1. Pojęcie prawa.

Szczególny porządek społeczny, tworzony i chroniony w sposób zinstytucjonalizowany

2. Normatywny charakter prawa.

Oznacza on, że prawo określa powinne wzory zachowań - stanowi o tym, jak należy postępować

3. Prawo pozytywne (pojęcie, cechy).

Spisany zbiór przepisów ludzkiego postępowania; cechy:

- dotyczy tylko zewnętrznych zachowań ludzi, nie ingeruje w ich sumienie

- ustanawiane przez uznany i zewnętrzny wobec ludzi autorytet (państwo)

- zabezpieczone możliwością użycia środków przymusu wobec łamiących prawo

4. Prawo naturalne (pojęcie, cechy).

Zbiór norm absolutnych, wywodzących się z natury (z woli Bożej), określających pewne podstawowe prawa wspólne wszystkim ludziom; cechy:

- przyrodzone i niezbywalne

- nadrzędne wobec prawa pozytywnego

- silnie powiązane z moralnością

5. Kierunek realistyczny w nauce o prawie.

- sprzeciw zarówno wobec koncepcji pozytywistycznych, jak i prawnonaturalnych

- pozytywizm wg niego przecenia moc sprawczą prawa pisanego

- prawo naturalne wg niego zaś opiera się na zbyt spekulatywnych przesłankach filozoficznych, nie zaś na empirycznym poznaniu praktyki życia społecznego

- kierunek ten wskazuje, że prawo objawia się w postępowaniu mas - prawem są powtarzające się wzory postępowania, natomiast jego istotą są ludzkie emocje, gdyż one decydują o naszym postępowaniu, nie zaś teksty ustaw

6. Law in books i law in action.

Law-in-books - prawo w książkach (abstrakcyjne, pozytywistyczne); prawnicy

Law-in-action - prawo w działaniu (oparte na emocjach i pochodzące od nich, odnoszące się do wzorów zachowań); socjologowie

7. Inne niepozytywistyczne koncepcje prawa (umieć podać przykład).

Istnieje inny nurt w podejściu do prawa, zakładający, że powstaje ono w wyniku dialogu pomiędzy jego autorem (legislatywa), wykonawcą (egzekutywa, władza sądownicza) a użytkownikiem (obywatele, osoby prawne) - tekst aktu normatywnego stanowi tu tylko surowy materiał, który może być rozmaicie interpretowany w zależności od kontekstu

8. Prawo w sensie materialnym i formalnym.

Prawo materialne - ogół norm regulujących uprawnienia i obowiązki podmiotów w stosunkach prawnych oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenia lub niedopełnienie

Prawo formalne (procesowe) - ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i realizacji obowiązków zawartych w prawie materialnym

9. Prawo jako zjawisko społeczne i polityczne.

a) jako zjawisko społeczne:

- wyznacza wzory zachowań w ramach zorganizowanej grupy społecznej

- nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego oraz do religii - chyba, że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne

- wyraża społecznie uznawane wartości

- jest produktem procesu decyzyjnego, toczącego się w ramach grup społecznych (zwłaszcza w ramach takiej zbiorowości społecznej, jaką jest państwo)

- jest sankcjonowane przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji

- realne obowiązywanie norm prawnych zależy od stopnia akceptacji społecznej dla nich

b) jako zjawisko polityczne:

- jest wielostronnie uwikłane w procesy sprawowania władzy w wielkich grupach władzy, a zwłaszcza w państwie

- jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy, umożliwia rządzącym osiąganie zakładanych przez siebie celów

- władza może się poruszać tylko w ramach prawa, nie może go przekraczać

- określa obowiązki i prawa ludzi nie sprawujących władzy w ich stosunkach wzajemnych oraz w ich stosunkach z instytucjami publicznymi

- wyraża pewne treści aksjologiczne (wartości) - jest ich nośnikiem i obrońcą

10. Funkcje prawa a cele prawa.

- cel to stan rzeczy, jaki prawodawca wprowadzając normy, czy rozwiązania organizacyjne, chce osiągnąć

- funkcja to rzeczywisty skutek wprowadzenia tejże normy bądź rozwiązania

- jeżeli skutek jest taki, jakiego oczekiwał prawodawca, to funkcja pokrywa się z celem

- prawa zawsze się tworzy w jakimś celu, i zawsze spełniają one jakąś funkcję wobec swego otoczenia

11. Typologia funkcji prawa.

- Stabilizacyjna (utrwalanie istniejącego ładu)

- Dynamizacyjna (promowanie zmian w różnych sferach społ)

- Ochronna (wspieranie/ochrona rozmaitych wartości istotnych społ)

- Organizacyjna( ramy działania organów władzy i społ)

- Represyjna (sankcje za nieprzestrzeganie)

- Wychowawcza (wskazuje normy pozytywne oraz działania zabronione, kształtuje pożądane modele zachowań)

- Kontrolna (co wolno, a co nie)

- Dystrybutywna (rozdział dóbr i obciążeń)

- Regulator konfliktów (sposób ich rozstrzygania)

12. Inne (niż prawo) systemy normatywne - krótka charakterystyka (moralność, obyczaj, religia).

Moralność - ma charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczy tylko postępowania jednostki, ale może dotyczyć całych grup społecznych. Sankcją jest potępienie ze strony otoczenia.

Obyczajowość - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Najczęściej mają zasięg lokalny. Sankcją jest przede wszystkim izolacja towarzyska.

Normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne. Sankcją jest najczęściej wykluczenie z danej wspólnoty religijnej.

Normy zwyczajowe - nawyki, rodzaje zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa, albo dla jakichś grup społecznych.

13. Różnice między prawem i moralnością.

- prawo jest spisane, a moralność nie

- w prawie sankcje są zinstytucjonalizowane (kara), a w moralności spontaniczne (potępienie)

- źródłem prawa są konkretne organy państwa, a moralność przyswajana jest w procesie socjalizacji

- prawo cechuje minimalizm (tendencja do możliwie najwęższego zakresu regulacji), a moralność maksymalizm (tendencja do możliwie najszerszego zakresu regulacji)

- sposoby budowania prawa są warunkowe (jeżeli -> to), zaś moralne bezwarunkowe

- normy prawne są heteronomiczne, a moralne autonomiczne

- w prawie ważne są skutki czynów, w moralności - intencje

- prawo obowiązuje na podstawie kodeksów, a moralność - autorefleksji

- prawo ma inny zakres regulacji niż moralność (w zależności od podejścia, zakres prawa jest węższy od moralność, bądź też oba zakresy są oddzielne i zachodzą na siebie jedynie w niektórych sferach)

14. Związki między prawem i moralnością.

a) związki treściowe

- ich treść może być zbieżna lub rozbieżna (w obrębie dyspozycji normy)

