ZABURZENIA SNU U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU
Zdrowy sen , o odpowiedniej jakości i długości , jest niezbędny do normalnego funkcjonowania w ciągu dnia , odpowiada za regenerację ciała i umysłu. W miarę upływu lat stopniowo pogarsza się jakość snu , zwiększa się także liczba różnych zaburzeń związanych ze snem , co nieuchronnie wpływa także na jakość życia w ciągu dnia.
ZABURZENIA SNU U PACJENTÓW W WIEKU PODESZŁYM
W miarę upływu lat znacząco wzrasta występowanie kłopotów ze snem. Z badań epidemiologicznych przeprowadzonych w Polsce wynika , że blisko połowa osób po 65r.ż. skarży się na bezsenność .
Kobiety mimo że w badaniach polisomnograficznych mają nieco lepszy sen niż mężczyźni - więcej snu głębokiego, 5-2 razy częściej skarżą się na kłopoty ze snem. Dużo częściej sięgają także po leki nasenne.
Główną przyczyną gorszego snu u osób w starszym wieku jest częstsze występowanie różnych chorób somatycznych i psychicznych. Istotne znaczenie mają zwłaszcza te choroby , które w szczególny sposób zakłócają przebieg snu- zespół niespokojnych nóg i okresowe ruchy kończyn oraz obturacyjny bezdech podczas snu.
Zaburzenia snu u ludzi w wieku podeszłym w istotny sposób zakłócają funkcjonowanie w ciągu dnia , mogą prowadzić do zaburzenia funkcji poznawczych , zaburzeń pamięci , trudności w podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu codziennych problemów.
Dodatkowo pojawienie się tych objawów może zwiększać u pacjentów poziom lęku , a także prowadzić do osłabienia funkcji odpornościowych . Bezsenność nie tylko obniża jakość życia , ale gdy utrzymuje się przewlekle , może być przyczyną poważnych konsekwencji zdrowotnych . Zwłaszcza u ludzi starszych obserwowano , że skrócenie snu zwiększa ryzyko wystąpienia depresji oraz może być czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia.
BEZSENNOŚĆ
Spośród wszystkich zaburzeń snu najczęściej zgłaszanym problemem jest bezsenność.
Pacjenci zwykle skarżą się na jeden lub kilka z następujących objawów:
- Trudności z zaśnięciem ( wydłużona latencja snu)
- Częste budzenie się w nocy (trudności w utrzymaniu ciągłości snu , gorsza jakość snu)
- Przedwczesne budzenie się
- Sen nie regenerujący
Bezsenność może być zarówno objawem , jak i odrębną chorobą . Chociaż bezsenność może być naturalną reakcją organizmu na stres czy dyskomfort fizyczny, warto pamiętać ,że jeśli nie będzie odpowiednio wcześnie leczona , może przejść w postać przewlekłą .
Pojawienie się bezsenności może być także wczesnym objawem wystąpienia innej choroby psychicznej lub fizycznej.
ZABURZENIA ODDYCHANIA PODCZAS SNU
U osób w starszym wieku obok bezsenności drugim najczęstszym problemem zaburzającym normalny sen są zaburzenia oddychania podczas snu. Szacuje się, że prawie 25% osób w starszym wieku ma różnorodne problemy z oddychaniem we śnie , przy czym do najczęstszych należy obturacyjny bezdech podczas snu .(OBPS).
Częstotliwość występowania OBPS wyraźnie rośnie z wiekiem i jest nieco większa u mężczyzn. Otyłość, nadwaga i cukrzyca zwiększają ryzyko wystąpienia OBPS .Pacjenci z OBPS mają większe ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia , takich jak nadciśnienie , przerost lewej komory , zaburzenia rytmu serca , zawał mięśnia serca, nadciśnienie płucne , udar.
