mgr Katarzyna Kitajewska
Główny Inspektorat Sanitarny
ZASADY KONTROLI NAD BEZPIECZNYMI WARUNKAMI PRACY
Z MATERIAŁAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST SPRAWOWANEJ
PRZEZ PAŃSTWOWĄ INSPEKCJĘ SANITARNĄ
Państwowa Inspekcja Sanitarna na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r., Nr 122, poz. 851 z póź. zm.) realizuje zadania z zakresu zdrowia publicznego w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:
higieny środowiska,
higieny pracy w zakładach pracy.
Celem sprawowania bieżącego nadzoru jest ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobieganie powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych oraz innych chorób powodowanych warunkami środowiska. Państwowa Inspekcja Sanitarna realizuje te zadania poprzez sprawowanie bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w tym m.in. dotyczących ekspozycji zawodowej na czynniki szkodliwe dla zdrowia, w tym na azbest.
Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w latach 2002 - 2007 na rzecz minimalizacji ekspozycji zawodowej i środowiskowej na azbest
Podstawowe uregulowania prawne dotyczące nadzoru sprawowanego
przez państwową inspekcję sanitarną w aspekcie zagrożeń związanych
z azbestem
Podstawowe unormowania regulujące kwestie azbestu zawarte są w ustawie z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U 2004r Nr 3, poz. 20 z późn. zm.).
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie warunków zdrowotnych w czasie wykonywania prac związanych z usuwaniem materiałów zawierających azbest, sprawowany był w latach 2002 - 2007 przede wszystkim poprzez kontrole przestrzegania - przez dokonujących rozbiórki - przepisów określonych w:
rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. 2004 Nr 80, poz. 2771);
rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz.332 z późn. zm.);
rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2004 r., Nr 71, poz. 649);
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 października 2005r w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U. z 2005., Nr 216, poz. 1824).
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z
2005 r., Nr 73, poz.645).
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833, z późn. zm.)
Wyniki kontroli w zakresie higieny pracy przeprowadzonych w latach 2002-2007
Państwowa Inspekcja Sanitarna w latach 2002 - 2007 przeprowadziła na terenie całego kraju ponad 700 kontroli podczas prowadzonych prac rozbiórkowych. Najczęściej powtarzającymi się miejscami występowania azbestu, których dotyczyły kontrole były:
pokrycia dachowe budynków mieszkalnych i gospodarczych,
przewody kominowe i wentylacyjne,
osłony ociepleń budynków mieszkalnych,
izolacje cieplne rurociągów,
izolacje budynków inwentarskich, magazynów,
materiał izolujący i uszczelniający zastosowany w instalacjach technologicznych,
elementy szaf elektroenergetycznych oraz elektrowozów,
składowanie odpadów azbestowych,
elementy chłodni wentylatorowych,
maszyny wyciągowe w kopalniach.
Zagadnienia, na które kontrolujący zwracali szczególną uwagę, dotyczyły przede wszystkim bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionych przy rozbiórkach pracowników. Kontrole obejmowały ocenę wyposażenia, stanu maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu zaplecza sanitarno-higienicznego, pomiarów czynników szkodliwych, oceny ryzyka zawodowego, zabezpieczenia terenu podczas wykonywania prac rozbiórkowych, badań profilaktycznych pracowników i innych.
Kontrolujący zwracali uwagę także na poziom zabezpieczenia pracowników - poprzez zapewnienie im niezbędnych środków ochrony indywidualnej, odzieży oraz obuwia roboczego. Podczas przeprowadzonych czynności kontrolnych stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły:
braku informacji w zgłoszeniu do właściwego organu o rodzaju azbestu w wyrobach,
braku decyzji zezwalającej na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych,
braku umieszczenia w planie pracy listy pracowników narażonych na azbest,
niewłaściwego oznakowania i zabezpieczenia terenu przed osobami postronnymi,
braku decyzji zatwierdzającej projekt rozbiórki,
nie stosowania metod mokrych usuwania azbestu, demontaż prowadzony był „na sucho”,
braku odzieży ochronnej i sprzętu ochrony układu oddechowego dla pracowników wykonujących rozbiórki,
braku zaplecza sanitarno-socjalnego lub nieprawidłowej organizacji tego zaplecza (brak natrysków, szatni przepustowych),
braku przeszkolenia pracowników w zakresie bhp przy pracach związanych z usuwaniem azbestu,
braku profilaktycznych badań lekarskich pracowników narażonych na azbest,
braku aktualnych wyników badań i pomiarów stężeń pyłów zawierających azbest.
