Postępowania szczególne

Postępowanie uproszczone

Podstawową formą procesu karnego jest postępowanie zwyczajne, a wyjątkowymi formami są tryby szczególne, wśród których nadrzędną rolę spełnia postępowanie uproszczone. Dla trybu uproszczonego tzw. trybem wyjściowym jest postępowanie zwyczajne, do którego wprowadza się odstępstwa w formie uproszczeń. Postępowanie uproszczone charakteryzuje się mniejszym sformalizowaniem od postępowania zwyczajnego, sprowadzającym się do możliwości pominięcia niektórych czynności procesowych; prowadzą one do skrócenia i przyśpieszenia biegu procesu. €

 W sprawach podlegających trybowi uproszczonemu zastosowanie mają przepisy zawarte w rozdziale 51, a jedynie w kwestiach nie unormowanych stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym

€  Poddanie trybowi uproszczonemu określonej kategorii spraw nie oznacza, iż nie mogą one być rozpatrywane w trybie zwyczajnym; może być stosowana forma postępowania zwyczajnego.

Zakres przedmiotowy trybu uproszczonego zależy do formy postępowania przygotowawczego; temu trybowi podlegają sprawy, w których postępowanie przygotowawcze było prowadzone w formie dochodzenia. Jego określenie nie nastąpiło przez wskazanie przestępstw, co do których może być prowadzone dochodzenie lub przez odesłanie do art. 325 b k.p.k., a wyraźnie powiązano go z formą postępowania przygotowawczego. Niedopuszczalny jest tryb uproszczony w sprawach o przestępstwa, poddane ściganiu w formie dochodzenia, ale co do których było prowadzone śledztwo. Dopuszczono wyjątkowo możliwość rozpoznania sprawy w trybie uproszczonym, mimo że było prowadzone śledztwo; dotyczy to tylko wypadku, gdy w tej formie było kończone postępowanie przygotowawcze ze względu niezakończenie dochodzenia w okresie 3 miesięcy ( art. 325 i § 1 zd. 2).

Przewiduje się uproszczoną formę skazania oskarżonego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Dotyczy to:

a) wniosku złożonego przed rozprawą; wniosek może być złożony przed rozprawą na piśmie lub do protokołu, np. na rozprawie, która następnie została odroczona. Uproszczenie polega na tym, że nie jest konieczne wyznaczanie rozprawy, a wniosek może on być rozpoznany na posiedzeniu (art. 474a § 1 k.p.k.). O terminie posiedzenia zawiadamia się strony, przesyłając im odpis wniosku ( art. 474 § 2 k.p.k.), a nieusprawiedliwione niestawiennictwo pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku, jeżeli spełnione są pozostałe warunki określone w art. 387 (art. 474a § 3 k.p.k.).

b) wniosku złożonego na rozprawie; w takim wypadku nieusprawiedliwione niestawiennictwo pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku jeżeli spełnione są pozostałe warunki określone w art. 387 ( arat. 474a § 4 k.p.k.).

Skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego w tym trybie może mieć miejsce tylko wówczas, gdy spełnione są warunki określone w art. 387 k.p.k..

€  Akt oskarżenia w postępowaniu uproszczonym podlega takiej samej kontroli jak w postępowaniu zwyczajnym. € Istotnym uproszczeniem w tym stadium jest możliwość doręczenia oskarżonemu odpisu aktu oskarżenia łącznie z wezwaniem na rozprawę. W pełni obowiązuje wymóg, by pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy był zachowany co najmniej 7-dniowy termin (art. 353 § 1 k.p.k.); skutki jego naruszenia są takie same jak w postępowaniu zwyczajnym.

€Zasadą jest rozpoznawanie spraw w postępowaniu uproszczonym przed sądem pierwszej instancji jednoosobowo ( art.476 § 1 k.p.k.). Sędzia ma wówczas prawa i obowiązki przewodniczącego ( art. 476 § 2 k.p.k.). Możliwe jest rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy. Może to nastąpić na podstawie zarządzenia prezesa sądu rejonowego, które może być wydane równocześnie z wyznaczeniem rozprawy ( art. 476 § 1 in fine k.p.k. ). Rozpoznanie sprawy w powiększonym składzie musi być uzasadnione okolicznościami sprawy; chodzi przede wszystkim o jej zawiłość w zakresie okoliczności faktycznych lub prawnych. Zawiłość sprawy charakteryzuje obszerność lub niespójność materiału dowodowego, trudności dowodowe lub związane z oceną wiarygodności środków dowodowych albo skomplikowane zagadnienia prawne, wynikające m. in. z trudności interpretacyjnych.

€  W sądzie drugiej instancji regułą jest rozpoznawanie sprawy w składzie trzech sędziów ( art. 29 § 1), a jedynie w wypadku gdy sprawa w pierwszej instancji była rozpoznana jednoosobowo, prezes sądu wojewódzkiego może zarządzić jej rozpoznanie także jednoosobowo( art. 476 § 1 in fine k.p.k. ).

€  Oskarżycielem publicznym w postępowaniu uproszczonym, tak samo jak w zwyczajnym, jest prokurator (art. 45 § 1 k. p. k). Może nim też być - z mocy szczególnych przepisów - inny organ państwowy (art. 45 § 2 k.p.k.). Te inne organy wykonują tę czynność w zastępstwie prokuratora; wstąpienie prokuratora do postępowania odsuwa je od dalszego. W charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym przed sądem rejonowym może występować aplikant prokuratorski (art. 93 ustawy o prokuraturze).

€ Udział oskarżyciela publicznego na rozprawie i posiedzeniu nie jest obowiązkowy. Jest to odstępstwo od zasady obowiązującej w postępowaniu zwyczajnym, w którym udział prokuratora na rozprawie w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art. 46 k.p.k.). Niestawiennictwo oskarżyciela nie stanowi przeszkody w prowadzeniu rozprawy i rozpoznaniu sprawy ( art. 477 k.p.k.); nie ma znaczenia, czy jego niestawiennictwo jest usprawiedliwione, czy nie.

€Jeżeli w sprawie z oskarżenia publicznego nie bierze udziału w rozprawie oskarżyciel, akt oskarżenia odczytuje protokolant ( art. 478 k.p.k.).

€Nieobowiązkowa jest obecność oskarżonego na rozprawie głównej, co stanowi ustawowy wyjątek, o którym mowa w art. 374 in fine k.p.k. . Niestawiennictwo oskarżonego, któremu doręczono wezwanie, ani jego obrońcy nie tamuje rozpoznania sprawy. Ustawa pozostawia oskarżonemu wybór, czy chce korzystać z prawa uczestniczenia w rozprawie. Sąd może prowadzić rozprawę bez ich udziału, ale o ile niestawiennictwo nie zostało usprawiedliwione lub gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, np. z powodu wypadku, któremu oskarżony uległ jadąc do sądu. Przeprowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego jest zawsze uprawnieniem sądu, a nie obowiązkiem; sąd rozpoznający sprawę decyduje, czy skorzysta z tej możliwości. €

W związku z nieobecnością oskarżonego na rozprawie lub jego obrońcy ustawa wyróżnia dwie sytuacje:

1. gdy nie stawił się oskarżony, a przybył tylko obrońca; wówczas rozprawę prowadzi się bez udziału oskarżonego i wydaje się wyrok wydany pod nieobecność oskarżonego,
   a nie wyrok zaoczny. Obecność na rozprawie obrońcy stanowi przeszkodę do wydania wyroku zaocznego;

2. €gdy nie stawił się ani oskarżony, ani obrońca; wówczas sąd przeprowadza rozprawę pod ich nieobecność i wydaje wyrok zaoczny. Wyrok taki nie różni się od wyroku zapadłego z udziałem oskarżonego zarówno co do zakresu orzekania, jak i sposobu zaskarżania. Wyrokiem zaocznym można orzec tytułem środka zabezpieczającego jedynie przepadek ( art. 481 k.p.k.).

€ W toku rozprawy odczytuje się złożone uprzednio wyjaśnienia oskarżonego ( art. 479 § 2 k.p.k.). €

 Nie można przeprowadzić rozprawy w czasie nieobecności oskarżonego, w wypadku gdy usprawiedliwił swe niestawiennictwo i wnosił o odroczenie rozprawy ( art. 480 k.p.k.). W takiej sytuacji rozprawa nie może się odbyć także wówczas, gdy stawił się obrońca, i to niezależnie od tego, czy sąd uważa obecność oskarżonego za konieczną.

€€€€Wyrok zaoczny doręcza się oskarżonemu. Promulgacja wyroku zaocznego następuje w drodze doręczenia jego odpisu oskarżonemu.

€ Od wyroku zaocznego przysługuje oskarżonemu sprzeciw; może to uczynić także jego obrońca. Należy go wnieść w terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego. Termin ten jest terminem zawitym - mimo nienazwania go takim - skoro jest zakreślony dla środka zaskarżenia ( art. 122 k.p.k.). €Treścią sprzeciwu może być jedynie usprawiedliwienie nieobecności na rozprawie, a nie kwestie merytoryczne; sprzeciw zmierza do anulowania wyroku i ponownego rozpoznania sprawy od początku. Ograniczenie treści sprzeciwu do usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie związane jest z tym, że jego uwzględnienie powoduje ponowne rozpoznanie sprawy.

Prawo do wniesienia sprzeciwu przysługuje wyłącznie oskarżonemu. Pozostałe strony mogą zaskarżyć go na zasadach ogólnych, tj. apelacją.

Sprzeciw może być: a) nie przyjęty, b) nie uwzględniony, c) uwzględniony.

Nieprzyjęcie sprzeciwu następuje wtedy, gdy został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną (art. 429 § 1 k.p.k.) albo nie zawiera usprawiedliwienia nieobecności oskarżonego na rozprawie ( art. 482 § 1 k.p.k.). Nieprzyjęcie sprzeciwu jest rezultatem kontroli formalnej sprzeciwu.