- żadne zachowanie poddane normom prawnym nie jest bezwzględnie obojętne moralnie, lecz mogą istnieć zachowania regulowane przez moralność i obojętne prawnie

b) związki funkcjonalne

- oba systemy na siebie oddziaływają, współkształtują się, ich normy odsyłają do siebie nawzajem oraz wspierają lub osłabiają się wzajemnie

- przekonania aksjologiczne (np. moralne) motywują prawodawcę do stanowienia określonych norm

- niektóre przepisy, zwane klauzulami generalnymi, wprowadzają nieprecyzyjne określenia, odwołujące się do moralności, pozostawiając tym samym pewną swobodę interpretacji w kontekście moralnym

- także argumentacja prawnicza często odwołuje się do takich określeń podczas interpretowania prawa

- realne obowiązywanie prawa jest uzależnione od jego zgodności z wartościami i moralnością (związki walidacyjne prawa i moralności) - konflikt prowadzi do wzajemnego osłabienia norm prawnych i moralnych

15. Postawy wobec prawa: legalizm, oportunizm, konformizm, rygoryzm prawny, punitywizm.

Legalizm - postępowanie zgodne z obowiązującym prawem, absolutne poszanowanie prawa

Oportunizm - przestrzeganie tylko tej części prawa, którą uważa się za korzystną dla siebie

Konformizm - stosunek do prawa wzorowany na zachowaniu innych członków zbiorowości (przestrzegam/nie przestrzegam prawa, ponieważ inni tak robią)

Rygoryzm prawny - polega na dążeniu do ostrego karania prawem czynów już podlegających karze oraz do ustanowienia kar za czyny, które dotychczas nie były karane w świetle przepisów

Punitywizm - wiara w ogromną skuteczność surowych kar; przekonanie, że nieszczęścia świata i przestępczość wynikają ze zbyt liberalnych postaw wobec tychże

16. Pojęcie kultury prawnej (w znaczeniu węższym i szerszym).

W znaczeniu węższym - wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawe, stosunek do tego prawa, oceny prawa i postulaty co do jego zmian

W znaczeniu szerszym - stan prawa (jego treść i forma), doktryny prawne i nauka o prawie, instytucje polityczne tworzące i stanowiące prawo plus wszystko to, co obejmuje znaczenie węższe

17. System civil law i system common law - podstawowe różnice.

W systemie civil law prawo jest wyłącznie stanowione, tj tworzone przez wyodrębnioną legislatywę i ujęte w pisanych i publicznie ogłaszanych aktach normatywnych, zawierających abstrakcyjne i generalne normy postępowania. W systemie common law natomiast oprócz prawa stanowionego, pewna część obowiązującego prawa powstaje w drodze precedensów (prawo sędziowskie) - orzeczenia sędziów stają się powszechnym źródłem prawa, opartego na prawie zwyczajowym. Jest to system charakterystyczny dla krajów anglosaskich.

18. Pojęcie precedensu prawotwórczego.

Precedens prawotwórczy - po raz pierwszy dokonane rozstrzygnięcie jakiejś sprawy, które jest wiążącą podstawą kolejnych rozstrzygnięć zapadających przed sądami w podobnych sprawach.

19. Pojęcie normy.

Norma postępowania - wypowiedź formułująca skierowane do danej osoby żądanie/upoważnienie do danego zachowania

(dotyczy tylko zachowań uzależnionych od woli działającego)

20. Norma prawna - cechy.

a) Reguła generalna

* Skierowana do:

- pewnej kategorii adresatów, wskazanych rodzajowo(np. obywatel)

- wszystkich na danym terenie obowiązywania prawa

- osoby pełniącej określoną funkcję

- nie ma adresata indywidualnego(z imienia i nazwiska)

b) Reguła abstrakcyjna

- Wzór zachowania określony przez rodzajowe cechy zachowania

- Wzór nie jest nadmiernie kazuistyczny - aby mógł objąć dużą liczbę przypadków należących do danego typu

21. Budowa normy prawnej.

- hipoteza

- dyspozycja

- sankcja (nie zawsze)

22. Hipoteza normy prawnej.

HIPOTEZA („do kogo i kiedy?”)

Określa adresata normy i warunki (okoliczności), w których jest mu coś nakazane/zakazane/dozwolone

1. W przepisach nie zawsze wyrażona wprost

2. Jeden z bardziej rozbudowanych elementów normy prawnej

3. Może określać miejsce/czas działania

4. Dotyczy:

1. Elementów podmiotowych (gdy wskazuje adresata oraz jego cechy, może wskazywać cel/sposób działania podmiotu)

2. Elementów przedmiotowych (gdy odnosi się do stanów/zjawisk/wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata)

23. Dyspozycja normy prawnej.

DYSPOZYCJA („o co chodzi?)

Określa treść zachowania zakazanego/nakazanego/dozwolonego lub treść decyzji którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów

24. Czyny (czynności faktyczne), czynności konwencjonalne, czynności prawne, działania prawne.

• CZYNY

• Faktyczne zachowania psychofizyczne

• Ich przebieg/następstwo reguluje prawo

• Np. zabójstwo, budowa domu

• CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE

• Zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie (inne niż mają normalnie)

• Znaczenie to może wynikać też z innych norm (np. obyczajowych)

• Np. podniesienie ręki przez posła oznacza głosowanie za/przeciw ustawie

• Rodzaje:

• Czynności prawne

• Zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter prawnie istotnych czynności konwencjonalnych

• Wymagają oświadczenia woli

• Zmierzają do wywołania określonych skutków prawnych

• Każda czynność prawna jest konwencjonalną ale nie odwrotnie

• Działania prawne

• Czynności konwencjonalne obejmujące zachowania regulowane przepisami prawa publicznego

• Typy rodzajów czynności konwencjonalnych

• Czynności prawnie obojętne

• Obyczajowe

• Organizacyjne

• Religijne

• inne

• Czynności prawnie istotne

• Akty tworzenia prawa

• Akty stosowania prawa

• Czynności prawne

• ze względu na rozróżnienie czynów i czynności w systemie prawa są dwa rodzaje norm:

• które nakazują/zakazują podjęcia pewnych zachowań

• które nakazują traktować określone zachowania jako dokonanie czynności konwencjonalnej istotnej prawnie

• Nakaz, zakaz, dozwolenie.

1. NAKAZ

1. Obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można bez narażenia na sankcje

2. Obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi który w pewnych okolicznościach może być wybrany zamiast podstawowego

3. ZANIECHANIE- powstrzymanie się od zachowania nakazanego, jest sankcjonowane

2. ZAKAZ

1. Wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne, ich zrealizowanie pociąga za sobą sankcje

3. DOZWOLENIE

1. Dozwolone jest to co nie jest prawnie zakazane

2. Rodzaje

1. DOZWOLENIE SŁABE- brak zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw. Działanie/zaniechanie podjęte w ich granicach nie powoduje sankcji

2. DOZWOLENIE MOCNE- zachowania uregulowane przez prawo i rodzące skutki prawne (mimo że nie jest nakazane/zakazane) np. przysięga

• Prawo podmiotowe - pojęcie, funkcje.

