Nauki polityczne
semestr letni 2005
Wykład I: Podstawowe pojęcia
1.
Rozmaite okreœlenia polityki:
a) polityka jako sprawowanie władzy w celu realizacji interesów lub/i wartoœci
b) publiczna alokacja dóbr
c) współzawodnictwo między jednostkami i grupami dążącymi do realizacji swoich interesów
d) decydowanie co jest dobre lub złe dla społeczeństwa i próba realizacji decyzji
e) œwiadome kierowanie sprawami społecznymi
f) działanie w celu zdobycia i zachowania władzy
g) ludzie mają naturę emocjonalną i znajdują się we władaniu mitów i symboli - i polityka sprowadza się do manipulowania symbolami
rozróżnienie "politics" i "policy-making"
2. pojęcie władzy
relacja społeczna polegająca na tym, że jedna osoba może nakłonić drugą do okreœlonego postępowania - „możnoœć przeprowadzenia swojej woli w jakiejœ sytuacji społecznej nawet wbrew oporowi”
Wg Maxa Webera "władza oznacza szansę przeprowadzenia swej woli także wbrew oporowi, w ramach pewnego stosunku społecznego, bez względu na to na czym ta szansa polega."
państwo
„ZORGANIZOWANA WSPÓLNOTA LUDZKA, KTÓRA JEST PRODUKTEM ICH NATURALNEGO ROZWOJU HISTORYCZNEGO I WYRÓŻNIA SIĘ KILKOMA CECHAMI:
JEST organizacją polityczną czyli taką w której władza publiczna jest czynnikiem organizującym współprace dużych grup spolecznecznych i wyboerajacym sposoby rozwoązywania konfliktów między grupami i między Jednostkami
JESt hieraarchią pozycji i ról, struktur i decyzji, norm i wartoœci
jest organizacją terytorialną
suwerenna wewnętrznie wobec innych organizacji i zewnetrznie
organizacja przymusowa
panowania częœci nad całoœcią w której interesy cząstkowe zderzają się z interesami ogólnymi a powszechny zasięg kontroli pozwala objac decyzjami władczymi ogół ludnoœci zamieszkałej w Granicach tej organizacji
instytucja polityczna: trwały ustalony układ władzy i autorytetu
związkiem nazywamy pewien ograniczony swoistymi regułami lub zamknięty na zewnątrz stosunek społeczny wtedy gdy przestrzeganie jego prządku gwarantowane jest przez zachowanie okreœlonych ludzi, zmierzające wyłącznie do jego urzeczywistnienia: kierownika i ewentualnie sztabu administracyjnego.
panowaniem nazywamy szansę posłuszeństwa pewnej grupy osób wobec rozkazów o okreœlonej treœci
związkiem politycznym nazywamy związek panowania wtedy i o ile jego istnienie i obowiązywanie jego porządków w obrębie pewnego okreœlonego geograficznego terytorium gwarantowany jest w sposób trwały przez stosowanie fizycznego przymusu i grożbę zastosowania tego przymusu przez sztab administacyjny.
Państwem nazywamy instytucje polityczną prowadzącą ciągła działalnoœć jeœli i o ile jej sztab administracyjnyskutecznie roœci sobie prawo do monopolu prawomocnego fizycznego przymusu w celu urzeczywistnienia jej porządków
Politycznie zorientowanym nazywamy działanie społeczne w szczególnoœci także działanie związku wtedy i o ile jego celem jest wpływanie na kierownictwo związku politycznego, a przede wszystkim zawłaszczenie uprawnień do rządzenia lub wywłaszczania z nich, ich przekazanie lub też ich nowy podział.
W związkach politycznych przemoc nie jest oczywiœcie ani jedynym ani także choćby normalnym œrodkiem administrowania. Ich kierownicy posługują się wszelkimi możliwymi œrodkami by urzeczywistnić swe cele. Lecz groŸba przemocy i ewentualne ich zastosowanie jest jednak ich swoistym œrodkiem, a zawsze ultima ration gdy inne œrodki zawiodą. Ale nie tylko związki polityczne poslugują się przemocą jako prawomocnym œrodkiem - również ród, rodzina, zrzeszenia.
Zw. polityczny charakteryzuje oprócz możnoœci posługiwania się przemocą do gwarantowania porządków także to że roœci sobie prawo do panowania swego sztabu administracyjnego i jego porządków na pewnym terytorium oraz gwarantuje to panowanie odwołujac się do przemocy.