Nieuwzględnienie sprzeciwu następuje wówczas, gdy sąd uzna nieobecność oskarżonego na rozprawie za nie usprawiedliwioną; sąd dokonuje oceny merytorycznej sprzeciwu. Nieuwzględnienie sprzeciwu następuje w formie postanowienia sądu. Na postanowienie to służy zażalenie ( art. 482 § 2 k.p.k.).

Uwzględnienie sprzeciwu następuje wtedy, gdy nieobecność została przez oskarżonego usprawiedliwiona. W razie uwzględnienia sprzeciwu sprawa podlega ponownemu rozpoznaniu, z tym że w wyniku uwzględnienia sprzeciwu wyrok zaoczny nie traci mocy; następuje to dopiero wówczas, gdy na rozprawę wyznaczoną po uwzględnieniu sprzeciwu stawi się oskarżony lub jego obrońca ( art. 482 § 3 k.p.k.). W takim wypadku wyrok traci moc ipso iure. Sprzeciw powoduje więc cofnięcie sprawy do stanu poprzedniego, tj. do rozpoznania sprawy w tym samym sądzie, który wcześniej ją rozstrzygnął w I instancji. Jeżeli oskarżony lub jego obrońca bez usprawiedliwienia nie stawi się na te rozprawę, wyrok zaoczny pozostaje - z mocy prawa - w mocy.

€ W razie nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu istnieje możliwość wniesienia apelacji, którą wnosi się w terminie 14 dni od doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Termin ten biegnie od doręczenia odpisu uzasadnia wyroku zaocznego W apelacji oskarżony może podnosić zarzuty merytoryczne co do wyroku zaocznego. Dopuszczając możliwość wniesienia apelacji, ustawodawca upoważnił oskarżonego do złożenia łącznie ze sprzeciwem wniosku o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu ( art. 482 § 1 in fine k.p.k.). Oskarżony może od razu zrezygnować z wnoszenia sprzeciwu i ograniczyć się tylko do zaskarżenia go apelacją.

€Może nastąpić zmiana trybu z uproszczonego na zwyczajny, np. z powodu braku pozytywnej przesłanki trybu uproszczonego lubwystąpienia ujemnej przesłanki postępowania uproszczonego (pozbawienia oskarżonego wolności lub uzasadnionej wątpliwości co do jego poczytalności). €€ W razie ujawnienia okoliczności skutkującej wyłączenie trybu uproszczonego, sprawa dalej toczyć się może wyłącznie w trybie zwyczajnym, z tym że w zależności od stadium, w jakim to wyszło na jaw, różny może być skład sądu rozpoznający sprawę. Jeżeli konieczność zmiany trybu powstanie przed rozpoczęciem przewodu sądowego, sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu zwyczajnym w składzie jednego sędziego i dwóch ławników ( art. 28 § 1 k.p.k. ). W wypadku, gdy konieczność zmiany trybu na zwykły powstanie po rozpoczęciu przewodu sądowego możliwe są dwa rozwiązania:

a) rozprawa podlega odroczeniu i przekazaniu do postępowania zwyczajnego; rozprawa musi być prowadzona od początku( art. 404 § 2 k.p.k.).

b) rozprawa może być prowadzona w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym w tym samym składzie, ale pod warunkiem, że oskarżony wyrazi na to zgodę.

€Przerwa w rozprawie prowadzonej w trybie uproszczonym nie może być dłuższa niż 21 dni ( art. 484 § 1 k.p.k.); przerwa może być zarządzana wielokrotnie i dla każdej jest przewidziany termin do 21 dni włącznie. Zarządzenie przerwy na dłuższy okres powoduje, iż dalsze postępowanie ex lege toczy się w trybie zwyczajnym w tym samym składzie, tj. jednoosobowo lub kolegialnie, w zależności od tego, w jakim składzie była rozpoznawana sprawa w trybie uproszczonym. Nie jest wymagana zgoda oskarżonego na kontynuowanie rozprawy.

Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego

€  Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego dotyczy spraw o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Przestępstwa, które są ścigane w tym trybie, są określone w kodeksie karnym lub innych ustawach karnych. Chodzi o sprawy stosunkowo drobne. W trybie prywatnoskargowym ścigane są następujące przestępstwa stypizowane w k.k: lekkie uszkodzenie ciała ( art. 157 § 2 i 3 w zw. z § 4 ), zniesławienie ( art. 212 § § 1 i 2 w zw. z § 4), zniewaga ( art. 216 § 1 -3 w zw. z § 5), naruszenie nietykalności cielesnej ( art. 217 § 1 i 2 w zw. z § 3 ). Określenie przestępstw poddanych temu trybowi nie nastąpiło za pomocą klauzuli generalnej, a przez wskazanie trybu przy poszczególnych przestępstwach.

W postępowaniu tym stosuje się przepisy regulujące tryb uproszczony, ze zmianami wynikającymi ze specyfiki ścigania tych przestępstw, określonymi w rozdziale 52 k.p.k.

€ Tryb ten stosuje się tylko wówczas, gdy akt oskarżenia wniósł oskarżyciel prywatny o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Nie ma zastosowania w sytuacji, gdy wprawdzie akt oskarżenia dotyczy tego rodzaju przestępstwa, lecz został wniesiony przez prokuratora, który wszczął postępowanie z urzędu ze względu na interes społeczny albo wstąpił do postępowania (art. 60 § 1k.p.k.). W postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego uprawnionym oskarżycielem jest wyłącznie oskarżyciel prywatny. Pokrzywdzony jako oskarżyciel prywatny działa we własnym imieniu i może swobodnie dysponować skargą; nie ma obowiązku jej wniesienia i może odstąpić od oskarżenia

€ Sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania sprawy w tym postępowaniu jest sąd rejonowy.

€  Regułą jest rozpoznanie sprawy jednoosobowo. Jednakże sprawa może być rozpoznana w składzie powiększonym, tj. jednego sędziego i dwóch ławników, ale tylko na mocy zarządzenia prezesa sądu, jeżeli uzna, że jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy. Chodzi o wypadki, gdy sprawa jest zawiła pod względem faktycznym lub prawnym.

€ Skład sądu w postaci jednego sędziego i dwóch ławników jest wymagany do rozpoznania spraw o przestępstwa zniesławienia (art. 212 k.k.).

€ Akt oskarżenia sporządza i wnosi oskarżyciel prywatny. Nie jest wymagane uczynienie tego przez adwokata. Jest to pismo procesowe, o uproszczonej formie. Może ograniczyć sise do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie ( art. 487 k.p.k.).

Pokrzywdzony, nie wnosząc aktu oskarżenia do sądu, może złożyć skargę do Policji o popełnieniu na jego szkodę przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego( art. 488 § 1 k.p.k.). Może to uczynić na piśmie lub ustnie. € Skarga, zarówno pisemna, jak i ustna, nie jest aktem oskarżenia i nie musi zawierać tych wszystkich elementów, które są wymagane od tego ostatniego. Pokrzywdzony w skardze nie musi podać nazwiska sprawcy, gdyż właśnie może od Policji oczekiwać pomocy w jego ustaleniu; skarga może być skierowana przeciwko anonimowemu sprawcy. €  Policja jest obowiązana przyjąć skargę od pokrzywdzonego; nie może odmówić jej przyjęcia. €Nie jest jednak zobligowana do podjęcia czynności mających na celu zabezpieczenie dowodów, gdyż ustawa stanowi, że dokonuje się ich "w razie potrzeby". Do Policji należy ocena, czy rzeczywiście konieczne jest podjęcie tych czynności. W grę może wchodzić wylegitymowanie osoby wskazanej przez pokrzywdzonego, ustalenie jej tożsamości i adresu. Niezbędne jest wykonanie czynności, które wyeliminują niebezpieczeństwo utraty lub zniszczenia dowodów. Mogą to być oględziny miejsca przestępstwa lub ciała, w tym z udziałem biegłego lekarza, ustalenie nazwisk i miejsca zamieszkania świadków, przesłuchanie świadków, zwłaszcza tych, którzy nie będą mogli złożyć zeznań na rozprawie, np. z powodu wyjazdu za granicę. Policja nie wszczyna dochodzenia, lecz podejmuje te czynności na mocy upoważnienia wynikającego z art. 488 § 1 k.p.k. €

Jeśli ze skargi wynika, że opisany w niej czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, a nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia dowodów, Policja przesyła ją do sądu. Przesłanie skargi do sądu jest obowiązkowe; Policja nie jest uprawniona do oceny zasadności skargi. Skarga ta zastępuje akt oskarżenia.

€ Policja jest obowiązana podjąć czynności dowodowe na polecenie sądu ( art. 488 § 2 k.p.k.).; są to czynności dochodźcze w toku postępowania sądowego. Może to mieć miejsce wówczas, gdy pokrzywdzony skierował bezpośrednio akt oskarżenia do sądu, a także wtedy gdy złożył skargę do Policji, która przekazała ją do sądu, jeżeli ten uzna za potrzebne podjęcie takich czynności. Sąd nie może zlecić przeprowadzenia dochodzenia, a jedynie jest uprawniony do zlecenia Policji określonych czynności. Czynności te są namiastką dochodzenia. Takie ograniczenie możliwości sądu wynika z tego, że w modelu postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego przyjętym w k.p.k. nie jest w ogóle przewidziane dochodzenie. Zakres czynności, które mają być wykonane określa sąd. Policja jest związana poleceniem sądu co do zakresu i rodzaju czynności, z tym że nakaz odpowiedniego stosowania art. 308 k.p.k.wynika, że mogą być wykonane przez Policję inne czynności, konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem ale nie może, np. przesłuchać podejrzanego, gdyż osoba ta ma status oskarżonego.

€ Policja po dokonaniu czynności procesowych zleconych przez sąd, przekazuje ich wyniki sądowi; nie jest uprawniona do dokonywania ich oceny i ewentualnej ich selekcji, gdyż sprawa pozostaje w gestii sądu.