Prawo podmiotowe - ogół uprawnień przysługujących (służących) podmiotom prawa we wzajemnych relacjach, ma charakter przyrodzony i niezbywalny

1. Rodzaje:

1. Proste (pojedyncze uprawnienia)

2. Złożone (zespół uprawnień różnego rodzaju)

3. Skuteczne wobec wszystkich

4. Skuteczne tylko między określonymi podmiotami

5. Majątkowe (prawo dziedziczenia)

6. Osobiste (nietykalność osobista)

27. Kompetencja - pojęcie, rodzaje.

a) Kompetencja - rodzaj uprawnienia; upoważnia podmiot do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, zobowiązującej inny podmiot do podjęcia określonego działania

b) Rodzaje kompetencji:

- rzeczowa - zakres spraw, co do których organ może podjąć decyzję władcze

- miejscowa - obszar, co do którego organ może podejmować decyzje władcze

- hierarchiczna - zakres spraw, co do których organ może podejmować decyzje ze względu na swoje miejsce w hierarchii organów danego rodzaju

28. Sankcja - pojęcie, rodzaje.

SANKCJE („co mi zrobisz jak mnie złapiesz?”, „co się stanie jak nie posłucham?”)

Dolegliwości spotykające naruszyciela normy

W znaczeniu:

1. Językowym(treść normy-słowna zapowiedź dolegliwości)

2. Realnym (społeczny fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec podmiotu zachowującego się niezgodnie z obowiązującymi normami

1. Rodzaje sankcji:

1. Egzekucyjna

1. Przymusowe wykonanie tego co stanowi niedopełniony obowiązek

2. Przymusowe unicestwienie tego co zostało uzyskane wbrew zakazowi

2. Nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej

1. Zastosowanie do czynności prawnych wyróżnianych w prawie cywilnym

2. Jeśli czynności podjęte z naruszeniem prawa to odebrana im skuteczność prawna

3. NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA

1. Z mocy prawa

2. Powoduje przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego

3. Czynność prawna nieważna bezwzgl. Uważana jest za niedokonaną

4. Występuje gdy:

1. Wykonawcą osoba niekompetentna

2. Czynność wykonana bez wymaganej zgody

3. Niedopełniona wymagana forma

4. NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA

1. Gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności

5. BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA

1. uzależnienie związania określonej osoby postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od zgody tej osoby. Do czasu udzielenia zgody czynność jest ważna, ale uznawana za „kulejącą”.

6. BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA(analogicznie jak nieważność względna)

1. Może być stwierdzona przez sąd

2. Uniemożliwia takie kształtowanie spraw między stronami, które są krzywdzące dla osoby trzeciej

3. Karna (represyjna)

1. Grozi za dokonanie czynów zabronionych polegających na działaniu

2. Pozbawienie cennych dóbr (wolność, dobre imię, wartości majątkowe)

29. Koncepcje budowy normy prawnej.

a) Koncepcja trójczłonowa - podział na hipotezę, dyspozycję i sankcję

b) Koncepcja wg Harta - Typy reguł

• Reguły pierwotne zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań

• Reguły wtórne (w stosunku do reguł pierwotnych)

• uznania- określają co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca

• zmiany- określają sposoby zmieniania reguł

• orzekania- upoważniają określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można posłużyć się sankcjami

• reguły wtórne są konieczne dla prawidłowego funkcjonowania prawa. Mają charakter pomocniczy wobec r. pierwotnych

c) Koncepcja Znamierowskiego - podział na normy tetyczne (imperatywne), oraz na normy konstrukcyjne systemu prawa, które pozwalają przypisać pewnym zachowaniom określone znaczenie

d) Koncepcja norm sprzężonych - podział na:

- normę sankcjonowaną - zawiera tradycyjną hipotezę i dyspozycję (skierowana do adresatów pierwotnych - obywatele)

- normę sankcjonującą - uruchamiana w przypadku naruszenia tej pierwszej i określa sankcję, mającą wtedy zastosowanie oraz upoważnienie wobec władz do jej zastosowania (skierowana do adresatów wtórnych - organy władzy)

30. Przepis prawny - pojęcie.

Przepis prawny - wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego, wyodrębniona jako artykuł, paragraf itp.

31. Przepis prawny a norma prawna.

- relacja taka sama, jak między treścią a formą (norma-treść, przepis-forma)

- normy prawne wyprowadzamy z przepisów poprzez wykładnię

- norma może być zbudowana w całości na podstawie jednego przepisu (rzadko), bądź też na podstawie kilku lub nawet bardzo wielu przepisów (często)

- przepis może zawierać materiał do budowy wielu różnych norm prawnych lub części norm, bądź też części różnych norm prawnych

- norma prawna może być zawarta w przepisach różnych aktów normatywnych, znajdujących się w różnych miejscach hierarchii prawa i należących do różnych gałęzi prawa

32. Reguły prawne a zasady prawne.

- zasady to założenia aksjologiczne (jak ogólnie być powinno), zaś reguły odnoszą się do konkretnych sytuacji (jak powinno być w danym rodzaju przypadków)

- zasady obowiązują stale i wytyczają granice, w których powinny się mieścić inne normy

- reguły stanowią rozwinięcie zasad

- zasady wyznaczają kierunki interpretacji reguł

- zasady nie muszą być nazwane i jasno wymienione - mogą wynikać z innych zasad i reguł

- zawsze obowiązują w mniejszym lub większym stopniu, zaś reguły albo obowiązują, albo nie

33. Normy imperatywne, dyspozytywne i semiimperatywne.

Norma imperatywna (bezwzględnie wiążąca) - ustanawia poprzez nakaz lub nakaz jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza innego; naruszenie powoduje sankcję; ten rodzaj norm spotykamy w prawie karnym

Norma dyspozytywna (względnie wiążąca) - określa możliwy wzorzec zachowania, ale jednocześnie dopuszcza wybór innego zachowania przez adresata, bądź powstrzymanie się od działania; zastosowanie przede wszystkim przy umowach

Norma semiimperatywna (jednostronnie bezwzględnie wiążąca) - ustanawia pewne minimum uprawnień, lecz nie określa ich górnej granicy - mogą być rozszerzone, lecz nie zawężone

34. Przepisy ogólne i szczególne.

Ogólne - regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów i ustanawiają ogólne reguły zachowania

Szczególne - ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do przepisów ogólnych

35. Przepisy przejściowe, wprowadzające i uchylające.

a) przepisy przejściowe (intertemporalne)

- o charakterze kolizyjnym- regulują nadmiar prawa, w sytuacjach, gdy pewne istotne prawnie sytuacje powstały pod rządami wcześniejszych przepisów i trwają pod rządami nowych, które bezpośrednio zastąpiły te dawne

