Wykl. III System polityczny Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej
Republika prezydencka;
federacja
władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy organy federalne i stanowe - przy czym organom federalnym przysługują uprawnienia wymienione w konstytucji, oraz te które są konieczne dla realizacji uprawnień delegowanych
istone zwłaszca by lo przyznanie w 1913 r prawo do federalnego podatku dochodowego
ol. 50% stanowych budżetów z federalnego dotowania
W zakresie powierzonych im kompetencji decyzje władz federalnych są nadrzędne nad stanowymi
Stay maja własne parlamenty, własne władze wykonwacze (gubernatorzy) i własne sąadownictwo ze stanowymi sądami najwyższymi na czele.
Konstytucja
uchwalona w 1787 r. + 26 poprawek (wymagają 2/3 większoœci Kongresu oraz ratyfikacji przez 3/4 stanów)
Deklaracja Praw (Bill of Rights) pierwsze 10 poprawek: wolnoœci słowa, prasy i religii, prawo do noszenia broni; nienaruszalnoœci mieszkania, korespondencji, nietykalnoœć osobista i wolnoœć mienia (III i IV), gwarancje proceduralnbe swobód
Konstytucyjna rola Sądu Najwyższego
Zasada trójpodziału władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą oraz zasada tzw. checks and balances (ograniczeń i równoważników) - wspólne wykonywanie niektórych prerogatyw - zachodzenie na siebie kompetencji
żródła prawa:
prawo angielskie common law - precedensowe
roztrzygniecie w konkretnej sprawie w sytuacji braku podstaw w prawie stanowionym, bądŸ gdy podstawa niedostateczneie okreœlona Takie roztrzygniecie pozwalka na sformułowanie ogólnej normy dla takich samych bąż precedensowych spraw.
prawo stanowione (statute law)
Organa władzy:
wykonawcze:
prezydent (głowa państwa, szef rządu, naczelny dowódca sił zbrojnych)
wybierany na 4 lata (maksymalnie dwie kadencje) przez kolegium elektorów (538) wybranych przez poszczególne stany i D.C. (3) w iloœci odpowiadającej reprezentacji stanu w Kongresie.
powołuje 14 ministrów (sekretarzy) i innych najwyższych rangą urzędników federalnych (wymagają zatwierdzenia przez 2/3 Senatu)
gabinet (rząd)
podpisuje ustawy - dysponuje prawem weta które może być obalone 2/3 obu izb Kongresu
wydaje dekrety (executive orders i proclamations) które jednakże muszą być zgodne z ustawami i mogą być uchylane i zmieniane przez koiongres
rozległa dyskrecjonalna władza w zakresie interpretowania prawa i jego wprowazania w życie
inicjatywa usawodawcza
kieruje administracją (manuje 3000 najwyższych urzędników)
1973 War Powers Act ogranicza do 90 dni możliwoœć udziału sił zbrojnych w działaniach poza terytorium USA bez zgody Kongresu
kieruje dyplomacją
Biuro Wykonawcze (Executive Office)
Rada Bezpieczeństwa Narodowego
Rada Doradców Ekonomicznych (Council of Economic Advisors)
koncepcja uprawnień konstytucyjnych IXI w.