€Rozprawę główną poprzedza posiedzenie pojednawcze( art. 489 § 1 k.p.k.). Odbycie tego posiedzenia jest obligatoryjne. € Jest to posiedzenie w etapie przygotowania do rozprawy głównej, na co wskazuje podkreślenie w art. 489 § 1 k.p.k., że "rozprawę główną poprzedza posiedzenie pojednawcze". € Posiedzenie pojednawcze prowadzi sędzia; uprawnienie to nie przysługuje ławnikowi. € Postępowanie pojednawcze ma na celu doprowadzenie do pojednania między oskarżonym a pokrzywdzonym. €Zamiast posiedzenia pojednawczego może być przeprowadzone postępowanie mediacyjne. Może ono być przeprowadzone na wniosek lub za zgodą stron. Nie może zarządzić jego przeprowadzenia sąd z urzędu, a co najwyżej może wystąpić z taką inicjatywą; ostateczna decyzja o jego podjęciu należy do stron. O tym, czy przeprowadzać postępowanie mediacyjne, decyduje sąd. €€

 Posiedzenie pojednawcze ma charakter mediacyjny; zmierza do pogodzenia stron. Chodzi o pogodzenie rzeczywiste, a nie formalne, zmierzające tylko do zakończenia sprawy.

€ Posiedzenie to rozpoczyna się wezwaniem przez sędziego stron do pojednania. Sędzia powinien pouczyć strony o możliwości zakończenia sprawy w wyniku pojednania. Pojednanie powinno sięgać do przyczyn sporu oraz pobudek i motywów konfliktu, zmierzając do jego likwidacji. Następnie strony wypowiadają się w przedmiocie pojednania, prezentując swe stanowisko w tej kwestii, określając warunki pojednania oraz ewentualnie ugody. Należy wysłuchać również obrońców i pełnomocników, chociaż mają oni jedynie głos doradczy.

Wynik posiedzenia może być pozytywny lub negatywny. W pierwszym wypadku dochodzi do pojednania. Pojednanie jest umową oskarżyciela prywatnego z oskarżonym, w której strony zobowiązują się nie wysuwać w stosunku do siebie pretensji z powodu przestępstwa i wyrażają zgodę na umorzenie z tego powodu postępowania prywatnoskargowego.

Od pojednania należy odróżnić ugodę; skutki pierwszego ograniczone są do postępowania karnego i polegają na umorzeniu postępowania karnego ( art. 492 § 1 k.p.k.), a następstwem ugody jest uregulowanie roszczeń cywilnych, których można dochodzić w drodze egzekucji sądowej ( art. 494 § 2 k.p.k.). Ugoda zawarta na posiedzeniu pojednawczym jest tytułem egzekucji sądowej po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności ( art. 494 § 2 k.p.k.).

€ W posiedzeniu pojednawczym biorą udział strony. Mogą one korzystać z pomocy obrońcy lub pełnomocnika. €Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwionej przyczyny uważa się za odstąpienie od oskarżenia; w takim wypadku prowadzący posiedzenie postępowanie umarza ( art. 491 § 1 k.p.k.).

W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego prowadzący posiedzenie pojednawcze kieruje sprawę na rozprawę główną, a w miarę możności wyznacza od razu jej termin ( art. 491 § 2 k.p.k.).

€ W toku posiedzenia pojednawczego lub mediacyjnego jest - zgodnie z art. 493 k.p.k. - dopuszczalne pojednanie obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego toczące się jednocześnie między tymi samymi stronami (pojednanie rozszerzone). Mogą to być sprawy toczące się przed tym samym sądem lub różnymi. Jest to uzasadnione potrzebą zlikwidowania konfliktów między stronami, które mogłyby powstać w wyniku niezakończenia toczących się spraw, a nadto w razie nieobjęcia ich mogłoby w ogóle nie dojść do pojednania. €

€W razie niedojścia do pojednania kieruje się sprawę na rozprawę główną, a w miarę możności wyznacza od razu jej termin, chyba że zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie w celu innego rozstrzygnięcia ( art. 495 § 1 k.p.k.).

€  Oskarżyciel prywatny jako dysponent oskarżenia może w zasadzie swobodnie decydować o jego losie; może popierać oskarżenie albo odstąpić od niego. Odstąpić od oskarżenia może na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 116 k.p.k.), a także może ono mieć charakter konkludentny, np. przez niezłożenie zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania.

€  Odstąpienie od oskarżenia jest skuteczne tylko do czasu uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie; może to mieć miejsce także po wydaniu orzeczenia przez sąd I instancji, ale przed jego uprawomocnieniem się, w tym także wówczas, gdy sprawa znajduje się w sądzie II instancji. Skuteczność odstąpienia od oskarżenia jest zależna od etapu, na jakim znajduje się wytoczony przez oskarżyciela prywatnego proces. Bez żadnych ograniczeń skuteczne odstąpienie od oskarżenia jest możliwe do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej ( art. 496 § 2 k.p.k. ).

€ Do skuteczności odstąpienia od oskarżenia po rozpoczęciu przewodu sądowego na pierwszej rozprawie konieczna jest zgoda oskarżonego. Odstąpienie na kolejnej rozprawie, np. prowadzonej po uchyleniu wyroku do ponownego rozpoznania lub odroczonej, wymaga dla swej skuteczności zgody oskarżonego. Uzależnienie umorzenia postępowania od zgody oskarżonego ma zabezpieczyć oskarżonego przed samowolą oskarżyciela prywatnego, stwarzaniem pozorów winy oskarżonego oraz wielkoduszności oskarżyciela prywatnego. Zgoda oskarżonego nie może być utożsamiana z pojednaniem; zgoda na umorzenie nie musi łączyć się z jakimkolwiek uzewnętrznieniem przez oskarżonego przejawu skruchy, dobrej woli lub zadośćuczynienia moralnego

€ Za odstąpienie od oskarżenia uważa się nie usprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawę główną ( art. 496 § 3 k.p.k.); chodzi o jakąkolwiek rozprawę, a nie tylko pierwszą, np. odroczoną, ale nie przerwaną. €6. Odstąpienie od oskarżenia jest nieodwołalne.

€Cechą charakterystyczną spraw z oskarżenia prywatnego jest tendencja do wnoszenia tzw. spraw wzajemnych, tj. dotyczących tego samego zdarzenia lub innego zajścia Ustawa upoważnia sąd do rozpoznania łącznie aktów oskarżenia wniesionych przez oskarżyciela prywatnego i oskarżonego, stwarzając możliwość jednoczesnego osądzenia wszystkich stron € Wytoczenie sprawy wzajemnej przez oskarżonego jest uzależnione od zaistnienia określonych warunków. Warunkami tymi są ( art. 497 § 1 k.p.k.):

- wniesienie aktu oskarżenia do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (ograniczenie czasowe); późniejsze jego wniesienie jest bezskuteczne w tym sensie, że nie może być rozpoznane łącznie,

- jego przedmiotem może być wyłącznie czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, pozostający w związku z zarzucanym czynem; nie jest możliwe oskarżenie wzajemne o czyn ścigany z oskarżenia publicznego, w którym pokrzywdzonym jest oskarżony,

- wnieść go może tylko oskarżony,

- oskarżonym może być wyłącznie oskarżyciel prywatny, będący pokrzywdzonym; nie jest możliwe wytoczenie procesu wzajemnego w sytuacji, gdy po stronie oskarżyciela występują jego osoby najbliższe, realizujące prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego (art. 61 § 1) albo przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego lub osoba, pod której stałą pieczą pozostaje (art. 51 § 2), a także strony zastępcze po śmierci pokrzywdzonego, występujące w sprawie w charakterze oskarżonego, gdyż wówczas postępowanie ulega umorzeniu (art. 17 § 1 pkt 5),

- oskarżycielem jest osoba fizyczna, a nie osoba prawna albo instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna.

Oskarżenie wzajemne nie jest dopuszczalne w wypadku, gdy prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo wstąpił do postępowania, zanim zostało wytoczone oskarżenie wzajemne; jest to uzasadnione tym, że w takim wypadku postępowanie toczy się dalej z urzędu (art. 60 § 2 in principio), a postępowaniu temu nie jest znane oskarżenie wzajemne.

€ Oskarżenia wzajemne są rozpoznawane łącznie, tj. w jednym postępowaniu. Oskarżyciel i oskarżony pełnią podwójne role; występują jednocześnie w charakterze oskarżyciela prywatnego i oskarżonego. Następuje kumulacja ról w jednym postępowaniu, lecz obejmującym dwie sprawy. Obaj oskarżyciele prywatni korzystają jednocześnie z uprawnień oskarżonego i oskarżyciela prywatnego.

€Sąd, wydając wyrok w postępowaniu wzajemnym, zaznacza, że postępowanie toczyło się z powodu oskarżeń wzajemnych, czyli wskazuje, że orzeka w sprawie z oskarżenia A.B. przeciwko C.D. oraz z oskarżenia C.D. przeciwko A.B.

€

Postępowanie nakazowe

€Art. 500. § 1. W sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy.

§ 2. W postępowaniu nakazowym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu uproszczonym, jeżeli przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.

§ 3. Sąd może wydać wyrok nakazowy, jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości.

§ 4. Sąd wydaje wyrok nakazowy jednoosobowo na posiedzeniu bez udziału stron.

€1. Cechą charakterystyczną postępowania nakazowego jest eliminacja rozprawy głównej jako centralnego etapu stadium jurysdykcyjnego i orzekanie o winie i karze na posiedzeniu na podstawie materiałów dochodzenia (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 60). Trafnie podniósł Sąd Najwyższy, że „ Cechą szczególną postępowania nakazowego jest eliminacja rozprawy jako centralnego etapu stadium jurysdykcyjnego. Miejsce rozprawy zajmuje posiedzenie, na którym następuje orzekanie i winie i karze w postaci wydania przez jednoosobowy skład sądu tzw. nakazu karnego ( ob. wyroku nakazowego) zamiast wyroku, jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości” ( wyr. SN z 1 VI 1998 r., III KKN 28/97, niepubl.).

Stosowanie tego trybu jest fakultatywne; ustawa stanowi, że sąd może go zastosować.

