Pojęcie ZDROWIA PUBLICZNEGO i zakres działania.

Definicję tej dyscypliny wiedzy zaproponował w roku 1920 C. E. A. Winslow. Definicja ta, w swojej pierwotnej wersji brzmiała następująco:

„Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej, organizację służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na zapobieganie chorobom i wczesne ustalanie diagnozy, rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności, warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia”

Mimo czasu, jaki upłynął od ustalenia powyższej definicji, celem funkcjonowania tej dyscypliny naukowej pozostaje (wg Cecil G. Sheps) „zmniejszenie chorobowości, liczby przedwczesnych zgonów oraz ograniczenie częstości występowania stanów powodujących cierpienia i niepełnosprawność”.

W ostatnim dwudziestoleciu zwrócono szczególną uwagę, że zdrowie publiczne „jest zorganizowanym wysiłkiem społeczeństwa na rzecz ochrony, promowania i przywracania zdrowia ludziom” a wszelkie programy, świadczenia i instytucje zajmujące się tą problematyką są ukierunkowane na zapobieganie chorobom i potrzeby zdrowotne populacji jako całości.

Inaczej mówiąc, zdrowie publiczne zajmuje się zdrowiem na poziomie populacji, zapobieganiem chorobom, przedłużaniem życia, promowaniem zdrowia i aktywności fizycznej poprzez zorganizowane wysiłki na rzecz higieny środowiska, kontrolę chorób zakaźnych, oświatę dotyczącą zasad higieny osobistej, tworzenie i funkcjonowanie służb medycznych i opiekuńczych w celu wczesnego diagnozowania i zapobiegania chorobom, rozwijanie takich społecznych mechanizmów, które zapewnią każdemu standard życia umożliwiający zachowanie i umacnianie zdrowia.

Z kolei definicja zawarta w słowniku epidemiologii, wydanym przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Epidemiologów (IEA) zdrowie publiczne definiuje się jako zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz ochrony, promowania i przywracania ludziom zdrowia, a wszelkie programy, świadczenia i instytucje zajmujące się tą problematyką są ukierunkowane na zapobieganie chorobom i potrzeby zdrowotne populacji jako całości.

ZDROWIE PUBLICZNE jest instytucją społeczną i oznacza po prostu zdrowie ludności.

Zgodnie z przytoczoną definicją, w pojęciu tym zawarty jest element ogólnej odpowiedzialności społeczeństwa za zwalczanie chorób i za nadzór nad utrzymaniem zdrowia.

W codziennym użyciu, termin ten oznacza, że podmiotem i przedmiotem tej działalności jest ludność ogółem, czyli suma jednostek żyjących razem.

LUDNOŚĆ nie jest jednak prostą suma składających się na nią jednostek. Jest to bowiem zbiorowość żyjących na określonym obszarze ludzi, pomiędzy którymi zachodzą wzajemne relacje, wywierające wyraźny wpływ na stan i zachowanie się poszczególnych jednostek.

W rzeczywistości wszelkie świadczenia dla ludności są zwykle administrowane przez społeczeństwo, lub ściślej, przez wybranych lub dobranych jego przedstawicieli.

Zdrowie publiczne, w praktyce, oparte jest na naukowo sprawdzonych strategiach poprawy jakości życia oraz obniżania chorobowości i przedwczesnej umieralności.

Zakres działania zdrowia publicznego nie ogranicza się obecnie wyłącznie do zapobiegania chorobom, lecz coraz wyraźniej obejmuje problematykę opieki zdrowotnej.

Medycyna zapobiegawcza i zdrowie publiczne stanowią integralną część medycyny praktycznej, tj. usług medycznych świadczonych indywidualnym pacjentom przez lekarzy praktyków.

Każdy lekarz, zwłaszcza zatrudniony w publicznej opiece zdrowotnej, jest odpowiedzialny za realizację określonych zadań w zakresie zdrowia publicznego. Musi wobec tego, dysponować wystarczającym zasobem wiedzy z tej dziedziny zapewniającej:

• nastawienie na zbiorową, społeczną odpowiedzialność za zdrowie i rolę Państwa w ochronie i promocji zdrowia społeczeństwa,

• ukierunkowanie na korzyści dla całej populacji,

• nacisk na działania zapobiegawcze (przede wszystkim jako prewencja pierwotna),

• docenianiu wagi edukacyjnych i socjoekonomicznych determinant zdrowia, czynników ryzyka zdrowotnego i chorób

Sposoby realizacji zadań zdrowia publicznego przez państwo i samorządy oraz działania władz państwowych i samorządowych i innych instytucji w tym zakresie, nazywa się polityką zdrowotną. Jednym z najważniejszych elementów polityki zdrowotnej jest tworzenie priorytetowych programów zdrowia publicznego.

