1. Geneza i ewolucja
Pierwsze koncepcje integracji zarówno politycznej, jak i gospodarczej Europy
pojawiły się już w minionych stuleciach. Jednak dopiero po zakończeniu drugiej wojny światowej powstały warunki dla urzeczywistnienia idei integracji w Europie,
rozumianej jako świadome tworzenie mechanizmów regulujących procesy
gospodarczo-polityczne.
Po drugiej wojnie światowej ukształtował się nowy układ sił zarówno w skali
światowej, jak i, przede wszystkim w Europie. Europa Zachodnia straciła swą pozycję
dotychczasowego politycznego i gospodarczego centrum świata na rzecz Stanów
Zjednoczonych. Powojenne zniszczenia gospodarki, a tym samym konieczność
jej odbudowy i modernizacji, rozpad systemu kolonialnego, postępujący rozwój
sił wytwórczych, konieczność pogłębienia międzynarodowego podziału pracy,
postawiły przed tymi krajami nowe wyzwania ekonomiczne. Przerastały one możliwości pojedynczych krajów i ich podjęcie było możliwe tylko przy połączeniu
wysiłków. Również sytuacja polityczno-społeczna sprzyjała nasileniu idei integracji
gospodarczej i politycznej w Europie. Tendencje do integracji regionalnej w Europie
były generalnie akceptowane przez Stany Zjednoczone jako hegemona politycznego
i gospodarczego świata zachodniego, dostrzegającego w nich szansę na realizację
własnych interesów. Dodatkowym i niezwykle istotnym elementem motywującym
integrację była obawa przed odrodzeniem się tendencji nacjonalistycznych , a także
powstanie w Europie Wschodniej obozu państw komunistycznych, a zwłaszcza
obawa przed militarnym zagrożeniem ze strony ZSRR. Wszystko to potęgowało
tendencje do gospodarczego i politycznego zjednoczenia krajów Europy Zachodniej.
W obliczu zaistniałej sytuacji chciały one stworzyć trzecią, równorzędną wobec USA
i ZSRR, siłę ekonomiczną i polityczną.
W 1947 r. Belgia, Holandia i Luksemburg podpisały porozumienie, przewidujące
utworzenie unii celnej, które w 1958 r. zostało zastąpione przez układ w sprawie
utworzenia Unii Ekonomicznej Beneluksu. W 1948 r. trzy kraje Beneluksu, Francja
oraz Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację głównie o charakterze
militarnym. W 1947 r. Stany Zjednoczone wystąpiły z planem udzielenia pomocy krajom
Europy Zachodniej w odbudowie ich gospodarki. Przedstawiony Plan Pomocy Europie,
zwany potocznie planem Marshalla, przewidywał udzielenie kredytów amerykańskich, pod warunkiem jednak, że państwa uczestniczące w tym planie opracują wspólny program
odbudowy i rozwoju swoich gospodarek oraz podziału tych kredytów. Reakcją państw
zachodnioeuropejskich było utworzenie 16 kwietnia 1948 r. Organizacji Europejskiej
Współpracy Gospodarczej - OEEC. Członkami OEEC zostało 16 państw Europy Zachodniej,
a także amerykańska, brytyjska i francuska sfera okupacyjna Niemiec (RFN przystąpiła
do OEEC w 1949 r.) oraz Triest. Członkami stowarzyszonymi były : Kanada, USA i Jugosławia
( od 1955 r.). Finlandia od 1957 r. brała udział w pracach OEEC w charakterze obserwatora.
Państwa socjalistyczne, chociaż były zaproszone do udziału w planie Marshalla, nie przystąpiły
do OEEC . W 1949 r. została utworzona organizacja o kompetencjach ogólnych - Rada Europy.
Członkami założycielskimi były : Belgia, Dania, Holandia, Francja, Irlandia, Luksemburg,
Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. W 1996 r. Rada Europy liczyła 40 państw
Europejskich. W 1949 r. z inicjatywy USA powołano do życia Organizację Paktu Północnego
Atlantyku - NATO, do której weszły : Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg,
Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Kanada i USA. RFN została członkiem NATO
w 1955 r. Członkami NATO są także Grecja, Turcja i Hiszpania.
W zarysowanych powyżej okolicznościach R. Schumann, francuski minister spraw zagranicznych,
wystąpił w 1950 r. z memorandum dotyczącym utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
Istota zgłoszonego przez Schumanna planu, którego autorami w rzeczywistości byli :
J. Monnet, P. Reuter, P. Uri, S. Hirsch, sprowadzała się do poddania całości produkcji
podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN - górnictwa węgla oraz hutnictwa
żelaza i stali - kontroli międzynarodowej sprawowanej w ramach ponadnarodowej organizacji.
W czerwcu 1950 r. w Paryżu rozpoczęła się konferencja przedstawicieli sześciu państw : Belgii,
Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch. Po uregulowaniu niektórych kwestii spornych
traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali został podpisany 18 kwietnia 1951 r.
w Paryżu. Traktat paryski o EWWiS został zawarty na pięćdziesiąt lat.
10 lutego 1953 r. nastąpiło utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaznych i złomu.
Pracom nad utworzeniem EWWiS towarzyszyły działania zmierzające do utworzenia dwóch
organizacji o charakterze militarnym i politycznym : Europejskiej Wspólnoty Obronnej ( EWO )
i Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP).Układy jednak nie weszły w życie .
Bariera interesów narodowych spowodowała tymczasowe zaniechanie planów integracji
politycznej i militarnej Europy Zachodniej i skoncentrowanie się na integracji gospodarczej.
Członkowie EWWiS porozumieli się co do celowości utworzenia wspólnoty gospodarczej.
W rezultacie czego 25 marca 1957 r. sześć państw podpisało w Rzymie traktat o Europejskiej
Wspólnocie Gospodarczej (EWG). Nabrał on mocy obowiązującej 1 stycznia 1958 r., a okres
jego ważności jest nieograniczony. Wraz z traktatem w sprawie EWG został opracowany
i zawarty w Rzymie 25 marca 1957 r. traktat w sprawie trzeciej Wspólnoty : Europejskiej
Wspólnoty Energii Atomowej, zwanej potocznie Euratomem. Wszedł on w życie 1 stycznia
1958 r. Został zawarty na czas nieograniczony. Powstałe trzy Wspólnoty miały ulec w przyszłości
połączeniu w jedną organizację. W lipcu 1967 r. na podstawie traktatu ustanawiającego jedną Radę i jedną Komisję dla trzech Wspólnot Europejskich ( tzw. Traktat fuzyjny), nastąpiło kolejne
ujednolicenie organizacyjne. W traktacie tym przewidziano również opracowanie jednolitego aktu
konstytucyjnego Wspólnoty Europejskiej, rozumianej jako jedna organizacja integracyjna o ogólnych uprawnieniach.
Istotną rolę w ewolucji trzech Wspólnot Europejskich spełnił podpisany w 1986 r. Jednolity Akt Europejski , który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. W wyniku jego postanowień Wspólnoty otrzymały nowe kompetencje w dziedzinie gospodarczej. Przewidywał on realizację do końca 1992 r. Jednolitego Rynku Wewnętrznego (“Europa 1992”). Zmodyfikował proces podejmowania decyzji we Wspólnotach; dokonał regulacji prawnej współpracy politycznej państw członkowskich.
Kolejnym i, jak dotychczas, najbardziej dalekosiężnym przedsięwzięciem, wyznaczającym nowy etap w historii Wspólnot Europejskich jest traktat o Unii Europejskiej z Maastricht.
Po wieloletnich pracach tekst traktatu został podpisany przez 12 państw członkowskich 7 lutego 1992 r. Jednak ze względu na przedłużającą się procedurę ratyfikacyjną zyskał on moc wiążącą
1 listopada 1993 r. Został zawarty na czas nieokreślony.
Traktat o Unii Europejskiej ,znany także jako Traktat z Maastricht, zawierał dwie główne grupy postanowień: pierwsza - dotyczyła ustanowienia unii gospodarczo-walutowej najpóźniej do
1 stycznia 1999 r. Określono działania w kierunku osiągnięcia unii politycznej, obejmującej wspólną politykę zagraniczną i obronną. Druga grupa postanowień - rozszerzała lub dokładniej określała kompetencje Wspólnoty w innych dziedzinach polityki oraz zmieniała uprawnienia różnych instytucji Wspólnoty Europejskiej. Traktat ustanowił trzy filary Unii Europejskiej .
Pierwszy filar obejmuje trzy istniejące traktaty Wspólnot Europejskich ( Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali, Wspólnoty Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej ).