- mające charakter regulacji ad hoc- regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo (zwykle na z góry określony czas)

b) przepisy uchylające (derogacyjne) - określają, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego

c) przepisy wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego (określamy tak również odrębny akt normatywny, zawierający głównie przepisy przejściowe i uchylające, wydany w celu wprowadzenia w życie innego aktu)

36. Przepisy odsyłające i blankietowe.

a) przepisy odsyłające - zapobiegają powtórzeniom tych samych treści lub uzupełniają je treściami zamieszczonymi w innym miejscu; zawierają odesłanie - wskazówkę, w jakim innym przepisie szukać danych treści

- odesłania wewnątrzsystemowe - do przepisów tego samego lub innego aktu normatywnego w obrębie systemu prawa

- odesłania pozasystemowe - do kodeksów etyki zawodowej, szczególnych reguł moralnych bądź powszechnie uznawanych i jednolicie pojmowanych wartości

b) przepisy blankietowe - są również rodzajem przepisów odsyłających - same nie ustanawiają żadnej reguły, lecz wskazują organ państwa, który ją wprowadzi

37. Pojęcie instytucji prawnej.

Instytucja prawna - względnie trwała forma regulacji prawnej typowych stosunków społecznych.

38. Pojęcie systemu prawa.

System prawa - zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm, wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie.

39. Relacje między elementami systemu prawa.

a) związki treściowe

- logiczne powiązania między normami (są zgodne ze sobą)

- wspólne podstawy aksjologiczne (na tyle, na ile to możliwe)

- jednolite pojęcia języka prawnego

- liczne przepisy odsyłające

b) związki hierarchiczne - normy ustanowione przez wyżej położony w hierarchii władzy organ mają wyższą moc obowiązywania, a normy organów niższych nie mogą być z nimi sprzeczne

c) związki formalne - tworzenie norm w procesie stanowienia jest czynnością konwencjonalną skuteczną jedynie wówczas, gdy odbywa się ono w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur

40. Prawo publiczne a prawo prywatne.

Prawo publiczne - reguluje stosunki między państwem a jednostką oraz między organami państwa („organizuje” relacje społeczeństwo - państwo). Charakteryzuje się nierównością stron, państwo (jego organy, instytucje) występuje tu z pozycji władzy

Prawo prywatne - reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami (osoby fizyczne, osoby prawne i inne podmioty prawa); „organizuje” życie społeczeństwa . Charakteryzuje się ono równością stron, które wedle własnej woli kształtują wzajemne stosunki

41. Kryteria podziału prawa na gałęzie.

- ze względu na charakter regulowanych stosunków społecznych - publiczne i prywatne

- ze względu na podmiot regulacji - czyli kogo prawo dotyczy (np. część wojskowa kodeksu karnego, regulacje dot. cudzoziemców)

- ze względu na zakres terytorialny regulacji - ogólnopaństwowe i lokalne

42. Podstawowe gałęzie prawa.

- cywilne

- karne

- administracyjne

- pracy

- międzynarodowe publiczne

43. Prawo wewnętrzne, prawo międzynarodowe publiczne, prawo międzynarodowe prywatne.

a) prawo wewnętrzne - prawo obowiązujące w obrębie danego państwa

b) prawo międzynarodowe publiczne

- powstaje w formie umów lub zwyczaju w rezultacie stosunków miedzy suwerennymi państwami

- równorzędność podmiotów

- sankcje wynikają z dobrowolnych umów zawartych przez suwerenne podmioty

- skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw, które to prawo uznają

c) prawo międzynarodowe prywatne - funkcjonuje w ramach prawa wewnętrznego i określa, w jakiej sytuacji i zakresie można zastosować w sprawach prywatnych obce prawo

44. Zasada niesprzeczności systemu prawa.

Dobrze skonstruowany system prawa powinien być zupełny i niesprzeczny.

45. Reguły kolizyjne; pojęcie derogacji.

a) REGUŁY KOLIZYJNE

• Pozwalają na usuwanie sprzeczności norm

• Rodzaje:

• PORZĄDKU HIERARCHICZNEGO

• Norma wyżej w hierarchii uchyla normę niższą

• PORZĄDKU CZASOWEGO

• Norma późniejsza uchyla wcześniejszą (ale musi być wyższego rzędu)

• PORZĄDKU TREŚCIOWEGO

• Norma szczególna uchyla ogólną (musi być wyższego rzędu)

b) derogacja (uchylenie) - uchylenie przepisu wcześniejszego przez przepis nowy, wyrażone w odpowiednim przepisie uchylającym

46. Zasada zupełności prawa.

Dobrze skonstruowany system prawa powinien być zupełny i regulować wszystkie (i tylko te) kwestie uznane za istotne.

47. Pojęcie luki w prawie; rodzaje luk.

Luka prawna - nie zamierzony przez ustawodawcę brak regulacji danej sytuacji

Rodzaje:

a) LUKA KONSTRUKCYJNA

- ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego (swoista luka w prawie)

- pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nie można ustalić norm regulujących daną kwestię (np. utworzona nowa instytucja ale bez określonych kompetencji) (techniczna luka w prawie)

b) LUKA AKSJOLOGICZNA (pozorna)

- wedle pewnych założeń aksjologicznych ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w sposób ogólny lub określony

- luka, która istnieje w świadomości człowieka, oceniającego prawo

c) LUKA LOGICZNA

- Wynikają ze istnienia sprzecznych ze sobą norm, które się wzajemnie wykluczają

48. Paremie łacińskie, które trzeba znać (i umieć wyjaśnić):

• Dura lex, sed lex. (twarde prawo, ale prawo) - prawa należy przestrzegać bez względu na jego surowość, niemoralność

• Ignorantia iuris nocet, non excusat / non exculpat. (nieznajomość prawa nie usprawiedliwia/nie uniewinnia) - nieświadomość złamania prawa nie zwalnia z odpowiedzialności

49. Sposoby tworzenia prawa (przy zasadzie hierarchicznego systemu źródeł prawa). Zwyczaje, opinie jurystów, precedensy, stanowienie prawa, umowy prawotwórcze.

Stanowienie prawa - sformalizowany, prospektywny i konstytutywny akt władzy publicznej, która tworzy prawo pisane w drodze określonego procesu legislacyjnego

Umowy prawotwórcze - zawarcie umowy rodzi prawo w drodze porozumienia między zainteresowanymi podmiotami (nie obejmuje to umów prawa prywatnego) (głównie odnosi się do stosunków międzypaństwowych, występuje też w niektórych gałęziach prawa wewnętrznego, np. prawo pracy)

Zwyczaje - stają się źródłem prawa, gdy władza uzna istniejące normy zwyczajowe za normatywne podstawy swych decyzji; konieczna jest tu trwałość tych zwyczajów i ich powszechność, oraz przekonanie władzy o niezbędności posługiwania się nimi w przyszłości (sposób występujący wyłącznie w systemie common law)

Precedensy - gdy sędzia rozstrzyga w nowym przypadku, nie znanym dotychczas prawu, jego orzeczenie staje się precedensem, który może stać się regułą orzekania w podobnych przypadkach, jeżeli jest dobrze uzasadnione i pochodzi od szanowanego autorytetu (sposób typowy dla systemu common law, w bardzo ograniczonym stopniu funkcjonujący w systemie civil law)

Opinie jurystów - sposób występujący jedynie w starożytnym Rzymie (oraz w kulturze islamskiej), gdzie opinie kilku wybitnych prawników otrzymywały moc wiążącą; obecnie takie opinie również odgrywają dużą rolę, mogą mieć znaczny wpływ na kształt powstających aktów normatywnych oraz orzecznictwo sądów, nie mają jednak charakteru obligatoryjnego - oddziałują jedynie siła swojego autorytetu

50. Źródła prawa (w znaczeniu materialnym, formalnym, instytucjonalnym, źródła poznania prawa).

