Pojęcie kontraktacji — odesłanie
W systemie gospodarki planowej poprzedniego okresu kontraktacja produktów rolno-hodowlanych odgrywała istotną rolę w organizowaniu należytego zaopatrzenia rynku w produkty niezbędne dla przemysłu i ludności. Stwarzała ona między producentem i nabywcą stosunek prawny jeszcze przed wytworzeniem produktu i pozwalała przy tym temu ostatniemu na ingerencję w proces produkcji samego przedmiotu kontraktacji.
W zestawieniu z koncepcją tekstu k.c. z 1964 r. umowa kontraktacji uległa istotnemu przekształceniu w ramach noweli k.c. z 1990 r. Może ona być zawierana obecnie bez żadnych ograniczeń podmiotowych. Przepisy w sposób bardziej precyzyjny pozwalają na jej odgraniczenie od modelu sprzedaży rzeczy przyszłej, do jakiego zbliżała się zwykle dotychczas.
W tym celu odmiennie niż poprzednio określone zostały obowiązki kontraktującego w zakresie tzw. świadczeń dodatkowych, a w konsekwencji i odpowiedzialność partnera producenta za należyte wykonanie tych świadczeń.
Precyzyjniej uregulowany został rozkład ryzyka między stronami. Rozkład ten jest zróżnicowany w zależności od form udziału kontraktującego w procesie wytwarzania przedmiotu kontraktacji.
W ujęciu tytułu XIV, księgi III k.c. w nowym brzmieniu (art. 613-626) producent rolny zobowiązuje się w umowie kontraktacji wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te oznaczoną ilość produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz — jeżeli przewiduje to umowa lub przepisy szczególne spełnić określone świadczenie dodatkowe (art. 613 § 1).
Stosownie do znowelizowanej treści art. 613 k.c. za producenta rolnego uważa się również grupę producentów lub ich związek. Co do tej kwestii zob. też ustawę z 15 IX 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2000 r. nr 88, poz. 893).
Umowa kontraktacji jest zatem umową konsensualną, odpłatną, wzajemną i zobowiązującą. Co do skutków rozporządzających w odniesieniu do zobowiązania producenta — umowa ta podobna jest do sprzedaży rzeczy przyszłej (emptio rei speratae). Ilość produktów może być w umowie oznaczona także według obszaru, z którego mają one być zebrane (art. 613 § 2). Efekt umowy jest w pewnym stopniu zależny od czynników losowych.
Umowa kontraktacji zbliża się w części do umowy sprzedaży lub umowy dostawy i w części do umowy o dzieło. Różnice odnoszą się do oznaczenia partnerów stosunku prawnego i jego przedmiotu, do celu tej umowy wiążącego się z koniecznością wyprodukowania oznaczonego dobra w gospodarstwie producenta, do oceny roli tzw. świadczeń dodatkowych, które tu stają się elementem esentialia negotii, a także do wpływu na efekt umowy owych zjawisk losowych — chodzi w szczególności o działania sił przyrody, na które producent nie ma wpływu lub ma wpływ nad wyraz ograniczony. Artykuł 626 k.c. przewiduje, że umowa kontraktacyjna powinna być zawarta na piśmie. Według art. 618 k.c., świadczenie producenta powinno być spełnione w miejscu wytworzenia zakontraktowanych produktów, chyba że co innego wynika z umowy.
Zob. także S. Grzybowski: Umowa kontraktacji w systemie kodeksu cywilnego, RPEiS 1967, nr 1; J. Szwaja: Kontraktacja w kodeksie cywilnym. Pal. 1967, nr 2 i tam cyt. lit.; A. Kalwas: Obowiązki kontraktującego względem producenta rolnego w zakresie pomocy agrotechnicznej, NP 1971, nr 6 oraz A. Klein: Pojęcie umowy i stosunku zobowiązaniowego kontraktacji według kodeksu cywilnego, St. Cywil. 1972, t. XX; Z. Policzkiewicz-Zawadzka: Odpowiedzialność stron stosunku kontraktacji w obrocie powszechnym, Warszawa 1980 i tam cyt. lit.; Z. Radwański: System prawa cywilnego, t. III, cz. II, Ossolineum 1996, s. 189 i n.; B. Zdziennicki: Zagadnienia prawne kontraktacji, Warszawa 1978; A. Stelmachowski: (w) System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań — część szczegółowa, t. VII, pod red. J. Rajskiego, Warszawa 2001, s. 161 i n.
Należy zwrócić uwagę, że w dalszym ciągu do zagadnień szczególnie kontrowersyjnych zalicza się sprawę rozkładu ryzyka i szkód wynikłych z nieudanej produkcji (m.in. na tle unormowania art. 622 k.c.), gdy wchodzą w rachubę przyczyny, które mogą obciążać kontraktującego ze względu na jakość świadczeń dodatkowych warunkujących produkcję, jak również ocena zakresu rozliczeń z uzyskanych kredytów od instancji bankowych.
Zob. tytułem przykładu orz. SN (7) z 22 II 1971 r., OSN 1971, poz. 206, publ. także w OSPiKA 1972, poz. 76, z glosą Z. Policzkiewicz-Zawadzkiej.
W przepisach o kontraktacji zawarte są normy szczególne dotyczące zmiany w osobie producenta w czasie trwania stosunku prawnego, ilekroć gospodarstwo producenta przechodzi do nowego posiadacza albo gdy producent wnosi posiadane gospodarstwo jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej (zob. art. 625-626 k.c.).