Drugi filar zawiera nowe postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i obronnej, a trzeci filar przewiduje kooperację pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
2. Cele Unii Europejskiej
Podstawowym celem Unii Europejskiej jest tworzenie coraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy. Za swoiste unijne credo może posłużyć cytat z artykułu “A” układu z Maastricht . “Unię buduje się w oparciu o Wspólnoty Europejskie, uzupełniając politykę i formami współpracy ustanowionymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest organizacja, w sposób konsekwentny i solidarny, stosunków między Państwami Członkowskimi i ich narodami”.
W artykule “B” tego traktatu cele Unii zostały określone następująco :
- “osiąganie trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczo-społecznego, zwłaszcza poprzez tworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo ze wspólną walutą”.
- “potwierdzenie swojej tożsamości w skali międzynarodowej, w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa”.
- “wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli Państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii”.
- “rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych”.
To oczywiście nie wszystkie cele Unii, jest ich znacznie więcej, ale o nich będziemy mówić w rozdziale “Przyszłość Unii Europejskiej”, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy wstąpienia Polski i innych krajów kandydackich do Unii Europejskiej.
II. INSTYTUCJE UNII EUROPEJSKIEJ
1.Komisja Europejska
Komisja europejska jest organem wykonawczym Wspólnoty. Często bywa uważana za symbol europejskiej idei. Chociaż jest wybierana przez narodowe rządy, nie ma w stosunku do nich żadnych zobowiązań, a jej całkowita lojalność jest podporządkowana interesom Wspólnoty jako całości. Komisja składa się z 20 członków, po dwóch z każdego z pięciu większych państw
( Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch ) i po jednym z każdego z dziesięciu mniejszych członków ( Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Gracji, Holandii, Irlandii, Luksemburg,
Portugalia i Szwecja ). Są oni wybierani na pięcioletnią kadencję przez Radę Ministrów, a nominację otrzymują od własnych rządów narodowych. Przed 1995 r. kadencja trwała tylko cztery lata. Czas sprawowania urzędu podlega przedłużeniu i pod koniec każdego czteroletniego okresu zwykle około połowa komisarzy otrzymuje mandat na kolejną kadencję. Pozostała część jest zastępowana nowymi nominantami.
Przewodniczący Komisji był pierwotnie wybierany na dwuletnią kadencję, chociaż w praktyce była ona przedłużana na okres czterech lat, w zasadzie w sposób automatyczny. Od 1 stycznia 1995 r. obie kadencje, zarówno Komisji, jak i przewodniczącego, zostały przedłużone do pięciu lat. Rządy państw członkowskich są teraz zobowiązane do przeprowadzenia konsultacji z Parlamentem Europejskim przed dokonaniem nominacji na stanowisko przewodniczącego Komisji. Muszą również skonsultować się z przewodniczącym-elektem przed nominowaniem innych komisarzy. Parlament Europejski drogą głosowania musi zatwierdzić przewodniczącego i innych członków Komisji, jako kolegium. Zgodnie z Traktatem z Maastricht, komisja sama może mianować wiceprzewodniczącego lub wiceprzewodniczących ze swoich członków.
Na mocy traktatu każdy z komisarzy ma inny zakres obowiązków. Mogą oni liczyć na pomoc sześciu mianowanych osób, które nie tylko są doradcami, ale także zwyczajowo interweniują w imieniu komisarzy na wszystkich szczeblach zbiurokratyzowanej Komisji.
Prawodawstwo we Wspólnocie jest tworzone poprzez akty prawne i dyrektywy. Oba instrumenty prawne powstają z inicjatywy Komisji i są przyjmowane przez Radę Ministrów.
Rozporządzenia mają charakter ogólny : są wiążące w całości i stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywy są wiążące w tych państwach członkowskich, do których są skierowane. Dotyczą one nie tylko wyników, które mają być osiągnięte, ale formy i metody, jakimi zostaną osiągnięte. Komisji powierzono realizację decyzji powziętych przez Radę. Ma także znaczne autonomiczne uprawnienia w zakresie polityki konkurencji i polityki rolnej. Komisja przygotowuje projekt budżetu, który musi zostać zatwierdzony przez Radę i Parlament Europejski. W imieniu Wspólnoty negocjuje porozumienia międzynarodowe, chociaż zawarte mogą być tylko przez Radę. Komisja nadzoruje realizację prawa wspólnotowego przez kraje członkowskie. Komisja zatrudnia ok. 16 000 pracowników, głównie tłumaczy jedenastu oficjalnych języków Wspólnoty. Jej siedziba znajduje się w Brukseli, w budynku Berlaymonta,
wybudowanego w 1969 r. specjalnie dla Komisji.
2. Rada Ministrów
Jeśli Komisja jest instytucją reprezentującą ogólny interes europejski, to zadaniem Rady Ministrów jest troszczenie się o szczególne interesy każdego państwa członkowskiego. Należy ona niezaprzeczalnie do najbardziej wpływowych organów Wspólnoty. Rada składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. W jej zebraniach bierze udział przynajmniej jeden komisarz i urzędnicy Rady. Jednakże lista jej członków się ciągle zmienia. Jeśli w porządku zebrania Rady są sprawy związane z rolnictwem, spotykają się ministrowie rolnictwa.
Posiedzenie ministrów spraw zagranicznych, zwoływane jest przynajmniej raz w miesiącu, z wyjątkiem sierpnia i jest nazywane Radą ds. Ogólnych, ponieważ ministrowie nie zawężają swojej dyskusji do tematów z zakresu spraw polityki zagranicznej. Spoczywa na nich również ciężar kierowania pracami innych rad ministerialnych oraz zajmowanie się szczególnie skomplikowanymi lub pilnymi sprawami, które nie podlegają kompetencji ich bardziej wyspecjalizowanych kolegów. Do zadań Rady ds. Ogólnych należy również przygotowanie, odbywających się dwa razy w roku, spotkań szefów rządów. Są one znane jako Rada Europejska.
Przewodnictwo Rady ma charakter rotacyjny, sprawują je kolejno ministrowie wszystkich państw członkowskich przez okres sześciu miesięcy. Minister spraw zagranicznych państwa obejmującego przewodnictwo w Radzie przyjmuje tytuł przewodniczącego Rady Ministrów, a ministerstwo spraw zagranicznych państwa, które reprezentuje, przyjmuje na siebie, z pomocą sekretariatu Rady, obowiązek organizowania prac Rady przez sześć miesięcy. Do obowiązków przewodniczącego należy dążenie do zawierania porozumień w tak wielu kwestiach, jak to tylko możliwe. W czasie kadencji każdego przewodniczącego odbywa się spotkanie na szczycie szefów państwa w kraju, który właśnie objął przewodnictwo. Natomiast większość rad specjalistycznych organizuje spotkania nieformalne w celu wymiany poglądów na temat zagadnień długoterminowych. We Wspólnocie Europejskiej Rada Ministrów pełni rolę ustawodawczą. Inicjatywę w dziedzinie ustawodawstwa wspólnotowego, tj. dyrektyw i rozporządzeń ma tylko Komisja. W większości przypadków musi ona brać pod uwagę opinię Parlamentu Europejskiego oraz niekiedy Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, ale propozycje są zatwierdzane przez Radę. Obok tworzenia ustawodawstwa Wspólnoty, przed Radą stoją jeszcze inne obowiązki. Wraz z Parlamentem Europejskim zatwierdza budżet Wspólnoty.
3. Rada Europejska
Podczas szczytu w Paryżu w 1974 r. postanowiono oficjalnie, że szefowie rządów powinni się spotykać trzy razy w roku, tworząc w ten sposób Radę Europejską. Pierwsze takie spotkanie odbył się w Dublinie w marcu 1975 r. W 1995 r. w Paryżu postanowiono, że Rada Europejska będzie spotykać się tylko dwa razy do roku. Jednak w 1990 r. , kiedy zwołano dwa dodatkowe szczyty, związane z napiętą sytuacją międzynarodową stwierdzono, że w szczególnych przypadkach Rada może spotykać się trzy lub nawet cztery razy w roku. Spotkania na szczycie odbywają się w państwie członkowskim przewodniczącego Rady Ministrów, zaś premier tego kraju zostaje przewodniczącym szczytu i jest odpowiedzialny za jego organizację. Głównym celem Rady Europejskiej jest prowadzenie nieoficjalnych, roboczych rozmów. Szefowie spotykają się sami bez urzędników w towarzystwie jedynie ministrów spraw zagranicznych.
4. Parlament Europejski
Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej polega na kontrolowaniu działalności Komisji Europejskiej i Rady Europejskiej. Parlament posiada także prawo uczestnictwa w procesach ustawodawczych, jak również uczestniczy w kształtowaniu budżetu. Uprawnienia Parlamentu zostały sformułowane w Traktacie Rzymskim. Należą do nich:
prawo do zadawania pytań Komisji Europejskiej.
prawo do dyskutowania nad Ogólnym Sprawozdaniem Rocznym przedstawionym przez Komisję
możliwość odrzucenia budżetu rocznego
prawo do uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, mogące doprowadzić do dymisji Komisji.