€2. W postępowaniu tym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu uproszczonym, z wyjątkiem tych, co do których odrębna regulacja zawarta jest w rozdziale 53 dotyczącym postępowania nakazowego. Odstępstwa od reguł funkcjonujących w postępowaniu uproszczonym uzasadnione są tym, że postępowanie nakazowe jest stosowane w stosunku do najdrobniejszych przestępstw i niegroźnych sprawców (J. Grajewski: Postępowanie..., NP 1987, nr 11-12, s. 57-60). Stosuje się także przepisy o postępowaniu zwyczajnym w takim zakresie, w jakim nie są uregulowane określone kwestie w przepisach dotyczących trybu uproszczonego i nakazowego.

€3. Ustawa nie określa katalogu przestępstw poddanych temu trybowi, a stanowiąc, że wyrok nakazowy może być wydany "w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym" (art. 500 § 1 in principio), uzależnia rozpoznanie sprawy w tym trybie od formy postępowania przygotowawczego. Katalog ten jest wskazany pośrednio ze względu na to, że forma dochodzenia jest dopuszczalna o przestępstwa określone w art. 325 b, z tym że nie mogą być rozpoznane w tym trybie sprawy o przestępstwa wymienione w tym przepisie, jeżeli postępowanie przygotowawcze było prowadzone w formie śledztwa. Ten tryb nie jest dopuszczalny, mimo że postępowanie przygotowawcze było prowadzone w formie dochodzenia - ze względu na jego wyłączenie w art. 501 pkt 1 - gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany w tej lub innej sprawie

€4. O tym, że postępowanie nakazowe nie może być stosowane wobec każdego sprawcy przestępstwa poddanego temu trybowi, świadczy ograniczenie możliwości wydania nakazu
tylko w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny. „Przepisy art. 454a § 1 - 454i ( ob. art. 500 - 507) k. p. k. - jak zaznaczył Sąd Najwyższy - stwarzają sądowi możliwość rozstrzygania o odpowiedzialności karnej oskarżonego, bez przeprowadzenia rozprawy, nakazem karnym. Uzależniają jednak jego wydanie od szeregu warunków, w tym od określonych rodzajów kary i rozmiarów ich orzekania”( wyr. SN z 18 XII 2000 r., III KKN 431/98, OSN Prok. i Pr. 2001, nr 5, poz. 13). Ograniczenie to działa w dwóch kierunkach, gdyż po pierwsze, obejmuje przestępstwa o niewielkim stopniu społecznej szkodliwości, a po drugie, dotyczy oskarżonych, którzy nie wykazują pogłębionego stopnia demoralizacji lub innych defektów osobowości (Z. Wrona: Postępowanie nakazowe w polskim procesie karnym, Warszawa 1997, s. 58).

€5. Warunkiem orzekania w trybie nakazowym jest uznanie przez sąd, na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przygotowawczym, że nie jest konieczne przeprowadzenie rozprawy. Treść art. 500 §3 dowodzi, że za nieprzeprowadzaniem rozprawy przemawiają elementy natury dowodowej. Słusznie Sąd Najwyższy uznał, że „W myśl tego przepisu wydanie nakazu karnego jest dopuszczalne w razie braku wątpliwości co do okoliczności czynu i winy oskarżonego. Zgodnie z art. 454 § 3 d. k. p. k. (art. 500 § 3 k. p. k. ) w postępowaniu nakazowym sąd orzeka na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przygotowawczym. Przy czym materiał dowodowy musi pozwalać na ocenę, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości”(wyr. SN z 17 IV 2000 r., IV KKN 157/99, OSN Prok. i Pr. 2000, Nr 10, poz. 10, wyr. SN z 6 VII 1995 r., III KRN 56/95, OSN Prok. i Pr. 1995, nr 11 - 12, poz. 13). Zasadne są stwierdzenia Sądu Najwyższego, że „ Bez przeprowadzenia rozprawy oraz przesłuchania oskarżonego i świadków, w tym także przeprowadzenia dowodu pozwalającego obiektywnie określić wartość wyrządzonej szkody, nie sposób było ocenić wiarygodności wyjaśnień oskarżonego. Pomimo tego są, dokonując ryzykownej oceny zebranych dowodów, nie wykazując z jakich powodów daje częściową wiarę wyjaśnieniom oskarżonego, przyjął odmienne aniżeli w akcie oskarżenia ustalenia faktyczne. Okoliczność ta świadczy o tym, że wina oskarżonego w świetle zebranych w toku postępowania dowodów nie była jednoznaczna, a wiec taka jakiej wymaga przepis art. 454 a § 3 ( ob. art. 500 § 3) k. p. k. dla wydania nakazu karnego ( ob. wyroku nakazowego)”[ wyr. SN z 24 VIII 1994 r., III KRN 69/94, niepubl.).

€6. Podstawę orzekania stanowi materiał zebrany w dochodzenia, w tym tzw. dochodzenia
w zapiskowego (art. 325h), 1); ustawa nie wprowadza w tym zakresie żadnych ograniczeń, jak też nie przewiduje uproszczeń tego postępowania w sytuacji, gdy w postępowaniu sądowym sprawa może być rozpoznana w trybie nakazowym. Postępowanie nakazowe dotyczy wyłącznie stadium jurysdykcyjnego. Pewne wątpliwości może budzić możliwość przeprowadzenia tzw. dochodzenia , uregulowanego w art. 325h, skoro warunkiem sine qua non wydania nakazu karnego jest brak wątpliwości co do okoliczności czynu i winy oskarżonego, co wskazuje, że sąd musi oprzeć swoje przekonanie w tym względzie na w miarę pełnym materiale dowodowym, a w dochodzeniu tym nie przeprowadza się wszystkich czynności. Niemniej rezygnacja z przeprowadzenia pełnego dochodzenia jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy zebrane dowody stanowią wystarczającą podstawę do wniesienia aktu oskarżenia. Z reguły będzie to miało miejsce wówczas, gdy podejrzany przyznaje się do zarzucanego mu czynu, a jego wyjaśnienia znajdują potwierdzenie w innych dowodach, w takiej zaś sytuacji okoliczności czynu i wina podejrzanego nie budzą wątpliwości.

€7. O skierowaniu sprawy do rozpoznania w trybie nakazowym decyduje prezes sądu, o ile oskarżyciel wskazał ten tryb w akcie oskarżenia ( art. 332 § 1 pkt 5). Jeżeli w akcie oskarżenia ten tryb nie został wskazany, decyduje wówczas sąd. Z art. 339 § 3 pkt 3 wynika wprost, że prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie w celu wydania postanowienia o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania. Nie można zgodzić się z twierdzeniem, że oskarżyciel publiczny nie ma jakiejkolwiek możliwości wpływania na dobór spraw do postępowania nakazowego, gdyż ustawa nie przewiduje możliwości kierowania przez organy postępowania przygotowawczego określonej sprawy do rozpoznania w trybie nakazowym, a oskarżyciel ogranicza się tylko do wskazania w akcie oskarżenia, że podlega ona rozpoznaniu w trybie uproszczonym, które jest obligatoryjne ( J. Grajewski: Postępowanie.... NP 1987, nr 11 - 12, s. 59). Pogląd ten pozostaje w sprzeczności z art. 332 § pkt 5, który nakazuje wskazanie w akcie oskarżenia trybu postępowania, a temu wymogowi czyni zadość wskazanie trybu nakazowego, o ile są spełnione przesłanki rozpoznania sprawy w tym trybie, a nadto wynika z błędnego przekonania o obligatoryjności trybu uproszczonego. Zob. Tezę 1 do art. 469. Fakultatywność trybu nie ma żądnego wpływu na wskazanie go w akcie oskarżenia (J. Bielasiński: Postępowanie nakazowe według nowego ustawodawstwa karnoprocesowego. Zagadnienia wybrane w: Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego. Pod red. L. Boguni, t. VII, Wrocław 2001, s. 68).

8. Sąd wydaje wyrok nakazowy na posiedzeniu. W posiedzeniu mają prawo wziąć udział oskarżony, jego obrońca, pokrzywdzony i jego pełnomocnik ( art. 500 § 4) oraz prokurator ( art. 98 § 1); o czasie i miejscu posiedzenia należy ich zawiadomić (art. 117 § 1). Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w posiedzeniu z samego tytułu pokrzywdzenia przestępstwem, niezależnie od tego, czy występuje w roli oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego. Nie jest jednak uprawniony do wniesienia sprzeciwu ( arg. ex art. 506 § 1). Nie można wydać wyroku nakazowego w wypadku, gdy osoba uprawniona nie stawił się, a brak dowodu, ze została o niej powiadomiona oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności ( art. 117 § 2). Trafnie jednak podnosi się w literaturze, że w razie niestawiennictwa oskarżonego bez usprawiedliwienia, sąd powinien rozważyć celowość wydania wyroku nakazowego, skoro nieobecny oskarżony może złożyć sprzeciw, a to przedłuży tylko zakończenie sprawy ( A. Gaberle: Postępowania....s. 66). Jest to szczególnie uzasadnione wówczas, gdy oskarżony przedłoży zaświadczenie o niemożności stawienia się z powodu choroby wystawione przez innego lekarza niż do tego uprawniony ( art. 117 § 2 a).

Obecne na posiedzeniu osoby mogą składać wnioski i oświadczenia, a przewodniczący może zadawać im pytania, w tym oskarżonemu; nie może ono przekształcić się w quasi-rozprawę (J. Grajewski: Postępowanie nakazowe w świetle projektów kodyfikacji karnej, w: Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga ku czci Prof. M. Cieślaka, pod red. S. Waltosia, Kraków 1993, s. 547 - 548). Wymóg orzekania na podstawie zebranych dowodów w toku postępowania przygotowawczego, i to tego rodzaju dowodów, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, wyklucza możliwość dokonywania przez sąd sprawdzenia okoliczności w trybie art. 97. Dopuszczenie przez sąd z urzędu czynności dowodowych dotyczących okoliczności czynu i winy oskarżonego musi oznaczać brak jednej z przesłanek trybu nakazowego (Z. Wrona: Oskarżony..., Pal. 1993, nr 1-2, s. 20-22).