1a) w znaczeniu formalnym - akty normatywne (akty prawotwórcze), zawierające przepisy dające podstawę do konstruowania norm

1b) w znaczeniu materialnym - ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, religijnym charakterze, które wpłynęły na treść i formę obowiązującego prawa

1c) w znaczeniu instytucjonalnym - instytucje, które tworzą lub sankcjonują prawo (organy władzy publicznej)

2) źródła poznania prawa - dokumenty, publikacje i niektóre inskrypcje (zwłaszcza stare), dostarczające informacji o dawnym lub współczesnym prawie

51. Zwyczaj a prawo zwyczajowe.

O zwyczaju mówimy wtedy, gdy pewne wzory zachowania się są w miarę trwale praktykowane przez członków pewnej zbiorowości; natomiast o prawie zwyczajowym mówimy wtedy, gdy w danej zbiorowości upowszechniło się przekonanie, że istniejące zwyczaje powinny być sankcjonowane przez organy władzy (i z biegiem czasu do tego dochodzi)

52. Precedens - pojęcie; precedens w polskim prawie.

Precedens - po raz pierwszy dokonane rozstrzygnięcie jakiejś sprawy, służące za przykład lub uzasadnienie przy rozstrzyganiu lub załatwianiu spraw podobnych.

W polskim prawie prawo precedensowe nie istnieje, jednakże orzecznictwo sądów ogromne znaczenie - każdy prawnik powinien je znać, by dobrze funkcjonować w swoim zawodzie. Szczególnie ważna jest działalność Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, która często ma charakter twórczy, a nawet de facto prawotwórczy.

53. Hierarchia źródeł prawa w Polsce.

- Konstytucja RP

- umowy międzynarodowe ratyfikowane

- ustawy

- rozporządzenia wydane na podstawie upoważnienia ustawowego

- akty prawa miejscowego

54. Prawo powszechnie obowiązujące i prawo wewnętrzne - pojęcia, źródła.

a) prawo powszechnie obowiązujące - ciężary i obowiązki wszystkich podmiotów prawa; źródła:

- konstytucja

- ustawy (w tym kodeksy)

- ratyfikowane umowy międzynarodowe (niektóre z nich są nadrzędne wobec ustaw)

- rozporządzenia

- akty prawa lokalnego

b) prawo wewnętrzne - prawo obowiązujące tylko wewnątrz jakiejś struktury organizacyjnej; źródła:

- zarządzenia

- uchwały

- regulaminy

55. Ustawa i rozporządzenie - definicje, organy uprawnione do wydawania.

a) ustawa - akt, którym może być regulowana każda kwestia nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej; wydaje parlament

b) rozporządzenie - akt wykonawczy, wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa i w celu wykonania ustawy; wydaje rząd jako całość, premier, minister, prezydent oraz KRRiT

56. Budowa ustawy.

- preambuła (arenga) - uroczysty wstęp, opisuje motywy wydania aktu normatywnego, jego cele oraz założenia aksjologiczne, wyodrębniony przed pierwszymi przepisami tego aktu (jest fakultatywnym i sporadycznie występującym elementem aktów normatywnych, lecz częstym w przypadku konstytucji)

- nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa)

- data uchwalenia

- tytuł - określa zakres przedmiotowy aktu

- część ogólna - obejmuje przepisy, zawierające elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych (zwykle elementy hipotez oraz normy sankcjonujące) oraz definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie lub nawet gałęzi prawa

- część szczególna - zasadnicza materia aktu normatywnego (głównie dyspozycje oraz niekiedy sankcje)

- przepisy przejściowe i końcowe (derogacyjne lub określające termin wejścia aktu w życie)

- podpis złożony zgodnie z wymaganą procedurą

57. Vacatio legis - pojęcie, znaczenie.

Vacatio legis - czas między opublikowaniem ustawy a jej wejściem w życie (zazwyczaj 14 dni, w pewnych przypadkach może być wydłużony, skrócony lub pominięty); obowiązuje on po to, by umożliwić podmiotom prawa zapoznanie się ze zmianami w przepisach i dostosowanie do nich

58. Promulgacja aktu normatywnego.

Promulgacja - podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego.

59. Tekst autentyczny a tekst jednolity.

- tekst autentyczny aktu normatywnego to jego tekst ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym (Dziennik Ustaw)

- tekst jednolity to publikacja pierwotnego tekstu aktu normatywnego wraz z naniesionymi nań wszystkimi nowelizacjami, ujęta w spójnej formie, dokonywana w postaci obwieszczenia w odpowiednim dzienniku promulgacyjnym

- w razie różnic między tekstem autentycznym a jednolitym znaczenie rozstrzygające ma tekst autentyczny

60. Stosowanie prawa - pojęcie.

Stosowanie prawa - sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej (lub upoważnionych przez nią innych organów i osób), polegające na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych w oparciu o normy prawa.

61. Przestrzeganie prawa - pojęcie.

Przestrzeganie prawa - zgodne z dyspozycją zachowanie adresata normy prawnej w warunkach określonych w jej hipotezie.

