OGRODY BAROKOWE
W XVII w. Francja wysunęła się na czołowe miejsce wśród państw europejskich. W tym okresie nastąpił rozwój gospodarczy a także wzrost znaczenia politycznego Francji. W drugiej połowie XVII w. również i sztuka francuska zaczęła odgrywała w Europie role przodującą. Powstawały wtedy wspaniałe założenia ogrodowe. W baroku zajmowały one stanowisko dominujące.
Zaczęły powstawać kompozycję pałacowo- ogrodowe, ogrody stały się niezbędnym elementem wyposażenia pałacu, stanowiły jego dopełnienie. Poszczególne składniki łączyły się zarówno ze sobą jak i z wnętrzami oraz całością budynku pałacu. W ogrodach, tak jak w budynkach zaczęto wyróżniać rozmaite wnętrza o różnym przeznaczeniu użytkowym. Wyznaczały je geometrycznie kształtowane elementy roślinne takie jak: boskiety, szpalery, grupy drzew, a także elementy rzeźby terenu i powiązane z nimi balustrady, tarasy, mury, dalej budynki i pawilony ogrodowe. Inaczej niż w renesansie zaczęto układać i formowac kwatery. Tworzono układy wielkownętrzowe, w których można znaleźć odpowiedniki wnętrz pałacowych tak samo nazywanych jak np. gabinety, teatry, korytarze.
Cecha charakterystyczną dotykającą temat ogrodów ale nie tylko była reprezentacyjność, bogactwo oraz dążenie do rozwiązań ogrodowych dużych rozmiarów. Duża skala założeń ogrodowych w baroku spowodowała, że punkt ciężkości został przeniesiony z elementów budowlanych na ogrodowe.
W ogrodach tych obowiązywała także zasada kontrastu np. płaskich parterów z wysokimi masywami boskietów, między obszernymi salonami ogrodowymi i różnej wielkości gabinetami, a także kontrastu tworzywa roślinnego i wody z tworzywem budowlanym i rzeźbiarskim. Ważna była też przewaga cech dynamicznych nad statycznością układu renesansowego. Poszukiwano także efektów plastycznych, światłocieniowych i barwnych.
Jeżeli chodzi o charakter pałacu, była to zwykle otwarta bryła, rozczłonkowana, zwykle na planie podkowy, z korpusem głównym w środku oraz skrzydłami bocznymi obejmującymi dziedziniec wejściowy. Poszczególne elementy sytuowano wzdłuż głównej osi symetrii, wspólnej dla ogrodu i pałacu.
Początek stanowiła ulica, aleja lub zespół alej oraz dziedziniec wjazdowy, poprzedzające wejście do pałacu. Środek pałacu oraz jego oś główną akcentował zwykle wielki salon otwarty na ogród. Za pałacem rozciągał się obszerny ogród z głównym wnętrzem salonu ogrodowego na osi, podkreślonej w dalszym jej przebiegu aleją, kanałem, basenem lub pawilonem ogrodowym. Dalszą część zajmowały boskiety z gabinetami, labirynt, teatr ogrodowy oraz zespół innych urządzeń, rozmieszczonych wzdłuż osi głównej, a w założeniach bardziej rozwiniętych również wzdłuż innych kierunków kompozycyjnych, najczęściej poprzecznych, krzyżujących się z osią główną.
FRANCJA
Francuskie ogrody barokowe wywodzą się z ogrodów włoskiego renesansu. Powstanie pierwszych takich ogrodów datuje się na wiek XVI. Francuski ogród barokowy wymaga dużej przestrzeni. Występują tu, będąc bardzo ważnym elementem , wielkie powierzchnie parterów ogrodowych przy budowli mieszkalnej. Dominuje tu układ horyzontalny. Teren najczęściej był płaski z licznymi tarasami. Woda w ogrodzie najczęściej umieszczana w formie basenów, kanałów, rzek i strumieni. Najczęściej w formie spokojnej tafli. Optycznie powiekszało to przestrzeń ogrodu oraz znakomicie odbijało światło słoneczne.
Możemy Wyróżnić dwa okresy, w których powstawały ogrody barokowe we Francji. Pierwszym jest wczesny barok, a drógim okres działalności Le Notre'a. Ogrody z pierwszego okresu zwanego wczesnym barokiem charakteryzują się dość dużymi zależnościami z ogrodami włoskimi ( mowa tu dokładnie o ogrodach takich jak : Saint- Germain- en Laye i Saint- Cloud), oraz cechami określającymi główny kierunek dalszego rozwoju francuskiego ogrodu barokowego. Przykładami takich ogrodów są: ogród Luksemburski w Paryżu i Wersal. Przechodząc do drugiego okresu należy przybliżyć postać Andre Le Notre'a. Przyczynił się do ogromnego rozwoju ogrodów barokowych w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku. Był on synem głównego ogrodnika królewskich ogrodów Touleries. Najpierw przejął po ojcu funkcję głównego ogrodnika, a następnie zaczął działać na szeroką skale. Przekształcił i zaprojektował wiele założeń ogrodowych we Francji. Np. Wersal dla Ludwika XiV , Vaux-le-Vicomte, Saint- Germain- en- Laye. Jego głównymi osiągnięciami boło wprowadzenie układów wielokierunkowych. Łączył on różne elementy przestrzenne, tematy oraz architekturę w całość.