Na mocy Traktatu z Maastricht Parlament powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich. Rola ustawodawcza sprowadza się do funkcji doradczej. Parlament jest najczęściej proszony o wydanie opinii w sprawie nowych projektów i dyrektyw. W zakresie budżetu uprawnienia Parlamentu są bardzo duże ponieważ to on wraz z Radą Ministrów uchwala go. Budżet bez zgody Parlamentu nie może zostać uchwalony. Posiedzenia sesji Parlamentu odbywają się w Strasburgu lub w Brukseli. Parlament nie posiada stałej siedziby.
5. Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Komitet ten ma zadania czysto doradcze, jednakże zarówno Komisja jak i Rada Europejska mają obowiązek konsultowania się w kwestiach: politycznych, socjalnych, rozwoju regionalnego, edukacji, kultury, ochrony zdrowia, transeuropejskich sieci transportowych. Siedzibą Komitetu jest Bruksela.
6. Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości ma zagwarantować, że wszystkie państwa członkowskie będą przestrzegać postanowień traktatów i prawa obowiązującego w Unii. Trybunał rozpatruje sześć rodzajów spraw:
1. Spory między państwami członkowskimi
2. Spory między Wspólnotą Europejską, a państwami członkowskimi
3. Spory między instytucjami
4. Spory między osobami indywidualnymi, stowarzyszeniami i Wspólnotą
5. Opinie dotyczące porozumień międzynarodowych
6. Wstępne orzeczenia w sprawach przedstawionych przez sądy narodowe
Od orzeczeń Trybunału nie przysługuje odwołanie ponieważ jest on najwyższą instancją sądową w Unii Europejskiej. Procesy dotyczą najczęściej nie wywiązywania się danej instytucji z postanowień traktatów, dyrektyw itp. Orzeczenia Trybunału doprowadzają często do konsolidacji Wspólnoty. Prawo Unii chroni bowiem jej obywateli i instytucje przed wszelkimi przypadkami łamania prawa Unii.
7. Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny spełnia zarówno funkcję Banku, jak i instytucji Wspólnoty. Powstał on na mocy Traktatu Rzymskiego w 1958 roku. Zadaniem Banku jest finansowanie przedsięwzięć mających na celu rozwój Unii Europejskiej. Bank również udziela pożyczek dla państw Europy Środkowej i Wschodniej w ramach systemu Phare i TACIS. Europejski Bank Inwestycyjny ma swoją siedzibę w Luksemburgu..
III. POLITYKA HANDLOWO - PRZEMYSŁOWA
1.Zakres wspólnej polityki handlowej
Polityka handlowa jest zespołem środków, narzędzi ekonomicznych i administracyjnych nakierowanych na utrzymywanie równowagi płatniczej Unii Europejskiej. Z tej racji plasuje się głównie w sferze jej zewnętrznej polityki gospodarczej. Oficjalnie nie została ona dotychczas nigdzie zdefiniowana. Trzeba bowiem pamiętać, że Wspólnota jest ciągle narzędziem w rękach państw, a nie odwrotnie. Przyjmuje się, że w Unii Europejskiej suwerenność jest “zespołowa” -
-państwa wspólnie podejmują decyzje i w ten sposób nadają swojej potencjalnej suwerenności praktyczne znaczenie. Wspólna polityka handlowa jako instrumentarium sterowania - oddziaływania na obroty międzynarodowe, ma więc spełniać takie same funkcje w odniesieniu do Jednolitego Rynku Europejskiego, jak każda polityka handlowa państwa w stosunku do własnego rynku. Wspólna polityka handlowa leży w gestii Wspólnoty, natomiast polityka makroekonomiczna jest prowadzona autonomicznie przez poszczególne państwa członkowskie.
Dla unikania możliwych na tym tle konfliktów stosuje się rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym wszelkie elementy handlowe narodowych polityk gospodarczych podlegają kompetencjom Wspólnoty. Podstawowe dyspozycje traktatowe w sprawie wspólnej polityki handlowej weszły w życie z dniem 1 stycznia 1973 r. Odtąd datuje się przekazanie kompetencji narodowych w tej dziedzinie na szczebel Wspólnoty. Na początku lat osiemdziesiątych coraz silniejsze zaniepokojenie budził fakt, że chociaż minęło 15 lat od chwili, kiedy sześć państw założycielskich WE zlikwidowało ograniczenia ilościowe i zniosło opłaty celne w wewnętrznej wymianie handlowej, to Wspólnota wbrew ogólnemu przekonaniu wciąż była daleka od “wspólnego rynku”. Głównymi problemami m. in. były:
- formalności graniczne, które powodowały opóźnienia i podnosiły koszty transportu towarów z jednego państwa członkowskiego do drugiego
- zróżnicowane podatki pośrednie, które miały zgubny wpływ na wymianę handlową wewnątrz Wspólnoty
- wielu obywateli Wspólnoty nadal nie mogło wykonywać swojego zawodu w innym państwie członkowskim, mimo ustaleń wcześniejszych ustaleń o swobodnym przepływie pracowników.
Stało się jasne, że Wspólnocie w dużym stopniu nie udaje się czerpać należytych korzyści, które daje zjednoczony rynek, skupiający 321 milionów ludzi. Dyskusje wokół tego problemu toczyły się na kolejnych spotkaniach Rady Europejskiej w latach 1982-1985. Wreszcie w 1985 r. na dwóch kolejnych spotkaniach Rady Europejskiej ( w Brukseli w marcu i w Mediolanie w czerwcu ) podjęto bardziej stanowcze działania. Poprawki dotyczyły wcześniej zawartego Traktatu Rzymskiego. Doprowadziło to do uchwalenia Jednolitego Aktu Europejskiego, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r.
W niedługim czasie Komisja wypełniła polecenie uczestników szczytu w Brukseli i przedstawiła tzw. “Białą Księgę”. Dokument wymieniał ok. 300 działań, koniecznych dla utworzenia jednolitego rynku. Inicjatywy zostały podzielone na trzy kategorie :
- usunięcie barier fizycznych
- usunięcie barier technicznych
- usunięcie barier fiskalnych.
Do 31 grudnia 1992 r. 79 % nowelizacyjnych aktów prawnych weszło w życie w państwach członkowskich. Z dniem 1 stycznia 1993 r. urzędy celne na granicach wewnętrznych Wspólnoty zostały formalnie zniesione.
Na mocy decyzji ministrów finansów z 24 czerwca 1991 r., od 1 stycznia 1993 r. każdy członkowski kraj stosuje standardową stopę VAT , nie niższą niż 15 %. VAT jest pobierany w kraju przeznaczenia towaru. Kraj wysyłki stosuje nadal zerową stawkę podatkową. Tradycyjne pojęcie eksportu i importu w odniesieniu do handlu w obrębie Jednolitego Rynku Europejskiego ( JRE ) straciły swoje znaczenie. Jedną z podstawowych zasad unii celnej, jak była już mowa, było wprowadzenie jednolitej wspólnej taryfy celnej obowiązującej na zewnątrz, w stosunkach handlowych z krajami trzecimi. Taryfa ta jest stosowana we Wspólnocie od połowy 1968 r.
W wyniku wieloletnich zmian, udoskonaleń i dostosowań do potrzeb obrotów zagranicznych, przybrała ona formę Zintegrowanej Taryfy Wspólnot Europejskich - Taric.
W stosunkach zewnętrznych Wspólnoty obowiązuje - Jednolity Dokument Administracyjny
( SAD ). Jest on ujednoliconym formularzem wielofunkcyjnej deklaracji celnej stosowanej zarówno w imporcie, eksporcie, jak i tranzycie.
2. Założenia wspólnej polityki przemysłowej
Głównym celem wspólnej polityki przemysłowej, w ujęciu Komitetu do spraw Ekonomicznych i Finansowych oraz Polityki Przemysłowej Parlamentu Europejskiego, jest :
“ poprawa konkurencyjnej pozycji przemysłu europejskiego, a przez to - sytuacji w zatrudnieniu.
Polityka przemysłowa była od zarania przedmiotem troski Wspólnoty. W 1970 r. Komisja przyjęła i skierowała do Rady memorandum dotyczące zasad i kierunków wspólnej polityki przemysłowej. Zwrócono uwagę na konieczność zwiększenia zdolności dostosowywania się przedsiębiorstw wspólnotowych do zmieniających się warunków konkurencji na rynkach światowych, a także wpływania na racjonalne rozmieszczanie przemysłu i ochronę środowiska naturalnego. W 1973 r. przyjęto wspólny program działań w ramach polityki przemysłowej i technologicznej polegający głównie na :
- eliminacji przeszkód w handlu wzajemnym
- stopniowej liberalizacji w dostępie do zamówień publicznych
- stworzeniu ram instytucjonalnych dla promowania współpracy między przedsiębiorstwami
- wspieraniu rozwoju produkcji “high/tech”.
