo spodziewające się jakichś korzyści w wyniku naruszenia normy orientuje się, że w przypadku zastosowania odwetu nie uzyska ich

• zawieszenie świadczeń, zastosowanie środków socjalnych, odstąpienie od wykonania pewnych zobowiązań itp.

Dzielą się na retorsje i represalia:

• retorsje środek odwetowy zgodny z PM podejmowane w odpowiedzi na zgodne z prawem ale sprzeczne z interesami tego państwa, zachowanie drugiego podmiotu, np. wizy, uznanie za persona non grata- dla ich legalności musza być spełnione 3 warunki: ich celem jest wyrażenie dezaprobaty i skłonienie drugiego państwa do postępowania zgodnego z prawem (nie w celu przyporządkowania), muszą pozostawać w zgodzie z prawem, przestrzeganie zasady proporcjonalności (!);

mogą być zastosowane po wezwaniu lub notyfikacji

• represalia polegają na zawieszeniu stosowania pewnej normy PM przez państwo poszkodowane podejmowane w odp na sprzeczne z PM zachowanie innego państwa. Mogą być pozytywne(działanie) i negatywne(zaniechanie). Wiele z klasycznych form represaliów jest zakazanych, np. androlepsja- zatrzymanie obcych obywateli jako zakładników

7. Dopuszczalność użycia siły w prawie międzynarodowym, warunki i współczesne przykłady.

• Prawo do samoobrony- prawo do samoobrony jest niepodważalnym prawem państw, geneza prawa do samoobrony wywodzi się z zasad słuszności i sprawiedliwości: vim vi repellere omnia iuria permitunt. Współcześnie użycie siły w samoobronie przeciwko zbrojnej napsaci dopuszcza KNZ w art. 51.

Warunki legalności:

musi zostać dokonana zbrojna napaśc na członka ONZ, samoobronę można stosować zanim Rada Bezpieczeństwa podejmie środki konieczne do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, w przypadku, gdy członek ONZ zastosował pewne środki w celu samoobrony ma obowiązek natychmiastowego powiadomienia o tym RB ONZ <- te warunki wynikają z art.51 KNZ

środki w samoobronie mogą być stosowane bezzwłocznie po dokonaniu napaści,

środki musza być proporcjonalne do ataku, środki podjęte w samoobronie musza być niezbędne i konieczne dla powstrzymania ataku <- te warunki zostały ukształtowane w ramach formuły Webstera.

Np. operacja Pustynna Burza zaczęła się w kilka miesięcy po zajęciu Kuwejtu przez Irak- więc za późno by uznać to za samoobronę.

• Akcja zbrojna w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa- podstawą jest art. 24 KNZ- RB ONZ ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Art. 39. KNZ- do RB należy stwierdzenie istnienia zagrożenia lub naruszenia pokoju oraz udzielenie zaleceń i decydowanie jakie środki powinny być podjęte- jedynie RB podejmuje decyzję o użyciu siły! RB najpierw stwierdza stan zagrożenia lub naruszenia pokoju, potem może udzielić stronom zaleceń, wezwać do zastosowania środków przymusu ( sankcji wojskowych i niewojskowych), na podst, art. 42 KNZ może zdecydować o użyciu siły.

• Uzycie siły przez naród walczący z mocarstwem kolonialnym o realizacje prawa do samostanowienia - Deklaracja zasad prawa międzynarodowego 1970r.

• Interwencja- wtrącenie się w sprawy wewnętrzne innego państwa w sposób władczy. Na gruncie KNZ zakazana, art. 7 zasada nieinterwencji expressis verbis. Prawo międzynarodowe dopuszcza kilka wyjątków:

Interwencja na zaproszenie- zgoda podejmowana na prośbę prawowitego rzadu innego państwa, ale musi nastąpić atak zbrojny na dane państwo, a jego prawowite władze zwróciły się o pomoc, np. interwencje radzieckie na Węgrzech, interwencje amerykańskie w Grecji.

Interwencja celem ochrony własnych obywateli za granicą;

Interwencja demokratyczna- no Sierra Leone 1997r.

Interwencja humanitarna- użycie siły przez państwo lub grupę państw lub organizację międzynarodowa w celu ochrony obywateli innego państwa przed masowymi naruszeniami praw człowieka, ma uzasadnienie gdy: zachodzi iusta causa uzasadniająca podjęcie interwencji- masowe naruszenia praw człowieka, sytuacja nosi znamiona katastrofy humanitarnej, państwo interweniujące posiada słuszne intencje- zamiar przywrócenia sprawiedliwego porządku, zachodzi pozytywna prognoza, racjonalne prawdopodobieństwo, ze pod wpływem interwencji zaprzestanie się naruszać prawa człowieka; ostateczność rozwiązania- wyczerpano wszystkie pokojowe środki; środki SA proporcjonalne; istnieje podmiot uprawniony do podjęcia interwencji.

8. Stosunek prawa międzynarodowego publicznego do prawa krajowego.

Jedność czy odrębność. Monizm a dualizm

teorie określające wzajemną relację prawa międzynarodowego do wewnętrznego:

• teoria monistyczna - prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym.