Chciałabym omówić dwa charakterystyczne ogrody francuskiego baroku.- Wersal i Marly.
WERSAL
Rezydencja wersalska wraz z ogrodami została rozbudowana przez Ludwika XIV. Była ona odbiciem jego idei absolutyzmu. Założenie ogrodowe powstało dzieki wybitnemu Andre Le Notre.
Całe założenie wersalu składa się z trzech podstawowych zespołów przestrzennych: Obszar zabudowy miejskiej, zespół zabudowań pałacowych oraz kompleks założeń parkowych. Elementy te tworzą jednolita całość przestrzenną, która opiera się na jednej generalnej osi podłużnej, oraz ośrodku głównym i dominancie pałacu królewskiego, który usytuowany jest między miastem a założeniem ogrodowym. Założenie to jest kompozycją osiowo- promienisto- wachlarzową
Założenia parkowe zajmowało powierzchnię 8338 ha. Składało się z dwóch części: Małego Parku i Wielkiego Parku.
Mały Park usytuowany jest zaraz obok założenia pałacowego. Cechą charakterystyczną Małego Parku jest podział kwaterowy. Składa się on z 16 kwater. Jeśli chodzi o układ przestrzenny, wyodrębniamy trzy główne zespoły lokalne: Po pierwsze: układ osi głównej od pałacu do Basenu Apollona, po drugie: układ osi poprzecznej od Stawu Szwajcarskiego do basenu Neptuna i po trzecie: zespół różnych, bogato rozplanowanych boskietów. (Boskiety to zwarte masywy drzew i krzewów, ujęte w strzyżone ściany szpalerów). Teraz przejdę do opisu owych zespołów.
Zacznę od układu osi głównej. Rozpoczyna się on płaskim tarasem z wazami w narożnikach położonym przed korpusem pałacu. Dalej połączony jest z parterem wodnym, który tworzą dwa wielkie, podłużne baseny z rzeźbami umieszczonymi po ich bokach. Rzeźby przedstawiają personifikację ośmiu głównych rzek Francji, postacie nimf i grupy dziecięce. Z parterem tym jest połączony wielkimi schodami niżej położony taras, który nosi nazwę - Parter Latony. Znajduje się na nim basen z fontanną w środku. Fontanna ta przedstawia Latonę z dziećmi otoczoną chłopcami libijskimi przemienionymi w żaby. Szeroka Aleja Królewska łączy ów basen z Basenem Apollona. Apollo na rydwanie wynurzający się z wody zwrócony jest w stronę matki czyli Latony oraz jednocześnie w stronę pałacu.
Kolejnym zespołem, który omówię jest układ osi poprzecznej, który stanowiły dwa partery boczne. Znajdowały się one dokładnie wzdłuż skrzydeł pałacowych. Były to : parter południowy i parter północny. Parter południowy był zagłębiony i składał się z dwóch jednakowej wielkości płaszczyzn. Podzielone były ukośnie, krzyżującymi się drogami z basenem w środku. Powierzchnię miedzy drogami pokrywał ornament haftowy. Parter południowy tworzył taras widokowy zakończony oranżerią. Parter przed oranżerią tworzył swoiste przedłużenie parteru południowego, a jego zakończeniem był Staw Szwajcarski o powierzchni 12ha.
Parter południowy obniżony w stosunku do parteru wodnego był podzielony na dwie symetryczne części, tak jak parter południowy. Obie części składają się z asymetrycznych dróg i okrągłych basenów wodnych. Jest to typ parteru gazonowego z obrzeżnymi rabatami kwiatowymi. Znajdowały się tam liczne wazy na obrzeżach i w narożnikach. Natomiast przy zejściu na parter znajdowały się dwie rzeźby figuralne.
Parter północny w odróżnieniu od południowego zakończony jest masywem boskietów Trzech Fontann i Łuku Zwycięstwa przedzielonym aleją wodną wzdłuż osi środkowej parteru. Interesującym elementem jest boskiet Łuku Zwycięstwa z Fontanną Francji Tryumfującej. Możemy to przyrównać do formy króla i władzy monarszej. Poza tym znajdowały się tam również wielkie wazy : Wazy Pokoju i Wazy Wojny. Wszystko to usytuowane jest bardzo blisko pałacu i w miejscu widocznym co miało na celu zwrócenie uwagi odwiedzających na te elementy. Warta uwagi jest również aleja wodna. Poczynając od Fontanny Piramida, dalej przez aleję z 20 fontannami umieszczonymi w dwóch szeregach, a kończąc na okrągłym Basenie Smoka, oraz półkolistym Basenie Neptuna. Basen Neptuna posiadał wysoką 20metrową ścianę wodną z 44wodotryskami.