Punktem wyjścia dla wytyczenia polityki zdrowotnej i tworzenia programów zdrowia publicznego jest:

• Ocena sytuacji zdrowotnej ludności i ustalenie najważniejszych zagrożeń zdrowia ludności, w kolejności wg ich zakresu i siły oddziaływania, za pomocą epidemiologicznych badań opisowych (w formie sondaży epidemiologicznych, badań reprezentatywnych, badań długofalowych monitorowych).

• Ustalenie, na tej podstawie, potrzeb ludności w zakresie opieki zdrowotnej.

• Bilans środków tworzących potencjał działania w zdrowiu publicznym (fundusze, kadry, baza logistyczna) i przyjęcie zasad alokacji tych środków (ile, na co).

Te trzy elementy stanowią podstawę określenia i uszeregowania priorytetów zdrowia publicznego (co jest najważniejsze i jakiej kolejności).

Do priorytetowych programów zdrowia publicznego w Polsce, zgodnie z przyjętymi założeniami polityki zdrowotnej, należą m. i.

• Program szczepień ochronnych;

• Program zwalczania palenia tytoniu;

• Programy reagowania i ochrony ludności w sytuacji zawleczenia do kraju szczególnie niebezpiecznej choroby zakaźnej.

• Zapobieganie zakażeniom i zachorowaniom HIV/AIDS

Uznanie zdrowia za wspólne dobro publiczne oznaczało w praktyce przyjęcie zasady solidaryzmu i współodpowiedzialności wszystkich za finansowanie wydatków na zdrowie z budżetu państwa. Przyjęta w licznych krajach forma finansowania wydatków na opiekę zdrowotną poprzez powszechne ubezpieczenia zdrowotne jest specyficzną formą zasady solidaryzmu i współodpowiedzialności. Umiejscowienie zdrowia wysoko w hierarchii wartości człowieka oraz przypisywanie mu wartości społecznej powoduje, iż staje się ono obiektem zainteresowania nie tylko stron bezpośrednio uczestniczących, pacjentów, ale i państwa. Jak zauważa jeden z wybitnych ekonomistów ochrony zdrowia naszych czasów R. Freeman: [...] Zdrowie liczy się bardziej niż kiedykolwiek. Stało się ono jednym z podstawowych przedmiotów troski współczesnych zachodnich społeczeństw. Mowa tu o zainteresowaniu zdrowiem nie tylko jednostek, które chcą się nim cieszyć, ale również ze strony podmiotów zaangażowanych w proces finansowania usług medycznych.

Przez stulecia praktycznie wszystkie rządy państwa akceptowały swą odpowiedzialność za systematyczny rozwój ochrony zdrowia i opieki medycznej nad swoimi obywatelami. Dotyczyło to zarówno opieki profilaktycznej jak i leczniczej i miało na celu zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego wszystkim obywatelom. Wszystkie rządy czuły się współodpowiedzialne za funkcjonowanie i rozwój przyjętego systemu ochrony zdrowia, czy to narodowej służby zdrowia, ubezpieczeń zdrowotnych, systemu centralnie planowanego czy systemu opartego na świadczeniach udzielanych przez podmioty prywatne. Odpowiedzialność państwa za bezpieczeństwo zdrowotne i właściwe warunki zdrowotne zostały uwzględnione w większości, jeśli nie we wszystkich konstytucjach narodowych. Artykuł 68 Konstytucji RP zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia obywatelom równego dostępu do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Organizacje i instytucje opieki zdrowotnej stoją przed problemem godzenia niespójnych celów. Powinna wzrastać świadomość, że odpowiedzialność za zdrowie musi obejmować kryteria zarówno kliniczne, jak i finansowe.

Znaczenie zdrowia publicznego znalazło swój wyraz w licznych dokumentach Organizacji Narodów Zjednoczonych i licznych jej agend, w szczególności w dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia, jak również w dokumentach Unii Europejskiej. Unia Europejska tworzy ustawodawstwo, któremu podlegają bezpośrednio obywatele europejscy i dla ich dobra ustanawia specyficzne prawa. Konstytucyjnymi podwalinami UE, tworzącymi więzy prawne wykraczające poza stosunki wynikające z umów pomiędzy suwerennymi państwami, są między innymi: Traktat Paryski, Traktat Rzymski, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht i Traktat z Amsterdamu.

MIERNIKI NEGATYWNE ZDROWIA LUDNOŚCI.

ZAPADALNOŚĆ: liczba nowych zachorowań na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie, w określonym przedziale czasu.

CHOROBOWOŚĆ: liczba chorych na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na tę chorobę, w określonym przedziale czasu.

UMIERALNOŚĆ: liczba zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność ogólna; na daną chorobę = umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych, np. umieralność niemowląt) w stosunku do liczby ludności narażonej na zgon, w określonym przedziale czasu.

ŚMIERTELNOŚĆ: liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę (odsetek zgonów spośród chorych na daną chorobę).

---