Rozwiniętą spójną koncepcję wspólnej polityki przemysłowej Komisja przedstawiła w 1990 r.
Na wstępie tego dokumentu potwierdziła osiągnięcie szerokiego konsensusu w tej sprawie między krajami “dwunastki”. Podjęto problemy alokacji zasobów przez siły rynkowe, a przez to przyspieszenie strukturalnych dostosowań, poprawy konkurencji przemysłowej oraz stworzenie przemysłowego, w szczególności długookresowego szkieletu technologicznego. Uznano, że technologiczne know-how wymaga stałego podwyższania inwestycji i skracania cyklu życia produktów, a także, że firmy europejskie mają wyższość w wielu nowoczesnych technologiach
( aeronautyka, chemia, farmacja ), jednak napotykają trudności w takich dziedzinach jak technologie informacyjne, czy półprzewodniki. Uznano też, że rola globalnych strategii korporacyjnych jest decydująca dla lokalizacji przemysłu. Katalizatorem zmian strukturalnych ma być jednolity rynek i handel międzynarodowy. Mają się do tego przyczynić również odpowiednie polityki sektorowe. Zniesienie kwot narodowych w produkcji pewnych wyrobów, tworzenie spójnych ram prawnych, oraz tworzenie sieci połączeń infrastruktury technicznej
( w szczególności w zakresie transportu i telekomunikacji ). Promocja aktywnej polityki innowacyjnej, opartej na transferze wiedzy technologicznej ze sfery badań podstawowych do zastosowań przemysłowych i rozwijania technologii przedkonkurencyjnych. Ustanowienie wysokich standardów i wprowadzenie technologicznie zaawansowanych sieci połączeń . Umocnienie systemów inwestowania w kapitał ludzki i podwyższanie kwalifikacji siły roboczej.
Lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich. Dynamiczna polityka względem małych i średnich przedsiębiorstw. Te kwestie były przedmiotem obrad ministrów przemysłu krajów członkowskich na posiedzeniu w Brukseli w 1991 r. Pod koniec tego posiedzenia Komisja zaprezentowała ambitną inicjatywę badawczo-rozwojową zmierzającą do zapewnienia długookresowej konkurencyjności technologicznej bazy Wspólnoty.
V. POLITYKA ROLNA
1.Cele i zakres wspólnej polityki rolnej
Wspólna polityka rolna wyznacza cele i określa sposoby ich realizacji w dziedzinie produkcji i obrotu artykułami rolnymi, hodowlanymi i rybołówstwa, w zakresie kształtowania struktur agrarnych, ochrony środowiska, dochodowości i spraw socjalnych ludności wiejskiej.
Jest to najbardziej rozwinięty sektor polityki gospodarczej Unii Europejskiej. Żadna inna dziedzina nie została tak szczegółowo uregulowana wspólnymi przepisami jak rolnictwo.
Cel wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej, podobnie jak unii celnej, został w najdrobniejszych szczegółach przedstawiony w Traktacie Rzymskim. Wspólna polityka rolna przez wiele lat była rzeczywiście jedyną, którą Wspólnota była w stanie zrealizować. Z punktu widzenia europejskich chłopów był to niewątpliwy sukces. Sukces ten przysporzył jednak Wspólnocie wielu problemów. Z jednej strony wspólna polityka rolna pochłaniała wielką część budżetu, w związku z czym rozwój innych polityk został zahamowany, z drugiej zaś subsydiowany eksport szeregu produktów, których Wspólnota miała znaczne nadwyżki, zachwiały handlem światowym. Wspólna polityka rolna miała znaczny udział w transformacji struktury rolnictwa Unii. Poważne dotacje do cen zostały połączone z innowacjami technologicznymi, które miały doprowadzić do masowego wzrostu produkcji i podniesienia produktywności. Unia Europejska jest właściwie organizmem samowystarczalnym.
Wspólna polityka rolna składa się z trzech głównych elementów :
- jednolity rynek dla towarów rolnych ( swobodny przepływ produktów rolnych w obrębie Wspólnoty, wspólne ceny na produkty rolne )
- uprzywilejowanie towarów produkowanych w Unii ( wspólne bariery celne wymierzone przeciwko importowi spoza WE )
- wspólna odpowiedzialność finansowa ( wszelkie wydatki są pokrywane ze wspólnego funduszu, który tworzą wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej ).
2. Podstawowe typy organizacji rynku rolnego
Wspólna organizacja rynków rolnych jest, obok wspólnych cen, pierwszoplanowym narzędziem sterowania produkcją rolną. Duży wpływ na produkcję, stan gospodarstw rolnych i dochody ludności wiejskiej wywierają warunki glebowo-klimatyczne. Polityka subsydiowania rolnictwa, aczkolwiek we wszystkich integrujących się krajach miała na celu głównie podtrzymanie dochodów rolników, nie mogła jednak być w prosty sposób zsumowana ze względu na metody, skalę ochrony oraz różne - często przeciwstawne - cele polityki rynkowej. Traktat rzymski na pierwsze miejsce wśród instrumentów wspólnej polityki rolnej wysunął stopniowe wprowadzanie w życie wspólnej organizacji rynków branżowych. Koncepcję tej organizacji oparto w pewnym sensie na organizacji narodowego rynku rolnego, ponieważ z punktu widzenia wymiany wewnątrzwspólnorynkowej miała ona spełniać warunki analogiczne do tych, jakie istniały na rynkach wewnętrznych poszczególnych państw członkowskich.
W ten sposób powstały wspólne rynki branżowe: mleczarski, wołowiny i cielęciny, zbożowy, protein, nasion oleistych, wina, ziemniaków i inne. Ogólnie rzecz biorąc, rynki te można zaliczyć do jednego z czterech podstawowych typów wspólnej organizacji rynku rolnego:
- wewnętrznej interwencji i zewnętrznej ochrony
- zewnętrznej ochrony bez interwencji
- dopłat do cen produktów przetworzonych
- innych form pomocy (flat-rate; dotyczących wąsko wyspecjalizowanych produktów ).
3.Kryzys wywołany chorobą szalonych krów
Poważny spór zaistniał w marcu 1996 r., kiedy Komisja zakazała eksportu żywego bydła, wołowiny, cielęciny i wszelkich produktów pochodzenia z Wielkiej Brytanii do krajów Unii Europejskiej, jak i innych państw świata. Było to następstwem oświadczenia przez rząd Wielkiej Brytanii, że występuje prawdopodobny związek między bydlęcą gąbczastą encefalopatią a pewnymi przypadkami choroby Creutzfelda-Jakoba, która atakuje ludzi. Rząd Wielkiej Brytanii bez powodzenia zaskarżył tę decyzję Komisji do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Ustalono, że Wspólnota dostarczy z funduszu wspólnej polityki rolnej znaczną pomoc finansową dla zrekompensowania strat związanych z przymusowym ubojem bydła. Jednak większość eksportowych zakazów będzie utrzymana na bliżej nie określony okres czasu.
V. POLITYKA TRANSPORTOWA
1.Zasady i funkcjonowanie rynku usług transportowych
Kraje Unii Europejskiej w swej polityce transportowej koncentrują się na tych celach, które sprzyjają integracji Unii, liberalizacji rynku usług transportowych wewnątrz ugrupowania, ochronie środowiska naturalnego, zagwarantowaniu bezpieczeństwa ruchu i przewozów oraz zagwarantowaniu równości traktowania swych przewoźników i spedytorów w stosunkach z krajami trzecimi. Cele te ograniczają rolę regulacyjną państwa w sferze transportu na rzecz mechanizmu konkurencji. Funkcjonowanie wspólnego rynku usług transportowych Unii można sprowadzić do następujących zasad :
- zakazu dyskryminacji przewoźników i użytkowników transportowych ze względu na kraj pochodzenia towarów
- stosunki rynkowe reguluje uczciwa konkurencja
- dostęp do rynku transportowego dla firm transportowych jest podwójnie regulowany ( dostępem do zawodu przewoźnika-licencja oraz zniesieniem ograniczeń ilościowych-kontyngenty- w przewozach między członkami Wspólnoty, a wprowadza się kryteria jakościowe )
- ceny usług transportowych są swobodnie negocjowane
- likwiduje się bariery i utrudnienia graniczne
- wyrównuje się warunki konkurencji w transporcie, drogą harmonizacji podatków i opłat parafiskalnych , norm technologicznych i ekologicznych.
Harmonizacja ta wymaga także uwzględnienia interesów narodowych, co powoduje, że proces ten nie jest zbyt szybki w porównaniu z innymi sektorami.
Podjęto też kroki obejmujące usprawnienia w dziedzinie bezpieczeństwa, zrezygnowano z kontroli granicznych na wszystkich wewnętrznych granicach Unii Europejskiej.