62. Różnica między stosowaniem a przestrzeganiem prawa.

Przestrzeganie prawa odnosi się do obywateli, którzy mają działać w zgodzie z obowiązującymi przepisami; natomiast stosowanie prawa odnosi się tylko do kompetentnych organów władzy, zobowiązując je do realizowania w określonych sytuacjach dyspozycji i sankcji prawnych

63. Zachowania contra legem i praeter legem - pojęcia, przykłady.

a) zachowanie contra legem - naruszenie (złamanie prawa), czyli zachowanie niezgodne z dyspozycją w warunkach określonych hipotezą; np. zabicie człowieka, kradzież

b) zachowanie praeter legem - nadużycie prawa podmiotowego (zachowanie zgodne z literalnym brzmieniem przepisu, ale naruszające zasady współżycia społecznego) lub obejście prawa (osiągnięcie celu zabronionego przez jedną normę poprzez upozorowanie zastosowania innej normy niż obchodzona); np. prowadzenie na własnej posesji działalności gospodarczej związanej z emisją zapachów przykrych dla sąsiadów, nie płacenie czynszu przez najemcę spowodowane świadomością, że właścicielowi mieszkania trudno będzie przeprowadzić sprawę sadową o eksmisję

64. Typy stosowania prawa.

- w przypadku norm sankcjonowanych - stosowanie dyspozycji prawnej (decyzje administracyjne)

- w przypadku norm sankcjonujących - stosowanie sankcji (orzecznictwo sądowe)

65. Etapy stosowania prawa.

1) wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mające znaczenie prawne

2) udowodnienie zaistnienia tegoż faktu (poprzez realne udowodnienie lub przyjęcie określonych domniemań)

3) ustalenie obowiązujących norm odnoszących się do zaistniałego faktu

4) subsumpcja i orzeczenie władcze

5) wykonanie wyroku

66. Subsumpcja - pojęcie.

Subsumpcja - podciągnięcie faktu pod normę. Polega na stwierdzeniu, że ustalony jednostkowy fakt należy do ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma. Konsekwencją jest ustalenie skutków prawnych danego faktu

67. Sylogistyczny model stosowania prawa - istota.

(ideologia decyzji związanej)

- decyzje w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych (normy nie podlegają tu ocenie, ewentualnie ich ocena nie może mieć wpływu na treść decyzji)

- naczelne wartości w tym ujęciu to pewność prawa i legalizm poczynań

68. Dyskursywny model stosowania prawa - istota.

(ideologia decyzji swobodnej)

- przeciwieństwo pierwszej

- wartości naczelne to celowość, skuteczność i sprawiedliwość prawa

- prawo niezgodne z tymi wartościami wymaga skorygowania, a jego wykładnia może być przeprowadzana choćby i contra lub praeter legem

- w skrajnych przypadkach dopuszczane jest nawet uchylenie się od zastosowania danego prawa

69. Luzy decyzyjne w stosowaniu prawa - pojęcie, rodzaje.

Luzy decyzyjne - zamierzone braki uregulowań działań sędziego w pewnych aspektach stosowania prawa, pozostawiające w jego rękach narzędzia do efektywnego rozstrzygania spraw; rodzaje:

- swoboda wyboru przepisu prawnego

- luzy interpretacyjne (wykładnia)

- luzy dowodowe (swobodna ocena dowodów)

- luz wyboru konsekwencji prawnych

70. Wykładnia przepisów prawnych - pojęcie.

Wykładnia przepisów prawnych - proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych lub produkt tej czynności

71. Klasyfikacyjna a derywacyjna koncepcja wykładni.

- koncepcja klasyfikacyjna - wykładni dokonuje się tylko o tyle, o ile wymagają tego niejasności tekstu; wykładnia ma te niejasności usunąć i jest to jej jedyne zadanie

- koncepcja derywacyjna - wykładnia jest traktowana jako czynność konieczna w procesie wyprowadzania norm z przepisów i jest dokonywana zawsze

72. Przyczyny dokonywania wykładni.

- niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego

- błędy popełnione przez ustawodawcę

- zamierzone i świadomie wprowadzone przez ustawodawcę do przepisów niejasności i nieostrości wypowiedzi normatywnych

- starzenie się przepisów - rozziew między przestarzałą regulacją normatywna a rzeczywistością

73. Teorie wykładni prawa.

- teoria wykładni statycznej

- teoria wykładni dynamicznej

- teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy”

74. Statyczna teoria wykładni - istota.

- ustawodawca tworząc przepis, nadaje mu stałe znaczenie, którego nie należy modyfikować - obowiązuje ono tak długo, jak długo obowiązuje sam przepis

- jest to wykładnia subiektywna: ustalamy, co ustanowił rzeczywisty, historyczny ustawodawca

- usztywnia ona przepisy, z jednej strony stabilizując prawo, a z drugiej uniemożliwiając dostosowywanie ich do zmian w otoczeniu

75. Dynamiczna teoria wykładni - istota.

- postuluje konieczność dostosowywania interpretacji przepisów do zmieniających się potrzeb

- jest to wykładnia obiektywna, gdyż ustala obowiązki i prawa adresatów prawa obowiązujące obecnie, a nie określone za właściwe przez dawnego ustawodawcę

- nakazuje przyjmować obecne znaczenia terminów i wyrażeń użytych w przepisach i dopasowywać je do innych obowiązujących pojęć

76. Teoria „aktualnego ustawodawcy”.

- jest modyfikacją teorii dynamicznej, mającą łagodzić jej niedociągnięcia

- osłabia dowolność w interpretowaniu przepisów, nakazując sugerowanie się w wykładni preferencjami aksjologicznymi, wiedzą o rzeczywistości i celami politycznymi aktualnego ustawodawcy

77. Rodzaje wykładni (ze względu na podmiot dokonujący, sposób dokonywania, zakres wykładni - umieć wymienić i krótko scharakteryzować każdy z nich).

podmiot dokonujący:

- Autentyczna- dokonuje podmiot, który ustanowił prawo

• Legalna- dokonywana przez upoważniony do tego organ państwa [już nie ma; do '97 mógł TK wcześniej Rada Państwa]

• Operatywna- wykładnia organów stosujących prawo [zazwyczaj SN]

• Doktrynalna- każdy może dokonać wykładni na swój użytek, ale bez mocy prawnej (może oddziaływać częściowo siłą autorytetu swojej osoby)

Sposób dokonywania:

- językowo-logiczna- dokonywanie wykładni na podstawie reguł znaczeniowych

języka prawnego i naturalnego oraz na podst. logiki formalnej i prawniczej

• systemowa- ustalenie znaczenia przepisu ze względu na jego umieszczenie w systematyce prawa, danej gałęzi prawa itd. oraz ze względu na zasady prawa

• funkcjonalna [celowościowa, teleologiczna]- wykładnia zgodna z domniemanym lub faktycznym celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca

wynik [zakres]:

• literalna [dosłowna]- z różnych wykładni wybieramy tą, którą ustalono poprzez zastosowanie reguł językowych i znaczeniowych

• rozszerzająca- porównanie różnych wykładni i wybranie szerszej

• zwężająca- wybranie wykładni węższej
  

78. Wnioskowania per analogiam i a contrario - zakres zastosowania.

a) per analogiam - przez analogię; stosuje się do usuwania luk w prawie (prawo cywilne; zabronione w prawie karnym)

- analogia z ustawy (analogia legis) - do stanu rzeczy objętego luką stosujemy istniejącą regulację podobnego stanu rzeczy, dostosowując ją do tego nieuregulowanego stanu rzeczy

- analogia z prawa (analogia iuris) - w celu uregulowania stanu rzeczy objętego luką formułuje się nową normę na podstawie zasad prawa bądź gałęzi prawa oraz domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy

b) a contrario - z przeciwieństwa

- jeżeli kogoś, i tylko jego, dotyczy jakiś zakaz lub nakaz lub gdy zachowanie powinno/nie powinno nastąpić w pewnych warunkach, to innych podmiotów lub w innych warunkach ten zakaz lub nakaz nie obowiązuje

- gdy adresatom nakazany jest jeden ściśle określony sposób postępowania, wszystkie inne zachowania są niedozwolone

79. Pojęcie konstytucji.

Konstytucja - akt określający podstawy ustrojowe państwa.