Na zakończenie omawiania Małego Parku należy wspomnieć o trzeciej jego części, a mianowicie zespół przeróżnych boskietów z wieloma wnętrzami ogrodowymi. Składały się one ze ścian utworzonych z przycinanych drzew i krzewów, oraz trejaży. Wnętrza ozdobione były licznymi fontannami, basenami, małą architekturą oraz rzeźbami. Możemy wyróżnić tu przeróżne sale. Między innymi Salę Antyczną, Festynową, boskiet Gwiazdy, boskiet Bagno, oraz Kolumnadę stworzoną przez Mansarda. Była ona złożona z 36 par kolumn jońskich ustawionych na planie koła. Po środku znajdowała się rzeźba przedstawiająca porwanie Prozerpiny. Należy też wspomnieć o rozwiązaniu teatru ogrodowego. W wersalu stanowił go teatr wodny z trzema alejami kaskadowymi i wodotryskami. W małym parku znajduje się również labirynt z 39 małymi basenami.
Teraz chciałabym przejść do omówienia Wielkiego Parku. Ma on ogólny układ promienisto-wachlarzowy o siedmiu osiach. Oś główna z której wychodzą położona jest za Basenem Apollona. Najważniejszym elementem Wielkiego parku jest Wielki Kanał w kształcie krzyża. Obejmuje on powierzchnię 23ha. Wzdłuż osi głównej jesto długość wynosiła 1670m, a szerokość w najszerszym miejscu liczyła 75m. Na południowym jego końcu zlokalizowana była Menażeria, po północnej Grand Trianon.
Grand Trianon został wzniesiony przez Mansarta. Jest to oddzielne założenie pałacowo- ogrodowe. Posiada on oś główną, kolumnadę pałacową, parter kwiatowy na tarasie górnym, parter dolny otoczony bindażem i boskietami, zakończony wgłębnikiem z fontanną. Grand Trianon jest udekorowany kwiatami. Na rabatach bez przerwy kwitły kwiaty sadzone w doniczkach co ułatwiało wymienianie ich zgodnie z porą kwitnienia. Kwiaty sadzone w Grand Truanon to: hiacynty, tuberozy, tulipany, narcyzy, lilie i zawilce. Innymi roślinami które tam sadzono były krzewy i drzewa wazonowe np. pomarańcze.
Niedaleko Stawu Szwajcarskiego znajdował się ogród użytkowy. Uprawiano tam owoce, warzywa,kwiaty cięte, oraz rośliny które następnie sadzone były w parku. Między innymi drzewa takie jak wiązy, lipy, dęby, jodły i kasztanowce.
MARLY
Niedaleko wersalu pośród wzgórz mieściła się rezydencja wypoczynkowa króla. Powstała ona również za panowania Ludwika XIV. Kompleks ten to doskonałe połączenie założenia ogrodowego z zespołem pałacowym, oraz terenem w którym jest umiejscowiony. Jego kompozycja przestrzenna jest jednorodna o układzie dwuosiowym oraz promienisto- gwieździstym. Jego ośrodkiem jest wielki basen wodny o powierzchni 1,7ha usytuowany pośrodku założenia. Otoczony był trzema tarasami, posiadającymi kolejno: aleję cisów i fontanne czterech snopków, aleję brzozową, taras z pawilonami i aleję portykową utworzoną z podwójnego bindażu, która łaczyła pawilony z tarasem środkowym na którym usytuowany był pałac.Po bokach pałacu znajdowały się gabinety ogrodowe, których ściany wyznaczaly strzyżone szpalery. Na przedłużeniu osi głownej znajdował się po północnaj stronie pałacu mały parter kwiatowy. Oś główna kończyła się aleją usytuowanam na stoku góry. Zakończona była basenem z fontannami.
Po bokach ogrodu znajdowały się boskiety. Jeden z salą Muz, łaźnią, Kaskada Wiejską i Teatrem, drógi zaś z zespołem placów i alei wypoczynkowych z basenami i fontannami. Marly jest przykładem genialnego połączenia budowli pałacowej i założeń ogrodowych.
MIEJSKIE OGRODY PUBLICZNE
W wieku XVII i XVIII pojawiło się zapotrzebowanie na miejskie ogrody publiczne przeznaczone dla społeczności mieszczańskiej. Ze względu na sposób użytkowania i formę przestrzenną dzielimy je na: ogrody prywatne udostępnione do użytku publicznego, promenady, ogrody miejskie nowo zakładane oraz ogrody botaniczne.
Ogrody prywatne udostępnione do użytku publicznego.
W okresie baroku ogrody królewskie i prywatne były udostępniane ogółowi miejskiemu. We Francji, w Paryżu w wieku XVII i XVIII takimi ogrodami były przede wszystkim Tuileries i Luxemburg. Wejście do pierwszego z nich było strzeżone, ale dostępny dla wszystkich, Luxemburg natomiast w różnych okresach był bądź otwarty, bądź zamknięty.
Najbardziej dostępny był ogród przy pałacu królewskim wybudowany w latach 1629-1639 przez Lemerciera w Paryżu blisko Luwru, otwarty został dla społeczności w 1640roku. W drugiej połowie XVII wieku został przebudowany wg planu Le Nostre'a i składał się z trzech części. Jego budowa przedstawiała się następująco: tuż obok pałacu, na osi głównej znajdował się parter haftowy ozdobiony w środku fontanną we wgłębniku. Za parterem znajdowały się dwa boskiety otwarte, obsadzone kasztanowcami, a na samym końcu mieścił się duży, okrągły basen (średnica- 54 m) z wodotryskami. Zarówno parter jak i boskiety otaczała podwójna aleja, a pozostały wąski pas terenu w południowej części ogrodu zajmował „różaniec” placów. Kolejnym etapem było obudowanie placu szeregiem domów. Innym typem ogrodów, które były otwierane dla publiczności były ogrody przyklasztorne.
