WYKŁAD 2 18.10.2004
PAŃSTWA EUROPY WSPÓŁCZESNEJ
W Europie w ciągu ostatnich 15 lat przybyła stosunkowo duża grupa nowych państw i w porównaniu do innych okresów historycznych, nigdy w takim krótkim czasie nie przybyło tyle nowych państw. Niektóre z nich nie posiadają żadnych tradycji państwowych, nigdy nie były państwami i zdaniem socjologów francuskich ich państwowość nie jest pewna, bo istnienie współczesnych państw jest mniej uwarunkowane względami politycznymi, a bardziej racjonalno - ekonomicznymi. Nowe państwa w Europie to:
Litwa
Łotwa
Estonia
Białoruś
Ukraina
Mołdawia
Czechy
Sowach
Bośnia i Hercegowina
Macedonia
Słowenia
Chorwacja oraz
Serbia
Serbia, która jako największe państwo powstała po rozpadzie Jugosławii. Również w tym samym czasie w ciągu ostatnich 15 lat znikły Niemiecka Republika Ludowa (NRD) i Czechosłowacja. Również jako państwo przestało istnieć ZSRR i największe państwo po ZSRR to Federacja Rosyjska. Taka jest urzędowa nazwa współczesnej Rosji. Państwa współczesne w Europie podlegają przeobrażeniom, zmieniają się ich ustroje, granice. Eurostatu podaje, że w Europie znajdują się 44 państwa. W literaturze można znaleźć informacje o 43, 45 państwach. Przyjmuje się, że w Europie jest jedno państwo, które od średniowiecza charakteryzuje4 się tym samym terytorium i nie miało zmienionych granic - jest to Portugalia. Natomiast państwa powstałe po rozpadzie ZSRR, takie jak Litwa, Łotwa i Estonia w okresie XX- lecia międzywojennego były państwami niepodległymi. Posiadają tradycje własnej państwowości.
Również w krótkich okresach historycznych Ukraina była państwem i współczesna Ukraina to państwo terytorialnie większe od Polski i posiada więcej ludności.
Białoruś nigdy państwem nie była, nie ma tam większych tradycji państwowości, nie istnieje też, z wyjątkiem inteligencji, chęć bycia narodem państwowym. Jest to również państwo, które nie posiada licznych bogactw naturalnych lub są one bardzo skromne. Jest to państwo bez dostępu do morza i zdaniem ekonomistów jest uzależnione od Federacji Rosyjskiej. Niepodległy byt Białorusi zależy w ogromnym stopniu od Rosji. W tym celu powstała organizacja ZBIR (Związek Białorusi i Rosji).
Mołdawia to również sztuczny twór państwowy, a na dodatek istnieje w jej wnętrzu Republika Naddnieprzańska, składająca się z rodowitych Rosjan i jej ambicja jest przyłączenie Mołdawii do Rosji, ale Mołdawia jest oddzielona Ukrainą.
Zaś w Republikach Nadbałtyckich powstał problem narodowościowy, bo np. w Estonii 405 to Rosjanie.
Na Litwie i Łotwie jest podobny problem narodowości rosyjskiej, która przymusowo została tam osiedlona czasie istnienia ZSRR, często urasta do granic zenitalnych. Są to ogromne problemy narodowościowe i zdaniem badaczy zachodnich niektóre państwa powstały nie z naturalnych potrzeb, potrzeb ludności, ale były ambicją wielkich polityków, różnych dziedzin społecznych, na które społeczeństwo nie miało wpływu - przykład Bałkanów.
W latach, 1990 - 1995 gdy rozpadła się Jugosławia powstało wiele państw, które państwami nie były, a jeżeli były to tworzone sztucznie np. niepodległa Chorwacja utworzona w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę w celu zwalczania partyzantki jugosłowiańskiej.