Pacjenci z bezdechami podczas snu zwykle bardzo głośno chrapią , powtarzające się przerwy w oddychaniu trwają 10- 30 sekund. Ponieważ w czasie epizodów bezdechów dochodzi do spłycenia snu, więc przebieg snu jest wielokrotnie przerywany , czego konsekwencją jest wyraźna nadmierna senność w ciągu dnia.
Przyczyną bezdechów jest zwiotczenie mięśni , do którego dochodzi w czasie pogłębiania snu , i zapadanie się dróg oddechowych. Podstawową metodą utrzymywania drożności dróg oddechowych jest wspomaganie oddychania podczas snu poprzez utrzymywanie stałego podwyższonego ciśnienia powietrza (aparat CPAP- continuous positive airway pressure). Czasem skuteczny jest zabieg laryngologiczny , który rekonstuuje drogi oddechowe. Ale podstawową metodą leczenia , zalecaną wszystkim pacjentom , jest zmniejszenie masy ciała.
ZESPÓŁ NIESPOKOJNYCH NÓG
Jest chorobą charakteryzującą się występowaniem przed snem nieprzyjemnych odczuć w nogach , zmuszających do poruszania kończynami. Te nieprzyjemne uczucia i konieczność poruszania kończynami zwykle towarzyszy zasypianiu .
Pacjenci opisując swoje dolegliwości używają różnych określeń , do najczęściej powtarzających się należą :
ból
dyskomfort
niewygoda
cierpnięcie
szarpanie
ciarki
kłucie
swędzenie
Zespołowi niespokojnych nóg mogą towarzyszyć nasilone objawy lękowe i depresyjne . Rzadko obserwowano , żeby zespół niespokojnych nóg zaczynał się w dzieciństwie ; często objawy pojawiają się dopiero w późnym wieku. Najczęściej choroba rozpoczyna się w średnim wieku.
OKRESOWE RUCHY KOŃCZYN
Okresowe ruchy kończyn ( periodic limb movement disorder,PLMD) charakteryzują się występowaniem w czasie snu stereotypowych ruchów kończyn .Ruchy zwykle pojawiają się w kończynach dolnych , zaczynają od wyprostowania palucha z jednoczesnym zgięciem nogi w kostce , kolanie i czasem biodrze. Podobne ruchy mogą pojawić się w kończynach górnych. Ruchom często towarzyszy częściowe wzbudzenie lub wybudzenie , ale pacjent zwykle nie jest świadomy występowania ruchów i częstych przerw we śnie . Pomiędzy epizodami kończyny pozostają nieruchome. Liczba ruchów w ciągu nocy może być bardzo zmienna.
Z chorobą może być związane częste wybudzanie się i sen nie regenerujący. Pacjent, który nie wie o występujących u niego ruchach kończyn (nie jest ich świadomy ), może skarżyć się na nadmierną senność w ciągu dnia. Dolegliwości i skargi pacjenta zależą nie tylko od częstotliwości ruchów , ale i od liczby towarzyszących wybudzeń.
LECZENIE BEZSENNOŚCI
W przypadku stwierdzenia bezsenności przewlekłej zanim podejmiemy decyzje o rozpoczęciu leczenia należy ustalić , z jakim rodzajem bezsenności mamy do czynienia , jakie są przyczyny tej bezsenności , jakie czynniki egzo- lub endogenne ją wzmacniają i wywołują .
LECZENIE NIEFARMAKOLOGICZNE
Znane są liczne metody niefarmakologicznego leczenia bezsenności .
Należą do nich :
- informacja o zasadach higieny snu
- kontrola bodźców
- ograniczenie snu
- techniki relaksacyjne
- sprzężenie zwrotne
- terapia poznawcza
- chronoterapia
- fototerapia
Przestrzeganie higieny snu obejmuje powstrzymanie się od drzemek w ciągu dnia , udawanie się na spoczynek i wstawanie o stałej porze , abstynencję od kofeiny , alkoholu i nikotyny , unikanie wysiłku fizycznego i angażujących emocjonalnie działań tuż przed snem , zapewnienie ciszy i neutralnej temperatury w sypialni. Istotne jest zwłaszcza ograniczenie napojów zawierających kofeinę , gdyż w subpopulacji osób wolno metabolizujących ten związek okres półtrwania kofeiny może być wydłużony ponad przeciętną wartość 4,8 godzin , nawet do 11 godzin.