Promenady.
Promenady były bardziej samodzielną formą, zwykle utworzone z wielorzędowych nasadzeń drzew alejowych. Powstawały one zwykle poza miastem gdzie brakowało odpowiednich, wolnych terenów (nad Sekwaną w pobliżu pól Elizejskich), większość z nich znajdowała się wiec na peryferiach miast oraz przy ważniejszych drogach prowadzących do ów miast. Dość często powstawały w miejscach wałów czy fortyfikacji ziemnych. Przykładami takich promenad są m.in.: Poitiers(1751) oraz w Nancy(1766- Stanisław Leszczyński).
Podobnie jak promenady uliczne, również niektóre place miejskie były kształtowane z udziałem komponowanych zadrzewień. Wprowadzenie motywu roślinnego przyczyniło się do wzbogacenia i urozmaicenia układów placów oraz do stworzenia korzystniejszych warunków do przechadzek i wypoczynku. Niektóre place miejskie przypominały rozwiązania placów ogrodowych. Przykładem jest założony w 1755 roku Plac Zgody w Paryżu.
Ogrody miejskie nowo zakładane.
Nowo zakładane ogrody miejskie były przeznaczone od początku na użytek publiczny. Pod względem formy zazwyczaj nawiązują one do ogrodów pałacowych, z tym jednak, że ośrodkiem układu jest zazwyczaj główne wnętrze ogrodowe z obszernym parterem haftowym. Jeden z najpiękniejszych przykładów tego typu ogrodów jest ogród miejski w Bordeaux we Francji założony w 1755 roku.
Ogrody botaniczne
Ogród botaniczny stanowi odmianę ogrodu publicznego otwartego, ale o specjalnym programie.
Przykładem takiego założenia grodowego jest królewski ogród botaniczny w Paryżu. Całość założenia poświęcona była wszystkim naukom przyrodniczym. Bogate kolekcje roślin i zwierząt, wspaniałe aleje spacerowe z miejscami przeznaczonymi na odpoczynek, labirynt, belweder, boskiety, czyniły ogród atrakcyjnym.
Początkowo ogród zajmował powierzchnię około 8 ha, jednak w drugiej połowie XVIII wieku został powiększony do 16 ha, pod kierownictwem G. L. Buffona.
Ogród został ukształtowany ostatecznie na początku XIX wieku. Składał się z trzech zasadniczych części: centralnej, menażerii i pagórkowej.
Część centralną - ekspozycyjną, stanowił obszerny parter ogrodowy na osi głównej gmachu Muzeum Historii Naturalnej, zakończony od strony Sekwany okazałą bramą wejścia głównego do ogrodu. Był to zespół kwater, podzielonych regularnie na drobne rabaty Rośliny jakimi je obsadzano to rośliny lecznicze, drzewiaste, oraz zioła flory nizinnej. Menażeria znajdowała się na południowo- wschodniej części ogrodu. Mieściły się w niej wolnostojące pawilony z ciekawymi zwierzętami. W południowo- wschodniej części ogrodu ukształtowanego w dwa pagórki znajdował się labirynt i belweder. Podstawową roślinnością były drzewa iglaste i zimozielone. Ogród ten był zarazem skupiskiem licznych ciekawych odmian roślin i zwierząt, jak i miejscem dydaktycznym i wypoczynkowym co zwiększło jego atrakcyjność
WŁOCHY
We Włoszech ze względu na urozmaicone ukształtowanie terenu( górzysta północ, nieliczne równiny, niziny przybrzeżne) ogrody barokowe były bardziej złożone, wielotarasowe, posiadały dynamiczną formą architektoniczną, rzeźbiarską i wodną. W ogrodzie takim można było znaleźć tarasy, rampy, schody, balustrady, ławy, hermy. W powiązaniu z tymi formami głównym motywem zdobniczym byłą woda w dynamicznej postaci- kaskad, fontann, wodotrysków inaczej niż we francuskich ogrodach barokowych gdzie dominowały spokojne płaszczyzny basenów i kanałów. Cechą charakterystyczną było też zwiększenie powierzchni parku.
W ogrodach występowały takie formy barokowe takie jak: urządzenia wodne, formowany materiał roślinny, partery haftowe, rabatowe, gazonowe i wodne.
Ograniczono również liczbę kwater, akcentowano rozwinięcie i zaznaczenie osi perspektywistycznej, zwłaszcza osi głównej dzięki czemu układy były bardziej otwarte i powiązane z otaczającym krajobrazem wzgórz i dolin.
ISOLA BELLA
Doskonałym przykładem włoskiego ogrody barkowego, gdzie widoczna jest zasada powiązania widokowego ogrodu z krajobrazem otoczenia w jest Isola Bella. Jest to wyspa położona na jeziorze, której prawie cała powierzchnia zajmowana była przez rezydencje i otaczający ją ogród.