Nie sposób zdefiniować związku politycznego - także państwa przez podanie celu jego działania Nie istnieje cel od troski o zaopatrzenie w żywnoœć do mecenatu w domenie sztuki którego by związki polityczne nie starały się osiągnąć okazjonalnie i nie istnieje cel od gwarancji osobistego bezpieczeństwa do wymiaru sprawiiedliwoœci który sarałyby się osiągnąć wszystkie związki polityczne. Dlatego "polityczny" charakter związku mozna zdefiniować tylko poprzez odwołanie się do tego œrodka który nie jest mu wyłącznie właœciwy ale jednak swoisty i nieodłączny od jego istoty: przemocy.
trzy typy prawomocnego panowania:
racjonalny - oparty na wierze w legalnoœć ustanowionych porządków i prawa wydawania poleceń przez osboy powołane przez nie do sprawowania panowania (panowanie legalne)
tradycjonalny - opierający się na powszedniej wierze w œwiętoœć obowiązujących od zawsze tradycji i prawomocnoœć obdarzonych przez nie autorytetem osób
charyzmatyczny opierać się na niepowszednim oddaniu osobie uznawanej za œwietą, za bohatera, czy wzorzec i objawionym lub stworzonym przez nią porządkom.
w przypadku panowania racjonalnego posłuszeństwo okazywane jest legalnie ustanowionemu, rzeczowemu bezosobowemu porządkowi i okreœlonemu przezeń przełożonemu za sprawą formalnej legalnoœci jego rozporządzeń i w ich obrębie
tradycyjnego - za sprawą czci i w zwyczajowych granicach osobie wskazanego przez tradycje i związanego nią (w jej domenie) pana.
charyzmatycznego okazowane jest odznaczajcemu się charyzmatycznymi znamionami przywódcy jako takiemu za sprawą osobistego zawierzenia objawieniu, temu, że jest on bohaterem czy wzorce,. w granicach obowiazywania wiary w ten jego charyzmat.
system polityczny
państwo
terytorialnie ograniczona suwerennoœć - najwyższe Ÿródło prawa w swoich granicach
prawna definicja
strukturalno-funkcjonalna zorganizowana instytucjonalnie machineria dla podejmowania i realizacji decyzji politycznych i zapewnienie przestrzegania prawa i zasad rządowych.
identyfikuje struktury działające jako rząd funkcje
M. Weber: monopol na uprawnione użycie siły i przymusu dla przestrzegania prawa i decyzji podjętych przez społeczeństwo
utrzymywanie ładu i współzawodnictwo z innymi państwami
autonomicznym aktorem złożonym z urzędników publicznych kktórzy podejmują decyzje
Legitymacja - dlaczego ludzie podporządkowuja się władzy -
prawowity władca - legitimatio - prawowite pochodzenie
przyzwolenie - zgoda rządzonych
Ÿródła legitymacji - tradycja
dobrobyt i dobre rządzenie
struktura władz - poczucie reprezentacji
suwerennoœć
autorytet - dotyczy przywódcy
państwo - struktura władzy - suwerenna i zdolna do narzucania swoich praw.
Elementy państwowoœci:
terytorium
ludnoœć
suwerennoœć
rząd
System polityczny:
system polityczny - wywodzi się z biologii
system - całoœć złożona z wzajemnie powiązanych/współzależnych elementów/komponentów, które znajdują się ze sobą w ciągłej, regularnej interakcji - zmian jednego pociąga za sobą zminy w innych.
ogół/całoœć struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie by znależć rozwiązanie problemów
całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie jakim jest społeczeństwo
trzy elementy: idee polityczne; organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie, oraz normy regulujące i organizujące wcielenie w życie idei i wartoœci politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych
„ogół organów państwowych i partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, a także ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy nimi.