2. Transport drogowy i kolejowy
Transport drogowy zajmuje szczególne miejsce w polityce transportowej Unii Europejskiej, Wydano wiele aktów prawnych regulujących organizację i harmonizujących przepisy socjalne, fiskalne i techniczne. Unia Europejska pracuje nad sposobami zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, przewozem ładunków niebezpiecznych, dalszą harmonizacją techniczną oraz stworzeniem podatków ekologicznych. W celu wyrównania warunków konkurencji między przewoźnikami drogowymi wewnątrz Unii zharmonizowano warunki socjalne w odniesieniu do pracy, przerw i odpoczynku załóg, prowadzących pojazdy drogowe. Zaawansowana jest też harmonizacja techniczna parametrów, które wpływają na koszty eksploatacji i warunki konkurencji. Uzgodniono stawkę akcyzy od paliwa, niektóre opłaty za infrastrukturę i podatki od posiadania pojazdu.
Dyrektywa z 29 lipca 1991 r. o rozwoju kolei Wspólnoty jest podsumowaniem ponad trzydziestoletnich wysiłków EWG podejmowanych w celu stworzenia “zdrowych” ekonomicznie przedsiębiorstw kolejowych ( weszła w życie 1 stycznia 1993 r. ).W lutym 1993 r. uzgodniono zasady harmonizacji sektora transportu kolejowego w ciągu ośmiu lat. W grudniu 1993 r. Komisja przedłożyła Radzie projekty dwóch nowych dyrektyw: o licencjonowaniu przedsiębiorstw kolejowych i o alokacji kosztów infrastruktury, wprowadzeniu harmonizacji technicznej w sektorze kolejowym oraz o zasadach przewożenia ładunków niebezpiecznych koleją. Dyrektywy te zostały przyjęte w 1995 r. Dyrektywa o rozwoju kolei we Wspólnotach Europejskich gwarantuje:
- autonomię zarządzania przedsiębiorstwem kolejowym
- tworzenie zdrowej struktury finansowej
- rozdzielenie infrastruktury od eksploatacji ( obligatoryjnie w zakresie rachunkowości, a dowolnie w zakresie organizacji )
- przyznanie dostępu do sieci kolejowych dla międzynarodowych ugrupowań kolejowych .
3.Transport wodny
3.1 śródlądowy
Wspólnota dąży do liberalizacji transportu wodnego śródlądowego oraz redukcji nadpodaży usług tej gałęzi transportu. Nadmiar floty jest zmniejszany poprzez plany złomowania i tzw. negatywne inwestycje. Znaczna część regulacji Wspólnoty nie musi być stosowana do tych sieci dróg wodnych śródlądowych krajów członkowskich, które nie mają bezpośredniego połączenia z siecią dróg wodnych innych krajów ( np. zamknięte kanały we Francji czy Wielkiej Brytanii ).
Komisja zamierza zaproponować środki inwestycyjne wspierające terminale śródlądowe z uwzględnieniem zasad konkurencji obowiązujących w Unii. Większość uregulowań Wspólnoty w zakresie liberalizacji dostępu do rynku, jak i złomowania floty nie dotyczy państw trzecich.
3.2 morski
Prawodawstwo Unii w transporcie morskim jest powiązane ściśle z praktyką międzynarodową. Żegluga morska jest działalnością między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi i może być liberalizowana tylko w ramach międzynarodowych porozumień i organizacji ( np. IMO, GATT, OECD ).
W 1992 r. wprowadzono zasadę swobody usług kabotażowych ( z pewnymi ograniczeniami ).
Zaproponowano też rejestr statków Wspólnoty - EUROS, funkcjonujący niezależnie od rejestrów narodowych.
Komisja przygotowuje plan transeuropejskiej sieci portów morskich, w celu podniesienia ich rangi i znaczenia w multimodalnym łańcuchu transportowym i wzrostu ich efektywności eksploatacyjnej. Komisja poświęca wiele uwagi kwestiom bezpieczeństwa na morzu, inspekcjom i przeglądom statków oraz podniesienia poziomu wyszkolenia pływających załóg.
4.Transport lotniczy
Dostęp do zagranicznych rynków usług lotniczych jest w świecie regulowany dwustronnymi międzypaństwowymi postanowieniami, w konsekwencji których rynki są dzielone między umawiającymi się stronami w proporcji 50 : 50. Podobnie jak w transporcie samochodowym występują tu ograniczenia także tranzytu oraz zakaz wykonywania kabotażu przez przewoźników zagranicznych. Idea wspólnego rynku transportu lotniczego dotyczy głównie liberalizacji międzynarodowych przewozów pasażerskich, przewozów towarowych, jak również dotyczy wzrostu konkurencji w transporcie lotniczym. Liberalizacja nie jest jednak pełna, gdyż w dalszym ciągu pewne obszary działalności lotniczej mogą być regulowane przez państwo.
VI. INTEGRACJA WALUTOWA
1. Cele i założenia unii walutowej
Głównym celem unii walutowej jest pogłębienie współpracy w obszarach gospodarczych i walutowych. Pogłębienie to miał doprowadzić do wzmocnienia Europejskiego Systemu Walutowego, roli ECU oraz wprowadzenia wielostronnej efektywniejszej koordynacji narodowych polityk gospodarczych. Jednym z ważniejszych etapów było utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych ( EuroFedem ), który stopniowo stawałby się niezależny w stosunku do polityk walutowych i polityk w zakresie interwencji na rynku wymiany walut. W przypadku Unii Europejskiej integracja gospodarcza i walutowa oraz integracja narodowych rynków finansowych są ze sobą wzajemnie powiązane i uwarunkowane. Integracja gospodarcza doprowadziła do powstania wielkiego rynku wewnętrznego towarów i usług. Intensyfikacja handlu na tym rynku tworzy potrzebę stabilnych kursów między walutami.
Kluczowe znaczenie dla jednolitego rynku finansowego mają postanowienia Traktatu Rzymskiego dotyczące swobody osiedlania się, świadczenia usług oraz przepływu kapitałów. Swobody te razem tworzą podstawę funkcjonowania jednolitego rynku finansowego obejmującego: rynek bankowy, ubezpieczeniowy i rynek papierów wartościowych. W połączeniu z innymi elementami, takimi jak zbliżanie systemów podatkowych i ograniczanie zmienności kursów walut maja one doprowadzić do zintegrowania narodowych rynków finansowych w jeden Europejski Obszar Finansowy (European Financial Area). Warunkiem niezbędnym do zapewnienia efektywnej konkurencji między instytucjami finansowymi z różnych krajów Unii jest swobodny przepływ kapitałów między krajami członkowskimi.
Jednolity rynek finansowy postrzegany jest jako jeden z podstawowych elementów przyszłej unii walutowej, ponieważ jednolita polityka pieniężna nie może być na danym terytorium prowadzona bez zagwarantowania na nim swobodnego przepływu kapitałów. Znaczenie przyszłej waluty Unii w międzynarodowym systemie walutowym będzie uzależnione w dużej mierze od swobody w dokonywaniu w niej wszelkich transakcji handlowo-finansowych nie tylko w obrębie Wspólnoty, ale także w stosunkach z krajami spoza niej.
Szczyt w Maastricht zobowiązał państwa członkowskie do prowadzenia polityki gospodarczej w taki sposób, aby osiągnąć cele unii gospodarczo-walutowej, stosując zasadę gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji. Państwa członkowskie mają uważać swoje polityki gospodarcze za sprawę wspólnego zainteresowania i koordynować je za pomocą Rady Ekonomiczno-Finansowej ( Ecofin ). Ogólne wytyczne polityki gospodarczej są formułowane przez Radę Europejską, następnie muszą zostać zatwierdzone przez Ecofin kwalifikowaną większością głosów.
2. ECU - waluta międzynarodowa
ECU jest walutą istniejącą od 1979 roku i różni się pod wieloma względami od innych walut w międzynarodowym systemie walutowym. O rozwoju zastosowania ECU na rynkach międzynarodowych zadecydowało wiele czynników. W połowie lat 90-tych ECU wchodziła do grupy głównych walut międzynarodowych, będących codziennie przedmiotem obrotu na międzynarodowym rynku pieniężnym i kapitałowym. Podmioty gospodarcze z różnych krajów, również spoza Unii, pragnące zastosować tę walutę do różnych transakcji mają do swej dyspozycji kompletną infrastrukturę do dokonywania takich operacji. Można bowiem w niej otwierać bankowe rachunki bieżące i terminowe, są w niej wystawiane certyfikaty depozytowe, weksle handlowe, obligacje skarbowe oraz inne obligacje oraz czeki podróżnicze. ECU można posługiwać się też za pomocą kart płatniczych lub kredytowych, podobnie jak to się dzieje w przypadku posługiwania się innymi walutami wymienialnymi. Banki oferują nie tylko różnego rodzaju wkłady w ECU, ale także różne kredyty. Duże zainteresowanie uczestników międzynarodowego rynku walutowego stosowaniem ECU należy tłumaczyć głównie niechętnym nastawieniem wielu z nich do ponoszenia ryzyka związanego ze zmiennością kursów walutowych i stóp procentowych. ECU, będąc koszykiem walutowym, jest walutą bardziej stabilną niż waluty wchodzące w jej skład oraz inne waluty narodowe.