Całość to kompleks pałacowy z przystanią oraz ogród.
Założenie ogrodowe było ukształtowane aż na 10 tarasach skalnych w dwóch zespołach. Pierwszy z nich to górna część ogrodu, która obejmowała 5 tarasów z budowlą groty, umiejscowionej od strony pałacu oraz z dwoma pawilonami w narożnikach od strony jeziora. Taras najwyżej położony odgrywał rolę tarasu widokowego na jezioro i góry. Pozostałe cztery tarasy, które schodziły aż do wody pokryte były parterami kwiatowymi, z uzupełniającą roślinnością drzewiastą oraz szpalerami cytryn pod murami tarasów, ozdobione rzeźbami.
NIEMCY
W Niemczech barokowe założenia zaczęto zakładać dopiero po wojnie trzydziestoletniej, czyli w drugiej połowie XVII w.. Przebudowywano dawne siedziby oraz ogrody a także zaczęły powstawać nowe założenia reprezentacyjne z okazałymi ogrodami. Na północy i zachodzie jeżeli chodzi o ogrody dominowały wpływy francuskie, pomimo że w innych dziedzinach sztuki przeważający wpływ miały Włochy. Artystom włoskim powierzano budowę pałaców, natomiast francuskim- ogrodów.
HERRENHAUSEN
Jednym z przykładów niemieckiego ogrodu barokowego jest ogród książąt hanowerskich w Herrenhausen pochodzący z drugiej połowy XVII w., którego twórcą jest Charbonnier. Ogród ma charakter osiowy i ściśle symetryczny z parterem kwiatowym przed pałacem i z fontanną w środku, a także z ośmioma kwadratowymi basenami po bokach i zespołem średniej wysokości gabinetów ogrodowych. Boskiety stanowią cztery kwatery równej wielkości, które przecinają się gwieździście drogami z fontannami w środku. Akcentem na osi głównej, w środku boskietu jest basen z fontanną, a elementem kończącym oś- okrągły plac. Całość ujmuje obrzeżna aleja z dwoma altanami w narożach oraz kanał wodny. Z boku parteru kwiatowego znajduje się teatr ogrodowy, który stanowi odstępstwo od symetrii w całości założenia. Tuż przy pałacu a po przeciwnej stronie ogrodu znajdowała się oranżeria.
SANSSOUCI
Bardzo ważnym przykładem niemieckiego ogrodu barokowego jest ogród koło rezydencji Fryderyka Wielkiego- Sanssouci w Poczdamie. Rezydencja w stylu rokoko zbudowana została w latach 1745- 1747 przez Georga Knobelsdorffa. Nazwa założenia pochodzi od francuskiego zwrotu sans souci co oznacza bez trosk i miało obrazować życie króla Fryderyka Wielkiego. (slajd 10)
Rokoko- styl w sztukach plastycznych rozwijający się w okresie ok. 1720-1790, wieńczący epokę baroku, a jednocześnie zajmujący wobec niej pozycję antagonistyczną. Zapoczątkowany we Francji, stanowił swoistą reakcję na sztywny monumentalizm i oficjalny charakter sztuki skłaniając się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.
Zaczątkiem parku były ogrody tarasowe na południowych stokach wzniesienia Bornstedt, które porastały dęby, jednak musiały one zostać ścięte by dostarczyć drewna do umocnienia terenów bagiennych przeznaczonych pod rozbudowę Poczdamu. Teren po wycince został zagospodarowany pod ogrody w stylu francuskim. Stok podzielono na sześć szerokich tarasów, by jak najlepiej wykorzystać dobre nasłonecznienie, które opadały do wielkiego parteru kwiatowego, ozdobionego 5 fontannami. Tarasy pełniły podwójną rolę- użytkową jako winnice i kompozycyjną. Miały też nieco odmienny kształt, gdyż w środkowej części miały paraboliczne wgłębienia. Najbardziej znaną i też najładniejszą panoramę pałacu można podziwiać sprzed otoczonej rokokowymi posągami Wielkiej Fontanny, tryskającej przy głównej alei parkowej przebiegającej u podnóża pałacowego wzgórza. Po bokach całości były zwarte pasma pięciorzędowych zadrzewień oraz ciągi schodów i ramp, natomiast zakończenie parteru kwiatowego i osi głównej stanowił obszerny basen wodny.(slajd 18-19) Ogród został powiększony- po stronie wschodniej pałacu, w połowie wysokości wzgórza została wybudowana cieplarnia, a później na jej miejscu po prawej stronie od Małej Fontanny- Galeria Obrazów(Bildergalerie (1755-1764)). We wnętrzu można podziwiać przede wszystkim barokowe obrazy malarzy francuskich, włoskich i holenderskich (oryginały i kopie). Są wśród nich dzieła takich sław, jak Rubens, van Dyck i Caravaggio.