• monizm z prymatem prawa wewnętrznego G.W.F. Hegel (A. Lasson, K. Schmitt) traktuje PM jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego działań

• monizm z prymatem prawa międzynarodowego prace szkoły wiedeńskiej (H. Kelsen) - wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w obrębie której PM jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego (PM ogranicza swobodę działania państwa)

• teza ta jest sprzeczna z praktyka międzynarodową. Można wskazać normy PM i PW, które nie pozostają ze sobą w żadnym związku a zasady stosunków międzypaństwowych nie muszą mieć bezpośrednich konsekwencji dla osób fizycznych

• teoria dualistyczna - H. Triepl „Prawo międzynarodowe i wewnątrzpaństwowe” 1899 r.; PM i PW stanowią nie tylko dwie odrębne gałęzie, lecz dwa całkowicie odrębne systemy różniące się między sobą przedmiotem regulacji i źródłami.

• D. Anzilotti - ani normy PW nie mogą być wyprowadzane z prawa międzynarodowego, ani też odwrotnie

• normy PM mogą uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji ( zwykłej - każda ratyfikowana umowa wydawana jest w dzienniku urzędowym lub generalnej - ogólna klauzula (z reguły w konstytucji) o włączaniu do prawa wewnętrznego wszystkich norm, które wiążą państwo)

• konstytucja USA - na równej płaszczyźnie PW i umowy międzynarodowe, przy czym w praktyce sądowej wyraźna jest tendencja do przyznawania normom PM wyższości nad normami wewnętrznymi, innymi niż konstytucyjne

Stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego w praktyce międzynarodowej

• stosunek PM do PW nie jest regulowany normą PM dlatego też państwa określają swoje zdanie z tej kwestii w klauzuli konstytucyjnej

• każde państwo ma swobodę określania relacji PM do PW, nie może jednak przyjąć rozwiązania uznającego wyższość prawa wewnętrznego. Istnieje obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych

• państwa mogą przekazywać organizacjom o charakterze integracyjnym uprawnienia do stanowienia prawa, które stosowane jest bezpośrednio w wewnętrznym porządku prawnym państw członkowskich

• rozwiązania teoretyczne

• rozwiązania normatywne (ujęte w dwojaki sposób):

1. wychodząc od norm powszechnego prawa międzynarodowego → czyli co p.m. stanowi w tej materii

2. wychodząc od prawa wewnętrznego → co prawo wewnętrzne stanowi, ale na przykładzie konkretnego państwa

Dualizm - p.m. i prawo wewnętrzne to dwa zupełnie odmienne systemy prawne, więc nie można stosować p.m. wewnątrz państwa. Należy je przetransformować w prawo wewnętrzne.

Monizm - p.m. i prawo wewnętrzne to jeden system prawny, o hierarchicznie podporządkowanym prawie wewnętrznym.

• kelsenowska szkoła prymatu p.m. → prawo wewnętrzne to pochodna p.m., wydana na podstawie jego delegacji → niezgodne z faktami historycznymi, p.m. i praktyką.

• zewnętrzne prawo państw to p.m. - prawo wewnętrzne ma prymat → odrzucone.

• Uznano, że p.m. i prawo wewnętrzne to dwa odrębne systemy prawne, ale mające punkty styczne.

Obowiązek dostosowania prawa wewnętrznego do p.m. - pacta sunt servanda → państwo nie może powołać się na prawo wewnętrzne jako powód nie wywiązania się z zobowiązania (wiele dokumentów międzynarodowych i orzecznictwo, min. art. 27 K.W. o prawie traktatów). inaczej p.m. byłoby fikcją.

→ nie ma sprzeczności z suwerennością, bo państwo samo decyduje o tym jakie zobowiązania przyjąć.

Sposoby harmonizacji prawa wewnętrznego z międzynarodowymi zobowiązaniami

• Recepcyjna- przekształcenie normy PM w normę prawa wewnętrznego (transpozycja).

• powtórzenie to wierne odwzorowanie treści normy PM w normie prawa wewnętrznego, np. Human Rights Act z 1998r.

• transformacja może być generalna gdy na podstawie z reguły klauzuli konstytucyjnej wsyztskie normy są włączane do prawa krajowego lub szczegółowa, gdy każdorazowo niezbędny jest akt prawa krajowego.

• Pozarecepcyjna

• adopcja - ogólne dopuszczenie stosowania normy prawa międzynarodowego w krajowym porzadku prawnym

• odesłanie- norma prawa wewnętrznego wskazuje bezpośrednio lub pośrednio norme PM którą należy zastosować w danym przypadku.

9. Miejsce źródeł prawa międzynarodowego publicznego w polskim porządku prawnym.

brak wyraźnego postanowienia konstytucyjnego spowodował dyskusję w nauce

postulat wyraźnego uznania w konstytucji wyższości wiążących norm międzynarodowych nad normami wewnętrznymi został uwzględniony w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

17 października 1992 r. - art. 33 ust. 2 „Ratyfikacja i wypowiedzenie umów międzynarodowych dotyczących granic Państwa, sojuszów obronnych oraz umów pociągających za sobą obciążenia finansowe Państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymaga upoważnienia Państwa wyrażonego w ustawie”

art. 89 ust. 1 Konstytucji RP stwierdza: „Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3. członkostwa RP w org. międzynarodowej,

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.”

art. 91 Konstytucji RP określa relacje między PW a PM - „ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi integralna część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana”

• ust. 2 - wyższość umownych norm PM nad PW: „Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową”

• ust. 3 - jeżeli Polska stanie się członkiem organizacji, która ma kompetencje do stanowienia prawa, prawo to będzie miało pierwszeństwo nad ustawodawstwem polskim - „Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”

art. 9 Konstytucji RP - normy zwyczajowe i umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie mają pierwszeństwa przed ustawami polskimi „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”

---