Mistrzowie muzyki baroku - II gimn., SCENARIUSZE DLA GIMNAZJUM

Temat : Mistrzowie muzyki baroku.

Cel lekcji: Poznanie kultury muzycznej baroku na przykładzie twórczości J. S. Bacha
i J. F. Händla.

Cele operacyjne:
Uczeń :- utrwala wiadomości o stylu barokowym w muzyce i sztuce;
- poznaje życie i twórczość kompozytorów baroku: Jana Sebastiana Bacha
i Jerzego Fryderyka Händla;
- śpiewa piosenkę „Jan Sebastian Bach” z akompaniamentem nauczyciela;
- dostrzega podobieństwa i różnice w życiu i twórczości obu kompozytorów;
- analizuje dzieła muzyczne;
- doskonali wrażliwość muzyczną;
- efektywnie współpracuje w grupie.

Metody:
Analityczna, rozmowa kierowana, praca z tekstem, ćwiczenie przedmiotowe.

Formy:
Praca indywidualna jednolita, praca w grupach zróżnicowana, praca zbiorowa jednolita.

Środki dydaktyczne:
Podręcznik, krzyżówki, teksty do pracy w grupach, piosenka pt. „Jan Sebastian Bach”, nagrania: Toccata i fuga d-moll organowa J.S. Bacha, II Koncert Brandenburski cz. III; Oratorium „Mesjasz” (fragment) J.F. Händla, odtwarzacz CD, instrument klawiszowy.

Przebieg lekcji:

I. Wprowadzenie tematu.

1.Przypomnienie wiadomości z ostatniej lekcji: cechy stylu barokowego w sztuce , ramy czasowe epoki, formy muzyczne typowe dla tego okresu- wypowiedzi uczniów.
2. Powtórzenie piosenki pt. „Jan Sebastian Bach” poznanej na poprzedniej lekcji z akompaniamentem nauczyciela.

II. Realizacja tematu.

1.Uczniowie podzieleni są na cztery grupy . Dwie grupy otrzymują kartki z tekstem opisującym życie i twórczość J. S. Bacha, dwie pozostałe - J. F. Händla. Po przeczytaniu i analizie tekstu, przygotowują krótką wypowiedź ( wg pytań napisanych na kartkach) , którą lider grupy prezentuje na forum klasy.
2. Po prezentacji I i II grupy wysłuchanie utworów:
- II Koncertu Brandenburskiego cz. III- określenie nastroju, tempa, aparatu wykonawczego utworu- przypomnienie czym się różni koncert solowy od concerto grosso- wypowiedzi uczniów;
- Toccaty i fugi d-moll organowej- określenie charakteru, nastroju, budowy każdej z form- wypowiedzi uczniów .
Po prezentacji III i IV grupy wysłuchanie utworu:
-Oratorium „Mesjasz”- fragment chóru- określanie nastroju utworu oraz jego faktury.
3. Porównanie życiorysów Bacha i Händla. Uczniowie sami próbują znaleźć podobieństwa
i różnice w życiu i twórczości obu kompozytorów, a ich propozycje zapisywane są na tablicy w formie tabeli. Uczniowie przepisują tabelę do zeszytu.

III. Podsumowanie tematu.

Uczniowie wypełniają samodzielnie karty pracy.

Piosenka pt. „Jan Sebastian Bach”- muzyka: Jan M. Oleszkiewicz
- słowa: Maria Jakubowska
La la la....
1.Jan Sebastian Bach urodził się w Eisenach,
Przeszło tyle lat a ciągle wie o nim świat.
Od dziecka wielkie miał zdolności, znane do dzisiaj potomności,
Bo swojej świetnej działalności zostawił trwały ślad.
2.Jan Sebastian Bach wspaniały uprawiał fach.
Każdy dzień po dniu na muzyce schodził mu.
Był z niego także dobry tata
I w miarę jak mijały lata,
W nowe potomstwo się wzbogacał
Ten Jan Sebastian Bach.
3.Jan Sebastian Bach urodził się w Eisenach.
Wiele innych miast odwiedził niejeden raz.
W Mühlhausen był i w Lüneburgu, a także w Dreźnie i w Hamburgu,
A w Lipsku jak na swym podwórku czuł się Sebastian Bach.
4.Jan Sebastian Bach rozsławił swe Eisenach,
więc jest bardzo źle , gdy nie wiesz o tym , że:
pisał koncerty i kantaty , fugi , partity i toccaty,
bo w talent taki był bogaty mistrz Jan Sebastian Bach.