€9. Sąd wydaje wyrok nakazowy zawsze jednoosobowo i nie jest możliwe zarządzenie wydania takiego wyroku w składzie powiększonym. Z błędnego odczytania treści tekstu wynika stwierdzenie, że w doktrynie prezentowany jest odmienny pogląd ( P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks... t. II, s. 743). W powołanej na poparcie tej tezy publikacji znalazło się wyraźne stwierdzenie, że prezes sądu rejonowego może zarządzić rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym i prywatno-skargowym w składzie poszerzonym, tj. jednego sędziego i dwóch ławników, a nie został wymieniony tryb nakazowy ( Z. Świda: Zagadnienia składu sądu i wyłączenia sędziego w przepisach kodeksu postępowania karnego z 1997 r. w: Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego. Pod red. L. Boguni, t. III, Wrocław 1998, s. 166).

10. Z posiedzenia w przedmiocie wydania wyroku nakazowego sporządza się protokół (art. 143 § 1 pkt 1).

€Art. 501. Wydanie wyroku nakazowego jest niedopuszczalne:

1) w stosunku do osoby pozbawionej wolności w tej lub innej sprawie,

2) w sprawie z oskarżenia prywatnego,

3) jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 79 § 1.

€1. Przepis określa negatywne przesłanki postępowania nakazowego. Nie jest to katalog zamknięty. Postępowania tego nie stosuje się w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych (art. 647 § 1). Inaczej niż w poprzednim stanie prawnym (art. 454 b pkt 2 d. k.p.k.), ustawa nie stanowi, że wydanie wyroku nakazowego jest niedopuszczalne w stosunku do nieletniego. Jednakże wyłączenie tego postępowania należy wyprowadzić z art. 48 pkt 2 u. p. n., w myśl którego niedopuszczalny jest tryb uproszczony w sprawach nieletnich. Skoro nie jest możliwe prowadzenie postępowania w sprawach nieletnich w trybie uproszczonym, to tym bardziej jest to niedopuszczalne w postępowaniu zawierającym jeszcze większe uproszczenia (argumentum a maiori in minus). Ponadto tryb ten jest wyłączony na podstawie pkt 3 tego artykułu. Zob. tezę 4 do niniejszego artykułu.

€2. Wyłączenie postępowania nakazowego w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności jest podyktowane ograniczonymi możliwościami korzystania przez niego - z racji przebywania w odosobnieniu - z uprawnień przysługujących mu w ramach prawa do obrony (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 69). Wyłączenie to ma szerszy zakres niż wyłączenie możliwości prowadzenia dochodzenia. Dochodzenie jest bowiem dopuszczalne, mimo że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany, gdy zastosowano taki środek wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem ( art. 325c pkt 1). Zob. tezy do art. 325c. Nie można wydać wyroku nakazowego w stosunku do oskarżonego, który jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany, chociażby zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie nastąpiło w stosunku do sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. Wyłączenie postępowania nakazowego ze względu na to, że oskarżony jest pozbawiony wolności jest bezwzględne ( A. Gaberle: Postępowania.....s. 745).

€3. Wyłączenie tego postępowania w sprawie z oskarżenia prywatnego wynika ze specyficznego charakteru postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego, a w szczególności z braku w nim postępowania przygotowawczego, co uniemożliwia ocenę okoliczności czynu i winy oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Nie zastępują postępowania przygotowawczego czynności przeprowadzone przez Policję w trybie art. 488 § 1 lub 2. Ustawa wyłącza tryb nakazowy w postępowaniu w sprawach toczących się z oskarżenia prywatnego, a zatem jest dopuszczalne wydanie nakazu o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, jeżeli prokurator wszczął postępowanie w trybie art. 60 § 1 i wniósł akt oskarżenia, gdyż toczy się ono wówczas z urzędu (J. Bafia: Postępowanie nakazowe..., NP 1965, nr 12, s. 1366; J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 70, P. Hofmański, E. Sadzik, K, Zgryzek: Kodeks...t. II, s. 745). Trudno zgodzić się z poglądem przeciwnym, uzasadnianym tym, że fakt ingerencji prokuratora nie zmienia charakteru przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, które to przestępstwo nadal zachowuje swój charakter określony w przepisach prawa karnego materialnego, a jedynie postępowanie toczy się z urzędu, i to tak długo, dopóki prokurator nie odstąpi od oskarżenia (B. Gronowska, M. Jeż-Ludwichowska, K. Noskowicz: Gwarancje procesowe..., PPK 1990, nr 1, s. 95-96). Wyłączenie w art. 501 pkt 2 następuje nie z przyczyn materialnych, lecz procesowych, tj. ze względu na brak materiałów pozwalających na orzekanie w tym trybie. Decydujące znaczenie ma nie kwalifikacja prawna, ale tryb ścigania. W literaturze słusznie proponuje się, by ostrożnie kierować takie sprawy do trybu nakazowego, gdyż należy mieć na uwadze, że jeżeli niedopuszczalane jest wydanie wyroku nakazowego w sprawie z oskarżenia prywatnego, to - w drodze roumowania argumentum a minori ad maius nasuwa się wniosek - że w zasadzie nie powinien on zostać wydany w sprawie, w której zaangażowanie interesu społecznego spowodowało objęcie ścigania przez prokuratora. Ponadto słuszna jest sugestia, by w takiej sytuacji pouczyć pokrzywdzonego o możliwości wystąpienia w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego, co dałoby mu prawo wniesienia sprzeciwu. Nieuczynienie tego może wywołać dla pokrzywdzonego, który może przecież brać udział w posiedzeniu ( art. 500 § 4), niekorzystne skutki, co prowadziłoby do tego, że ingerencja prokuratora pozwalałaby eliminować z postępowania pokrzywdzonego, co byłoby sprzeczne z art. 2 § 1 pkt 3 ( A. Gaberle: Postępowania....s. 85, J. Grajewski: Postępowanie... SP 1991, nr 1, s. 70).

Nie można wydać wyroku nakazowego w sytuacji, gdy prokurator wstąpił do postępowania wszczętego przez oskarżyciela prywatnego; wówczas brak jest przesłanki w postaci zebranych dowodów w postępowaniu przygotowawczym (Z. Wrona: Postępowanie..., s. 79, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks... t. II, s. 745).

€4. Tryb nakazowy wyłącza też wystąpienie okoliczności powodujących obronę obowiązkową, określone w art. 79 § 1, tj. gdy oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Przesłanka ta jest tożsama z określoną w art. 325c pkt 2, powodującą niedopuszczalność postępowania uproszczonego. Zob. tezę do art. 325 c.

€Art. 502. § 1. Wyrokiem nakazowym można orzec karę ograniczenia wolności lub grzywnę w wysokości do 100 stawek dziennych albo 200 000 złotych.

§ 2. Obok kary określonej w § 1 można, w wypadkach przewidzianych w ustawie, orzec środek karny.

§ 3. Sąd może poprzestać na orzeczeniu środka karnego, jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego środka.

€1. Ustawa ogranicza - ze względu na uproszczenia postępowania - rodzaje kar, które mogą być wymierzone w tym postępowaniu, a także wysokość kary grzywny. „Art. 454 c § 1 ( ob. art. 502 §1 ) k. p. k. nie zmienia ( granicy sankcji, a tylko wyznacza górną granicę grzywny, która może być orzeczona nakazem karnym” ( wyr. SN z 19 III 1998 r., V KKN 110/97, cyt. za D. Kalą: Kodeksowe postępowania....s. 83,

€2. Ramy czasowe kary ograniczenia wolności wyznacza sankcja. Ustawa nie przewiduje żadnych dodatkowych ograniczeń związanych z faktem jej orzeczenia w postępowaniu nakazowym zarówno co do jej rozmiarów jak i obowiązków.

€3. Inaczej przedstawia się sytuacja z grzywną; ustawa limituje jej wysokość, mając na uwadze to, że jest wymierzana w postępowaniu nakazowym. Ustalono jej maksymalną wysokość na 100 stawek dziennych albo 200 000 zł. Ta granica nie może być przekroczona także wówczas, gdy sąd w wyroku nakazowym określa karę łączną (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 75; Z. Jankowski, P. Piszczek: Tryb uproszczony, przyśpieszony, nakazowy. Komentarz, Biblioteka Sędziego nr 85, Warszawa 1988, s. 61). Nie jest możliwe wymierzenie wyrokiem nakazowym karnym kary łącznej, obejmującej kary wymierzone innymi nakazami; kodeks nie zna "łącznego wyroku nakazowego" (J. Bafia: Zmiany w prawie karnym, Ustawa z 17 czerwca 1988 r. Przepisy i komentarz, Warszawa 1989, s. 78). W takim wypadku kara łączna zostaje wymierzona wyrokiem łącznym (art. 569-577).

€4. Wydanie wyroku nakazowego jest dopuszczalne nie tylko wtedy, gdy orzeczona kara ograniczenia wolności lub grzywny jest przewidziana w sankcji przepisu statuującego przestępstwo, lecz również wówczas gdy możliwość taka istnieje w wyniku zastosowania przepisów części ogólnej k.k., przewidujących zmianę rodzaju kary (art. 58 § 2 k.k.) lub nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60 § 6 pkt 2 i 3 k.k.).

€5. Orzekając karę w postępowaniu nakazowym sąd jest związany dyrektywami wymiaru kary (art. 53 k.k.). Sąd, uznając, że należałoby wymierzyć karę innego rodzaju, np. karę pozbawienia wolności albo karę ograniczenia wolności lub grzywnę w wyższym wymiarze, powinien postanowieniem przekazać sprawę do rozpoznania w trybie uproszczonym. Jak słusznie podniósł Sąd Najwyższy „W postępowaniu nakazowym nie jest dopuszczalne wymierzenie kary pozbawie­nia wolności. Oznacza to, że jeżeli Sąd orzekający na podstawie całokształtu okoliczności i przy uwzględnieniu dyrektyw wymiaru kary zawartych w art. 53 § 1 i § 2 k.k. dojdzie do wniosku, że oskarżonemu należy wymierzyć karę, której rodzaj lub wysokość nie jest oznaczona w art. 502 § 1 k. p. k., winien odstąpić od rozpoznania sprawy w trybie nakazowym i przekazać ją do postępowania na za­sadach ogólnych” ( wyr. SN z 7 IX 2001 r. - III KKN 114/2001, OSN Prok. i Pr. 2002, Nr 2, poz. 8 ).