doktryna sługi narodu tylko wyraŸnuyy zakaz konstytucyjny
koncepcja prerogatyw Th. Roosv. w sytuacji niezodaw. kongresu może działać jeœli ma poparcie społ
wiceprezydent - przewodniczy w senacie gdzie może roztrzygnąć głosowanie w wypadku równowagi
ustawodawcze:
Kongres dwuizbowy
izba reprezentantów 435 członków na 2 lata - jednomandatowe okręgi
senat - 100 członków po 2 ze stanu wybieranych na 6 lat; co 2 lata odnawiana 1/3 składu
komisje Kongresu - decydują w praktyce o wiekszoœci spraw - ok. 40 komisji (mogą być stałe, wspólne, specjalne)
przewodniczący komisji
podkomisje
speaker Izby: przewodniczy, decyduje o prządku obrad, przekazuje projekty ustaw do komisji, powołuje członków specjalnych, wspólnyc i uzgadniających komisji)
Art. 1&1 że cała władza ustawodawcza należy do Kongresuu
uprawnienia wyliczone - to co nie wyliczone należy do stanowych parlamnentów
klauzula uprawnień koniecznych - także ustaw koniecznych dla realizacji uprawnień wymienionych wczeœniej i dla realizacji innych które Konstytucja przyznaje władzom St. Zjed. i ich organom lub funkcjonariuszom
kompetencje pochodne (domniemane) - wynikające z połączenia kilku wczeœniej wyminionych
delegacja uprawnień - prezydentowi, niezależnym agencjom administracyjnym
inicjatywa; komisje, plenarne posiedzenie; uzgodnienie; podpisanie przez prezydenta
senat ratyfkuje (2/3) umowy miedzynarodowe
funkcje kontrolne
kontrola nad realizacja legislacji 1946 Ustawa Legislative Reorganization
General Accounting Odffice
komisyjne przesłuchania I postępowania wyjaœniające
weto legislacyjne pozwalające jeb\nej lub obu izbom wstrzymanie okreslonych działań organów administracji
decydowanie o wysokosci funduszów na działalnoœć agencji rządowych
postępowania wyjaœniająco-kontrolne przez tzw. biura inspektorów generalnych w 20 największych agencjach
zastrzeżone ustwowo raporty okresowe organów władzy wykonawczej
opracowania CRS czy Kongresowe Biuro Budżetowe
Kongres może usunąć prezydenta za poœrednictwem procedury impeachment (za zdradę, łapownictwo lub inne ciężkie przestępstwa) - wniosek przyjmuje izba reprezentantów (2/3 głosów) a o winie roztrzyga Senat (2/3 głosów)
1882-1909 Kongres inicjuje 55% aktów prawnych; 1910-1932 46%, 1933-1940 8%
Sąd Najwyższy:
dożywotnio wyznaczani przez prezydenta i zatwierdzani przez Senat sędziowie (obecnie 9)
niższe sądy powołuje Kongres poprzez ustawodastwo
dystryktow, apelacyjne i SN
kreacyjne
interpretacyjne
ustrojodawcze
badanie legalnoœci aktów prawnych
system partyjny:
dwupartyjny - partia republikańska i partia demokratyczna (słonie i osły)
nie ma stałego członkostwa partyjnego; uczestnictwo w tzw. prawyborach
Na czele partii stoją komitety narodowe wybierane co 4 lata przez konwencje partyjne
komitety okręgowe na szczeblu hrabstw i miejscowe zarządy (Local Executives)
partie aktywizują się tylko w okresie wyborów
w praktyce kandydaci do Kongresu za kazdym razem tworzą nową organizację partyjną gdy stają do wyborów - kandydaci sami muszą zdobyć pieniądze na kampanię.
SN interpretuje pierwszą poprawkę zaliczając wydawanie pieniędzy na kampanię wyborczą za jedną z form wolnoœci wypowiedzi.
finansowanie wyborów: ograniczenia ustawodawcze sum jakie pojedyńcza osoba lub firma może przekazać bezpoœrednio kandydatom (1000 $).
Komitety Akcji Politycznej
"miękkie pieniądze"
dopuszczalne kwoty własne kandydata; obowiązek ujawniania nazwisk wszystkich dających powyżej 100 $, obowiązekk szczegółowego dokumentowania koszttów i żródeł finansowania
Jeœli nikt nie otrzymał bezwzględnej większoœci wybiera Izba z trzech pierwszych kandydatów; jeœli to niemożliwe to wiceprezydent wybrany przez elektorów; jeœli nie to Senat wybiera spoœród dwóch pierwszych kandydatów.