Dysfunkcje narządu wzroku

Na skutek zadziałania negatywnych czynników wewnętrznych (genetycznych, wrodzonych, chorobowych) lub zewnętrznych (urazów) może wystąpić różnego rodzaju uszkodzenie wzroku. Trwała dysfunkcja wzroku , inaczej zwana jego uszkodzeniem, jest to wada jego struktury anatomicznej i czynności w stosunku do stanu normalnego. Uszkodzenie może występować w różnym stopniu i zakresie albo nawet dotyczyć wszystkich czynności narządu wzroku. W sytuacji ekstremalnej może dojść nawet do zupełnej ślepoty. Najistotniejsze są jednak uszkodzenia najważniejszych czynności wzrokowych, a mianowicie:
- uszkodzenie widzenia centralnego- obniżenie ostrości wzroku,
- widzenia obwodowego - ograniczenie i ubytki pola widzenia.

Uszkodzenie widzenia centralnego (środkowego) występuje wówczas, gdy człowiek nie widzi przedmiotów o określonej wielkości z odległości z, jakiej widzi oko pełnosprawne (miarowe). Widzenie centralne mierzone jest ostrością wzroku, czyli zdolnością rozróżniania dwóch punktów przy maksymalnym zbliżeniu. Jeżeli oko tego nie potrafi i widzi te punkty jako jeden zlewający się i niewyraźny punkt lub ich w ogóle nie widzi, to znaczy, że ostrość wzroku jest obniżona - odbiega od normy.

Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia wyodrębnia trzy kategorie ostrości wzroku, a mianowicie:
- wzrok normalny
- słabowzroczność
- ślepota

Za wzrok normalny uważa się ostrość wzroku powyżej 0,3, choć w części terminologicznej rozróżnia się wzrok normalny i prawie normalny.

Słabowzroczność zaczyna się od obniżenia ostrości wzroku na poziomie 0,3 aż do 0,05.

Wyróżniamy słabowzroczność znaczną (severe low vision).

Do ślepoty zalicza się nie tylko całkowite zniesienie czynności wzrokowych, a więc całkowitą ślepotę, lecz również poczucie światła oraz zachowaną ostrość wzroku od 0,02 do 0,05. Są jednak dwie nazwy dla tego stopnia uszkodzenia ostrości wzroku, a mianowicie:
- słabowzroczność głęboka (profound low vision)
- ślepota umiarkowana (moderate blindness).

Zaburzenia widzenia obwodowego przejawiają się w ograniczeniach i ubytkach pola widzenia. Normalne pole widzenia każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej 150 stopni, a w płaszczyźnie pionowej 120.

Przy częściowym nakładaniu się pól obu oczu pełne pole widzenia człowieka wynosi w płaszczyźnie poziomej wynosi 200 stopni.

Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (International Classfication...1980, s.84) przejmuje następujące formy uszkodzeń pola widzenia:

1. Koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia, które może być:
- niewielkie - średnica pola widzenia 120 stopni i mniej,
- umiarkowane - średnica pola 60 stopni i mniej,
- znaczne - średnica pola 20 stopni i mniej,
- głębokie - średnica pola 5 stopni i mniej,
- widzenie lunetowe - widzenie tylko bardzo małą częścią siatkówki (jak w przypadku patrzenia przez dziurkę od klucza).

2. Widzenie połowiczne (ślepota połowiczna) polegająca na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie.

3. Inne uszkodzenia pola widzenia, do których należą wysepkowe jego ubytki w postaci mroczków (np. mroczek centralny w okolicy plamki żółtej) lub ćwiartkowego wypadnięcia pola widzenia.

Zaburzeniu może również ulec widzenie barw (ślepota na barwy), widzenie stereoskopowe (obuoczne) i widzenie nocne, czyli adaptacja do widzenia w słabych warunkach świetlnych.

W przypadku ślepoty, a zwłaszcza całkowitej ślepoty wszystkie wymienione czynności są zniesione. Człowiek nic nie widzi lub prawie nic nie widzi.

Słabowzroczność może przyjąć różne formy. Obniżenie ostrości wzroku ma przede wszystkim negatywny wpływ na widzenie przedmiotów, ich kształtów, a zwłaszcza małych i bardzo małych przedmiotów, w tym również liter, cyfr i innych znaków graficznych (pisma, druku).