Jakkolwiek ECU zdołała zająć wysoką pozycję na rynku obligacji międzynarodowych i pełni w ten sposób jedną z funkcji pieniądza, jaką jest akumulacja wartości, nie uzyskała jednak ona roli akceptowanego na szeroką skalę środka płatniczego. Pod wieloma względami rynek finansowy ECU mimo silnego wsparcia oficjalnego nie osiągnął stadium pełnego rozwoju (dotyczy to głównie rynku obligacji). Należy podkreślić niezwykle istotny fakt, że traktat z Maastricht przewiduje wprawdzie, że ECU ma być walutą przyszłej Unii Gospodarczo-Walutowej, ale zgodnie z decyzją Rady Europejskiej, podjętą na spotkaniu w Madrycie w grudniu 1995 roku waluta ta miałaby nazywać się EURO.
3. EURO - w przyszłości jedyna waluta Unii Europejskiej
Od 1 stycznia 1999 r. EURO stanie się walutą wspólną dla jedenastu krajów Unii - Belgii, Niemiec, Hiszpanii, Francji, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Austrii, Portugalii, Finlandii. Tego dnia zatwierdzą kursy EURO - Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny wobec walut tychże państw. Wyznaczenie kursów było przedostatnim z wielkich kroków na drodze do wspólnego pieniądza. Następny przystanek już końcowy, będzie w 2002 r. EURO, które przez najbliższe trzy lata używane ma być głównie w rozliczeniach, w roku 2002 istnieć będzie głównie w świecie finansów.Przez trzy “przejściowe” lata zwyczajni ludzie będą mogli płacić w nowej walucie, ale tylko za pośrednictwem kart kredytowych i czeków.
Choć od 1 stycznia 1999 r. rodzime waluty będą tylko wiernym odbiciem EURO, do portfeli eurolandczyków EURO trafi na początku 2002 r. Wówczas do obiegu wejdzie 13 mld banknotów różnego nominału i 50 mld monet. Wycofane zostaną marki, guldeny, franki.
“EURO nie jest celem samym w sobie. To instrument rozwoju ekonomicznego”- tłumaczył przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Santer. Uważa on także, że EURO obok dolara i jena jedną z trzech decydujących walut na świecie. Eksperci oceniają , że EURO przejmie od dolara rynek obligacji i papierów dłużnych szacowany na ok.2 bln dolarów. Strefa EURO to gospodarczy gigant na miarę USA i Japonii, potęga handlowa z prawie 19 proc. udziałem w światowym handlu.
Komisarz Unii Europejskiej zapewnia, że EURO przyniesie większy wzrost gospodarczy, więcej inwestycji, firmy będą bardziej konkurencyjne i dadzą więcej miejsc pracy. EURO ułatwi transfer kapitału i wyeliminuje ryzyko związane z wahaniem kursów. Znikną koszty transakcji i obsługi bankowej związane z istnieniem kilkunastu walut i koniecznością ich przeliczania. Odczują to zwyczajni obywatele i firmy. Ekonomiści szacują, że koszty wymiany walut pochłaniają do 15 proc. zysków firm.
Połączony jedną walutą rynek 290 mln konsumentów, będzie handlową potęgą z niemal jedną piątą udziału w międzynarodowym handlu. Podróże zagraniczne i zakupy staną się we Wspólnocie wygodniejsze i tańsze.
Do wspólnej waluty nie przyłączyła się Wielka Brytania. Otóż znajduje się ona w zupełnie innej fazie cyklu gospodarczego niż pozostałe kraje Unii i takie uwarunkowania ekonomiczne wykluczają przyjęcie wspólnej stopy procentowej z 11 państwami Unii. Ponadto ważnym czynnikiem był duży sprzeciw silnych, konserwatywnych sił politycznych na Wyspach.
Wymyślone przez polityków, a urzeczywistnione przez bankierów EURO jest w każdym calu pieniądzem XXI wieku. Jego przodek - ECU powstał z koszyka europejskich walut. W nocy z 31 grudnia 1998 na 1 stycznia 1999 został zamieniony na EURO według zasady 1 ECU = 1 EURO.
Bez wspólnej waluty integracja europejska, trwająca 40 lat, zatrzymałaby się w miejscu. EURO jest tylko konsekwencją powstania jednolitego rynku. Wspólny pieniądz jeszcze bardziej powiąże gospodarki 11 krajów Unii i je wzmocni wobec światowej konkurencji.
VII. WYBRANE OBSZARY DZIAŁALNOŚCI UNII
EUROPEJSKIEJ
1. Polityka regionalna
Polityka regionalna Wspólnoty Europejskiej jest bardzo ważnym elementem, niezbędnym do równomiernego rozwoju wszystkich regionów nie tylko w spektrum poszczególnych państw ale także całej Unii. Istnieją bowiem znaczące różnice między najbiedniejszymi, a najbogatszymi regionami Unii.
Do głównych celów polityki regionalnej należeć będzie:
Zapewnienie, że problemy regionalne są brane pod uwagę w innych politykach Wspólnoty Europejskiej
Próba koordynacji polityk regionalnych państw członkowskich
Dostarczanie szerokiej pomocy finansowej na rozwój najbiedniejszych regionów Wspólnoty
Problemy polityki regionalnej poruszane są więc w polityce rolnej. Decyzje dotyczące rolnictwa mają na celu nie tylko pomoc dobrze prosperującym regionom ale także tym, które mają duże problemy z bezrobociem, a ich gospodarstwa przynoszą najmniejsze profity.
Fundusz Socjalny ma w swych założeniach sprostać potrzebą regionalnym. Aby nie dopuścić do marnotrawienia ograniczonych środków prawo Wspólnoty ustaliło górne limity państwowej pomocy możliwej do zaoferowania potencjalnym inwestorom inwestującym w regionach słabo rozwiniętych. Decyzja ta prowadzi do równomiernego i spoistego rozwoju regionów słabo rozwiniętych.
Najważniejszym elementem polityki regionalnej jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERFD). Został on założony W 1975 roku. Jego budżet wynosił w 1997 roku 13 mld ECU. Fundusz od 1985 roku zmienił zasady dysponowania wydatków. Zrezygnowano z formy polegającej na przydzielaniu każdemu państwu określonej kwoty, na rzecz bardziej elastycznego programu umożliwiającego wspieranie mniej uprzywilejowanych regionów. Wydatki tego funduszu podzielone zostały na programy projekty i analizy
W roku 1992 Komisja Europejska przedstawiła program Funduszu Spójności. Ma on za zadanie pomoc dla regionów czterech najbiedniejszych państw Wspólnoty: Irlandii, Hiszpanii, Grecji i Portugalii. Środki tego funduszu są przeznaczane na rozwój transportu, infrastruktury energetycznej i telekomunikacyjnej w tych właśnie państwach.
2. Edukacja, kultura, media
2.1 Edukacja
Edukacja jako jeden z ważnych czynników decydujących o przyszłości społeczeństwa, znalazła również swoje miejsce w działalności Unii Europejskiej. Integracja europejska pod względem edukacji jest bardzo trudna nawet w obrębie samej Unii. Wiąże się to z narodowymi tradycjami i metodami nauczania, które każde państwo członkowskie pragnie zachować i dąży do ich respektowania przez innych członków Unii. W Traktacie Rzymskim problemom edukacji nie poświęcono zbyt wiele uwagi. Zaznaczono jedynie potrzebę wzajemnego honorowania dyplomów (art. 57) i kształcenia zawodowego (art. 41 i 118).
W latach siedemdziesiątych wzrost zainteresowania problemami edukacji doprowadził do przyjęcia przez Radę Ministrów w lutym 1976 roku programu, którego głównymi celami było:
współpraca w zakresie szkolnictwa wyższego
usprawnienie nauczania języków obcych
poprawa kształcenia zawodowego i edukacji kulturalnej pracowników migrujących i ich dzieci
równość w dostępie do wszystkich form edukacji w całej Unii.
W kolejnych latach w wyniku wzrastającego bezrobocia wśród młodych ludzi podjęto inicjatywy umożliwiające podjęcie pracy po ukończeniu szkoły zawodowej. W roku 1984 ministrowie państw członkowskich podpisali umowę, w której zobowiązali się wdrożyć program językowy. Celem tego programu jest opanowanie przez dzieci dwóch języków obcych przed ukończeniem przez nie ustawowego wieku szkolnego.
