Świadczenie
Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, tradycyjnie rozumiane jako zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Świadczenie, poza zgodnością z treścią zobowiązania, powinno polegać na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela . Zachowanie się dłużnika dotyczyć może szeregu różnych dóbr materialnych i niematerialnych, które określa się mianem przedmiotu świadczenia. Jeżeli więc przedmiotem świadczenia będzie jakaś rzecz, to przedmiotem zobowiązania będzie zachowanie się dłużnika, polegające na obowiązku wydania tej rzeczy wierzycielowi.
Obowiązek świadczenia w stosunku zobowiązaniowym obciążać może tylko jedną stronę (klasycznym przykładem jest umowa darowizny), albo obie strony zobowiązania. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z zobowiązaniem wzajemnym i sytuacją, gdy każda ze stron zobowiązania jest jednocześnie dłużnikiem świadczenia należnego drugiej stronie i wierzycielem świadczenia jej przysługującego. Zobowiązania wzajemne (art. 487 § 2 k.c.) stanowią najistotniejszą grupę zobowiązań; oparte są na zasadzie ekwiwalentności, świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony .
Świadczenie w momencie powstania zobowiązania powinno być oznaczone lub chociażby oznaczalne. W tym drugim przypadku muszą być wskazane kryteria według których ustalane będzie świadczenie np. wskazanie podstaw do ustalenia ceny w umowie sprzedaży. Poza oznaczalnością świadczenia możemy mieć również do czynienia z jego konkretyzacją przy świadczeniu oznaczonym co do gatunku - tych pojęć nie należy utożsamiać.
Jeżeli świadczenie będzie niemożliwe do wykonania będzie dotknięte tzw. niemożliwością pierwotną (art. 387 k.c.). Taka niemożliwość musi mieć charakter obiektywny, a więc nie dotyczy tylko określonego dłużnika, ale każdego innego podmiotu.
Świadczenia polegające na działaniu i na zaniechaniu
Z art. 353 § 2 k.c. wynika ustawowy podział zobowiązań na zobowiązanie ze świadczeniami polegającymi na działaniu (facere) albo na zaniechaniu (non facere). Oznacza to więc, że treść powinnego działania dłużnika może polegać bądź na działaniu, bądź na zaniechaniu. Podział ten jest dychotomiczny. Działanie to może przybrać postać dania lub czynienia, zaniechanie natomiast może polegać na nieczynieniu, zaprzestaniu i znoszeniu.
Przykładem działania jest danie czegoś, spełnienie jakiś usług , przykładem zaniechania - niepodejmowanie działań potencjalnie możliwych zaprzestanie dotąd realizowanych czy powstrzymywanie się od przeszkadzania czynnościom innych osób. W określonym stosunku zobowiązaniowym może wystąpić jednocześnie kilka świadczeń polegających na działaniu i kilka polegających na zaniechaniu, a nawet jedno świadczenie może łączyć w sobie elementy działania i zaniechania.
Zobowiązanie rezultatu i starannego działania
To rozróżnienie wpływa na ocenę należytego spełnienia świadczenia przez dłużnika. Zobowiązanie rezultatu polega na tym , że dłużnik powinien uzyskać oznaczony i sprecyzowany od początku rezultat. W zobowiązaniu starannego działania dłużnik musi dołożyć należytej staranności w zmierzaniu do określonego celu, natomiast samo uzyskanie tego celu jest poza treścią stosunku zobowiązaniowego. Dłużnik zatem nie ma obowiązku osiągnięcia celu, a jego powinnością jest staranne zachowanie. Przykładem zobowiązania starannego działania jest zobowiązanie z umowy o udzielenie pomocy prawnej.
Świadczenie jednorazowe, okresowe i ciągłe.
Że świadczeniem jednorazowym mamy do czynienia, gdy da się ono spełnić jedną czynnością ( np. świadczenie polegające na przewiezieniu osoby) lub wieloma, ale składającymi się na jeden wynik ( np. świadczenie sprzedawcy wykonywane w czasie oznaczonym lub nieoznaczonym , ale w stałych terminach lub na żądanie kupującego). Znaczenie ma sama możliwość jednorazowego spełnienia, a nie czy w rzeczywistości zostało ono tak spełnione.
Świadczenie okresowe (periodyczne) polegają na przekazywaniu oznaczonej liczby pieniędzy lub innych rzeczy zamiennych cyklicznie i w oznaczonych z góry odstępach czasu - i nie są one zaliczane na poczet jednego świadczenia. Np. świadczenia rentowe, czynsz najmu, czynsz dzierżawy. W świadczeniach okresowych - im dłużej trwa stosunek zobowiązaniowy, tym więcej świadczeń otrzymuje wierzyciel od dłużnika . Jednak poszczególne świadczenia nie składają się na jakąś z góry określoną wielkość i zachowują samodzielność.
Że świadczeniem ciągłym mamy do czynienia, wówczas gdy dochodzi do oznaczonego, niezmiennego i stałego zachowania się dłużnika przez cały czas trwania zobowiązania. W odróżnieniu do świadczeń okresowych nie da się w nich wyróżnić powtarzających się wyodrębnionych czynności np. świadczenie wynajmującego, wydzierżawiającego, świadczenia przybierające postać zaniechania.
Świadczenia podzielne i niepodzielne.
Ten podział wynika z właściwości przedmiotu świadczenia oraz jego stosunku wartości przed i po podziale. Zgodnie z art. 379 § 2 k.c. świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (przyjmuje się że świadczenie pieniężne zawsze jest podzielne). Z kolei świadczenie jest niepodzielne, gdy nie może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (art. 379 § 2 k.c.). Świadczeniem niepodzielnym będzie świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości czy świadczenie polegające na nieczynieniu.
Świadczenie oznaczone co do tożsamości o co do gatunku.
Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz oznaczoną indywidualnie . O przedmiocie oznaczonym indywidualnie możemy mówić wtedy, gdy strony określiły go w taki sposób, że wskazały cechy uznane przez nie za wyłącznie właściwe temu przedmiotowi albo nie wskazując tych cech, wskazały konkretną rzecz jako przedmiot świadczenia.
Świadczenie oznaczone co do gatunku ma za przedmiot rzecz oznaczoną tylko według cech rodzajowych, czyli pewnych cech szczególnych dla całej klasy przedmiotów, a każdy z desygnatów mieszczących się w zakresie wyznaczonym treścią danej nazwy może być przedmiotem świadczenia. W chwili powstania zobowiązania nie wiadomo jeszcze, jakie konkretnie jednostki rzeczowe będą świadczone - znane są jedynie dane, na podstawie których ma nastąpić świadczenie.
Podział ten opiera się na wyróżnieniu subiektywnym, czyli charakter świadczenia zależny jest od woli stron. Nie istnieją bowiem przedmioty z natury swej należące do jednej lub do drugiej grupy.