instytucje
normy i reguły
relacje pomiędzy instytucjami
funkcje wypełniane przez system polityczny
Instytucje: partie polityczne, grupy interesu, organy państwowe
partie pol.: dobrowolne organizacje których głównych celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy w państwie dla realizacji swojego programu politycznego
g. int. organizacje, które zabezpieczają interesy swoich członków poprzez odzdziaływanie (wpływ) na organy państwowe, partie polit., opinię publiczną
prawodawcze, administracyjne - rądowe i samorządowe, sadowe
Każdy system funkcjonuje na podstawi norm, reguł, zasad: w demokracji - suwerennosci, praworządnoœci (państwa prawa), podziału władzy, pluralizmu politycznego
szczególna rola norm i reguł prawne w tym normy prawa państwowego zawarte w konstytucjach, ustawach,
podsystemy: instytucjonalny, funkcjonalny, regulacyjny i komunikacyjny
Regulacyjny: ogół norm regulujących stosunki spoleczno-prawne - Normy prawne i pozapprawne reguly nienormatywne
prawo autonomiczne (statuty i Regulaminy) prawo państwowe - konstytucja, ordynacje wyborcze, ustawy o partiach, o finansowaniu, Regulaminy parlamentarne
Komunikacyjny: ogół stosunków pomiędzy elementami strukturalnymi
Funkcjonalny: Role eypełniane przez poszczególne Elementy strukturalne i system polityczny jako całoœć
system polityczny spełnia:
funkcja regulacyjna - sterowanie procesami wg reguł przyjetych w danym systemie polit.
funkcja mediacyjna godzenie sprzecznych interesów
funkcja adaptacyjna usprawnienia i adaptacji systemu
funkcja innowacyjna wprowadzanie nowych reguł i mechanizmów
Trzy teoretyczne podejœcia:
elitarystyczne
polityka definiowana jest jako walka o władzę, zasadniczą cechą jest polityczna stratyfikacja tzn. że ludnoœć można podzielić pod względem jej udziału we władzy na warstwy: system polityczny ma charakter piramidy - której wierzchołek stanowi elita - rządzący a reszta nazywana masami jest w zasadzie podporządkowana. Można jeszcze wyróżnić grupę służebną wobec elity zapewniającą techniczne możliwoœci rządzenia
Roberto Michels, Parto, Mosca - The RUling Class że w każdym systemie politycznym są dwie warstwy - klasa polityczna (elita) i masy. Klasa polityczna kontrolowała wszystkie funkcje polityczne,
różne były Ÿródła tej władzy - potęga wojskowa, religia, potęga ekonomiczna, ostatni wiedza techniczna
C. Wright Mills że członkowie trzech grup - establiszment wojskowy, szefowie korporacji, elita polityczna ci którzy sprawują najwyższe stanowiska w państwie - podzielają oni zasadnicze wartoœci jak społeczeństwo i system powinny funkcjonować, podobne pochodzenie społeczne, kończą podobne szkoły, cyrkulują pomiędzy głównymi instytucjami, i utrzymują stosunki osobiste między sobą.
Koncentracja na elicie: kimsą, ich tożsamoœć, socjalizacja, rekrutacja, jak utrzymują dominację uciekając się do roozmaitych technik, podziału zasobów, kontroli państwa czy uzycia siły.
Podejœcie klasowe:
wspólne z elitystycznym podejœciem to że zwraca uwagę na fakt stratyfikacji społecznej, strukturalnie uwarunkowanej nierównoœci
klasa jest to grupa społeczna którą wyróżnia przede wszystkim stosunek do zasobów ekonomicznych - własnoœci œrodków produkcji ale może być posiadanie innych cennych dóbr - status,
walka klas fundamentalny antagonizm
najczęœciej kryteium ekonomiczne - marksowskie, czy stratyfikacja
dynaika interakcji między klasami
pluralistyczne - polityka jest złożoa sieć interakcji pomiędzy różnymi grupami które dążą do realizacji własnych interesów politycznych
jednostki należą do różnych grup które mają różne interesy, które się na siebie nie nakładają tzn. nie wzmacniają się, społeczeństwo nie składa się z dużych grup o stałym składzie -
pluralizm zasobów politycznych - jest wiele sposów za pomocą których grupy te mogą wpływać na decyzje polityczne: pieniądze, głosy, wiedza/ekspertyza, polityczne umiejetnoœci, dostęp do infromacji, status - każda grupa ma dostęp do jakichœ politycz. zasobów.
