Wyższa Szkoła Menadżerska w Warszawie
Wydział Pedagogiki
PRZECIWDZIAŁANIE WYPALENIU ZAWODOWEMU
Krystyna Faryno
Praca pod kierunkiem prof. D. Gielarowskiej
SPIS TRESCI
( wykaz rozdziałów)
1.Założenia metodologiczne
2.Diagnoza wypalenia zawodowego
3.Przeciwdziałanie
4.Ankieta
5.Wnioski z badań ankietowych
6.podsumowanie
7.Załączniki
8.Bibligrafia
ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE
Tematem mojej pracy jest poszukiwanie czynników i sytuacji , które
będą sprzyjać przeciwstawianiu się wypaleniu zawodowemu , oraz w jakich zjawiskach społecznych znajdę energię by osoba wypalona zawodowo mogła wrócić do humanitas , by mogła
odnaleźć u siebie na nowo życiodajne siły i by mogła wszystkimi zmysłami stać się pełnowartościową jednostką społeczną.
We współczesnym świecie zauważyłam nowe dynamiczne zjawisko jakim jest zakładanie małych własnych firm czyli działalności gospodarczej na własne nazwisko .
Pojawiło się ono po roku 1980 , kiedy jednym z czynników zmniejszenia bezrobocia i wyjścia z kryzysu było ustawowe pozwolenie na zakładanie prywatnych przedsiębiorstw.
Zatem do wielu popularnych zawodów takich jak nauczyciele , lekarze , pielęgniarki , policjanci , dołączył kierunek samodzielnych księgowych , doradców podatkowych oraz drobnych przedsiębiorców usługowych.
Klasyczna sytuacja problemowa wystąpiła w dążeniu do zdobywania jak największych przychodów, w kultywowaniu mody na osiąganie jak najwyższych sukcesów , w ogromnym zbiurokratyzowaniu gospodarki aż po zniewolenie przepisami i nie możności wywiązania się z nich , gdyż człowiek ma określoną formę fizyczną i psychiczną oraz określoną technikę do dyspozycji - która zawodzi pod wpływem wielu czynników .
Nastąpiło brutalne niszczenie człowieka poprzez nieprzestrzeganie godzin pracy , nie wypłacanie na czas wynagrodzeń , osłabianie odporności psychicznej , wymaganie maksymalnego przestrzegania przepisów bez możliwości odwołań .
Wobec przedstawionej wyżej sytuacji i sformułowanego na wstępie celu badań
Główne pytanie brzmi:
JAK ZAPOBIEGAĆ i PRZECIWDZIAłAĆ WYPALENIEU ZAWODOWEMU ?
Tak sformułowane pytanie ma charakter bardzo ogólny,
należy zatem rozszerzyć je o pytania szczegółowe
1. Jaka jest diagnoza wypalenia zawodowego ?
2. Czym charakteryzują się objawy wypalenia zawodowego?
3. Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?
Pojęcie wychowanie oraz cały proces wychowawczy wywodzi się ze starożytnej Grecji. Cele metody treści określa nauka zwana Pedagogiką
Jako początek myśli obrano działalność Sofistów, grupę nauczycieli których doradcą i przewodnikiem duchowym był filozof Protagoras
Wśród wielu kierunków wychowania jakie podaje literatura ja wyróżniłam wychowanie umysłowe , moralne , estetyczne oraz fizyczne kierując się starym powiedzeniem „ w zdrowym ciele zdrowy duch „ jako , że sił wyrywających z marazmu wypalenia mam poszukiwać we wszelkich płaszczyznach działalności człowieka.
W procesie wychowania , toczącym się przez wieki są różne dziedziny
wychowania , które są wyznaczane przez stan rozwoju społecznego .
Jednym z zadań wychowania jest wychowanie do kultury pracy.
Kultura pracy jest specyficzną indywidualną i niepowtarzalną właściwością człowieka wyrażającą jego wielorakie odniesienia do pracy zawodowej.
Kultura pracy łączy ze sobą dyspozycje osobowościowe człowieka i jego kompetencje zawodowe .
Praca jest to konieczna działalność człowieka , wypływająca z poczucia obowiązku ,
połączona z trudem i radością , przynosząca spełnienie celu , rozwój wewnętrzny i zaspokojenie bytu materialnego
O wartości pracy decyduje środowisko pracy , otoczenie , odbiorca pracy , prestiż pracy , kariera , pogłębianie wiedzy oraz świadomość na ile służy innym . Z tymi czynnikami łączy się prestiż pracy a także rodzaj odpowiedzialności za skutki i efekty pracy
DIAGNOZA WYPALENIA ZAWODOWEGO 1.
Definicje i symptomy 1.1
Przyczyny 1.2.
Skutki 1.3.
Zjawisko wypalenia zawodowego wiąże się z dużym natężeniem stresu .