Technika kontroli bodźców polega na ustaleniu stałego rytmu snu i czuwania oraz przestrzegania reżimu ułatwiającego kojarzenie sypialni i łóżka wyłącznie ze snem. Pacjent powinien kłaść się do łóżka tylko wtedy , gdy jest śpiący , zakazane jest czytanie , jedzenie i oglądanie w łóżku telewizji. Jeśli po położeniu się sen nie nadchodzi w ciągu najbliższych dziesięciu minut , trzeba wstać , wyjść do innego pomieszczenia i wrócić dopiero wtedy , gdy pojawi się senność. Budzik powinien być nastawiony zawsze na tę samą godzinę , niezależnie od tego , ile trwa sen nocny. Należy się także powstrzymać od drzemek w ciągu dnia.
Ograniczenie snu polega na przebywaniu w łóżku tylko tyle czasu , ile według subiektywnej oceny pacjenta trwa jego sen nocny. Ponieważ czas ten jest zazwyczaj subiektywnie zaniżony , częściowa deprywacja snu prowadzi do zmniejszenia liczby wybudzeń następnej nocy.
Celem terapii poznawczej jest uświadomienie przez pacjenta , że może sobie poradzić z problemem bezsenności . Jedną z metod jest Tu intencja paradoksalna . Aby zmniejszyć lęk oczekiwania , zaleca się pacjentowi , by czuwał tak długo , jak tylko jest to możliwe .Intencja paradoksalna kojarzona jest z metodą blokowania myśli i ujawnieniem irracjonalności poglądów dotyczących snu.
LECZENIE FARMAKOLOGICZNE
Mówiąc o farmakologicznym leczeniu bezsenności trzeba mieć świadomość , iż podanie środka o działaniu nasennym jest wyłącznie leczeniem objawowym , usuwającym objawów choroby , nie leczącym samej choroby. Oczywiście działanie leków nasennych może być pomocne w ogólnej terapii (czy nawet psychoterapii) bezsenność przy ponownym „uczeniu” pacjenta spania, ale pozostawienie pacjenta bez kompleksowego wsparcia psychoterapeutycznego zmniejsza skuteczność leczenia i bardzo łatwo prowadzi do uzależnienia.
W ostatnich latach coraz szerzej we wspomagającym leczeniu bezsenności oprócz leków nasennych proponuje się stosowanie także leków z innych grup , na szczególną uwagę zasługują leki przeciwdepresyjne . W praktyce klinicznej , w przypadku konieczności długotrwałego stosowania leku nasennego , alternatywą jest podawanie leków przeciwdepresyjnych (które dodatkowo oprócz bezpośredniego działania nasennego zmniejszają lęk przed bezsennością ), z możliwością doraźnego dodawania leku nasennego, np.2-3 razy w tygodniu .U ludzi w wieku podeszłym skuteczna w leczeniu zaburzonego rytmu snu i czuwania może być melatonina.
ZABURZENIA SNU U OSÓB W WIEKU PODESZŁYM , ZE WZGLĘDU NA ICH KONSEKWENCJE ZDROWOTNE I SPOŁECZNE , STANOWIĄ WAŻNY I CHYBA NIEDOCENIANY PROBLEM KLINICZNY . WŁAŚCIWE PODEJŚCIE DIAGNOSTYCZNE I ODPOWIEDNIO DOBRANA TERAPIA DAJE POZYTYWNE EFEKTY , PRZYNOSI ULGĘ PACJENTOM , POPRAWIA JAKOŚĆ ICH ŻYCIA.