€6. Obok kary ograniczenia wolności lub grzywny można orzec każdy środek karny w postaci, o ile spełnione są materialne przesłanki jego orzeczenia, określone w części ogólnej k.k.

€7. Możliwe jest orzeczenie samoistne środka karnego, jeżeli istnieją podstawy do takiego jego orzeczenia. Są one określone w art. 59, 60 § 7 i art. 61 § 1 k.k.

€Art. 503. § 1.Wydając wyrok nakazowy sąd zasądza w całości roszczenie zgłoszone
w powództwie cywilnym lub odszkodowanie pieniężne na podstawie art. 415 § 5.

§ 2. Jeżeli materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przygotowawczym nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.

€1. Jeżeli materiał zebrany w postępowaniu przygotowawczym pozwala na uwzględnienie zgłoszonego powództwa cywilnego, sąd jest obowiązany zasądzić całe roszczenie; nie jest możliwe częściowe uwzględnienie powództwa. Sąd nie może oddalić powództwa w całości lub w części; ustawa nie daje takiej możliwości. Obowiązek zasądzenia powództwa ma charakter względny, gdyż jest to uzależnione od spełnienia przesłanek dochodzenia roszczeń w postępowaniu karnym ( art.62 i art. 65) oraz od zebrania wystarczających dowodów do uwzględnienia powództwa. ( P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks....t. II, s. 747). Powództwo cywilne - zgodnie z art. 62 - może być wytoczone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, a ze względu na to, że w postępowaniu nakazowym nie jest ona wyznaczana, jest to możliwe na posiedzeniu, w którym bierze udział pokrzywdzony ( A. Gaberle: Postępowania....s. 67, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks....t. II, s. 747, J. Bielasiński: Postępowanie...s. 62 - 63). Nie można podzielić poglądu, że jest to możliwe w toku postępowania przygotowawczego albo po zawiadomieniu przez prokuratora o wniesieniu oskarżenia ( T. Grzegorczyk: Kodeks...s. 1132 - 1133).

€2. Jeżeli materiał dowodowy nie pozwala na rozstrzygnięcie powództwa, to sąd pozostawia je bez rozpoznania; czyni tak zarówno wówczas, gdy brak jest dowodów na jego zasądzenie w całości, jak i wtedy gdy możliwe jest jego częściowe uwzględnienie.

€3. Sąd, wydając nakaz karny, jeżeli nie uwzględnia powództwa, jest obowiązany zasądzić odszkodowanie pieniężne na rzecz pokrzywdzonego z urzędu; nie jest możliwe jego pominięcie.

€Art. 504. § 1. Wyrok nakazowy powinien zawierać:

1) oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał,

2) datę wydania wyroku,

3) imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego,

4) dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu, ze wskazaniem zastosowanych przepisów ustawy karnej,

5) wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia.

§ 2. Wyrok nakazowy może nie zawierać uzasadnienia.

€1. Części składowe wyroku nakazowego są w zasadzie takie same jak wyroku skazującego, ze zmianami wynikającymi ze specyfiki tego orzeczenia. Zob. tezy 2-4 i 12-13 do art. 413.

€2. Wyrok nakazowy może nie zawierać uzasadnienia, lecz jego sporządzenie może być uzasadnione wówczas, gdy z oświadczeń oskarżonego złożonych na posiedzeniu wynika, że może kwestionować swoja winę lub orzeczoną karę lub środek karny. Argumenty zawarte w uzasadnieniu mogą przekonać oskarżonego o niecelowości wniesienia sprzeciwu. Wprawdzie ustawa nie określa, co powinno ono zawierać, lecz należy w nim wskazać dowody, które uzasadniały przyjęcie, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, wyjaśnić przyjętą kwalifikację prawną oraz przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary lub środków karnych, a także przy uwzględnieniu powództwa lub zasądzenia odszkodowania pieniężnego (arg. ex art. 424 § 2).

Art. 505. Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi, a oskarżonemu i jego obrońcy - wraz z odpisem aktu oskarżenia. W każdym wypadku odpis tego wyroku doręcza się prokuratorowi. Wraz z odpisem wyroku doręczyć należy pouczenie przytaczające przepisy o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia.

€1. Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi, a gdy jest nim organ nieprokuratorski - także prokuratorowi. Doręczenie prokuratorowi następuje także wówczas, gdy nie występował w sprawie w charakterze oskarżyciela. Ułatwia to prokuratorowi kontrolę trafności nakazu karnego także w sprawach, w których akt oskarżenia wniósł inny organ (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 72). Doręczenie następuje niezależnie od tego, czy brał udział w posiedzeniu. Nie doręcza się mu, inaczej niż oskarżonemu, odpisu aktu oskarżenia.

€2. Oskarżonemu i jego obrońcy doręcza się odpis wyroku nakazowego wraz z odpisem aktu oskarżenia, niezależnie od tego czy brali udział w posiedzeniu. Wcześniej akt oskarżenia nie jest im doręczany, wyrok nakazowy wydaje się bowiem przed decyzją o skierowaniu sprawy na rozprawę główną. Nie ma tu zastosowania art. 475 przewidujący doręczenie aktu oskarżenia. Zawiadamiając oskarżonego i jego obrońcę o terminie posiedzenia, nie dołącza się do zawiadomienia aktu oskarżenia ( art. 117 § 1 w zw. z. art. 500 § 4). Nie stanowi jednak naruszenia tego przepisu doręczenie aktu oskarżenia wraz z zawiadomieniem o terminie posiedzenia, jako że jest korzystne dla oskarżonego, gdyż wcześniej ma możliwość zapoznania się z zarzutami oskarżenia ( P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks....t. II, s. 750). Jednoczesne doręczenie oskarżonemu i jego obrońcy nakazu karnego i aktu oskarżenia ma umożliwić dokonanie oceny zasadności wyroku nakazowego; przed jego wydaniem oskarżony i jego obrońcy mogli nie znać opisu czynu zarzucanego w akcie oskarżenia. Ponadto ma ułatwić przygotowanie obrony i umożliwić złożenie sprzeciwu wraz z wnioskiem o przeprowadzenie określonych dowodów na rozprawie (J. Bafia: Zmiany... s. 79).

€3. W nakazie karnym poucza się oskarżonego o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia. Zaniechanie tego pouczenia przez sąd lub mylne pouczenie nie wywołuje ujemnych skutków procesowych dla oskarżonego (arg. ex art. 16 § 1). W doktrynie zgłaszany jest postulat, by - ze względu na możliwość odmiennej oceny przez sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu stopnia winy i okoliczności wpływających na wymiar kary - pouczać oskarżonego o braku zakazu informationis in peius (T. Gardocka: Glosa..., Inf. Pr. 1988, nr 1-3, s. 143-144; K. Noskowicz: Sprzeciw..., "Acta Universitatis Nicolai Copernici", Prawo XXXII, 1992, z. 256, s. 98), a także o możliwości cofnięcia sprzeciwu (J. Grajewski: Postępowanie...SP 1991, nr 1, s. 73).

€4. Istotne znaczenie dla skuteczności nakazu karnego ma jego doręczenie oskarżonemu. Nie musi to być doręczenie do rąk własnych oskarżonego, ale może w grę wchodzić także tzw. doręczenie zastępcze (art. 132 § 2) lub uznanie za doręczone (art. 136). Odmienny pogląd nie zasługuje na akceptację (K. Noskowicz: Sprzeciw..., "Acta Universitatis Nicolai Copernici" Prawo XXXII, 1992, z. 256, s. 96), gdyż w istocie doręczenie byłoby uzależnione od woli oskarżonego. Nie następuje domniemanie doręczenia na podstawie art. 139 § 1, skoro nie doręczono oskarżonemu aktu oskarżenia (art. 139 § 2).

Art. 506. § 1. Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku.

§ 2. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.

§ 3. W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc; sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

§ 4. Jeżeli w sprzeciwie podniesiono wyłącznie zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym, wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części, a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.

§ 5. Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.

§ 6. Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc.

€1.  nieprawomocnego wyroku nakz Sprzeciw jest swoistym środkiem zaskarżenia wyroku nakazowego, zawierającym w sobie wolę pozbawienia mocy wyroku nakazowego i żądanie rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych. Sprzeciw, będąc środkiem zaskarżenia wyroku nakazowego, nie jest środkiem odwoławczym i nie charakteryzuje się dewolutywnością; nie powoduje kontroli zaskarżonego wyroku nakazowego przez instancje ad quem. Nie powoduje oceny zasadności lub słuszności zaskarżonego wyroku nakazowego. Sprzeciw jest jednym środkiem zaskarżenia wyroku nakazowego i jest wyrazem braku zgody uprawnionego podmiotu na taki sposób rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej za zarzucany oskarżonemu czyn ( J. Grajewski: Rodzaje sprzeciwów...s. 323 - 324); nie jest możliwe wniesienie od niego apelacji.

