Ewa Sasimowska Gr. V
Streszczenie: Brentano, F. (1874/1999). Psychologia z empirycznego punktu widzenia. Warszawa: PWN. (Ks. I, rozdz. 2 i Ks. II, rozdz. 1).
Księga I - „Psychologia jako nauka”
Rozdział II - „O metodzie psychologii a szczególnie doświadczeniu stanowiącym podstawę”.
1. Podstawa psychologii
U podstaw psychologii leżą spostrzeżenie i doświadczenie. Jej źródłem jest przede wszystkim wewnętrzne spostrzeżenie własnych fenomenów psychicznych. Spostrzeżenie wewnętrzne ukazuje nam nasze przeżycia w postaci naszych własnych fenomenów, dzięki czemu wiemy czym są przeżycia takie jak: miłość, radość, smutek etc.
2. Spostrzeżenie wewnętrzne a obserwacja wewnętrzna
Pierwszym i nieodzownym źródłem jest spostrzeżenie wewnętrzne, a nie obserwacja. Spostrzeżenie nie może nigdy przekształcić się w obserwację.
Obserwacja wewnętrzna |
Spostrzeżenie wewnętrzne |
- obserwując aby dokładnie ująć zjawisko, kierujemy na nie pełną uwagę; - podczas gdy ważnym prawem psychologicznym jest zasada, iż nigdy nie jesteśmy w stanie skierować swojej uwagi na przedmioty spostrzeżenia wewnętrznego; PRZYKŁAD: nie można obserwować swojego gniewu, obserwacja przyczynia się tu do osłabienia przeżycia -to co obserwujemy nie jest już gniewem; WNIOSEK: obserwator ulga autoiluzji - sądzi, że uzyskał informacje, jednak są one błędne - konieczne jest spostrzeżenie wewnętrzne; |
*) gdy zwracamy uwagę na pewien inny przedmiot, możemy mimochodem spostrzec nasze procesy psychiczne odnoszące się do tego przedmiotu, stąd: - obserwacja zjawisk fizycznych w spostrzeżeniu wewnętrznym staje się zarazem instrumentem poznania psychologicznego; - zwracanie uwagi na fizyczne fenomeny jawiące się w wyobraźni staje się źródłem poznania praw psychicznych; |
Podsumowując: według Brenatano tylko spostrzeżenie wewnętrzne jest podstawowym źródłem poznania. |
|
3. Rezultaty błędnego stosowania w/w pojęć
Stosowanie obserwacji wewnętrznej jako źródła poznania psychologicznego powodowało błędy:
interpretację fizycznych fenomenów (które podlegają obserwacji) jako fenomenów psychicznych;
opieranie się na błędnych „wynikach” obserwacji przyczyniło się do powstania bezpodstawnych teorii (autor krytykuje koncepcje Fortlage).
Dostrzegając w/w błędy wielu psychologów odrzuciło możliwość obserwacji wewnętrznej jako źródła poznania. Jednocześnie los ten spotkał i spostrzeżenie wewnętrzne. Brentano twierdzi, że jest to podejście błędne. Przywołuje przykłady tego typu koncepcji i argumenty przeciwko - m.in. koncepcję Comte'a.
Comte twierdzi, że:
wewnętrzne oglądanie umysłu przez niego samego jest iluzją - stąd twierdząca tak psychologia nazywana jest „iluzoryczną”;
umysł ludzki nie ma odpowiedniego narządu dzięki, któremu mógłby dokonywać obserwacji swoich własnych fenomenów;
nie jest możliwe rozszczepienie się na dwie części, z który jedna rozmyśla, podczas gdy druga obserwuje ją przy rozmyślaniu;
Argument przeciwko (wysunięty przez J. St. Mill'a): nie można dojść do przedstawienia, czy wnioskowania wychodząc od fenomenów zewnętrznych (Comte odrzuca wewnętrzne spostrzeżenie własnych fenomenów).
Podsumowując: „(…) wewnętrzne spostrzeżenie własnych fenomenów psychicznych jest pierwszym źródłem doświadczeń niezbędnych do badań psychologicznych (…)”.
4. Trudności z jakimi boryka się psychologia - (1) brak obserwacji jako źródła poznania - co rekompensuje ten fakt?
Według Brentano rekompensatą do pewnego stopnia jest pamięć |
Argumenty przeciwko (m.in. Maudsley): |
- za jej pomocą możliwe jest badanie stanów psychicznych zaraz w następującej po nich chwili; - skierowanie całej uwagi na miniony fenomen psychiczny nie powoduje zakłócenia stanu wcześniejszego uniesienia i umożliwia poddanie go obserwacji. |
- pamięć podlega złudzeniom; - wiąże się to z niepewnością i możliwością autoiluzji. |
Wg Brentano argumenty przeciwko są przesadne - gdyby świadectwo pamięci było bezużyteczne niemożliwe byłyby wszelkie nauki. |
|
5. Trudności z jakimi boryka się psychologia - (2) brak dostępu do zjawisk należących do innych przebiegów życiowych - jak sobie z tym poradzić?