80. Rodzaje konstytucji.

a) pisane (ujęte w ustawie zasadniczej) i niepisane (oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)

b) sztywne (wyższa moc prawna od ustaw zwykłych, trudniej je zmieniać) i elastyczne (od zwykłych ustaw odróżnia je treść regulacji, zmieniane w zwykłym trybie)

c) jednolite (ujęte w jednym akcie) i złożone (w kilku aktach)

d) stabilne i zmienne - ze względu na trwałość obowiązywania, częstotliwość zmian konstytucji

81. Konstytucja jako ustawa zasadnicza - cechy (co odróżnia konstytucję od ustaw zwykłych).

- szczególna treść - inny zakres i głębokość regulacji niż w ustawach

- szczególna forma

- szczególna moc prawna

82. Treść konstytucji.

- określa ogólne zasady ustroju państwowego

- określa kompetencje i wzajemne stosunki organów władzy

- określa podstawowe prawa, wolności obowiązki jednostek

83. Szczególna forma konstytucji.

- wyróżniająca nazwa

- szczególny tryb powstawania i zmian - trudniej ją uchwalić oraz zmieniać

84. Szczególna moc prawna konstytucji.

- najwyższy akt w systemie prawa stanowionego

- ma charakter pierwotny i nieograniczony, ustala rodzaje oraz zakres i charakter innych aktów

- wszystkie inne akty muszą być z nią spójne i zgodne (muszą realizować postanowienia konstytucji i nie mogą być z nim sprzeczne)

85. Funkcje konstytucji.

- polityczna

- organizacyjna

- społeczna (wyznacza chronione przez państwo wartości)

- wychowawcza (uczy społeczeństwo konstytucjonalizmu)

86. Konstytucja a konstytucjonalizm.

- konstytucja to dokument prawny, konstytucjonalizm natomiast to pewien stan świadomości społecznej

- konstytucjonalizm istnieje, gdy władza i obywatele mają świadomość ograniczeń władzy; gdy urzędnicy znają granice swoich kompetencji; gdy obywatele są świadomi swoich praw i czują się równoprawnymi partnerami urzędników, nie zaś poddanymi

- konstytucjonalizm może istnieć nawet bez spisanej konstytucji; np. w Anglii

- w bardzo wielu krajach jednak obywatele mimo istnienia pisanej konstytucji nie maja środków ochrony przed państwem, nie funkcjonuje tam zasada konstytucjonalizmu - tym samym obywatele nie potrafią walczyć o swoje prawa, a władza nie czuje się zobowiązana ich przestrzegać

87. Rodzaje konstytucji nowożytnych.

Konstytucje nowożytne











- konstytucja jako przywilej wolności nadany

obywatelom przez władzę

88. Polskie konstytucje (bez małych).

- konstytucja 3 maja 1791r

- konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807r

- konstytucja Królestwa Polskiego 1815r

- konstytucja marcowa 1921r

- konstytucja sierpniowa 1935r

- konstytucja PRL 1952r

- konstytucja RP 1997r

89. Bezpośrednie stosowanie konstytucji.

W tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie do konkretnych sytuacji zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych. Podstawowa rola w bezpośrednim stosowaniu prawa przypada sądom, gdzie konstytucja:

- może stanowić samoistną podstawę rozstrzygnięcia

- może być współstosowana z ustawami regulującymi szczegółowo daną kwestię

- stanowi podstawę orzeczeń o konflikcie między konstytucją a ustawą

90. Modele ochrony obowiązywania konstytucji. Jaki model mamy w Polsce?

a) zmiany w konstytucji

- szczególna większość kwalifikowana wymagana do przegłosowania zmian w konstytucji w parlamencie

- powiązanie zmiany konstytucji z koniecznością przeprowadzenia referendum

- zakaz zmian w konstytucji podczas stanu wyjątkowego lub wojennego bądź w innych sytuacjach szczególnych

b) mechanizmy ustalania, czy decyzje organów ustawodawczych, wykonawczych i sądowych są zgodne z konstytucją

W Polsce występuje utrudnienie procesu legislacyjnego zmian konstytucji, a także zakaz wprowadzania zmian w niej podczas stanu nadzwyczajnego. Funkcjonują też mechanizmy ustalania zgodności działań organów władzy z konstytucją (Trybunał Konstytucyjny).

91. Zasady konstytucyjne a zwykłe normy konstytucyjne.

- zasady konstytucyjne - ogólne wytyczne, wyznaczające ramy działalności państwa oraz stanowiące wskazówki do interpretowania prawa

- zwykłe normy konstytucyjne - przepisy zawarte w konstytucji, regulujące różne dziedziny funkcjonowania państwa

92. Katalog zasad ustrojowych.

- zasada suwerenności narodu

- zasada niepodległości i suwerenności państwa

- zasada demokratycznego państwa prawnego

- zasada społeczeństwa obywatelskiego

- zasada podziału władz

- zasada społecznej gospodarki rynkowej

- zasada przyrodzonej godności człowieka

- zasada hierarchicznego systemu źródłem prawa

- zasada sprawiedliwości społecznej

- zasada pluralizmu politycznego

93. Zasada suwerenności narodu (istota).

Władza zwierzchnia w państwie należy do narodu (pojęcie to jest nieścisłe, jednak najczęściej odnosi się do ogółu obywateli danego państwa, zaś realną władzę w państwie o demokracji pośredniej sprawują osoby posiadające prawa wyborcze).

94. Pojęcie suwerena.

Suweren - posiadacz zwierzchniej i najwyższej władzy wobec poddanych mu osób, sam jednocześnie nie podlegający władzy innego podmiotu.

95. Formy wykonywania władzy przez naród jako suwerena.

- demokracja bezpośrednia

- demokracja pośrednia (przedstawicielska)

96. Demokracja bezpośrednia i demokracja przedstawicielska.

a) demokracja bezpośrednia - decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców; formy:

- zgromadzenie ogólne

- referendum

- inicjatywa ludowa

- weto ludowe

b) demokracja przedstawicielska - decyzje podejmowane są w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski pochodzący z demokratycznych wyborów

97. Referendum - pojęcie, rodzaje.

a) Referendum - głosowanie ogółu wyborców celem podjęcia decyzji w określonej sprawie

b) rodzaje:

- ogólnokrajowe - w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

- w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacj umowy międzynarodowej, oddającej organowi międzynarodowemu część kompetencji organów władzy

- w sprawie zatwierdzenia zmian w konstytucji dotyczących rozdziału I,II i XII

- referendum lokalne

98. Zasada niepodległości i suwerenności państwa (istota).

Jej istotą jest podkreślenie autonomiczności państwa i jego prawa do samodzielnego stanowienia o swoim losie oraz nienaruszalności jego terytorium. Zrzeczenie się części swych kompetencji na rzecz organizacji międzynarodowej jest możliwe, o ile jest dobrowolne (przy czym państwo nie może się zrzec tych kompetencji w całości).