Rola państwa 1) ustanawianie reguł gry dla współzawodnictwa mięzdzy grupami
2) ostalanie jakie interesy one reprezentują (czego chcą) i jak są silne w sensie mobilizacji zasobów politycznych 3) kształtowanie polityki tak aby mniej wiecej uwzględniała interesy i siłę wszystkich grup w sposób zrównoważony 4) realizacja takiej polityki
rząd jako neutralny arbiter
Typologia systemów politycznych
Arystoteles: właœciwe i zwyrodniałe - te pierwsze mają na celu dobro ogólne, są według zasady sprawiedliwoœci bezwzględnej właœciwe, te zaœ które mają na celu jedynie dobro rządzących są błędne i przedstwaiają wszystkie zwyrodnienia właœciwych”
monarchia - tyrania
arystokracja - oligarchia
politeja - demokracja politeja łączy w sobie pierwiastki demokracji i oligarchii - ustrój mieszany
kryteria:
reżym polityczny (ogół metod stosowanych przez aparat państwowy w stosunkach ze społeczeństwem oraz zasady jakimi sie kieruje w tych stosunkach.
demokratyczne
autorytarne
totalitarne
zasady organizacji aparatu państwowego:
dotyczą wzajemnych stosunków między naczelnymi organami państwa a także charakteru instytucji głowy państwa
relacje między władzą ustawodawczą i wykonawczą:
parlamentarny
prezydencki
mieszany
rządy zgromadzenia
relację między szefem rządu i szefem państwa: parlamentarne i prezydialne
charakter głowy państwa (monarchia lub republika)
struktura terytorialna państwa: okreœlająca relację między centralnymi a lokalnymi organami państwa dzielimy na unitarne i złożone
Państwa demokratyczne:
zasady: suwerennoœć narodu, pluralizmu politycznego, podziału władzy (równowagi władz), praworzadnoœci (państwa prawa)
Ÿródłem władzy w ostatniej instancji jest naród, ta władza jest niczym nieograniczona i ostateczna
pojęcie suwerennoœci - wewnetrznej - koncepcja umowy społecznej Jana Jakuba Rousseau
realizowane za poœrednictwem demokracji poœredniej, czasem bezpoœredniej
referenda, inicjatywa ludowa, weto ludowe
tworzenie poprzez wybór niektórych organów państwowych
uczestnictwo w rządzeniu za poœrednictwem zinstytucjonalizowanych form reprezentacji interesów, partii politycznych i grup nacisku
wyrażanie opinii
prawo suwerena do tworzenia organów państwowych
wybory do parlamentów, wybory głowy państwa
organy przedstawicielskie a czasem także wykonwcze w podmiotach państwa federacyjnego
organy samorządu lokalnego
powszechne, równe, bezpoœrednie, tajne
system pluralny - niektó®zy mogą głosować w kilku okręgach, mają dodatkowe głosy
kurialny system
gerrymandering - manipulacja granicami okręgów wyborczych
bierne prawo wyborcze - zbieranie podpisów, kaucja
system wyborczy większoœciowy (system większoœci wzgędnej i bezwzględnej z turami) i proporcjonalny
zasada liczby rozdzielczej - liczba głosów konieczna do wybrania jednego deputowanego. Każda partia dostaje tyle mandatów ile liczb rozdzielczych mieœci się w sumie zebranych przez nią głosów. Najprostszy sposób to podzielenie liczby wszystkich oddanych głosów na liczbę deputowanych
system d'Hondta ile głosów przypada na dla każdej partii na jedno, dwa, trzy miejsca i otrzymane ilorazy się porządkuje
klauzula zaporowa trzeba zdobyć pewne minimum głosów w skali kraju, lub pewne minimum mandatów bezpoœrednich
blokowanie list
SPRZYJA PŁYNNOŒCI SYSTEMU PARTYJNEGO, INTENSYFIKACJA WALKI POMIĘDZY UGRUPOWANIAMI O ZBLIŻONYM PROGRAMIE, WZRASTA ROLA KIEROWNICTWA PARTYJNEGO - KOALICJE ELIT
FRAGMENTARYZACJA SYSTEMU PARTYJNEGO
WZMOCNIENIE TENDENCJI ODŒRODKOWYCH
SYSTEM WIĘKSZOŒCIOWY SPRZYJA PARTION DUŻYM - UNIEMOŻLIWIA FRAGMENTACJE PARTII - PCHA SYSTEM DO ŒRODKA, POZORNA WIĘKSZOŒĆ
DWIE TURY - SPRZYJA BLOKOWANIU PARTII