Pozostała działalność Wspólnoty w dziedzinie edukacji jest raczej ograniczona. Wspomnieć można jedynie o kilku projektach mających na celu zacieśnianie współpracy edukacyjnej:
Eurydiece. Jest to sieć służąca do wymiany informacji zawierająca dużą ilość informacji o rozwoju edukacyjnym w Unii Europejskiej
Erasmus. Projekt ten zakłada że 10% wszystkich studentów Wspólnoty przez jakiś czas studiów powinno studiować poza granicami swojego kraju. W roku 1994 program ten rozszerzono o studentów z krajów Europy Wschodniej i Środkowej. Program ten zapewnia również stypendia dla studentów uczących się zagranicą.
Lingua. Program mający na celu finansowanie stypendiów i organizowania wymiany w celu promowania nauczycieli języków obcych.
Europejski Instytut Uniwersytecki. Jest to podyplomowy instytut prowadzący kursy w dziedzinie historii, ekonomii, prawa oraz nauk politycznych i społecznych.
Szkoły europejskie. Szkoły te realizują międzynarodowy program nauczania. Nauka zakończona jest maturą po której możliwe jest podjęcie nauki na każdym uniwersytecie Unii Europejskiej.
2.2 Kultura i media
Zainteresowanie Unii Europejskiej problemami kultury jest raczej niewielkie, podobnie jak budżet na ten cel przeznaczony. W komisji Europejskiej powstał specjalny referat zajmujący się sprawami kultury i mający za zadanie przygotowywanie projektów mających za zadanie rozwiązywanie najważniejszych problemów w tej dziedzinie. Projekty te dotyczą:
- wolnego handlu dobrami kultury
- poprawa warunków życia i działalności artystów
- doprowadzenie do wzrostu zainteresowania kulturą
- konserwacja dzieł sztuki i zabytków na obszarze Wspólnoty.
Unia Europejska stara się usuwać wszelkie bariery jakie napotykają na swej drodze artyści działający w różnych krajach w obrębie Wspólnoty. Unia wprowadziła bezcłowy eksport narzędzi związanych z zawodem artysty.(instrumenty muzyczne, kamery). Wysunięto również projekt o swobodzie handlu dziełami sztuki, wyłączając z niego te dzieła, które uznane zostały za skarby sztuki narodowej. Prowadzone są także działania mające na celu założenie centrum zawierającego dane o skradzionych dziełach sztuki. Utrudniłoby to sprzedaż tych dzieł na terenie Unii. Prowadzone są działania, które prowadzą do poprawy stopy życiowej artystów. Czynione jest to przez ujednolicenie praw autorskich, wprowadzanie honorariów za usługi wobec państwa itp.
Ważnym elementem polityki kulturalnej jest dbanie o zabytki poprzez ich konserwację. Na ten cel przeznaczono fundusze mające na celu odrestaurowanie przede wszystkim tych zabytków, które przynieść mogą korzyści ekonomiczne w wyniku ożywienia turystyki.
Media odgrywają znaczącą rolę w życiu każdego człowieka. Unia Europejska zdając sobie sprawę z potęgi jaką media reprezentują poważnie potraktowała problem mediów i konkurencji ze Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Zaproponowany został program mający na celu stworzenie jednego kompatybilnego systemu nadawania i odbioru. Wprowadzony został także plan wprowadzenia zaawansowanych usług telewizyjnych. Obejmował on między innymi wprowadzenie cyfrowych transmisji na dużą skalę. .Komisja Europejska zainicjowała także program o nazwie Media, który miał na celu promowanie europejskiego przemysłu filmowego. Wprowadzono także zasadę aby co najmniej 50% czasu antenowego był poświęcony programom pochodzącym z Unii. Państwa członkowskie były zobowiązane do finansowania zakupów audycji europejskich od niezależnych wytwórców.
Tak więc najważniejszym celem Unii Europejskiej w kwestii edukacji, kultury i mediów nie jest ich integracja. Chodzi przede wszystkim o ochronę przedstawicieli tych zawodów, które nie pozwalają na normalną egzystencję finansową (rzeźbiarze, malarze, muzycy), a także o stopniową standaryzację życia w tych właśnie dziedzinach.
VIII. PRZYSZŁOŚĆ UNII EUROPEJSKIEJ
1.Rozwój Unii Europejskiej
Poszerzenie Unii jest nieuniknione, zwłaszcza że sytuacja polityczno-społeczna i gospodarcza w Europie Środkowej w ostatnich latach zmieniła się radykalnie i nadal się zmienia.
Wielkość Unii to jedna sprawa, a jej efektywność - druga. Dużo zależy od tego, w jaki sposób zostaną zrealizowane decyzje podjęte w Maastricht, a także od międzynarodowej konferencji, odbywającej się w latach 1996-1997, która oceni pracę różnych instytucji Unii i rozważy dalsze zmiany. W szczególności będą one się odnosić do funkcjonowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, jak również do możliwości wspólnej obrony.
Porównując dawne próby tworzenia federacji oraz współczesne wysiłki zmierzające do zbliżenia państw sąsiadujących ze sobą, można powiedzieć, że postęp, jaki nastąpił w ciągu czterdziestu lat od założenia Unii Europejskiej, jest znaczny. To oczywiste, że proces ten musi postępować dalej i szybciej, jeśli Europa ma wykorzystać swoją wagę w błyskawicznie kurczącym się, ale szybko rozwijającym się świecie. Rozwój Unii nie będzie łatwy, a po drodze Wielka Brytania i rządy innych krajów będą musiały podjąć trudne decyzje. Chociaż wybór, którego muszą dokonać, nie różni się wielce od owego dalekowzrocznego wyboru, dokonanego przez sześć państw założycielskich Wspólnoty blisko czterdzieści lat temu. Rola pojedynczych państw w świecie będzie się zmniejszać. Razem będą mogły osiągnąć więcej. Z pewnością w przyszłości, kiedy kraje dawniej pozostające w cieniu, będą starały się wykorzystać swój własny potencjał, znaczenie tego faktu będzie jeszcze większe.
2.Poszerzenie Unii Europejskiej
Od samego początku przewidywano, że obok pierwszych sześciu państw członkowskich, także inne kraje europejskie będą kolejno wstępowały do Wspólnoty Europejskiej. W artykule 327 Traktatu Rzymskiego stwierdzono : “ Każde państwo europejskie może ubiegać się o zostanie członkiem Wspólnoty .” To ogólne zaproszenie zostało sprecyzowane w preambule Traktatu, która odnosiła się do pierwszych sześciu państw członkowskich, gdzie czytamy, że państwa członkowskie są zdecydowane umacniać pokój i wolność, oraz wzywają “inne narody Europy, podzielające ich ideały, do przyłączenia się do ich wysiłków”. Oczywistym było, że wezwanie to jest skierowane do krajów z demokratyczną formą rządów, gdyż tylko takie kraje mogą przyłączyć się do Wspólnoty. Dalsze warunki dotyczyły gospodarek tych państw. Powinny one być dostatecznie rozwinięte, aby mogły wypełnić wszystkie obowiązki związane z członkostwem, a także aby były w stanie skutecznie konkurować z innymi gospodarkami w ramach wolnego rynku.
Nowi członkowie, którzy przystąpią do Unii Europejskiej, nie tylko do przyjęcia wszystkich postanowień traktatów, ale również całego tzw. wtórnego ustawodawstwa - dyrektyw, rozporządzeń i decyzji przyjętych na mocy traktatu. Dlatego też negocjacje w sprawie członkostwa, przeciągające się i wyczerpujące, skupiają się głównie na długości i charakterze okresu przejściowego, w którym kraj kandydujący będzie musiał dostosować własne prawo do prawodawstwa Unii, oraz na postanowieniach, które będą miały charakter przejściowy.
Jeżeli traktat akcesyjny został zawarty, musi być ratyfikowany przez parlamenty wszystkich państw członkowskich, zanim wejdzie w życie. Od czasu wejścia w życie Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 r. ,także Parlament Europejski musi ratyfikować przystąpienie do Wspólnoty nowych państw członkowskich w głosowanie absolutną większością głosów.
Po raz pierwszy Parlament Europejski przegłosował 5 maja 1994 r. zdecydowaną większością wnioski o członkostwie Austrii, Finlandii, Szwecji i Norwegii.
Dopiero po uwolnieniu się od dominacji radzieckiej w latach 1989 - 1991 państwa Europy Środkowej i Wschodniej zaczęły się poważnie interesować przystąpieniem do Unii Europejskiej.