Karta pracy ucznia. Data................

Imię i nazwisko..................................
klasa.........

Ułóż krzyżówkę z odpowiedzi na poniższe pytania. Hasło „barok” powinno być wpisane pionowo:
1. Jaki rodzaj koncertu , tworzył Bach w Köthen?
2. Jaki jest tytuł znanego oratorium Händla?
3. Jakiej formy wokalno-instrumentalnej Bach nigdy nie skomponował?
4. W którym mieście Händel zamieszkał na stałe po przyjeździe do Anglii?
5. W którym mieście Bach mieszkał najdłużej?

B - - - - - - - - - - - -
- - - - A - -
- - - R -
- O - - - -
- - - - K

Hasło: Barok to epoka , w której tworzyli J.S. Bach i J. F. Händel. Trwała od......... do ......... roku. Formy , które powstały w tym okresie to: .................................... Cechy stylu tej epoki w sztuce: .................................................................

Materiały do pracy w grupach. Grupa I i II.

Jan Sebastian Bach urodził się w Eisenach w 1685 r. Zmarł 1750 w Lipsku. Był niemieckim kompozytorem i organistą .Pochodził z rodziny o bardzo bogatych tradycjach muzycznych. Grał na instrumentach klawiszowych- organach, klawesynie i skrzypcach. Kompozycji uczył się przez kopiowanie dzieł mistrzów organowych. Mając 15 lat zaczął pracować jako śpiewak, skrzypek, organista i kapelmistrz w różnych miastach niemieckich: w Lüneburgu, Weimarze i Arnsatadt, a także w Mühlhausen, Köthen i ostatecznie w Lipsku, gdzie spędził ostatnie dwadzieścia siedem lat życia.
W twórczości Bacha wyróżnić można kilka okresów związanych z jego działalnością:
w Weimarze działał jako organista i pedagog;
w Köthen działał jako kapelmistrz orkiestry książęcej, powstały wówczas słynne Koncerty Brandenburskie i wiele innych utworów instrumentalnych: koncerty solowe, suity, partity;
w Lipsku działał jako kantor w kościele św. Tomasza, do jego obowiązków należało komponowanie utworów na każdą niedzielę i święta, nauczanie muzyki członków kompani kościelnej, a także łaciny. Co niedzielę chór pod jego kierunkiem wykonywał kantaty, a w Wielki Piątek pasje. W związku z tym powstało ponad 400 kantat. Tworzył wówczas również oratoria. Oprócz tego był Bach dyrektorem Collegium Musicum na uniwersytecie.
Miał liczną rodzinę , był dwukrotnie żonaty : z Marią Barbarą miał siedmioro dzieci, po jej śmierci ożenił się z Anną Magdaleną- śpiewaczką dworską, z którą miał trzynaścioro dzieci . Kilku jego synów zostało sławnymi muzykami. Dla swojej żony i dzieci komponował proste utwory: Małe preludia, Drobne utwory. Starając się o tytuł nadwornego kompozytora polskiego króla Augusta III Sasa skomponował Wielką Mszę h-moll.
Na czoło kompozycji Bacha wysuwają się jego kompozycje organowe: preludia, toccaty, fantazje, sonaty, preludia chorałowe, passacalie i fugi. Z kolei na klawesyn i klawikord komponował suity angielskie, i francuskie partity, Koncert włoski inwencje dwu i trzygłosowe oraz Das wöhltemperierte Klavier dzieło złożone z 2 części, z których każda obejmuje po 24 preludia i fugi we wszystkich tonacjach durowych i molowych. Wśród kameralnych kompozycji wymienić trzeba: sonaty na skrzypce solo, na skrzypce i fortepian oraz na wiolonczelę. Oprócz tego komponował: uwertury w stylu francuskim, koncerty skrzypcowe, i klawesynowe.
Współcześni nie zdawali sobie jeszcze sprawy wielkości Bacha. Widzieli w nim jedynie genialnego improwizatora i organistę. Dopiero dzięki wykonaniu „Pasji wg św. Mateusza” przez Feliksa Mendelssohna ,po stu latach od jej powstania, rozpoczął się renesans sztuki bachowskiej. Odtąd muzyka J. S. Bacha stała się podłożem nowoczesnej kultury muzycznej.