zasada reprezentacji - zasada mandatu wolnego - jest przedstawicielem narodu całego - nie jest związany ich instrukcjami i nie może być pociągnięty do odpowiedzialnoœci politycznej
faktycznie jednak konsekwencją dyscypliny partyjnej redukują faktyczne funkcjonowanie mandatu wolnego
pluralizm polityczny:
wynika z ograniczenia roil aparatu państwowego - którego władza nie może ograniczać samodzielnoœći i niezależnoœci zorganizowanych grup interesu i grup politycznych
żadna grupa polityczna nie może być bez własnej woli wyłączona z systemu
legalnoœć i swobodę działania opozycji
koncepcje korporacyjne - reprezentacja interesów organizujących się na zasadzie funkcjonalnej
Zasada podziału władz (równowagi władz)
trójpodział Locke'a Monteskiusza
wszystkie trzy mają władzę od suwerena, każda sprawowana przez odrębny organ
w większoœci przypadków parlamentarna większoœć i rząd tworzą jednoœć
bardziej w systemie prezydenckim
ochrona niezawisłoœci sądów, rola opinii publicznej, federalizm,
parlament - jedno lub dwuizbowy - izba wyższa i niższa - wyższy cenzus wieku, poœrednioœć wyboru, czasem częœć z nominacji, dłuższa kadencja, odnawianie częœciowe, inny cykl wyborczy
funkcje: ustawodawczą, kontrolną, legitymizacyjną i arbitrażową
legitymizacyjna nadawanie mocy prawnej aktów normatywnych powstających poza parlamentem; arbitrażowa - forum œcierania się różnorodnych interesów społecznych oraz zawierania kompromisów
rząd
parlamentarna procedura w systemie parlamentarno-gabinetowym i ww rządów zgromadzeń - porozumienie wszystkich liczących soę w parlamencie partii
poza parlamentarna w republikach prezydenckich
trzy typy struktury rządu: kontynentalny, szwedzki i anglosaski:
wszyscsy ministrowie i szef organ kolegialny, w szwedzkim minister nie kieruje całoœcią resortu - obok niego urzędy administracyjne i zarządy kolegioane
gabinet obejmuje tylko częœć ministrów
władza sądownicza - niezawisła podlega tylko ustawom, autonomiczna wobec organów prawodawczych i wykonawczych
rola sądownictwa konstytucyjnego
Zasada państwa prawa
stosunki pomiędzy organami państwowymi i organiami państwowymi a pbywatelami są okreœlane przez stabilne normy prawne.
Granicą państwa prawa są prawa człowieka, gwarancja praw mniejszoœci, pewnoœć prawa, nadrzędnoœć ustaw, lex retro non agit, zabezpiecenie wolnoœci obywatelskich
państwa totalitarne:
dążenie do kontroli wszystkich dziedzin życia społecznego i kulturalnego
autokratyczna struktura władzy skupionej w rękach jednostki lub grupy
rozbudowanie systemu kontroli
poddanie kontroli państwowej i reglamentacji życia społecznego - likwidacja społeczeństwa obywatelskiego, reglamentacja państwowa idąca bardzo głęboko, terror fizyczny
pełna instrumentazacja prawa
indoktrynacja
uniformizacja
centralizacja
monopolizacja władzy likwidacja podziału władz, likwidacja opozycji, monopol jednej partii, dualizm partyjnej i państwowej biurokracji
terror
dyktatura w imię równoœci społecznej, dyktatura klasy robotniczej, dyktatura w imię rasy narodu niemieckiego
ideologia rasistowska i skrajnie
państwa autorytarne
biurokratyczno-Wojskowe
autorytarno-korporacjonistyczne
post-kolonialne mobiizujące
Rasowe i etniczne demokracje
reżymy teokratyczne
post-totalitarne reżymy autorytarne
podział ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego
monarchie i republiki - reprezentantem władzy suwerennej narodu jest monarcha
prezydialne i parlamentarne
ze względu na relację pomiędzy szefem rządu a głową państwa oraz rodzaj procedury odpowiedzialnoœci rządu
głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu, ministrowie nie mogą być posłami,
prezydent jest szefem rządu
Am. Łac. prezydent ograniczany przez gabinet
system kolegialny w Szwajcari gdzie głową państwa jest organ kolektywny Rada Związokwa, będąca jednoczeœnie rządem