Badania stężeń pyłu zawierającego azbest na stanowiskach pracy
Kontrola warunków sanitarno - higienicznych w czasie wykonywania prac związanych z usuwaniem materiałów zawierających azbest, dokonywana była przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej również poprzez przeprowadzanie badań stężenia pyłu azbestu na stanowiskach pracy.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r., Nr 71, poz. 649) podaje jednoznacznie, że oznaczenie stężenia włókien azbestu podczas prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1.000 kg/m3 lub zawierających krokidolit, powinno być przeprowadzone przez akredytowane laboratorium.
Badania stężeń pyłów azbestu były przeprowadzone w większości województw z wyjątkiem województwa zachodniopomorskiego i wielkopolskiego. Podczas prac rozbiórkowych oznaczano:
pył całkowity - metodą filtracyjno-wagową,
włókna respirabilne - stężenie liczbowe włókien respirabilnych.
Choroby zawodowe
Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi również postępowanie administracyjne w sprawie występowania chorób zawodowych. W toku postępowania Państwowy Inspektor Sanitarny wydaje imienne decyzje o stwierdzeniu choroby zawodowej bądź o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.
Zagadnienia chorób zawodowych są regulowane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, ropoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002 r., Nr 132, poz. 1115) oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1121).
Do celów ustalenia orzeczenia w sprawie rozpoznania choroby zawodowej przez uprawnione placówki medyczne, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej sporządzają oceny narażenia zawodowego u pracowników występujących o stwierdzenie choroby zawodowej, w oparciu o informacje dotyczące całkowitego przebiegu zatrudnienia w narażeniu min. na azbest. Ten element postępowania administracyjnego wymaga od pracowników Inspekcji szczegółowej analizy procesów technologicznych, specjalistycznej wiedzy na temat rodzajów i poziomów emisji czynników szkodliwych dla zdrowia człowieka. Szczególne utrudnienie w ustaleniu takiej oceny ma miejsce w przypadku byłych zakładów produkujących wyroby zawierające azbest. W takich sytuacjach pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykorzystują do oceny i analizy dokumentację z zasobów archiwalnych stacji sanitarno-epidemiologicznych, jak też prowadzą wywiady z zainteresowanymi osobami i świadkami.
W wyniku prowadzonego postępowania administracyjnego stwierdzono w latach 2002 - 2007 ponad 1180 chorób zawodowych, związanych z zatrudnieniem w narażeniu na azbest. Wśród stwierdzonych chorób zawodowych odnotowano najczęściej występujące przypadki chorób tj.:
pylica azbestowa,
rak płuc,
międzybłoniak opłucnej,
międzybłoniak otrzewnej.
Szczegółowy wykaz stwierdzonych chorób zawodowych i ich analizę na zlecenie Ministra Zdrowia prowadzi Instytut Medycyny Pracy w Łodzi i corocznie sporządza Centralny Rejestr Chorób Zawodowych. Na potrzeby tworzonego Rejestru, wojewódzkie stacje sanitarno - epidemiologiczne, po uprawomocnieniu się decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej, przesyłają do Instytutu karty stwierdzeń tych chorób.
Nadzór w zakresie higieny komunalnej
Jakkolwiek zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy w aspekcie zawodowej ekspozycji pracowników narażonych na azbest są uregulowane przepisami krajowymi i międzynarodowymi, tak brak jest zarówno w prawodawstwie krajowym jak i unijnym jednoznacznych i szczegółowych regulacji prawnych dotyczących azbestu w aspekcie zagrożeń środowiskowych tj. bytowania ludzi,. Jest to drażliwy temat społeczny, gdyż skutki pozazawodowej ekspozycji na ten czynnik już istnieją i objawiają się w rosnących wskaźnikach zachorowalności na m.in. międzybłoniaka opłucnej. Jest to choroba nowotworowa występująca na świecie u ludzi zamieszkujących w pobliżu kopalń, w Polsce u ludzi zamieszkujących w pobliżu byłych zakładów produkujących wyroby zawierające azbest.
