Formy stadialne przestępstwa
Zasadniczą formą popełniania przestępstwa jest jego dokonanie, jednak odpowiedzialność karną można ponieść również za usiłowanie a w niektórych przypadkach nawet za przygotowywanie się do przestępstwa.
Za stadia pochodu przestępstwa uważa się:
przygotowanie - obejmuje tylko przestępstwa umyślne
usiłowanie
dokonanie
Zamiar poprzedzający przygotowanie, charakterystyczny dla przestępstw umyślnych nie możemy zaliczyć do form stadialnych, gdyż jest on tylko i wyłącznie nastawieniem psychicznym sprawcy a nie czynem.
Formami stadialnymi nazywane są etapy poprzedzające zachowanie się sprawcy, jednak nie każde zachowanie się sprawcy musi przejść przez wszystkie etapy.
Przygotowanie art.16 §1
Polega tylko i wyłącznie na działaniu, nie można przygotowywać się poprzez zaniechanie.
Strona podmiotowa polega na umyślności objętej tylko i wyłącznie zamiarem bezpośrednim. Przygotowanie nie obejmuje nieumyślności - nie można przygotowywać się do czegoś co nie jest objęte zamiarem.
Wyróżniamy dwa rodzaje przygotowania:
sensu stricte
polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zamierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, w szczególności na uzyskaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji lub przygotowywaniu planu działania.
Podjęte czynności by być uznane za przygotowanie muszą być podjęte w celu popełnienia czynu zabronionego.
wejście w porozumienie
w celu dokonania czynu zabronionego, jest zawierane przez dwie lub więcej osób i polega na uzgodnieniu zamiaru popełnienia konkretnego przestępstwa.
Przygotowanie jest karalne tylko i wyłączne w przypadkach przewidzianych ustawą.
Czynny żal:
Jest konstrukcją umożliwiającą sprawcy karalnego przygotowania uwolnienia się od odpowiedzialności karnej.
W przypadku przygotowanie:
sensu stricte - polega na dobrowolnym odstąpieniu od przygotowania, oraz na zniszczeniu przygotowanych środków lub zapobieżeniu wykorzystania ich w przyszłości, polega więc na zewnętrznym zachowaniu niweczącym stworzone uprzednio warunki dalszego działania
poprzez wejście w porozumienie - do czynnego żalu nie wystarczy samo zerwanie porozumienia, konieczne jest także podjęcie działań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu
Usiłowanie art.13 §1
Usiłowanie charakteryzuje występowanie trzech elementów:
zamiaru popełnienia czynu zabronionego
istnienie zamiaru wskazuje, że usiłować można tylko przy przestępstwach umyślnych, mogą być one objęte zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym. W przypadku winy kombinowanej obejmuje tylko przestępstwa umyślno - umyślne.
Usiłowanie dotyczy przestępstw zarówno z działania jak i zaniechania.
zachowaniem się zmierzającym bezpośrednio do dokonania
tylko takie może być uznane za usiłowanie, polski KK przyjął tu teorię obiektywną choć nie w skrajnym przypadku, uznając iż usiłowaniem jest zachowanie się sprawcy zmierzające do dokonania przestępstwa, granica usiłowania w każdym przestępstwie jest inna i niekiedy kontrowersyjna.
brak dokonania
niezrealizowanie znamienia czasownikowego typu czynu zabronionego, lub brak wystąpienia skutku stanowiącego znamię typu czynu zabronionego.
Może ono zostać zablokowane przez okoliczności zewnętrzne w stosunku do sprawcy albo przez zaniechanie samego sprawcy.
Wyróżniamy dwa rozdaje usiłowania:
udolne
nieudolne (art.13 §2)
zachodzi gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe, więc zachowanie się sprawcy obiektywnie nie zagraża dobru prawnemu i nie prowadzi do dokonania, natomiast sprawca błędnie sądzi iż jest inaczej.
Karalne jest tylko usiłowanie nieudolne przy którym dokonanie jest niemożliwe ze względu na:
brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim czynu zabronionego
użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu
Karalne tu jest niebezpieczeństwo sprawcy - przyszłe i hipotetyczne - nie czyn sprawcy.
Przestępstwo nieudolne jest błędem co do znamion czynu zabronionego, sprawca uroił sobie że realizuje znamiona czynu zabronionego, podczas gdy w rzeczywistości czyn tych znamion nie realizuje.
Usiłowanie kwalifikowane:
Gdy sprawca zmierza do dokonania jakiegoś czynu zabronionego, którego dokonanie nie następuje jednak w rzeczywistości dokonuje innego czynu.
Usiłowanie jest objęte taką samą karą jak przestępstwo dokonane (art.14 §1) jednak w praktyce kary wymierzane za usiłowanie są dużo niższe, natomiast w przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art.14 §2)
Czynny żal:
Nie podlega karze za usiłowanie ten kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. (art.15 §1)
W zależności od stopnia zaawansowania czynny żal polegać będzie na:
odstąpieniu od usiłowania
zapobieżeniu skutkowi przestępnemu
Czynny żal musi być dobrowolny co nie oznacza że usiłujący musi się kierować dodatnimi moralnie pobudkami czy motywami.
Konsekwencją w postaci bezkarności objęty jest tylko skuteczny czynny żal, jeżeli natomiast sprawca tylko (bezskutecznie) starał się zapobiec skutkowi - podlega karze za usiłowania jednak są może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. (art.15 §2)
Dokonanie
Następuje z chwilą realizacji wszystkich znamion typu czynu zabronionego.
Przy przestępstwach:
formalnych - bez skutkowych
dokonanie następuje kiedy znamię czasownikowe użyte w ustawie do określenia czynu zabronionego może być użyte w czasie przeszłym dokonanym dla opisu zachowania sprawcy.
materialnych - skutkowych
dokonanie następuje z chwilą wystąpienia określonego w ustawie skutku