Galeria ma formę parterowego, podłużnego pawilonu, którego środkową część przykrywa kopuła. Pomiędzy oknami znajduje się osiemnaście marmurowych rzeźby symbolizujących sztuki piękne oraz dyscypliny naukowe, wykonanych przez Johanna Gottlieba Heymüllera oraz Johanna Petera Benckera. Obydwa skrzydła pałacowe zajmują galerie. Pomieszczenia wyróżniają się rokokowym wystrojem wnętrz, zdominowanym przez liczne złocenia i ornamenty. Bogato zdobione sufity są lekko wypukłe, co sprawia, że sale wydają się bardziej przestronne. Podłogi wyłożone są białym i żółtym marmurem włoskim. Pod samym wzgórzem powstała Grota Neptuna (1751-1754 ) w stylu rokoko, zaprojektowana przez Goerga Wenzeslausa von Knobelsdorffa na zlecenie króla Prus Fryderyka II Wielkiego. Była ona częścią wodotrysków (fontann, kaskad i kanałów). Na szczycie groty znajduje się figura rzymskiego boga wód, chmur i deszczu - Neptuna, dłuta J. P. Benckerta (1760-61). Wnętrze groty wyłożone jest muszlami - należały do jednych z głównych elementów dekoracyjnych doby rokoko. Symetrycznie po stronie zachodniej wybudowano oranżerię (1747r.)- budowlę z siedmioma pomieszczeniami o ogromnych oknach przystosowaną do przechowywania ciepłolubnych, doniczkowych roślin z tarasów pałacu Sanssouci w okresie zimowym, w latach 1771-75 przebudowano ją na Nowe Komnaty (Neue Kammern)- pawilon gościnny. Zewnętrzna bryła budowli prawie nie została zmieniona, zainstalowano jedynie kopułę nad środkową częścią pałacu, znaczących zmian dokonano wewnątrz budynku- w skrzydle wschodnim urządzono trzy sale: Galerię Niebieską (niem. Blaue Galerie), Galerię Owidiusza (niem. Ovidgalerie) oraz Salę Jaspisową (niem. Jaspissaal), a w skrzydle zachodnim: cztery sypialnie gościnne oraz trzy salony: Salon Zielony (niem. Grünes Lackkabinett), Wielki Gabinet z Intarsjami (niem. Großes Intersienkabinett) i Mały Gabinet z Intarsjami (niem. Kleines Intersienkabinett). Galeria Owidiusza i Sala Jaspisowa spełniały funkcje bawialni. W miejscu oranżerii powstała również grota z rzeźbą Tedydy.
Na terenie parku znajduje się również rokokowy Pawilon chiński (Chinesisches Haus) w stylu chinoiserie. Został on wybudowany w latach 1755-64,a jego architektura łączy elementy pruskiego rokoko z formami wschodnioazjatyckimi.
Był on nie tylko elementem dekoracyjnym, lecz służył również jako miejsce spotkań towarzyskich. By ułatwić organizację uroczystości, Fryderyk II zlecił wybudowanie chińskiej kuchni w pobliżu pawilonu. Budynek kuchni został przebudowany w 1789. Niemniej jednak w dalszym ciągu ma cechy architektury wschodnioazjatyckiej( okna sześciokątne).
Pawilon został wzniesiony na planie trójlistnej koniczyny. Pośrodku budowli znajduje się okrągła sala, z którą sąsiadują w regularnych odstępach trzy gabinety. Pomiędzy gabinetami znajdują się zadaszone werandy. Całość, na podobieństwo namiotu, przykrywa pofalowany miedziany dach, podtrzymywany przez cztery pozłacane kolumny z piaskowca , wystylizowane na drzewa palmowe. Kolumny wykonał szwajcarski rzeźbiarz Johann Melchior Kambly, który od 1745 pracował na zlecenie Fryderyka II na terenie Sanssouci. U podstaw kolumn znajdują się pozłacane figury z piaskowca. Modelami rzeźbiarzy byli lokalni mieszkańcy, dlatego też postaci ucztujących i muzykujących Chińczyków otrzymały rysy europejskie. Dach wieńczy tambur, na którym umieszczono pozłacaną figurę Chińczyka trzymającego rozłożoną parasolkę.
Innym obiektem na terenie parku jest Świątynia Przyjaźni wybudowana w latach 1768-70 przez Karla von Gotarda, mająca stanowić miejsce pamięci siostry Fryderyka II Wielkiego- Wilhelminy. Ma ona formę rotundy przykrytej kopułą podtrzymywana przez 8 kolumn korynckich. Pośrodku świątyni znajduje się figura naturalnej wielkości, przedstawiająca Wilhelminę. W 1763 roku, po zachodniej stronie parku niedaleko Świątyni Przyjaźni zaczęto budowę- Nowego Pałacu, który służył jako dom gościnny, a później pełnił funkcję rezydencji cesarskiej. Park przypałacowy obecnie utrzymany jest w duchu praku angielskiego, nie jest niegdyś w stylu barokowym. Również w zachodniej części parku, na wzgórzu Klausberg powstał belweder, został on zniszczony w czasie II wojny światowej a później odbudowany w 2002roku.
Belweder ma formę dwupiętrowej rotundy. Dolna część budowli opiera się na dwudziestu kolumnach porządku jońskiego, które podtrzymują następne piętro otoczone dwudziestoma kolumnami korynckimi. Po stronie wschodniej i zachodniej znajdują się portyki. Trzecia kolumnada, złożona z figur z piaskowca przedstawiających postaci boskie, opasuje górną część budowli pod kopułą.