W obecnie obowiązującym Zarządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M. P. Nr 19, poz.231) nie ma określonej liczby włókien azbestu, która stanowi o zagrożeniu, aczkolwiek azbest nie jest zupełnie pominięty, gdyż w załączniku 2 do tego zarządzenia jest wymieniony jako niedopuszczalny dodatek w materiałach budowlanych.
W przygotowanym projekcie rozporządzenia Ministra Zdrowia, które zastąpi obecnie obowiązujące zarządzenie, dopuszczalna liczba włókien azbestu została już precyzyjnie określona na 1000 włókien w m3 powietrza, mierzonego metodą optyczną.
W latach 2002 - 2007 do organów PIS na terenie całego kraju wpłynęło 215 zgłoszeń ze strony ludności z prośbą o interwencję w sprawach związanych z występowaniem azbestu w środowisku.
Zagrożenia wskazywane w interwencjach dotyczyły głównie:
usuwania płyt azbestowo-cementowych z dachów budynków,
składowania na prywatnych posesjach eternitu pochodzącego z rozbiórki,
braku zabezpieczenia uszkodzonego eternitu,
złego stanu technicznego elementów azbestowych w budynkach mieszkalnych,
podrzucania worków z azbestem,
demontażu ocieplenia budynku mieszkalnego wykonanego z zastosowaniem azbestu,
dzikiego wysypiska eternitu,
wywożenia eternitu z przeznaczeniem do utwardzania dróg,
występowania sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych,
porzuconych rur azbestowych po remoncie zsypów na śmieci,
pylenia azbestu z płyt ściany budynku.
Część interwencji dotyczących obecności azbestu w sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych, wskazywała na obawy związane z przenikaniem włókien azbestu do wody do spożycia.
Włókna azbestu stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka tylko w przypadku, gdy przenikają do jego organizmu przez drogi oddechowe. Pomimo intensywnych badań nadal brak jest przekonywających dowodów, uzyskanych z badań epidemiologicznych, o rakotwórczym działaniu azbestu spożywanego wraz z wodą do spożycia, która zawiera wysokie stężenia azbestu.
Z uwagi na fakt, iż zagrożenie zdrowotne spowodowane narażeniem na azbest drogą pokarmową jest znikome, Światowa Organizacja Zdrowia nie uznała za konieczne określenie jednoznacznych normatywów dopuszczalnej zawartości włókien azbestu w wodzie do spożycia i żywności.
W związku ze zgłaszanymi interwencjami mieszkańców, organy PIS podejmowały działania poprzez:
przeprowadzanie kontroli, wizji lokalnych (potwierdzających zasadność interwencji),
wydawanie stosownych zaleceń,
kierowanie pism do organów nadzoru budowlanego, wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska, władz samorządowych, właścicieli lub zarządców nieruchomości.
W latach 2002 - 2007organy PIS na terenie całego kraju przeprowadziły 178 kontrole w sprawach związanych z występowaniem azbestu w środowisku, tj. mniej niż liczba zgłoszonych interwencji w tym okresie. Różnica ta wynika z załatwienia niektórych spraw bez konieczności przeprowadzenia wizji lokalnej, a jedynie merytorycznego wyjaśnienia problemu związanego z zagrożeniami powodowanymi przez azbest. Część interwencji została też przesłana do organów właściwych do podjęcia działań w danym zakresie.
W roku 2007 liczba kontroli dokonanych przez organy PIS w związku z interwencjami ze strony mieszkańców związanymi z występowaniem zagrożenia azbestem - w porównaniu z ubiegłymi latami uległa relatywnie zmniejszeniu. Było to spowodowane spadkiem liczby interwencji wpływających do organów PIS na terenie całego kraju, co z kolei wiąże się m.in. ze stopniowym wzrostem świadomości społecznej odnośnie zagrożeń powodowanych występowaniem azbestu w środowisku.
0