€2. Ustawa nie określa jego formy. Wskazywałoby to, że może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 116). Tę ostatnią możliwość należy odrzucić, gdyż nie jest ona możliwa do zrealizowania, ustawa bowiem nie nakłada obowiązku sporządzenia z tej czynności protokołu (arg. ex art. 143 § 1), a nie jest możliwe wciągnięcie takiego oświadczenia do protokołu innej czynności. Nie sposób podzielić poglądu, że wystarczające jest sporządzenie notatki urzędowej przez pracownika sekretariatu relacjonującej treść sprzeciwu (Z. Wrona: Postępowanie..., s. 113). Nietrafny jest więc pogląd, że możliwe jest złożenie go ustnie do protokołu( H. Gajewska - Kraczkowska: Postępowania....s. 343). Przyjęcie, że sprzeciw może być złożony ustnie do protokołu, wyklucza możliwość zastąpienia protokołu notatką. Trzeba zatem przyjąć, że mimo braku wyraźnej regulacji sprzeciw powinien być złożony na piśmie; nie musi on spełniać jakiś szczególnych warunków formalnych, a wystarczające jest, by odpowiadał warunkom określonym w art. 119 § 1 (K. Noskowicz: Sprzeciw..., "Acta Universitatis Nicolai Copernici" Prawo XXXII, 1992, z. 256, s. 94; A. Peczeniuk: Postępowanie..., ZNWSOMO 1989, nr 2, s. 269,). Nie jest wymagane, by skarżący wskazał zarzuty, jakie ma przeciwko temu wyrokowi, a wystarczające jest gdy wynika z niego jest niezadowolony z wyroku i żąda jest „skasowania” (J. Grajewski: Postępowanie... SP 1991, nr 1, s. 78, K. Zgryzek: Warunki dopuszczalności wniesienia sprzeciwu od nakazu karnego w: Środki zaskarżenia w procesie karnym. Księga pamiątkowa ku czci prof. Z. Dody. Pod red. A. Gaberle, S. Waltosia, Kraków 2000, s. 369).

€3. Przedmiotem zaskarżenia może być cały wyrok nakazowy lub tylko jego część dotycząca rozstrzygnięcia o roszczeniu cywilnym, tj. uwzględnieniu powództwa lub zasądzenia odszkodowania z urzędu, jak tez może dotyczyć jednego lub niektórych czynów przypisanych oskarżonemu ( zakres przedmiotowy). Nie jest możliwe wniesienie sprzeciwu tylko w części dotyczącej kary lub środka karnego; wniesienie sprzeciwu w takim zakresie skutkuje utratę mocy przez cały wyrok nakazowy. Sprzeciw może dotyczyć tylko niektórych czynów przypisanych oskarżonemu ( Z. Wrona: Postępowanie....s. 118, J. Grajewski: Postępowanie...SP 1991, nr 1, s. 77, H. Gajewska - Kraczkowska: Postępowania...s. 344, , K. Zgryzek: Warunki...s. 379). W takim wypadku wyrok nakazowy traci moc tylko w tym zakrsesie.

4. Jeżeli wyrok nakazowy obejmuje kilku oskarżonych, każdy z nich ma samodzielne prawo do wniesienia sprzeciwu, jak też oskarżyciel może wnieść sprzeciw co do niektórych oskarżonych ( zakres podmiotowy sprzeciwu). Nie ma znaczenia czy zachodzi między tymi czynami łączność podmiotowa, czy też nie. W taki wypadku sprzeciw wywołuje skutki procesowe tylko w stosunku do tych oskarżonych, których dotyczy ( A. Pawłowska: Postępowanie nakazowe w kodeksie postępowania karnego, Prok. i Pr. 1999, nr 1, s. 327, K. Zgryzek: Warunki...s. 378). W razie niewniesienia sprzeciwu co do niektórych oskarżonych wyrok nakazowy co do nich staje się prawomocny ( J. Grajewski: Rozdaje nakazów....s. 325). H. Gajewska- Kraczkowska: Postępowania....s. 325).

€5. Uprawnionymi do jego wniesienia są oskarżony i jego obrońca oraz oskarżyciel. Wprawdzie ustawa nie wymienia wprost obrońcy oskarżonego, lecz uprawnienie to wynika pośrednio z art. 505 § 1, w myśl którego sąd jest obowiązany doręczyć odpis nakazu karnego także obrońcy oskarżonego. Ponadto treść art. 86 wskazuje, że obrońca ma podejmować w zasadzie wszystkie czynności, które przysługują oskarżonemu, i przedsiębrać wszelkie czynności na jego korzyść, a do nich niewątpliwie należy zaliczyć wnoszenie środków zaskarżenia. Nie bez znaczenia jest też fakt, że oskarżony ma konstytucyjnie zagwarantowane prawo do obrony, w tym korzystania z pomocy obrońcy (uchw. SN z 15 IV 1986 r., VI KZP 8/86, OSNKW 1986, nr 9-10, poz. 75, z glosami krytyczną K. Zgryzka, Pal. 1987, nr 12, s. 139-143 i T. Gardockiej, Inf. Pr. 1988, nr 1 - 3, poz. 142 - 244 oraz aprobującą T. Grzegorczyka, Pal. 1987, nr 12, s. 143-147 i). Zasadnie podkreśla się w doktrynie, że uprawnienie to wynika też z przedstawicielskiego charakteru statusu obrońcy; obrońca dysponuje takimi samymi prawami procesowymi, jakie przyznano oskarżonemu (T. Grzegorczyk: Glosa..., Pal. 1987, nr 12, s. 145; B. Gronowska, M. Jeż-Ludwichowska, K. Noskowicz: Gwarancje..., PPK 1990, nr 1, s. 91). Nie przekonuje argumentacja negująca to uprawnienie obrońcy. Wywodzi się, iż ze względu na konsekwencje wynikające z braku zakazu reformationis in peius przy rozpoznawaniu sprawy po wniesieniu sprzeciwu od wyroku nakazowego, które mogą być niekorzystne, wniesienie przez obrońcę sprzeciwu bez wiedzy i woli oskarżonego jest niedopuszczalne (K. Zgryzek: Glosa..., Pal. 1987, nr 12, s. 139; tenże: Warunki...s. 382, T. Gardocka: Glosa..., Inf. Pr. 1988, nr 1-3, s. 142). Oskarżony może zapobiec ewentualnym ujemnymi następstwom sprzeciwu wniesionego przez obrońcę oskarżonego, cofając sprzeciw; istnieje więc możliwość ponownego rozważenia celowości wniesienia sprzeciwu (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 79; I. Nowikowski: Odwoływalność sprzeciwów..., "Annales UMCS", vol. XXXVI 1989, s. 22-23, A. Pawłowska: Postępowanie... Prok. i Pr. 1999, nr 1, s.). Nie jest uprawniony do wniesienia sprzeciwu, chociaż ma prawo brać udział w posiedzeniu, na którym wydaje się nakaz ( art. 500 § 4 ). Sprzeciw może wnieść nie tylko oskarżyciel publiczny, ale także oskarżyciel posiłkowy, jeżeli pokrzywdzony przed wydaniem wyroku nakazowego złożył - zgodnie z art. 54 § 1 - oświadczenie , że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Nie może wnieść go pokrzywdzony, o ile nie występował w charakterze oskarżyciela posiłkowego (post. SN z 24 IX 1997 r., I KZP 13/97, OSNKW 1997, nr 11-12, poz. 100 z uwagami aprobującymi R. A. Stefańskiego: Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego procesowego za 1997 r., WPP 1998, nr 3- 4, s. 158, Z. Wrona: Postępowanie....s. 100, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks.... t. II, s. 754 ).

€6. Sprzeciw wnosi się go do sądu, który wydał wyrok nakazowy w terminie zawitym 7 dni od doręczenia wyroku. Termin ten biegnie od dnia doręczenia wyroku nakazowego i to także wówczas, gdy oskarżony był obecny na posiedzeniu.

7. Sprzeciw podlega kontroli prezesa sądu w zakresie spełnienia warunków formalnych. Nie jest dopuszczalne merytoryczne badanie wniesionego sprzeciwu. Konieczne jest jednak stwierdzenie, że wniesione pismo procesowe wyraża wolę zaskarżenia wyroku nakazowego sprzeciwem; wystarczające jest, by wynikał z niego brak zgody na wydany wyrok nakazowy, ale nie jest konieczne, by implicite zawierał żądanie uchylenia wyroku (Z. Wrona: Postępowanie..., s. 106). Niewłaściwe oznaczenie sprzeciwu, np. nazwanie go apelacją nie pozbawia go znaczenia prawnego ( art. 118 § 2).

W razie stwierdzenia, że sprzeciw został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną, prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu. Na zarządzenie o odmowie przyjęcia sprzeciwu nie przysługuje zażalenie. By istniała możliwość jego zaskarżenia musiałby taką możliwość dopuszczać przepis ustawy, gdyż trudno przyjąć, iż podstawę taką stanowi art. 459 § 1 w zw. z art. 466 § 1 jako na zarządzenie zamykające drogę do wydania wyroku ( K. Zgryzek: Warunki...s. 374,). Jest tu sytuacja zbliżona do odmowy przyjęcia środka odwoławczego, gdzie przepis wyraźnie dopuszcza zażalenie ( art. 429 § 1).

Jeżeli sprzeciw nie odpowiada warunkom formalnym pisma procesowego, to stosuje się art. 120 § 1.

Wprawdzie ustawa wyraźnie nie reguluje trybu postępowania w wypadku, gdy prezes sądu dokonał błędnej oceny warunków formalnych i nie odmówił przyjęcia sprzeciwu oraz skierował sprawę do rozpoznania na rozprawie, trzeba przyjąć, że uprawnienia kontrolne prezesa sądu w tym względzie przysługują również sądowi. Trafnie podkreśla się w doktrynie, że momentem utraty mocy przez wyrok nakazowy jest wniesienie go w terminie i przez uprawnioną osobę; jeżeli warunki te nie zostały zachowane, prowadzenie postępowania jest niedopuszczalne, mimo że prezes sądu stwierdził ich spełnienie; sprzeciw wniesiony po terminie lub przez nieuprawnioną osobę jest bezskuteczny (Z. Wrona: Postępowanie..., s. 114-115). Niezasadny jest pogląd, że moment wydania zarządzenia prezesa o przyjęciu sprzeciwu jest momentem, w którym sprzeciw skutkuje ustanie mocy wyroku nakazowego (K. Noskowicz: Sprzeciw..., "Acta Universitatis Nicolai Copernici" Prawo XXXII, 1992, nr 256, s. 97); zarządzenie prezesa sądu ma charakter deklaratoryjny. W razie stwierdzenia, że sprzeciw został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną, sąd powinien, stosując per analogiam art. 430 § 1, pozostawić sprzeciw bez rozpoznania. Nie wydaje się właściwe odwoływanie się w takim wypadku do przepisów k.p.c. i odrzucenie sprzeciwu (Z. Wrona: Postępowanie..., s. 115-116).

