NARZĄD WZROKU

Narząd wzroku jest najbardziej złożonym narządem zmysłu, zarówno pod względem budowy, jak i funkcji. Umiejscowiony jest najwyżej w organizmie, co pozwala mu na uzyskanie jak największego zasięgu (pola widzenia).

W skład narządu wzroku wchodzi: gałka oczna wraz z nerwem wzrokowym, aparat ruchowy gałki ocznej, aparat ochronny: oczodół, powieki, spojówka, narząd łzowy.

Gałka oczna znajduje się w oczodole wraz z nerwem wzrokowym, ciałem tłuszczowym, mięśniami i gruczołem łzowym. Gałka oczna zbudowana jest z trzech błon, ściśle do siebie przylegających w części tylnej, a w przedniej częściowo rozdzielonych.

Najbardziej zewnętrznie znajduje się błona włóknista. Jest ona najmocniejsza ze wszystkich błon gałki. Wyróżnia się w niej część tylną, większą - twardówkę i przednią, mniejszą - rogówkę.

Twardówka obejmuje 4/5 powierzchni całej błony włóknistej. Ma ona barwę białawą, stąd też i jej druga nazwa białkówka. Część przednia - przezroczysta, obejmuje 1/5 powierzchni gałki. W ścianie twardówki znajduje się otwór dla przejścia nerwu wzrokowego i kilka mniejszych otworków, przez które przechodzą naczynia i nerwy. Od zewnątrz twardówkę pokrywa wiotka tkanka łączna, nazwana błoną nadtwardówkową, a powierzchnię przylegającą do naczyniówki pokrywają liczne komórki barwnikowe, które stanowią tzw. blaszkę brunatną twardówki. Rogówka, jak wspomniano, jest przezroczystą, gładką, lśniącą częścią błony włóknistej, łączącą się z twardówką. Przezroczystość swą rogówka zawdzięcza temu, że nie ma w niej naczyń krwionośnych, a włókna nerwowe nie mają osłonek. Rogówka od zewnątrz jest pokryta nabłonkiem płaskim bogato unerwionym, bardzo wrażliwym na urazy, podrażnienia chemiczne i wysychanie, dlatego musi stale pozostawać w środowisku wodnym, co zapewnia jej ciecz wydzielana przez gruczoł łzowy.

Następną błoną jest błona naczyniowa, w której wyróżnia się trzy części: naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę. Naczyniówka to tylna część błony naczyniowej, która pokrywa od zewnątrz siatkówkę. Jest ona utworzona z bardzo gęstej sieci naczyń włosowatych. Ciało rzęskowe stanowi środkową część błony naczyniowej, ma kształt pierścienia, leżącego między tęczówką a rąbkiem zębatym siatkówki. Zewnętrzna powierzchnia ciała rzęskowego przylega do twardówki ,a wewnętrzna do ciała szklistego, które wypełnia gałkę oczną. Do wewnętrznego pierścienia ciała rzęskowego umocowana jest soczewka za pomocą cienkich włókien tącznotkankowych, tworzących obwódkę rzęskową soczewki. W obrębie ciała rzęskowego są rozmieszczone włókna mięśniowe gładkie, ułożone okrężnie i promieniście, które tworzą mięsień rzęskowy. Mięsień ten kurcząc się zwalnia obwódkę rzęskową, co umożliwia zmniejszenie promienia krzywizny soczewki (jej uwypuklenie), nazywa się to zdolnością akomodacyjną oka. Tęczówka jest najbardziej ku przodowi wysuniętą częścią błony naczyniowej, dobrze widoczną przez rogówkę. Tęczówka ma średnicę około 12 mm, w środku niej znajduje się okrągły otwór o zmiennej wielkości. Otwór ten nazwano źrenicą. Dzięki jej zdolnościom zwężania i rozszerzania się może ona regulować ilość światła wnikającego do wnętrza gałki ocznej. Gdyby porównać gałkę oczną do aparatu fotograficznego, to źrenica pełni w nim rolę przysłony. Zabarwienie tęczówki jest bardzo różne - od prawie czarnego, poprzez brązowe, zielone, żółte, do jasno niebieskiego, a nawet fiołkowego. Barwa tęczówki zależna jest od ilości barwnika i od budowy powierzchni przedniej tęczówki.