parlamentarne: podział kompetencji głowa państwa rząd, dominacja premiera/kanclerza/dominacja prezydenta
ze względu na relację między glową państwa, szefem rzadu a parlamentem
parlamentarno-gabinetowy gabinet ma prawo rozwiązać Parlament
gabinetowo-parlamentarny - kanclerski - kanclerz sam mianuje członków rządu - nie musi uzyskiwać potwierdzenia przez parlament i zasada konstruktywnego votum nieufnoœci
mieszany prezydent mianuje premiera
parlamentarno-komitetowy - rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu - zasada jednolitoœci władzy państwowej
system izraelski oddzielne wybory premiera i parlamentu
podział systemów ze względu na struktury terytorialno-administacyje państwa
państwo złożone vs. państwo unitarne
scentralizowane vs. zdecentralizowane
unitarne - wewnętrznie jednolite - jednostki adminstracyjn terytorialne nie mają żadnej politycznej samodzielnoœci
zdecentralizowane - organy regionalne formowane są niezależnie od organów centralnych
w scentralizowanych - nominacje urzedników
pełen lub ograniczony zakrez suwerennoœći
unia personalna
unia realna - spr. zagr. wojskowe, finansowe są wspólne
konfederacja - nie ogranicza suwerennoœci ale pewne funkcje zobowiązuje się wykonywac wspólnie - organy konfederacji wykonuja władze za poœreednictwem organów państw członkowskich
zachowanie kompetencji kompetencji
pozostają suwerenne i utrzymują osobowoœć prawną na arenie międzynarodowej
stosunki wewnątrz prawno-międzynarodoe
federacja - częœci składow mają samodzielnoœć prawną i okreœlony zakres samodzielnoœci politycznej
terytorium nie jest jednolitą całoœćią pod względem polityczno-adminstracyjnym
podmioty mają władzę ustawodawczą i wykonawczą, prawo do konstytucji i uchwalania ustaw w ramach kompetencji
własny system prawny i sądowy
podwójne obywatelstwo
dwuizbowy parlament
podział kompetencji
dualizm konstytucja zastrzega co należy do kompetencji federalnej
wyłączna kompetencja związku isffera konkurencyjnych kompetencji
trójczłonowy system rozgraniczeń - wyłączne związku, wspólne, wyłączne stanów
autonomia - wyznaczana przez organ ogólnopaństwowy, organy centralne mogą zmieniać prawo regionalne, nadzór organów centralnych
Historia:
specyfika feudalizmu europejskiego: ziemia jest głównym Ÿródłem wartoœci, producenci nie są właœcielami, zróżnicowanie społeczeństwa pod względem statusu prawnego - dziedzicznego
stosunek prywatno-prawny - mimo nierównoœci statusów i siły oparte były na swego rodzaju kontrakcie, wzajemne zobowiązania, możliwoœć legalnego wypowiedzenia przez stronę słabszą, sąd przez sobie równych - sądy parów w Anglii.
krystalizacja ciał przedstawicielskich - zgromadzeń stanowych - funkcje doradcze, sądownicze, uchwalanie podatków
formowanie się biurokracji - w oparciu o stan mieszczański - funkcjonalnej warstwy
podporządkowania koœcioła w sprawach œwieckich władzy państwowej, przy jednoczesnej autonomii.
oddzielenie religii pod państwa: neutralnoœć œwiatopoglądowa państwa, neutralnoœć wyznaniowa póŸniej religijna
suwerennoœć wewnętrzna i zewnętrzna
terytorializacja władzy - uzyskanie przez państwo pełnej suwerennoœci wewnętrznej, ujednolicenie prawa
zamian władzy opartej na więzach osobistych - osobista lojalnoœć wobec władcy, więzy krwi, wspólne prawo - każdy musiał być sądzony wg własnego prawa plemiennego, póżniej stanowego,
zmiana w administracji - wykształcenie się zawodowego aparatu biurokratycznego - sztabu zarządzającego
zawodowa najemna armia
stałe podatki
konstytucjonalizm, rządy prawa, parlamentaryzm
rewolucja angielska - rządy parlamentu
doktryna praw naturalnych - wolnoœci, własnoœci
umowa społeczna
ochrona praw i wolnoœci obywateli