Grupa I: Kiedy i gdzie urodził się J.S.Bach?
Na jakich instrumentach grał?
W jakich miastach pracował?
Czy działał w innych krajach Europy?
W jakim mieście pracował najdłużej, co należało do jego obowiązków?
Jak oceniali go współcześni mu muzycy?

Grupa II: Jakie utwory instrumentalne tworzył J. S. Bach?
Ile napisał kantat?
Jakie inne formy wokalno- instrumentalne tworzył kompozytor?
Dla kogo skomponował Wielką mszę h-moll?
Jakiej formy wokalno-instrumentalnej, powstałej w baroku, Bach nie tworzył?
Jakie utwory komponował w Köthen?

Materiały dla uczniów do pracy w grupach. Grupa III i IV.

Jerzy Fryderyk Händel urodził się w 1685 r. w Halle w Saksonii. Zmarł 1759 w Londynie. Naukę muzyki rozpoczął mając osiem lat, uczył się grać na klawesynie, skrzypcach i oboju. Jego ojciec nadworny cyrulik i ceniony znachor nie chciał aby syn został muzykiem. Marzył o karierze prawniczej dla syna. Ojciec zmarł kiedy Händel miał 11 lat. Studiował prawo w Hamburgu, gdzie został skrzypkiem i klawesynistą orkiestry dworskiej. Tam powstały jego pierwsze opery.
Młody kompozytor chcąc poznać najbardziej prężne ośrodki ówczesnego świata muzycznego, wyjechał w 1706 do Włoch i zwiedził Rzym, Florencję, Neapol i Wenecję. Zaprzyjaźnił się tam ze znanymi kompozytorami włoskimi- Aleksandrem Scarllattim, Arcangello Corellim. W Rzymie tworzył motety, oratoria, kantaty. We Florencji wystawiono jego operę „Rodrigo”, w Wenecji „Agryppinę”.
Po wyjeździe z Włoch objął stanowisko dyrektora muzyki na dworze elektora w Hanowerze . Z Hanoweru wyjeżdża do Londynu, pierwszy raz w latach 1710-1711, kiedy wystawiano tam jego operę „Rinaldo”, która wzbudziła zachwyt. Po raz drugi wyjechał do Londynu w 1712 r tym razem na stałe. Wiele podróżuje po Anglii i prowadzi Królewską Akademię Muzyczną. Był bardzo sławny, ceniono go zwłaszcza jako kompozytora oper i oratoriów. Najsławniejsze oratoria - napisał ich ok. 30 -to: Mesjasz, Juda Machabeusz , Izrael w Egipcie. Oprócz tego komponował kantaty ok. 100, psalmy, hymny, opracowania pieśni angielskich. Z muzyki instrumentalnej największą popularnością cieszą się suity orkiestrowe: Water music( muzyka na wodzie)i Firework music( muzyka sztucznych ogni), 12 concerti grossi, koncerty organowe, koncerty na obój i trąbkę, suity, sonaty.
Jerzy Fryderyk Händel to obok Bacha największy kompozytor swojej epoki - jego dzieła weszły na stałe do repertuaru koncertowego. Za swoje zasługi w rozwoju muzyki angielskiej został pochowany w katedrze Westminster wśród królów i największych dostojników.

Grupa III: Kiedy i gdzie urodził się Händel?
Na jakich instrumentach grał?
Jakie miasta i kraje zwiedził?
Jak nazywali się kompozytorzy włoscy z którymi się przyjaźnił?
W jakim kraju osiadł na stałe?
Jak widzieli go współcześni ?

Grupa IV: Jakie utwory skomponował Händel we Włoszech?
Ile skomponował oratoriów i kantat?
Jak brzmią tytuły sławnych oratoriów ?
Jak nazywają się popularne suity orkiestrowe?
Jakie inne formy wokalne komponował ?
Ile skomponował Concerti grossi?

-----------------------
bibliografia:
J. Chomiński, K. Wilkowska- Chomińska: Historia muzyki cz.I PWN 1989
A.Kreiner-Bogdańska: Muzyka w gimnazjum. Podręcznik , ćwiczenia.
Oficyna Edukacyjna, Krzysztof Pazdro, Warszawa 2000
„Śpiewajmy razem”- Śpiewnik dla ucznia klasy IV-VI szkoły podstawowej.
Wyd. „GAWA”
J.W.Reiss: Mała historia muzyki . PWN 1987