Błona wewnętrzna gałki to siatkówka. Jest ona błoną światłoczułą, ale jedynie w części tylnej gałki-wzrokowej. Ta część siatkówki jest cienką (0,2-0,4 mm) przezroczystą błoną barwy różowej. Barwę tę zawdzięcza ona obecności rodopsyny zawartej w komórkach. Pomiędzy błoną naczyniową a siatkówką znajduje się cienka warstwa barwnikowa, która pochłania światło i nadaje czarne zabarwienie źrenicom. Siatkówka jest przymocowana jedynie w miejscu przejścia w część rzęskową i wejścia nerwu wzrokowego, poza tym jest luźno związana z podłożem i może przesuwać się względem niego. Przyleganie siatkówki do naczyniówki jest związane z utrzymywaniem się właściwego ciśnienia cieczy wodnistej i ciała szklistego. W przypadku obniżenia ciśnienia w gałce ocznej może dojść do "odklejenia się" siatkówki, co jest poważnym schorzeniem i wymaga specjalistycznego leczenia. Budowa siatkówki jest bardzo złożona, występuje w niej 10 warstw, w których znajdują się komórki wrażliwe na światło i barwy. Najbardziej czułą częścią siatkówki jest plamka, kiedyś nazywana plamką żółtą. Plamka jest najwrażliwszym na światło miejscem siatkówki ze względu na zagęszczenie w nim komórek światłoczułych. Całkowicie nieczułe na światło jest miejsce wyjścia nerwu wzrokowego, gdzie nie ma komórek światłoczułych. Miejsce to nazwano tarczą nerwu wzrokowego. Wnętrze gałki ocznej wypełnione jest cieczą wodnistą i ciałem szklistym, jest tam również soczewka. We wnętrzu gałki ocznej można wyróżnić trzy przestrzenie: położoną z przodu między rogówką a tęczówką i soczewką komorę oka przednią, z tyłu za tęczówką znajduje się komora oka tylna. Wypełnione są one płynem zwanym cieczą wodnistą. Pozostała większa część gałki wypełniona jest ciałem szklistym. Wszystkie te przestrzenie są ze sobą połączone, dlatego w gałce ocznej panuje jednolite ciśnienie.

Soczewka jest dwuwypukłą soczewką (odpowiednik soczewki w aparacie fotograficznym), zbudowaną z całkowicie przezroczystych włókien tkanki łącznej. Kształt soczewki może się zmieniać w zależności od odległości, z której oglądamy dany obiekt. Zmiana ta jest możliwa dzięki temu, że warstwy zewnętrzne soczewki są miękkie, a jedynie jądro leżące w głębi jest znacznie twardsze. U osobników młodych jądro jest małe i miękkie, z upływem lat powiększa się, aby w wieku starczym objąć całą soczewkę. W wieku starczym zachodzi zmętnienie soczewki zwane zaćmą. Dziś dzięki postępowi wiedzy i techniki zmętniała soczewkę nie tylko jesteśmy w stanie usunąć, ale i zastąpić ją nową z tworzywa sztucznego.

