Callois „Żywioł i ład”
1. Definicja gry i zabawy
· Huizing „Homo ludens” - analiza podstawowych cech gier i zabaw i ukazanie ich znaczenia dla rozwoju kultury
o Płodny wpływ jaki wywiera na kulturę duch ludyczny
o Def: zabawa - czynność swobodna, która odczuwa się jako „nie tak pomyślana” i pozostającą poza zwykłym życiem, a która mimo to może całkowicie zaabsorbować grającego; czynnością, z którą nie łączy się żaden interes materialny, która dokonuje się w obrębie własnego określonego czasu i przestrzeni
Komentarz:
§ Tajemniczość gry i zabawy nie może być elementem jej definicji
§ W pewnych swoich formach gra jest wysoce dochodowa => przemieszczenie własności, choć nie dochodzi do wytworzenia dóbr (tym różni się od pracy i sztuki)
· Def. Valery'ego - z zabawą mamy do czynienia wówczas, gdy znudzenie zładzie kres temu, co zapoczątkowała ochota
· Zabawa:
o Uczestnicy muszą dysponować pełną swobodą odejścia
o Wyodrębniony obszar gry - czas i miejsce
o Dziedziną gry jest świat zastrzeżony, zamknięty, pozostający pod ochroną
o Obecność specyficznych reguł - gry nie psuje oszust, ale ten, który ujawnia nonsensowność zasad
o Gra nie ma sensu poza samą sobą
o Działanie całkowicie dobrowolne
o Zawiera element niepewności - do końca nikt nie wie jaki będzie wynik
o Gry zakładające swobodną improwizację - gra się jakąś role
o Poczucie nierzeczywistości przyjętego zachowania
o Gry i zabawy albo ujęte w reguły albo fikcyjne (nie może się łączyć)
· Zdefiniowanie gry i zabawy jako pewnych czynności:
1. dobrowolne
2. wyodrębnione (czasowo-przestrzennie)
3. zawierające element niepewności (nieznajomość wyniku)
4. bezproduktywne (bez wytwarzania dóbr) [u Hunzingi - bezinteresowność)
5. ujęte w normy
6. fikcyjne (wtórna rzeczywistość) prawie zawsze się wykluczają
2. Klasyfikacja gier i zabaw
· gra hazardowa (czekanie na wyrok losu) ó gry polegające na współzawodnictwie (wysiłek aby wygrać)
· podział na 4 zasadnicze rubryki:
1. agon - piłka nożna, szachy
· charakter zawodów
· współzawodnictwo skoncentrowane na jednej cesze np. siła, pamięć
· przeciwnicy początkowo dysponują ta sama ilością i jakością pewnych elementów (szachy)
· zakłada napiętą uwagę, odpowiedni trening, max wysiłek i wole walki, wymaga zdyscyplinowania i wytrwałości
· odwołuje się wyłącznie do osobistych walorów i ma na celu ich ujawnienie
· duch agon w pojedynkach, turniejach rycerskich
· odwołuje się do odpowiedzialność osobistej
· występuje też agon zwierząt
2. alea - loteria
· decyzje nie zależą od gracza
· chodzi o zwycięstwo nad losem
· ujawnia kogo los darzy łaską
· nie ceni trudu, cierpliwości, zręczności, kwalifikacji; eliminuje walory zawodowe
· totalne powodzenie ó totalne niepowodzenie
· zawodnik liczy na jakąś wskazówkę, na wszystko, tylko nie na siebie
· likwiduje przewagę jednostek - wszyscy absolutnie równi wobec losu
!!! agon i alea wyrazają postawy przeciwstawne i poniekąd symetryczne, obie podlegają jednak temu samemu prawu - sztucznie wytwarzanie między graczami warunków absolutnej równości, jakiej rzeczywistość ludziom odmawia.
Stanowią próbę zastąpienia nieładu właściwego życiu potocznemu sytuacjami doskonałymi
Agon i alea to sposoby postrzegania świata -aktywność ó pasywność
3. mimikra - granie pirata
· czasowe przyjęcie iluzji
· człowiek staje się postacią wyimaginowaną i zachowuje się stosownie do tego
· naśladownictwo w formie „zarażania się”
· naśladowanie i przebieranie się
· przedstawienia teatralne i gra aktorska
· pokrewieństwo z agonem - konkurs na najładniejsze przebranie
· nie występuje podporządkowanie się regułom
· jedyna reguła - nieustanna inwencja
4. ilinx - ruch obrotowy (aby wywołać stan oszołomienia)
· próba chwilowego unicestwienia stabilności odbioru i narzucenie świadomości swego rodzaju rozkosznej paniki
· osiągnięcie spazmu, transu, upojenia
· meksykańscy derwisze, meksykańscy voladores
· oszołomienie tego typu często idzie w parze z tłumionymi zazwyczaj zamiłowaniem do nieładu i niszczenia
· paida (zabawa) - rozrywka, improwizacja, bez regułó ludus (gra) - podporządkowanie się konwencjom [ to nie kategorie zabawy, ale sposoby bawienia się]
Od zamieszania do reguły
· gry i zabawy dają świadectwo wartościom intelektualnym i moralnym danej kultury, przyczyniając się ponadto do ich precyzowania i rozwijania
· gdy tylko pojawią się konwencje, techniki, przybory - wraz z nimi pojawiają się pierwsze wyodrębnione gry i zabawy i zaczynają oddzielając się drogi: agon, alea itd.