Natomiast ograniczenie czy ubytki pola widzenia powodują znaczne ograniczenia i trudności w postrzeganiu dużych przedmiotów i przestrzeni wraz z wypełniającymi ją przedmiotami, osobami i zjawiskami.

Osoby niewidome i słabowidzące

Podział i definicja Światowej Organizacji Zdrowia opiera się na kryteriach medycznych, na uszkodzeniu podstawowych czynności wzrokowych, a więc osłabieniu ostrości wzroku i zaburzeniu pola widzenia. Zgodnie z tymi kryteriami:

1. Osobami niewidomymi są:
- osoby całkowicie niewidome - ostrość wzroku 0,00,
- osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabowzrocznością głęboką,
- osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż 20 stopni, niezależnie od ostrości wzroku (może być wyższa niż 0,05).

2. Osobami słabowidzącymi są osoby, u których ostrość wzroku wynosi od 0,05 do 0,3, a w znaczeniu szerokim do słabowidzących zalicza się także osoby ze słabowzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych.

Według definicji zawodowej:

1. Osobami niewidomymi są osoby, które w pracy zawodowej opierają się głównie na pozostałych zmysłach, a więc - całkowicie niewidomi. Natomiast w odniesieniu do innych osób z uszkodzonym wzrokiem oznacza to, że zachowana sprawność wzroku jest zbyt mała (niska) do wypełniania funkcji orientacyjnej na stanowisku i w miejscu pracy oraz funkcji kierującej i kontrolującej w trakcie wykonywania pracy. Są to osoby zawodowo niewidome (vocationally blind persons).

2. Osoby słabowidzące są to osoby, które pomimo znacznego uszkodzenia czynności wzrokowych wykorzystują je dla orientacji, kierowania i kontrolowania przebiegu pracy.

Aspekt pedagogiczny wyróżnia się trzy grupy:
- niewidomych,
- szczątkowo widzących,
- słabowidzących.

Do grupy niewidomych zalicza się dzieci, które nic nie widzą. Według Malinowskiego (1951) "cechuje je niemożność korzystania z wrażeń wzrokowych".

Dzieci szczątkowo widzące - spostrzegają przedmioty, a właściwie zarysy ich kształtów oraz ruch; mogą mieć także możliwości różnicowania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej.

Dzieci słabowidzące - zalicza się te, u których ostrość wzroku mieści się w przedziale od 0,06 do 0,25 normalnej ostrości, czyli ponad 1/20 do 5/20, co oznacza że z odległości 1-5m. Mogą one odróżnić czarne znaki wysokości 3cm, które osoby z normalną ostrością wzroku rozpoznają z odległości 20m.

Obecnie tylko Polska terminologia pedagogiczna rozróżnia dwie grupy dzieci:
- niewidome, które na skutek braku wzroku posługują się pismem punktowym Braille'a;
- słabowidzące, które mogą posługiwać się słowem drukowanym.

Przyczyna inwalidztwa wzroku
1. Czynniki genetyczne.
2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowego.
3. Choroby analizatora wzrokowego.
4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory.
5. Zatrucia, cukrzyca.
6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne.
7. Awitaminoza.
8. Zmiany starcze.

Przyczyny wrodzonej ślepoty lub znacznego uszkodzenia wzroku:
a) zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną,
b) ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego,
c) zaćma wrodzona, powstająca w życiu płodowym wskutek zaburzeń rozwojowych soczewki lub jej otoczenia,
d) zapalenie rzeżączkowe,
e) stany degeneracyjne różnych części, np. siatkówki, soczewki, rogówki,
f) zwyrodnienie siatkówki,
g) wady refrakcji.

Ciężkie uszkodzenia wzroku mogą spowodować promienie Roentgena lub promienie przy eksplozjach broni nuklearnej.

Kształcenie niewidomych i słabowidzących

Uczniowie słabo widzący powinni być zapoznawani z pismem Braille'a i czarno drukowanym, a niewidomi - z techniką pisania i czytania systemem Braille'a.

W historii wypukłego pisma można wyróżnić dwa kierunki rozwoju. Pierwszy to udoskonalenie pisma liniowego, drugi - tworzenie pisma punktowego. W związku z tym, ze zmysł dotyku łatwiej odbiera znaki będące konfiguracjami punktów niż linii ciągłych, pismo punktowe umożliwiło szybsze, sprawniejsze czytanie.

Literatura:
Zofia Sękowska "Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej" wyd. WSPS W- wa 1998.