Aparat ruchowy gałki ocznej stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane, w pełni zależne od naszej woli. Są to cztery mięśnie proste i dwa skośne. Mięśnie proste rozpoczynają się wspólnym pierścieniem ścięgnistym w okolicy ujścia kanału nerwu wzrokowego (znajdującym się na wierzchołku oczodołu), a kończą na gałce ocznej ku przodowi od jej równika. Noszą one nazwy zależne od położenia: mięsień prosty oka górny, dolny, boczny, przyśrodkowy. Każdy z tych mięśni obraca gałkę oczną w swą stronę. Mięśnie skośne, jak sama nazwa wskazuje, mają inny przebieg. Mięsień skośny górny jest najdłuższy. Rozpoczyna się na pierścieniu ścięgnistym razem z mięśniami prostymi, następnie kieruje się przyśrodkowo do bloczka chrzestnego leżącego na ścianie oczodołu. Ścięgno tego mięśnia przechodzi przez bloczek, zaginając się bocznie i do tyłu, aby zakończyć się na gałce ocznej ku tyłowi od równika. Skurcz tego mięśnia obraca biegun gałki w stronę nosa i obniża nieco biegun przedni. Mięsień skośny oka dolny rozpoczyna się od grzebienia łzowego tylnego, przechodzi prawie poprzecznie pod mięśniem prostym dolnym i kończy się na bocznej ścianie gałki ku tyłowi od równika. Kurcząc się obraca biegun gałki ku bokowi, a ponadto unosi i odwodzi biegun przedni. Poza mięśniami związanymi bezpośrednio z gałką oczną w oczodole jest jeszcze mięsień dźwigacz powieki górnej. Początek jego jest na pierścieniu ścięgnistym wspólnie z mięśniami prostymi, a zakończenie w skórze powieki górnej i na brzegu tarczki powiekowej górnej. Skurcz tego mięśnia powoduje uniesienie powieki i rozszerzenie szpary ocznej.

Aparat ochronny oka stanowią: oczodół, brwi, powieki - górna i dolna, spojówka oraz narząd łzowy. Brwi stanowią górną granicę powieki górnej. Zbudowane są z grubej owłosionej skóry. Skóra brwi jest bogato zaopatrzona w gruczoły potowe i łojowe, a włosy jej są mocne, różnie zabarwione - wraz z wiekiem osobnika stają się coraz dłuższe i grubsze. Dzięki obecności mięśni wyrazowych są ruchome. Powieki są to cienkie elastyczne fałdy skórne, dla których rusztowanie stanowią tarczki zbudowane z tkanki łącznej i chrząstki włóknistej. Od strony gałki ocznej są pokryte spojówką powiekową. Brzeg wolny powieki zaopatrzony jest w gruczoły łojowe, których wydzielina natłuszcza brzeg, na którym wyrastają krótkie, sztywne włosy - są to rzęsy. Przestrzeń pomiędzy brzegami wolnymi obu powiek to szpara powiek, długości około 3 cm i szerokości 1 cm. Spojówka jest cienką błoną śluzową; wyróżnia się spojówkę powiekową i gaikową. W miejscu przejścia spojówki powiekowej w gałkową powstają sklepienia (załamki) spojówki - górne i dolne; w załamki te dostają się często ciała obce. Między spojówką gałkową a powiekową powstaje włosowata szczelina zwana workiem spojówkowym. W przestrzeni tej znajduje się zawsze płyn - łzy. W przyśrodkowym kącie oka brzegi powiek ograniczają niewielkie zagłębienie zwane jeziorkiem łzowym, w którym jest mięsko łzowe.

Narząd łzowy to gruczoł łzowy i drogi łzowe. Gruczoł łzowy leży w boczno-górnej części oczodołu, w dole gruczołu łzowego. Jego wymiary wynoszą: 20 x 12 mm, wytwarza on ciecz - łzy, która jest odprowadzana przewodzikami łzowymi do worka spojówkowego w okolicy jej sklepienia górno-bocznego. Łzy częściowo wyparowują z powierzchni rogówki, a częściowo dostają się do jeziorka łzowego i przez punkty łzowe, znajdujące się na przyśrodkowych brzegach obu powiek, spływają kanalikami łzowymi do woreczka łzowego i dalej przewodem nosowo - łzowym do jamy nosowej (do jej przewodu dolnego). W przypadku obrzęku błony śluzowej nosa w stanach kataralnych utrudniony jest odpływ łez do nosa i występuje łzawienie. Łzawienie występuje również w przypadkach nadmiernego wydzielania łez, na co mają wpływ zarówno bodźce psychiczne, jak i fizyczne.

---