· Ludus - uzupełnienie i niejako „dokształcenie” typu paidia, która ujmuje w karby i wzbogaca. Dostarcza on sposobności do ćwiczeń i na ogół prowadzi do uzyskania pewnej określonej sprawności, mistrzostwa w posługiwaniu się jakimś przyborem.
· Różnica pomiędzy ludus i agon polega na tym, że w ludus grający dokonuje wysiłku i rozwija swój talent niezależnie od wyraźnego uczucia rywalizacji
· Kombinacja ludus i alea - w pasjansach, gdy zręczne manewrowanie kartami wpływa nieco na końcowy wynik
· Ludus i mimikra - pomniejszone modele samolotów / widowisko teatralne
· Paidia + alea = L (hałas i ruch + bierne wyczekiwanie na wyrok losu)
· Ludus + ilinx = L
· Związek ludus z moda
· Cywilizacja przemysłowa zrodziła pewną szczególną formę ludus - hobby
· Inne metamorfozy ludus:
o Wan (Chiny) - zajęcia na wpół machinalne, które pozwalają błąkąc się myślom
3. Społeczna rola gier i zabaw
· Przejawcie samotnej rozrywki w przyjemność związana ze współzawodnictwem (puszczanie latawców na Wschodzi - połączone z przecinaniem sznurków innych puszczających)
· Zabawa zręcznościową jako zjawisko kulturowe - czynnik nawiązania kontaktu i zbiorowej uciechy
· Różne kategorie gier i zabaw zakładają gromadę
· W pewnych okolicznościach gry i zabawy powołują do istnienia pewne stałe struktury => instytucje
o Sport dla agonu
o Kasyna, wyścigi, loterie - alea
o Opery, teatry, widowiska - mimikra
o Zabawy ludowe, hulanki, uciecha - ilinx
4. Wypaczenia, jakim podlegają gry i zabawy
· Gdy zaciera się granica dzieląca idealne reguły od wieloznacznych praw rządzących życiem powszednim
· Wypaczenia agon:
o Antagonizm nie miarkowany przez ducha gry
o Obsesyjna ambicja, odrzucająca fair play
o Zaprzestanie liczenia się z sędzią i sadem
· Wypaczenie alea:
o Gdy gracz przestaje liczyć na przypadek (=> pojawiają się przesady)
o „zamawianie losu” - horoskopy
· Wypaczenie mimikry:
o Gdy zaczyna się Wierzyc w realność granej postaci
o Alienacja - gdy nie było jasnego rozdziału pomiędzy feerią a rzeczywistością
Wszelkie wypaczenie gry przejawia się odrzuceniem niepewnych i wątpliwych konwencji, które zawsze wygodniej przekreślić, chociaż właśnie ugruntowanie ich znaczy postep kultury.
Zasady gier i zabaw odpowiadają w istocie potężnym instynktom (współzawodnictwo, polowanie na uśmiech losu, pozorowanie, oszołomienie)
Gra i zabawa chroni człowieka przed instynktami
5. socjologia, której punktem wyjścia byłaby zabawa
· Wiele gier i zabaw odpowiada zdeaktualizowanym wierzeniom
lub odtwarza „na niby” rytuały pozbawione już znaczenia SPRZECZNOŚĆ
· U Huizinga - kultura bierze początek z zabawy
· Duch zabawy ma istotne znaczenie dla kultury, ale zabawy i zabawki SA jego reliktami pozbawionymi większego znaczenia
o Maska - przedmiot sakralny, przekształcony w zabawkę
o Piłka nożna - walka dwóch fratrii o glob słoneczny
o Latawiec - dusza właściciela na Wschodzie
o Berek - zabieg wybierania zabawy odkupicielskiej
· Nie ma gry czy zabawy, w której specjaliści nie widzieliby ostatniego stadium upadku uroczystych, ważkich czynności, decydujących o pomyślności lub losie jednostek czy wspólnot (zbyt pochopne)
· Dzieci z reguły naśladują narzędzia, symbole i obrzędy życia religijnego, zachowania i gesty życia wojskowego
· Nie czynność poważną degraduje się w dziecinna zabawę, lecz, że równocześnie występują dwa różne poziomy - i tata strzela z łuku i syn strzela z łuku-zabawki
· Zabawa i życie potoczne współistnieją w czasie
· Gra i zabawa nieodłącznie towarzysza kulturze; czasem reguły gry przekształcają się w instytucje => zasady gry społecznej
· Pytanie o to co było pierwsze (zabawa czy kultura) wydaje się bezsensowne
· Rewolucja jako zmiana zasad gry
· KULTURA I ZABAWA UJAWNIAJĄ TAKIE SAME MECHANIZMY:
o Potrzeba samoutwierdzenia
o Upodobanie do rzucania wyzwań, do ustalania rekordów
o Oczekiwanie na łaskę losu, ściągnie jej
o Czerpanie przyjemności z budzenia lub odczuwania lęku
o Dążenie do symetrii lub przeciwnie - radość improwizowania
o Dążenie do wyjaśnienia tajemnicy, zagadki
o Zadowolenie wynikające z kombinowania
o Chęć zmierzenia się z innymi
o Ustalenie reguł i norm prawnych
o Oszołomienie i upojenie