Stres wg słownika języka polskiego to: …”stan mobilizacji sił organizmu
będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne (stresory) mogący doprowadzić do zaburzeń czynnościowych a nawet do schorzeń organicznych .”
Zastanowię się nad powtarzającymi się przyczynami stresu , który skutkuje wypaleniem zawodowym.
Amerykański psychiatra H.J.Frendenberger określił syndrom wypalenia jako swoisty zespół objawów . Dotyczy on osób pracujących w zawodach
o charakterze społecznym i usługowym zarazem.
W tym gronie są lekarze , pielęgniarki , pracownicy socjalni , nauczyciele
i inni . Christina Maslach zwraca uwagę na fakt nadmiernego eksploatowania sił w realizacji zadań wobec innych
…Syndrom wypalenia obejmuje takie reakcje , jak utrata troski o drugiego człowieka , obniżone morale , zmniejszona motywacja i chęć działania , przesadne dystansowanie się wobec problemów .
Wypalenie zawodowe przybiera dwa oblicza . Po pierwsze jest to rodzaj ogólnego stresu społeczno-kulturowego , przeżywanego jako ogólne rozczarowanie egzystencjalne . Po drugie , to rodzaj specyficznego stresu zawodowego , ściśle związanego z konkretnymi warunkami pracy , stałym zmaganiem się z odpowiedzialnością i zagrożeniem.(W.Tomal s.18)
Christina Maslach a za nią również Helena Sęk , stworzyły wielowymiarowy model zjawiska wypalenia . Ogólnie można powiedzieć
o rozczarowaniu egzystencjalnym . Wyróżniamy trzy poziomy zjawiska
- emocjonalne i psychofizyczne wyczerpanie ( objawia się bezsilnością ,
brakiem energii , osłabieniem , zmęczeniem , drażliwością, konfliktowością).
- depersonalizacja ( przedmiotowe traktowanie drugiego człowieka , cynizm ,
obojętność , rutyna.
- obniżona satysfakcja zawodowa , co prowadzi do postrzegania siebie jako
osoby nieefektywnej , niekompetentnej , z poczuciem braku osiągnięć
i sukcesów.
Charakterystyki przejawów wypalenia dokonał Gołębiewski , porządkując je w następującej kolejności:
- obniżenie poczucia satysfakcji w pracy
- wzrost napięcia w pracy
- spadek efektywności działania
- pogarszająca się samoocena
- zwiększona absencja
- symptomy pogarszającego się zdrowia fizycznego
- nasilanie się negatywnych odczuć , takich jak strach i depresja
- nasilanie się symptomów psychiatrycznych -z wyłączeniem psychoz
(Wioletta Tomal s.18 i 19)
Według J.Fengler s 86 Wypalenie jest rezultatem długotrwałego lub powtarzającego się obciążenia w wyniku długoletniej , długotrwałej intensywnej pracy dla innych ludzi a wyznacznikami wypalenia są :
wyczerpanie emocjonalne , depersonalizacja i ocena wydajności.
Mechanizm wypalenia zawodowego działa na zasadzie błędnego koła przyczyn i skutków .
Symptomy wypalenia są przyczyną i skutkiem , które przebiegają w trzech fazach
W pierwszej fazie występuje nadmierne i długotrwałe obciążenie pracą , którego człowiek nie jest w stanie pokonać poprzez zwykłą aktywność. Rezultatem jest zmęczenie , irytacja emocjonalne wyczerpanie .
W drugiej fazie pojawiają się negatywne , zdehumanizowane formy zachowania się wobec współpracowników - cynizm , apatia
i sztywność działania . Są one negatywną obroną przed stresem ,
przejawianą w formie emocjonalnego dystansowania się wobec
problemów zawodowych .
W trzeciej fazie zwanej „ wypaleniem terminalnym” występują już
trwałe zmiany w postawach i motywacji.
Kaslow i Schulman (1987) podpowiadają kilka sygnałów ostrzegawczych ,
które naświetlają zjawisko wypalenia i są czytelne dla osoby trudniącej się pomaganiem innym . Są to:
- niechęć towarzysząca wychodzeniu z pracy
- ciągłe skargi na odczuwalny brak chęci do pracy bądź przepracowanie
- poczucie izolacji od świata
- odbieranie życia jako ciężkiego i ponurego
- wzrastająca ilość negatywnych wzajemnych przeniesień w kontaktach
z klientami
- poirytowanie , negacja , drażliwość , brak cierpliwości w domu
- częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn
- myśli o ucieczce i samobójstwie .( W.Tomal s.19)
Rozległy zakres problemu nakazuje ograniczenie badań do dwóch
grup zawodowych ; doradczych usług księgowych i nauczycieli .
Specyfika wskazanych zawodów pozwoli znaleźć cechy odrębne i zarazem
wspólny mianownik dla omawianego zjawiska .
Różnice dotyczą wieku , wykształcenia , problematyki pomocowej itd.