Podobnie Słowacja nigdy państwem nie była, a w czasie II wojny światowej, kiedy Niemcy rozbili Czechosłowacje utworzyli dwa państwa marionetkowe:
Protektorat Czech i Moraw
Słowację
Podporządkowane Rzeszy. Na czele Słowacji stanął ksiądz J. Tisso, który w wyniku wyroku sądowego w 1947 roku został skazany - powieszony w Bratysławie za zdradę interesów państwa i wyniszczanie ludności Żydowskiej.
Największy jest problem Bałkanów - ścierają się tam bardzo różne konflikty posiadające uwarunkowania historyczne, ale rzecz dzieje się współcześnie. Konflikty te maja podłoże historyczne kulturowe, i religijne. Ich usuwanie i eliminacja wymaga rozwagi, bo ludzie SA bardzo czuli na punkcie swojej religii. Pisał o tym pisarz pochodzenia serbsko - chorwackiego Ivo Ambrowicz, jedyny noblista z Bałkanów, którego pomniki zostały zburzone, bo wszystkie narodowości: Serbowie, Chorwaci, Bośniacy i Albańczycy uważają, ze pisał o nich źle. Ale wybitny pisarz nie może być obojętny wobec problemów drażniących społeczeństwo. Według socjologów francuskich naród, który niszczy swoje pomniki i kulturę nie godny jest być narodem. Na tle Europy współczesnej pogląd ten ma głębokie uzasadnienie i najtrudniejszy problem na Bałkanach to istnienie państewek słabych gospodarczo, np. Bośnia i Hercegowina, która państwem nigdy nie była i większych szans nie posiada, aby państwem się utrzymać i w przyszłości mogłaby być państwem.
Państwo, które ma szanse istnienia to Słowenia - nie całe 2 miliony ludności i powierzchniowo równa polskiemu województwu mazowieckiemu, ale na tle Bałkanów to państwo bogate. Przed 1918 należało do monarchii Austrio - Węgierskiej i swoimi tradycjami kulturowymi i obyczajowymi związane jest z zachodem, ale i tak wybuchają tak konflikty, antagonizmy między muzułmanami a katolikami i prawosławnymi. W państwie tym przewagę maja katolicy i częściowo protestanci. Państwo to, które powstało po rozpadzie Jugosławii, razem z Polska (1maja) wstąpiło do UE i spośród 10 wstępujących w Słowenii jest największy poziom życia mierzony przeciętnymi zarobkami osób zatrudnionych i waha się od 100 - 1100 €. Przeciętny zarobek w złotych to 5000. Dla porównania w Polsce przyjmuje się, że przeciętny zarobek jest równy 600 € ale jest on pewnie mniejszy.
Inne państwa post jugosłowiańskie borykają się z wieloma trudnościami.
Serbia największe państwo na Bałkanach uważa, że na oczach całego swata, a zwłaszcza cywilizowanej Europy dla Serbów stała się wielka krzywda, że w 1999 roku wojska NATO zbombardowały ich państwo, zburzyły mosty na Dunaju, nie odbudowano ich, a miały one znaczenie gospodarcze, a niektóre miały też unikalne znaczenie zabytkowe - projektował je sam Michał Anioł.
Serbowie maja pretensje do Papieża Jana Pawła II, że gdy rozpadła się Jugosławia nie wziął tego państwa w opiekę i jako pierwszy uznał niepodległość Chorwacji, państwa Europy Zachodniej zrobiłby to później. Przywódcy serbscy (jugosłowiańscy) uważają, że to Watykan, a w szczególności Jan Paweł II przyczynił się do rozpadu Jugosławii uwzględniając, że Serbowie to w większości prawosławni i jako Papież jedyny w dziejach chrześcijaństwa, który tak dużo podróżuje nigdy nie był w Belgradzie, który jest dosłownie półtorej godziny drogi przez Adriatyk. Przeciwni temu są nie tylko politycy serbscy, ale i serbska cerkiew prawosławna.
W Europie w okresie dwudziestolecia międzywojennego w porównaniu do ostatnich 15 lat powstały zaledwie dwa państwa - Watykan i Irlandia, natomiast Jugosławia podległa tylko zmianom w nazwie (pierwsza nazwa - Królestwo Serbów i Chorwatów, druga - Jugosławia), ale granie nie uległy zmianie.