99. Niepodległość a suwerenność - pojęcia.

Niepodległość - odrębny byt państwowy

Suwerenność - zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji

100. Zasada demokratycznego państwa prawnego (istota).

Jest to właściwie suma innych zasad i reguł, wyznaczających standardy demokratyczności i praworządności. Postuluje, że działalność państwa musi być oparta na systemie prawa, i że ma ono służyć obywatelom. Zakłada, że organy władzy mogą działać tylko na podstawie i w granicach prawa. Obywatele natomiast mogą podejmować wszelkie działania nie zakazane prawem (również takie, które nie są w nim ujęte).

101. Praworządność w znaczeniu formalnym i materialnym.

- w znaczeniu formalnym - prawo musi być przestrzegane przez wszystkich obywateli, a przede wszystkim przez organy państwowe

- w znaczeniu materialnym - prawo wyznacza oraz chroni prawa i wolności jednostki

102. Podstawowe standardy państwa prawnego.

a) zasady przyzwoitej legislacji

- ochrona zaufania obywatela do państwa - państwo musi zachować wobec obywateli pewne minimum uczciwości

- lex retro non agit

- vacatio legis

- ochrona praw nabytych - legalnie nabyte prawa nie mogą być odebrane (poza sytuacjami wyjątkowymi)

- zasada określoność prawa - przepisy muszą być jasno sformułowane

- zasada proporcjonalności - zastosowane środki powinny być proporcjonalne do zamierzonego celu

b) zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa

c) zasady sprawiedliwości społecznej

103. Zasada społeczeństwa obywatelskiego (istota).

Stanowi, że obywatele są nie tylko przedmiotem działań władzy państwowej, ale także sami są podmiotem procesu przemian. Społeczeństwo jest organizacją złożoną z jednostek świadomych swoich praw i celów oraz zdolnych do ich realizacji. Zasada pluralizmu politycznego zawiera się w tej zasadzie, która ponadto gwarantuje możliwość aktywności organizacji społecznych i pozarządowych oraz wolność mediów i związków wyznaniowych.

104. Zasada pluralizmu politycznego (istota).

Gwarantuje wolność szerzenia różnych poglądów politycznych, a także swobodę formowania partii politycznych o dowolnym profilu ideologicznym (poza wyjątkiem niektórych ideologii i poglądów, których propagowanie jest uznane za zakazane przez prawo).

105. Partia polityczna - pojęcie.

Partia polityczna - zorganizowana struktura, jednocząca obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążąca do zdobycia władzy politycznej w państwie przede wszystkim przez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich

106. Inne niż partie polityczne formy zrzeszania się obywateli.

a) związki zawodowe

b) samorządy zawodowe

c) samorząd terytorialny

d) organizacje pozarządowe - działające z inicjatywy własnej na rzecz wybranego przez siebie wycinka interesu publicznego

- stowarzyszenia - powoływane przez grupy osób o wspólnych celach lub zainteresowaniach

- fundacje - powoływane dla zarządzania wspólnym kapitałem w określonym celu

107. Zasada podziału władz (istota).

W znaczeniu przedmiotowym zakłada wyodrębnienie rodzajowo odmiennych sfer działania państwa. W znaczeniu podmiotowym zakłada, że każdej z trzech głównych odrębnych dziedzin funkcjonowania państwa powinny odpowiadać trzy oddzielne organy państwowe. Podział ten musi być skonstruowany tak, aby wytworzyć stan równowagi, umożliwiający tym organom wzajemną kontrolę.

108. Trójpodział władz w Polsce (jakie podstawowe organy sprawują jaką władzę?).

Legislatywa - parlament

Egzekutywa - rząd i prezydent

Władza sądownicza - sądy i trybunały

109. Zasada społecznej gospodarki rynkowej (istota).

Zakłada powiązanie idei gospodarki rynkowej z ideą państwa socjalnego. Państwo realizuje klasyczne założenia gospodarki rynkowej, lecz stosuje interwencjonizm, by kontrolować i poprawiać jej funkcjonowanie. Ponadto występuje rozbudowany system świadczeń socjalnych, mających wspierać obywateli. Trzy podstawy: wolność działalności gospodarczej; własność prywatna; solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

110. Zasada przyrodzonej godności człowieka (istota).

Przyznaje wszystkim ludziom przyrodzoną i niezbywalną godność, która jest źródłem ich praw i wolności oraz zakłada ich poszanowanie i ochronę przez władze państwową.

111. Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa (istota).

Zakłada, że akty normatywne w obrębie systemu prawa tworzą hierarchię, w której jedne są nadrzędne wobec drugich. Zapewnia to porządek i ład w funkcjonowaniu prawa i zapobiega potencjalnym konfliktom kompetencji.

112. Skarga konstytucyjna:

• organ rozpoznający;

Trybunał Konstytucyjny

• kto może ją wnieść;

każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone

• przedmiot skargi;

akt normatywny (przedmiotem skargi nie może być określone orzeczenie sądu czy decyzja administracyjna - można skarżyć jedynie regulacje prawną, stanowiąca podstawę orzeczenia)

• tryb wnoszenia (przymus adwokacki / radcowski, wyczerpanie przysługujących środków zaskarżenia, termin);

- skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić tylko adwokat lub radca prawny (chyba, że skarżący jest sędzia, prokuratorem, notariuszem bądź profesorem lub doktorem habilitowanym nauk prawnych)

- TK rozpatruje skargę dopiero, gdy skarżący wykorzysta wszystkie inne przysługujące mu środki zaskarżenia i środki odwoławcze

- w powyższym przypadku, skargę należy złożyć do TK w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia (w czas ten nie wlicza się czasu trwania postępowania o ustanowienie pełnomocnika z urzedu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej)

- do skargi konstytucyjnej należy dołączyć: pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej (ewentualnie także kopię postanowienia sądu rejonowego o ustanowieniu pełnomocnika oraz decyzji samorządu adwokackiego lub radcowskiego, wyznaczającej konkretnego adwokata lub radcę); kopię skarżonego orzeczenia organu władzy publicznej; kopię orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez organ pierwszej instancji; w przypadku osób prawnych również aktualny wyciąg ze stosownego rejestru

- skargę konstytucyjną należy składać w 5 egzemplarzach

• funkcja skargi.

Umożliwia obywatelom kontrolę działań władz - jest wyrazem zasady konstytucjonalizmu.

Autorytarne (paternistyczne)

Demokratyczne

- konstytucja jako przywilej nadany władzy przez wolnych obywateli

---