Jednocześnie chcę wskazać wspólne cechy , symptomy wypalenia zawodowego dla wszystkich grup.
- grzeczność i idealizm
- przepracowanie
- coraz bardziej zmniejszająca się grzeczność
- poczucie winy z tego powodu
- coraz większy wysiłek, żeby być grzecznym i solidnym
- brak sukcesów
- bezradność , utrata nadziei
- wyczerpanie, awersja do klientów, apatia, stanowczy sprzeciw, złość
- wypalenie : oskarżanie siebie , ucieczka , cynizm , sarkazm , reakcje
psychosomatyczne , nieobecność w pracy , duże wydatki pieniężne ,
wypadki , sztywne trzymanie się przepisów w pracy , samobójstwo ,
r o m a n s e bez m i ł o ś c i , rozwód , nagła rezygnacja z pracy ,
upadek społeczny , niedotrzymywanie kroku itd. ( J.Fengler s.90
PRZYCZYNY WYPALENIA ZAWODOWEGO 1.2
Można ustalić szereg czynników przyczyniających się do wypalenia .
(J.Fengler s.102) Autor przedstawia cechy najbardziej dominujące.
W badaniach z 1980 r Thompson dla zawodu wychowawcy wskazuje
jako cechę -brak wsparcia ze strony przyjaciół , kolegów i instytucji.
W badaniach z 1985 r Brenner i inni , wskazują uczniów jako czynniki
stresogenne w pierwszej połowie roku szkolnego.
Person-Hubeny w 1985 r wymienia konflikt ról, dwoistość ról obciążenia osobiste . W 1986 r Fimian i in. w badaniu dla nauczycieli szkół specjalnych
jako cechy ustalają brak uznania , małe wynagrodzenie , zbyt dużo pracy ,
problemy z dyscypliną , problemy z własną motywacją , strach i wyczerpanie.
W 1987 już nauczyciele w badaniu dla Russem i in. dodają wyobcowanie , brak wsparcia społecznego , niskie zadowolenie z pracy.
Obok tych tradycyjnych problemów , pojawiły się problemy natury personalnej. Rola nauczyciela jest niejednoznaczna . Nauczyciel jest zarazem
wychowawcą - opiekunem i osobą dyscyplinującą . Często rywalizacja pomiędzy nauczycielami różnych przedmiotów była powodem niewłaściwych relacji interpersonalnych . Inną sytuacją problemową było skromne wynagrodzenie zmuszające wielu nauczycieli do poszukiwania dodatkowych źródeł zarobkowania , co w konsekwencji doprowadziło do przeciążenia i braku czasu na regenerację sił. Zmiana wymagań związana
z koniecznością posiadania wyższego wykształcenia zmusiła rzesze nauczycieli do podjęcia wysiłku związanego z jego uzupełnieniem .
Trudne warunki pracy takie jak praca wielozmianowa , liczne klasy , brak funduszy na zakup podstawowych pomocy , utrudniały efektywną pracę .
Wszystkie te uwarunkowania sprawiły że , praca nauczyciela stała się sytuacją wzmożonego długotrwałego stresu , wyraźnie sprzyjając wystąpieniu syndromu wypalenia . ( V. Tomal s.20)
Organizm nie jest głuchy na takie obciążenia , odpłaca się objawami fizjologicznymi takimi jak : zaburzenia trawienia , pojawia się lęk , uczucie wściekłości , pobudliwość , wesołość lub trema .
Wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny przez korę nadnerczy do układu krążenia skutkuje podwyższoną uwagą i szybkością reakcji.
Wydzielanie glukozy do mięśni i mózgu przez wątrobę powoduje uczucie podniecenia i napięcia . W sytuacjach ostrego stresu , reakcje przebiegają według identycznego schematu , błędnego koła , przyczyny i skutku (R.Kretschman s.25)
Kolejną przyczyną wypalenia jest agresja.
Ogromne źródło obciążenia mają osoby narażone na wypalenie zawodowe
w postaci swoich klientów . Dotyczy to właśnie osób świadczących usługi
i będących do dyspozycji klienta.
( tutaj będę wstawiać ze str 57 Fengler , cechy klientów , jest ich ok. 10)
Rozważę aspekty prawne problemu a tym samym rozpocznę etap w kierunku zapobiegania .
Według prawa nauczyciel jest funkcjonariuszem publicznym ,
chronionym przez Kartę Nauczyciela.
Znieważenie funkcjonariusza publicznego to zniewaga , pomówienie ,
Poniżenie.
Znieważenie ma miejsce gdy: jest aktywnie okazywany brak szacunku
gdy jest publiczne , gdy osoba znieważana ( nauczyciel ) jest odbiorcą bezpośrednim znieważającej treści .
( dopisać naruszenie nietykalności i zniewazenie
Rozdział II
ZAPOBIEGANIE 2
3