€8. Wniesienie sprzeciwu powoduje ex lege utratę mocy całego wyroku nakazowego. Nie jest wymagane wydanie jakiegokolwiek orzeczenia w przedmiocie utraty jego mocy. Skuteczność sprzeciwu następuje z chwilą jego wniesienia. Utrata mocy wyroku nakazowego oznacza jego unicestwienie w sensie prawnym; powstaje stan, jakby wyrok nakazowy nie został wydany. Treść art. 506 § 3 nie pozwala na zaakceptowanie poglądu, że uchylenie mocy wyroku nakazowego ma charakter warunkowy i jest zawieszone do czasu złożenia oświadczenia o cofnięciu sprzeciwu lub do upływu terminu uprawniającego do jego cofnięcia (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 80). Wynikałoby z niego, że utrata mocy przez wyrok nakazowy następuje dwustopniowo; z chwilą wniesienia sprzeciwu, następuje uchylenie warunkowe, które staje się bezwarunkowe z upływem terminu do cofnięcia sprzeciwu. Trafnie wskazuje się w doktrynie, że brak jest podstaw do wprowadzania dodatkowego, nie znanego ustawie pojęcia na określenie skutków sprzeciwu (Z. Wrona: Dopuszczalność cofnięcia..., PiP 1995, nr 6, s. 71).

W wypadku podniesienia zarzutów w sprzeciwie przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części, a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo bez rozpoznania. Pokrzywdzony może wówczas dochodzić swoich roszczeń w procesie cywilnym. Sąd cywilny jest związany treścią wyroku nakazowego co do faktu popełnienia przestępstwa. W myśl art.11 k. p. c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Wyrok nakazowy, w którym uznano oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i wymierzono karę lub środek karano, albo odstąpiono od wymierzenia kary jest wyrokiem skazującym w rozumieniu tego przepisu. Jeżeli podniesiono w nim zarzuty przeciwko orzeczonemu kumulatywnie z karą środkowi karnemu lub zasądzonemu odszkodowaniu, to traci moc cały wyrok nakazowy. Możliwe jest ograniczenie przedmiotowe sprzeciwu, . np. co do jednego czynu przypisanego oskarżonemu (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 77).

€9. W razie skutecznego wniesienia sprzeciwu sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych; kończy się postępowanie nakazowe, a zostaje uruchomione postępowanie pierwszoinstancyjne przed sądem rejonowym. Postępowanie sądowe po wniesieniu sprzeciwu toczy się w trybie uproszczonym (arg. ex art. 500 § 1). Prezes sądu wykonuje wszystkie czynności mające na celu przygotowanie rozprawy głównej, z tym że nie doręcza się aktu oskarżenia, gdyż czynność ta została już wykonana wraz z doręczeniem odpisu nakazu karnego (art. 505 § 1). Sędzia, który wydał nakaz karny, podlega wyłączeniu na podstawie art. 40 § 1 pkt 9 od udziału w rozpoznaniu tej sprawy. Zob. tezy do art. 40.

Ustawa milczy na temat, czy sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc. Brak uregulowania w tym zakresie świadczy, że w postępowaniu tym nie obowiązuje zakaz reformationis in peius (K. Marszał: Proces karny, Katowice 1997, s. 454). Mając na uwadze, że jego brak może wpływać hamująco na korzystanie przez oskarżonego z możliwości wnoszenia sprzeciwu, trafnie zwraca się uwagę w doktrynie, by w wyroku orzekać surowsze konsekwencje karne jedynie wówczas, gdy w toku przewodu sądowego ujawnione zostały nowe, istotne okoliczności obciążające, wykraczające poza materiały, które stanowiły podstawę wyroku nakazowego. Wymiar kary surowszej bez stwierdzenia nowych okoliczności byłby odbierany jako swoista kara za wniesienie sprzeciwu i byłby sprzeczny z postulatem zapewnienia swobody w podejmowaniu decyzji o wniesieniu sprzeciwu (J. Grajewski: Postępowanie..., SP 1991, nr 1, s. 86, tenże: Rodzaje sprzeciwów....s. 326,).

€10. Cofnięcie sprzeciwu jest oświadczeniem woli osoby uprawnionej o rezygnacji z pozbawienia mocy wyroku nakazowego i żądania rozpoznania sprawy, zawierającym implicite zgodę na zaskarżony wyrok nakazowy. Jego cofnięcie może mieć formę pisemną lub ustną do protokołu ( art. 116). Cofnięcie sprzeciwu - wbrew temu co się sądzi w piśmiennictwie - nie oznacza uznania słuszności wyroku nakazowego(K. Noskowicz: Sprzeciw..., "Acta Universitatis Nicolai Copernici" Prawo XXXII, 1992, z. 256, s. 97). W wypadku cofnięcia sprzeciwu nie jest wymagane pozostawienie go bez rozpoznania. Sprzeciw może być cofnięty co do części rozstrzygnięcia lub do jednej lub kilku spośród oskarżonych ( cofnięcie częściowe), skoro możliwe jest jego wniesienie sprzeciwu co do niektórych czynów lub niektórych oskarżonych; strona, która go wniosła jest uprawniona do decydowania o zakresie utraty mocy wyroku nakazowego. Strona może cofnąć sprzeciw tylko w tej części, która nadaje się do samodzielnego zaskarżenia, a bezprzedmiotowe jest cofnięcie co do innych części wyroku, np. co do kary. W razie zaskarżenia sprzeciwem całego wyroku nakazowego możliwe jest jego cofnięcie w stosunku do niektórych oskarżonych lub niektórych czynów (I. Nowikowski: Kwestia częściowego cofnięcia...s. 361). Trafnie wskazuje się w doktrynie, że nie jest możliwe cofnięcie sprzeciwu w części dotyczącej rozstrzygnięcia o roszczeniach cywilnych, gdyż to rozstrzygnięcie jest zależne od orzeczenie w przedmiocie odpowiedzialności karnej (I. Nowikowski: Kwestia częściowego cofnięcia...s.362).

€11. Ustawa nie określa skutków cofnięcia sprzeciwu, lecz jest oczywiste, że cofnięcie sprzeciwu powoduje niwelację pierwotnego jego skutku: utrata mocy wyroku nakazowego wywołana wniesieniem sprzeciwu zostaje uchylona, a wyrok nakazowy odzyskuje moc; następuje powrót do stanu sprzed wniesienia sprzeciwu. Wyrok nakazowy staje się prawomocny i podlega wykonaniu

€12. Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie, tj. do czasu rozpoczęcia odczytania aktu oskarżenia (art. 385 § 1). Cofnięcie sprzeciwu nie jest możliwe w razie umorzenia postępowania na posiedzeniu (art. 339 § 3 pkt 1 i 2). Słusznie podkreśla się w literaturze, że przeszkodę do cofnięcia sprzeciwu stwarza ukończenie postępowania bez przeprowadzenia rozprawy, z tym że w razie wzruszenia decyzji kończącej postępowanie otwiera się możliwość dokonania tej czynności. Nie jest także możliwe cofnięcie sprzeciwu w wypadku wydania postanowienia o zwrocie sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego w trybie art. 345 § 1, jak też po złożeniu przez oskarżyciela publicznego nowego aktu oskarżenia lub podtrzymaniu poprzedniego; cofnięcie sprzeciwu jest możliwe tylko w toku postępowania sądowego, a to zakończyło wydanie postanowienia o zwrocie sprawy prokuratorowi do uzupełnienia (Z. Wrona: Postępowanie..., s. 122-123).

€13. Uprawnionym do cofnięcia sprzeciwu jest ten podmiot, który go wniósł. Oskarżony może cofnąć sprzeciw wniesiony przez swego obrońcę, chyba że zachodzi wypadek przewidziany w art. 79 (arg. ex art. 431 § 2). Dla skuteczności cofnięcia sprzeciwu przez obrońcę, konieczna jest zgoda oskarżonego; art. 431 § 3 stosuje się per analogiam ( P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks...t. II, s. 755).

€14. Ustawa, podobnie jak w wypadku sprzeciwu, nie określa formy cofnięcia. Trzeba przyjąć, że wymagana jest taka sama forma jak dla sprzeciwu, tj. forma pisemna, jeżeli cofnięcie następuje przed rozprawą. Na rozprawie jest możliwe złożenie tego oświadczenia do protokołu rozprawy.

€15. Cofnięcie sprzeciwu jest bezskuteczne, jeżeli jest dokonane po terminie lub przez osobę nieuprawnioną. Ustawa nie wymaga wydania przez sąd postanowienia o uznaniu cofnięcia za bezskuteczne, lecz wydaje się konieczne stwierdzenie przez sąd istnienia braku formalnego, pociągającego za sobą nieskuteczność cofnięcia. Niezasadne uznanie bezskuteczności cofnięcia sprzeciwu może być kwestionowane w środku odwoławczym od orzeczenia kończącego postępowanie.

Jeżeli pismo o cofnięciu sprzeciwu nie odpowiada warunkom formalnym określonym w art. 119 § 1, to stosuje się art. 120 § 1 i 2.

€16. Ustawa nie określa, czy i jakiego rodzaju decyzję wydaje sąd w razie uznania cofnięcia sprzeciwu za skuteczne. W piśmiennictwie proponuje się, by sąd wydawał postanowienie o umorzeniu postępowania po wniesieniu sprzeciwu (K. Noskowicz: Sprzeciw..., "Acta Universitatis Nicolai Copernici" Prawo XXXII, 1992, z. 256, s. 99; Z. Wrona: Postępowanie..., s. 124).

Art. 507. Wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, staje się prawomocny.

€1. Wyrok nakazowy prawidłowo doręczony, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, staje się prawomocny. Jest takim samym wyrokiem jak każdy inny, z tym że jest wydawany na posiedzeniu.

€2. Uchylenie wyroku nakazowego może nastąpić w drodze kasacji w tzw. obronie prawa (art. 521) lub wznowienia postępowania (art. 540 § 1); strona nie może wnieść kasacji, gdyż wyrok nakazowy nie jest wydawany w postępowaniu odwoławczym,

---