POLSKA
Barokowe ogrody w Polsce powstawały w myśl tendencji panujących w sztuce europejskiej. Od drugiej połowy XVII wieku, podobnie jak w innych krajach, uwydatnił się wpływ ogrodów francuskich. Największy rozwój i różnorodność rozwiązań cechuje ogrody pałacowe rezydencji królewskich, magnackich i kościelnych. Występują tu trzy główne okresy rozwojowe: wstępny - obejmujący ogrody wczesnego baroku w pierwszej połowie XVII wieku; dojrzewania barokowej formy przestrzennej - obejmujący ogrody drugiej połowy XVII wieku; rozwiniętych układów - obejmujących barokowe założenia ogrodowe XVIII wieku.
WILANÓW
Park Wilanowski stanowi integralną część założenia pałacowo-ogrodowego w Wilanowie. O wyborze miejsca na rezydencję królewską zadecydowały jego naturalne walory przyrodnicze. Tarasowy układ terenu oraz obecność zbiorników wodnych , odpowiadały wymogom kształtowania barokowych założeń ogrodowych, pozwalały bowiem na uzyskanie ciekawych perspektyw widokowych i powiązanie ogrodu z otaczającym go krajobrazem.
Na przestrzeni wieków ogrody królewskie ulegały przekształceniom, gdyż kolejni właściciele Wilanowa powiększali ich obszar i wprowadzali zmiany zgodnie ze swoimi gustami i panującą modą. Obecny wygląd parku zawdzięczamy rekonstrukcji wykonanej według projektu profesora Gerarda Ciołka w latach 50-tych XX w. Na terenie 45-hektarowego Parku Wilanowskiego wyróżnić można ogrody w różnych stylach: dwupoziomowy ogród barokowy, neorenesansowy ogródek różany, angielski ogród krajobrazowy oraz park krajobrazowy angielsko-chiński.
Ogród barokowy to najstarsza część parku wilanowskiego. Został skomponowany na wspólnej osi z pałacem, na dwóch tarasach: zalewowym i nadzalewowym Wisły. Taras górny został ukształtowany jako parter ogrodowy otaczający z trzech stron zespół pałacowy. Zgodnie z zasadami sztuki barokowej, odnosi się do układu wnętrz pałacowych. Sypialnie i antykamery królewskie odwzorowują pary parterów kwiatowych, a narożne gabinety to symetryczne, trójkątne kwietniki. Drewniane altany w narożnikach tarasu, istniejące w czasach króla Jana III Sobieskiego, były odniesieniem do wież pałacowych, a część centralną pałacu - Wielką Sień, odwzorowywał prostokątny gazon z fontanną. Kwatery ogrodowe na obu tarasach zawierają parterowe kompozycje kwietno-ziołowe w bukszpanowych i żwirowych obrysach. Partery są ozdobione geometrycznymi ornamentami. Wnętrza kół, palmet, lilii burbońskich i inne formy, są wypełniane kwiatami sezonowymi, w większości charakterystycznymi dla epoki baroku. Ogród zdobią więc tulipany, narcyzy, heliotropy, kalceolaria, aksamitki, złocienie maruna, begonie, lawenda, santolina, pelargonie, żeniszki, dalie, szałwie i inne kwiaty. Ogród barokowy cechuje bogata kolorystyka, najważniejsze i dominujące kolory to: czerwony, żółty, różowy uzupełniane przez biały, pomarańczowy i niebieski. W ogrodzie Sobieskiego naczelne miejsce zajmowały róża i lilia symbolizujące szczęśliwość, piwonia kwiat królewski symbolizujący bogactwo, zdrowie i radość oraz tulipany, lawenda i rozmaryn które wyrażały wspaniałość, cnoty i dobro. Z rozmarynu i innych kwiatów były skomponowane inicjały króla Jana III.
Na dolny taras prowadzą umieszczone na osi pałacu dwubiegowe schody, pod którymi znajduje się grota, nazwana Grotą Sobieskiego. W początkowym okresie istnienia dolnego ogrodu barokowego znajdowały się tu dwie symetryczne sadzawki, które zostały zasypane w 1686 roku. Na ich miejscu powstały partery kwiatowe powiązane z parterami górnego tarasu.
W XVIII wieku rozbudowano ogród w Wilanowie. Został on powiększony od północy w związku z budową dużej oranżerii, od południa o nowy zespół boskietów z gabinetami, a od zachodu - o zespół trójprmienistych alej dojazdowych do pałacu. Bogato zostały wyposażone partery ogrodowe na górnym oraz na dolnym tarasie, gdzie dawniej były sadzawki. Pokrywały je ornamenty haftowe, rabaty były osadzone piramidalnymi cisami, a w narożnikach parterów i na skrzyżowaniach dróg stały rzeźby figuralne i wazy. Dużą ozdobą były fontanny, a także liczne donicowe drzewka takie jak: pomarańcze, cytryny i granaty.
Na uwagę zasługuje cenny, zachowany dotychczas zespół rzeźb, stanowiący dekorację muru oporowego i zejścia na osi głównej z tarasu górnego na dolny. Nowe elementy i przyległe tereny połączono z istniejącym już układem w jednolitą całość przestrzenną.