Watykan - nazwa pochodzi od wzgórza po północnej stronie Tybru. Państwo to powstała na podstawie układów loretańskich z 1929 roku, które podpisał ówczesny Papież z przywódcą włoskich faszystów Benito Mussolinim. Poprzednio granice państwa kościelnego nie były oznaczone i często dochodziło do awantur między przedstawicielami Kościoła, przedstawicielami państwa włoskiego. Powstanie Watykanu było z inicjatywy Mussoliniego. Jest to niewielkie państwo, terytorialnie równe około 44 ha, tj. mniej więcej, co Park Łazienkowski, ale o bardzo dużym znaczeniu, bo ma podwójna rolę - po pierwsze z punktu widzenia prawa międzynarodowegoWatykan jest państwem - podmiotem i przedmiotem prawa międzynarodowego, międzynarodowego ponad to przywódca Watykanu jest zwierzchnikiem kościoła katolickiego na całym świecie. Nie ma drugiej takiej religii gdzie był by taki zwierzchnik. Jest to państwo, które posiada 1000 własnych obywateli, ale mieszka tam 4000 tysiące osób, są tam dyplomaci, akredytowani przedstawiciele państw obcych i gwardia szwajcarska, która jest przy Papieżu, mogą służyć w niej tylko obywatele Szwajcarii. Z punktu widzenia Watykan jest państwem autokratycznym, zarządzanym przez Papieża, czasem się określa go w literaturze jako dyktaturę. Nie ma tam parlamentu, samorządów, a władza ustawodawcza i wykonawcza jest Papież. Państwo to posiada kilka nie zależnych enklaw na terenie Rzymu i lenia rezydencje papieska w Castel Gandolfo, posiada własną pocztę, walutę i własna kolej w Rzymie. Są to jednak instytucje o charakterze bardziej nominalno - reprezentacyjnym niż państwowym. Watykan jako państwo nie należy do wielu organizacji międzynarodowych, ale do niektórych należy. Ponadto Watykan jako państwo wypowiada się w wielu sprawach politycznych, ale najwięcej wypowiada się w sprawach etycznych związanych z wiara, kościołem i spawach moralnych ludzi. Utrzymuje jako państwo kontakty dyplomatyczne niemal ze wszystkimi państwami świata. Papież cieszy się uznaniem, ale tez w wielu państwach Europy zachodniej (Holandii, Szwecji, Belgii) poglądy papieża nie SA zbyt uznawane i podzielane zwłaszcza, jeśli dotyczą problemów ludzi jak i spraw związanych z zawieraniem małżeństw homoseksualnych, eutanazji, aborcji, stanowiska czy kobiety mogą być duchownymi. W tych sprawach stanowisko Papieża i Watykanu jest jednoznaczne, co nie zawsze odpowiada tendencjom myślowym Europy Zachodniej.
Irlandia jako samodzielne państwo powstała w 1921 roku. Bowiem do tych czas Irlandia była kolonią brytyjską i dopiero w 1937 roku Wielka Brytania uznała faktyczna niepodległość Irlandii. Jest to szczególne państwo w Europie, bo 2/3 populacji Irlandczyków mieszka za granicami państwa, głównie w Ameryce Północnej (najwięcej w USA), ale i w Ameryce Południowej oraz w Afryce. Historycznie Irlandia była niesłychanie uciskana przez Wielka Brytanie i Irlandczycy SA zdania, że państwo przetrwało, bo oparło się protestantyzmowi. Irlandia jest to jeden z najbardziej katolickich krajów w Europie i katolicyzm jest bardzo ostry, obowiązuje tam najbardziej ostre ustawodawstwo w sprawie aborcji, a nawet badań związanych z ciążą, które kościół katolicki w Irlandii uważa za nie etyczne. Jednakże w Irlandii zachodzą zmiany gospodarcze i w sposobie myślenia, związane jest to z wejściem Irlandii do Unii Europejskiej.
3