PROCESY EMOCJONALNE
Na określenie przeżyć człowieka używa się w psychologii dwóch terminów: emocje i uczucia. W praktyce często są one stosowane zamiennie. Wyrażają stosunek podmiotu do ludzi, rzeczy zjawisk bądź do siebie samego, swojego organizmu, czy własnego działania. Istotną właściwością jest to, że posiadają funkcje motywacyjną, zwłaszcza emocje głębokie są silnym czynnikiem motywacyjnym, tj. skłaniającym do aktywnego działania.
Emocje pełnią trzy zasadnicze funkcje: orientacyjna (w otoczeniu), oceniająca, odzwierciedlającą stan jednostki.
EMOCJE - przeżycia proste, przebiegające często gwałtownie i krótko. Nazywane są też przeżyciami pierwotnymi, związanymi z zaspokajaniem potrzeb biologicznych; aktywizowane przez ośrodki podkorowe.
UCZUCIA - przeżycia bardziej trwałe, utrzymujące się przez dłuższy czas, związane z zaspokajaniem potrzeb wyższego rzędu (specyficznie ludzkich, psychicznych); aktywizowane przez korę mózgu. U. są jakby wyższym piętrem emocji i występują jako reakcja o zabarwieniu społecznym (miłość, u. patriotyczne, estetyczne, moralne i in.).
CECHY EMOCJI:
TREŚĆ - (radość, gniew, smutek, zazdrość, lęk, ...).
ZNAK - pozytywny, negatywny (dążenie, unikanie).
SIŁA (NATĘŻENIE) - silne emocje przebiegają ze znacznym odczynem wegetatywnym, powodują dezorganizację zachowania i in.
TRWAŁOŚĆ - okres utrzymywania się emocji
GŁĘBOKOŚĆ - wyraża motywacyjne funkcje emocji (emocje głębokie: miłość, zazdrość ... wywierają długotrwały wpływ i ukierunkowują działanie).
EKSPRESJA - zewnętrzny wyraz stanów emocjonalnych; przejawia się w mimice, gestach, oznakach fizjologicznych, werbalizowaniu ...).
PODZIAŁ EMOCJI:
ZE WZGLĘDU NA SIŁĘ I TRWAŁOŚC EMOCJI:
Nastroje - nieznaczne natężenie i stosunkowo długi czas trwania; często bezprzedmiotowe.
Wzruszenia - nagły początek, duże natężenie, krótki czas trwania; reakcje wegetatywne i w części przypadków utrata zdolności logicznego myślenia (gniew, strach, radość, rozpacz i in.)
Afekty (silne wzruszenie) - nagły początek, znaczne natężenie, bardzo krótki czas trwania, wyraźne objawy wegetatywne, często obniżona efektywność spostrzegania, logicznego myślenia, niepamięć. Istotne znaczenie w orzecznictwie sądowo psychologicznym.
ZE WZGLĘDU NA WPŁYW EMOCJI NA ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁANIA:
Steniczne - (sthenos-siła) - wzmagają zdolność człowieka do działania, tj. np. walki, obrony, ucieczki. Pojawiają się objawy fizjologiczne świadczące o wydzielaniu dużej ilości adrenaliny.
Asteniczne - obniżają zdolność człowieka do działania, dezorganizują, wręcz uniemożliwiają je (strach, lęk).
Strach - przeżywany jest przede wszystkim w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia, przed czymś konkretnym możliwym do nazwania.
Lęk - przeżywany jest wobec sytuacji ocenianych jako bolesne, groźne, przykre, ale, które dopiero mogą lub mają wystąpić. W części przypadków lęk w odróżnieniu od strachu nie łączy się z żadną uchwytną przyczyną (bezprzedmiotowy).
Lęk występuje u ludzi zdrowych, ale jest także objawem psychopatologicznym (np. nerwice, fobie, choroby psychiczne, depresje.
Fizjologiczne przejawy emocji.