Skutki braku dostępu do życia psychicznego innych ludzi |
Pośrednie poznanie cudzych fenomenów psychicznych |
- mylenie własności indywidualnych z rysami ogólnymi (pojmowanie własności nas dotyczących jako powszechnych); - przedmiot obserwacji (życie) jest dostępne tylko jednemu obserwatorowi, który je przeżywa, w efekcie nie ma możliwości kontroli obserwacji; - ponieważ dostęp do zjawisk psychicznych opiera się na pamięci, własne życie psychiczne nie jest w pełni dostępne badaniu (nie pamiętamy wczesnego dzieciństwa). |
*) zjawiska życia wewnętrznego uzewnętrzniają się więc mamy możliwość pośredniego poznania cudzych fenomenów psychicznych (są uchwytne w spostrzeżeniu wewnętrznym) na podstawie: - opisu słownego dokonywanego przez drugą osobę - istnieje zdolność wzajemnej zrozumiałej komunikacji; - studiowania autobiografii - przy czym ważne jest to co mówi autor i to co mimo woli zdradza; - pozajęzykowych form wyrazu (działania i zachowania zależne od woli, mimowolne zmiany fizyczne).
|
6. Jaką wartość ma pośrednie poznanie cudzych fenomenów psychicznych?
Przytaczane oznaki nie są tym samym, co oznaczane przez nie zjawiska - mogą jednak wzbogacać źródło poznania psychologicznego (wewnętrzną formę poznania). Pośrednie poznanie fenomenów psychicznych umożliwia innych ludzi umożliwia dzięki konfrontacji kontrolowanie własnych obserwacji poprzez:
wgląd w życie psychiczne, które jest prostsze od naszego - mniej rozwinięte (np. dzieci) lub pozbawione pewnych rodzajów fenomenów (np. osoby niewidome) i porównywanie ich właściwości z naszymi;
śledzenie chorobliwych stanów psychicznych - i na tej podstawie badanie sposobów łączenia się fenomenów psychicznych z bytem cielesnym;
obserwację nadzwyczajnych zjawisk występujących u ludzi o zdrowej dyspozycji psychicznej (osób wybitnych);
analizę toku dziejów powszechnych - na tej podstawie tworzenie ogólnych praw natury psychicznej człowieka;
Księga II - „O fenomenach psychicznych w ogóle”
Rozdział I - „O różnicy między fenomenami psychicznymi i fizycznymi”
Uwyraźnienie różnic między fenomenami.
Fenomeny psychiczne
do fenomenów psychicznych zaliczamy:
przedstawienia (od „przedstawiać”, „być przedstawianym” tzn. pojawiać się);
zjawiska, którym przedstawienia służą za podstawę (przy czym jest tak w przypadku wszystkich aktów psychicznych);
są nierozciągłe i pozbawione pozycji przestrzennej;
cechują się intencjonalną inegzystencją pewnego przedmiotu;
bezpośrednio i nieomylnie rzeczywiste - bo spostrzegane tylko w spostrzeżeniu wewnętrznym, które gwarantuje tę cechę:
poza istnieniem intencjonalnym przysługuje im także istnienie rzeczywiste;
żaden fenomen psychiczny nie może być spostrzegany przez więcej niż jedno indywiduum;
ukazują się zawsze jako jedność - bez względu na to ile fenomenów jawi się komuś w spostrzeżeniu (jednocześnie zachodzące akty wrażeniowe: widzenie, słyszenie, odczuwanie ciepła etc. traktujemy jako składniki jednego fenomenu - jedną rzecz - a nie odrębne całości);
przykłady:
słyszenie, widzenie, odczuwanie; sądzenie, przypomnienie, oczekiwanie, wnioskowanie.
Fenomeny fizyczne
wykazują ciągłość i lokalizację;
spostrzegane tylko w spostrzeżeniu zewnętrznym - więc nie można dowieść ich rzeczywistości:
barwa, dźwięk, ciepło - istnieją tylko fenomenalnie, intencjonalnie;
nie można jednak ze względu na to uznawać, że fenomen fizyczny (np. barwa) nie może istnieć, kiedy nie jest przedstawiany;
jednocześnie spostrzegane nie ukazują się jako jedność - „kiedy jednocześnie spostrzegamy barwę, dźwięk i zapach nic nie przeszkadza nam przypisać każdego z tych zjawisk osobnej rzeczy”;
przykłady:
to co jawi się w przedstawieniu: ciepło, zimno, zapach, akord, krajobraz, figura itp..
2. Intencjonalna inegzystencja fenomenów psychicznych
Każde zjawisko psychiczne zawiera w sobie coś jako obiekt (w przedstawieniu coś jest przedstawiane, w miłości kochane, w sądzie uznawane lub odrzucane itd.). Ta cecha właściwa tylko fenomenom psychicznych to intencjonalna inegzystencja lub inaczej:
odniesienie do pewnej treści;
skierowanie na pewien obiekt (niekoniecznie realny);
immanentna przedmiotowość.
Znajduje to odzwierciedlenie w języku np.: cieszymy się czymś, albo z czegoś; martwimy się o coś. Obiekt do, którego odnosi się uczucie nie zawsze jest przedmiotem zewnętrznym - słysząc miły dźwięk odczuwam przyjemność, nie z dźwięku tylko ze słyszenia. Innymi słowy uczucie jest „stopione w jedno” z przedmiotem.
3. Przyrodoznawstwo a psychologia
Na podziale między fenomenami fizycznymi i psychicznymi opiera się rozróżnienie między przyrodoznawstwem i psychologią.
Przyrodoznawstwo:
zajmuje się badaniem fenomenów fizycznych, które występują jako podmioty wrażeń.
opiera się na założeniu, że nasze narządy zmysłowe podlegają oddziaływaniu ze strony świata.
przypisuje światu siły, które wywołują wrażenia;
ustala prawa dotyczące oddziaływania tych sił;
na tej podstawie pośrednio podaje prawa dotyczące fenomenów fizycznych występujących w zakresie wrażeń.
Psychologia:
zajmuje się badaniem fenomenów psychicznych tylko w sensie rzeczywistych stanów.