NIEBORÓW
Ogród w Nieborowie założony został w ostatniej dekadzie XVII wieku dla kardynała Michała Radziejowskiego. Wyróżnia się on silnym zaakcentowaniem osi głównej przez szeroką aleję oraz odmiennymi proporcjami poszczególnych elementów: parter zajmuje ok. ¼ powierzchni, gabinety tyle samo, a ostatnia część- zajęta przez sad zamknięty wysokim szpalerem- drugą połowę. Całość otaczały bindaże z kolistymi altanami ze strzyżonych drzew w narożach ogrodu.
Ogród w Nieborowie został rozbudowany ok. 1736 r. przez Szymona Bogumiła Zuga. Dominują w nim rodzime gatunki drzew, ale najbardziej okazałe są dwa platany posadzone ok. roku 1770. Zgodnie z założeniami francuskiej szkoły ogrodowej Le Notre'a, które upowszechniły się na ziemiach polskich w latach 1720-1760, ogród nieborowski posiada położone przed południową elewacją pałacu partery kwiatowe i niskie labirynty bukszpanowe oraz szeroką aleję lipową z trawnikiem dywanowym wytyczoną na osi założenia pałacowego, otoczoną symetrycznie rozplanowanymi po obu jej bokach gabinetami i boskietami, uformowanymi ze strzyżonych szpalerów grabowo-lipowych.
Od strony zachodniej ogród opiera sie o wielki kanał zaprojektowany w kształcie węgielnicy. Za kanałem znajduje się park krajobrazowy, zaś po stronie wschodniej ogrodu zabudowania gospodarcze: oranżerie, stajnia, wozownia oraz domki oficjalistów dworskich. Po stronie północnej pałacu, w okolicy dziedzińca dojazdowego położony jest Pawilon Myśliwski, mieszczący dzisiaj pokoje gościnne, zaś bliżej bramy budynek Manufaktury, wzniesiony przez Szymona Bogumiła Zuga, w którym znajduje się obecnie pracownia ceramiki artystycznej i biura administracji muzeum.
ROGALIN
Budowa monumentalnej rezydencji, rozpoczęta w 1768 r., nie trwała długo. Już w 1774 r. pałac był zamieszkały. W 1776 r. powstały budynki stajni i powozowni, rok później korzystano z kaplicy w skrzydle południowym. Regularne założenie pałacowo-ogrodowe w Rogalinie realizowało barokowy typ rezydencji. Pałac składa się z głównego budynku i połączonych z nim ćwierćkolistymi skrzydłami galeriowymi dwóch oficyn bocznych. Przestrzeń zawartego miedzy nimi brukowanego dziedzińca, który pełnił funkcję paradnego podjazdu, zamykało ogrodzenie z bogato dekorowaną bramą na osi. Autorstwo projektu rogalińskiej rezydencji przypisuje się nieznanemu twórcy z kręgu saskich architektów, działających w Warszawie lat sześćdziesiątych XVIII
Do pałacu przylega , ukształtowany w XVIII wieku, regularny ogród w typie francuskim, stanowiący kompozycyjne dopełnienie późnobarokowego założenia . Jest on przykładem ogrodu wielodzielnego. Parter , ze strzyżonymi stożkowo tujami, ujęty jest szpalerami lip kształtowanych początkowo w kule. Ogród zamyka kopiec zwany - Parnasem, z którego rozciągał się niegdyś, zasłonięty obecnie, przez wysokie drzewa, widok na nadwarciańskie łąki .Ramy ogrodu wytyczają strzyżone szpalery grabowe, wewnątrz których , na wysokości Parnasu, znajdują się owalne gabinety.
PODSUMOWANIE
FRANCJA |
Włoskie ogrody barokowe |
Niemieckie ogrody barokowe |
Polskie ogrody barokowe |
|
powiązanie widokowe ogrodu z krajobrazem otoczenia |
zazwyczaj brak powiązania z otaczającym krajobrazem |
Podział ze wzg. na okres powstania:
|
|
woda w dynamicznej postaci- kaskady, wodotryski, fontanny
|
woda jako spokojna płaszczyzna basenów, kanałów
|
|
|
ograniczenie liczby kwater |
duża liczba kwater |
|
|
charakter osiowy, rozwinięcie i zaakcentowanie osi głównej założenia
|
charakter osiowy |
|
|
|
|
Wpływ rozwiązań Le Notre'a |
|
ogrody złożone, wielotarasowe |
|
Osiowość założeń |
|
zwiększenie powierzchni parku w porównaniu do francuskich |
|
|
|
|
|
Często stosowano tarasy |
Duży wpływ ogrodów francuskich
|
|||
Przykłady: ogród przy pałacu w Wilanowie, Nieborowie, Rogalinie |
LITERATURA
L. Majdecki, „Historia ogrodów. Tom 1”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
L.Majdecki, „Historia ogrodów”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978
http://rogalin.eu/
http://wilanow-palac.pl/
http://www.nieborow.art.pl/
http://www.orangerie-shop.de
http://pl.wikipedia.org/wiki/Park_Sanssouci