Najczęściej dokonywane są pomiary następujących zjawisk fizjologicznych występujących w stanach emocjonalnych: przewodnictwo elektryczne skóry, temperatura powierzchni skóry, ciśnienie krwi, częstość skurczów serca szybkość i głębokość oddechu, wydzielanie śliny, perystaltyka przewodu pokarmowego, napięcie i drżenie mięśniowe, poziom glukozy we krwi.
Aparatem wykorzystywanym do rejestrowania zjawisk fizjologicznych jest np. wariograf (tzw. wykrywacz kłamstwa). Urządzenie rejestruje: zmiany oddechu, częstotliwość pulsu, ciśnienie krwi, przewodnictwo elektryczne skóry.
Fizjologia emocji
O związku emocji z objawami fizjologicznymi świadczą następujące stwierdzenia: z przerażenia odebrało mi mowę, ze strachu włosy stanęły mi dęba, serce waliło mi ze zdenerwowania itp. Człowiek pod wpływem silnych emocji doświadcza różnego rodzaju objawów wegetatywnych, np. przyspieszenia akcji serca, napięcia mięśni, nadmiernej potliwości itp. Celem tych wszystkich reakcji jest zmobilizowanie organizmu do działania. Za wszystkie te objawy odpowiedzialny jest autonomiczny układ nerwowy, automatycznie regulujący wiele procesów naszego organizmu. Układ ten składa się z dwóch „gałęzi” pozornie antagonistycznych, a w rzeczywistości wzajemnie się uzupełniających. Jest to część sympatyczna (współczulna) i parasympatyczna (przywspółczulna).
Układ sympatyczny (można w dużym uproszczeniu porównać do pedału gazu w samochodzie) zwłaszcza w sytuacjach zagrożenia wyzwala energię niezbędną do wyzwolenia reakcji. Człowiek, który odczuwa zagrożenie i reaguje na nie lękiem potrzebuje tej energii do walki lub ucieczki. W takiej sytuacji sympatyczny układ nerwowy odpowiedzialny jest za sterowanie wydzielaniem przez gruczoły nadnerczy hormonów (adrenaliny i noradrenaliny), które z kolei pobudzają narządy wewnętrzne do uwalniania cukru do krwi, powodują podniesienie ciśnienia krwi oraz zwiększają wydzielanie potu i śliny. Z kolei, aby organizm powrócił do równowagi włącza się układ parasympatyczny, który hamuje wydzielanie aktywujących hormonów. Układ ten bowiem (obrazowo porównany analogicznie do hamulca znajdującego się w pojeździe) wpływa na ponowną normalizację fizycznych procesów organizmu. Kiedy człowiek poradzi sobie z niebezpieczną sytuacją, jego serce bije wolniej, obniża się ciśnienie itd. Krew, która „odpłynęła” z głównych narządów pod wpływem oddziaływania układu sympatycznego, może teraz do nich wrócić. Układ ten pozwala na bardziej oszczędne wydatkowanie energii i na ponowne gromadzenie rezerw przez organizm.
Procesy emocjonalne są ściśle związane z funkcjonowaniem układu limbicznego. Główną rolę przypisuje się ciałom migdałowatym (każda strona mózgu ma swoje ciało migdałowate) będącym częścią układu limbicznego, który działa jak wrota dla emocji i filtr dla pamięci, nadając znaczenie informacjom pochodzącym z narządów zmysłowych. Odgrywają one szczególnie ważna rolę w nadawaniu znaczenia emocjom negatywnym (np. strach, gniew). Także kora mózgowa bierze udział w doświadczaniu emocji poprzez wewnętrzne sieci neuronów oraz połączeń z innymi partiami ciała. Kora dostarcza skojarzeń, wspomnień i znaczeń, które integrują doświadczenie psychologiczne i reakcje biologiczne.
Hormonami najważniejszymi z punktu widzenia doświadczania emocji są: serotonina, adrenalina i noradrenalina. Serotonina wiąże się z uczuciem przygnębienia i depresją, adrenalina uwalniana jest podczas strachu, noradrenalina występuje w większych ilościach w złości.