Mimo głosów sprzeciwu w grudniu 1991 r. zawarto umowy stowarzyszeniowe z Czechosłowacją,
Polską i Węgrami. Przewidywały one ostatecznie pełne członkostwo tych państw. Podobne umowy zawarto potem z Albanią, Bułgarią, Rumunią, Słowenią i krajami bałtyckimi : Estonią, Litwą i Łotwą. Umowa z Czechosłowacją została później zastąpiona przez oddzielne porozumienia z Republiką Czeską i Słowacją. Również byłe republiki jugosłowiańskie, łącznie z Bośnią-Hercegowiną, mogą liczyć na zawarcie podobnych umów w przyszłości.
Podczas szczytu w Kopenhadze w czerwcu 1993 r. potwierdzono, że każde państwo Europy Środkowej lub Wschodniej może zostać członkiem Unii, kiedy będzie w stanie zrealizować zobowiązania wynikające z członkostwa oraz spełnić wymagania ekonomiczne i polityczne.
Pierwszymi krajami, które złożyły wnioski akcesyjne w marcu 1994 r. , były Polska i Węgry.
W ciągu następnych dwóch lat w ich ślady poszły Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Republika Czeska, Słowacja i Słowenia. W odpowiedzi na to w maju 1995 r. Komisja opublikowała Białą Księgę, zawierającą wykaz wstępnych działań, które kraje kandydujące muszą podjąć, aby przygotować się do członkostwa. Ten obszerny dokument, zawierający setki zaleceń, zebranych pod 23 nagłówkami różnych polityk, miał w dużej mierze stać się listą kontrolną dla krajów ubiegających się o status członka Unii, pomagająca im przygotować odpowiednio własne administracje oraz przystosować prawo. W tym samym czasie każde z tych państw otrzymało ogromną pomoc techniczną w oparciu o program PHARE. Jego celem było zminimalizowanie wszystkich niekorzystnych skutków tego procesu. Na szczycie we Florencji w czerwcu 1996 r. zdecydowano, że negocjacje w sprawie członkostwa z kandydatami z Europy Środkowej i Wschodniej mogą się rozpocząć w tym samym czasie co rozmowy z Cyprem, to znaczy sześć miesięcy od zakończenia konferencji międzynarodowej. Poproszono Komisję, aby wydała swoją opinię na temat całokształtu warunków i gotowości każdego z kandydatów zaraz po jej zakończeniu. Najprawdopodobniej równolegle zostaną rozpoczęte oddzielne negocjacje z każdym z tych kandydatów. Nie zanosi się jednak na to, aby zakończyły się w tym samym czasie lub żeby wszystkie państwa ubiegające się o członkostwo w Unii wstąpiły do niej jednocześnie.
Jest to związane z tym, że różne kraje charakteryzuje różny stopień gotowości. Prawdopodobnie państwa kandydujące będą stawać się członkami Unii nie tylko w różnym czasie, ale również niektóre z nich będą potrzebowały znacznie dłuższego okresu przejściowego, aby przygotować się do spełnienia wszystkich zobowiązań wynikających z członkostwa.
3. Unia Europejska a Polska
Sprawa członkostwa Polski w Unii jest przesądzona. Nie leży w interesie Wspólnoty utrzymywanie na wschodniej granicy szarej strefy niepewności, rozprężenia gospodarczego i ubóstwa. Nie sprzyjałoby to realizacji kolejnych etapów integracji, do czego niezbędna jest stabilizacja, pokój i bezpieczeństwo.
Parlament Europejski widzi ogromne korzyści w stworzeniu stabilnej i bezpiecznej strefy, wolnej od konfliktów i rozciągającej się na cały kontynent. Przyszłość jest jednak ciągle mglista, zwłaszcza, że Wspólnota ma ważniejsze sprawy do załatwienia i działania na tzw. krótkim dystansie, pod wpływem potrzeb bieżących związanych z realizacją Unii Gospodarczej i Walutowej oraz doraźnych, odnoszących się do wewnętrznego jej funkcjonowania.
Układ stowarzyszeniowy, którego pełna nazwa brzmi : Układ Europejski Ustanawiający Stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi z drugiej strony, podpisany został 16 grudnia 1991 r. , ratyfikowany przez sejm w lipcu 1992 r. Po zatwierdzeniu go przez Parlament Europejski i ratyfikowaniu przez parlamenty państw członkowskich Wspólnoty, wszedł w życie 1 lutego 1994 r.
W kwietniu 1994 r. Polska złożyła formalny wniosek o przyjęcie do Unii Europejskiej w charakterze pełnego członka, a w dwa lata później otrzymała obszerny, szczegółowy kwestionariusz, którego wypełnienie ma ułatwić Komisji przygotowanie opinii ( avis ) na temat przyszłego jej członkostwa. Celem stowarzyszenia, poza utworzeniem strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi pod koniec lat dziewięćdziesiątych, jest pełne członkostwo Polski we Wspólnocie. W preambule Układu podkreślono wyraźnie fakt, “że końcowym celem Polski jest członkostwo we Wspólnocie, a Stowarzyszenie, zdaniem Stron, pomoże Polsce osiągnąć ten cel”.
Układ nie precyzuje jednak ani warunków, ani tego, w jaki sposób i kiedy uzyskamy status pełnego członkostwa w Unii. Negocjacje na ten temat rozpoczęły się w 1998 r.
Jeżeli zaś chodzi o strefy wolnego handlu, to proces dochodzenia do jej utworzenia podzielony został na dwa pięcioletnie etapy : pierwszy, tzw. asymetryczny, obejmujący okres do 1995 r., charakteryzował się szybszym znoszeniem przeszkód w dostępie polskich towarów do Jednolitego Rynku Europejskiego, w drugim natomiast Polska będzie musiała otworzyć stopniowo swoje granice dla wyrobów Wspólnoty tak, aby pod koniec bieżącej dekady możliwe było jej utworzenie. Wprowadzono tu pewne wyjątki i ustanowiono odmienne kalendarze dla samochodów osobowych i towarów tzw. wrażliwych.
W art.1 Układu Europejskiego, określającym jego cele - dwa z nich mają znaczenie podstawowe; są to :
- popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych
- stworzenie właściwych ram dla stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą
Pozostałe to : utworzenie ram dla dialogu politycznego, podstawy pomocy finansowej i technicznej Wspólnoty dla Polski oraz popieranie współpracy w dziedzinie kultury.
Oddaje to istotę rzeczy ponieważ handel wraz z towarzyszącymi mu usługami i szeroko rozumiana współpraca gospodarcza, są współcześnie głównymi formami współdziałania państw w ramach gospodarki światowej. Dlatego, jak dotychczas, o stopniu zaangażowania Polski na drodze integracji z Unią sądzić można głównie po rozwoju wzajemnych obrotów gospodarczych.
Inne formy współpracy bądź nie zostały jeszcze uruchomione, bądź też znajdują się w początkowej fazie.
Historyczne osiągnięcia narodów Europy, ich kultura, energia, umiejętności i zdolności adaptacyjne, powinny zapewnić im odgrywanie poważnej roli w nowym świecie. Jednak żeby wypełnić swoje posłannictwo, wszystkie te kraje potrzebują przyjęcia europejskiej kultury.
Unia Europejska- praca zbiorowa pod red. Krystyny Michałowskiej-Gorywody str.12
Józef Kuku³ka - Historia Wspó³czesna Stosunków Miêdzynarodowych 1945-1996 str. 44
3 Europejska- praca zbiorowa pod red. Krystyny Michałowskiej-Gorywody str. 14
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str. 35
Unia Europejska - praca zbiorowa pod red. Krystyny Micha³owskiej -Gorywody
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str. 57-62
Dick Leonard- Przewodnik po Unii Europejskiej str. 63-69
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str. 70-71
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str.77-80
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str.85
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str.88
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 102
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 108
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 172-176
Dick Leonard - Przewodnik po Unii Europejskiej str.162
Dick Leonard- Przewodnik po Unii Europejskiej str. 170
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 194-205
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Micha łowskiej -Gorywody str. 199
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 200
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 201
www .sky.co.uk/UE str.1/3
Dick Leonard -Przewodnik po Unii Europejskiej str. 148
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str 251-262
www. msie.yahoo.com/p=European+Union str. 3/8
Gazeta Wyborcza z dn. 2/3. 01.1999 - Jacek Pawlicki- “Witaj EURO”
Gazeta Wyborcza z dn.04.01.1999, Jacek Pawlicki-“Eurozyski”
Błąd! Nie określono zakładki.
Dick Leonard- Przewodnik po Unii Europejskiej str 181-188
Dick Leanard- Przewodnik po Uni Europejskiej str. 242-245
Dick Leonard- Przewodnik po Unii Europejskiej str. 251-256
www.msie.yahoo.com/p=SKY+NEWS
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str. 435-440
Dick Leonard- Przewodnik po Unii Europejskiej str. 303
Unia Europejska praca pod red. Krystyny Michałowskiej -Gorywody str.447-464