PRAWO CYWILNE - ZOBOWIĄZANIA
Pojęcie zobowiązania.
Zobowiązanie jest rodzajem stosunku cywilno-prawnego cywilnoprawnego swoistych cechach wskazanych w odpowiednich normach prawa zobowiązań. (art. 353)
Podmiot uprawniony - WIERZYCIEL, podmiot zobowiązany - DŁUŻNIK, przedmiot zobowiązania - ŚWIADCZENIE.
Wierzytelność jest prawem podmiotowym, które w stosunku zobowiązaniowym przysługuje wierzycielowi.
Wierzytelność jest zarazem prawem podmiotowym względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie, jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być naruszona.
Ostatecznie każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowane).
Prawo podmiotowe wierzyciela może być wzbogacone o uprawnienia kształtujące na mocy, których ma on kompetencje do zniesienia lub zakończenia albo zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną.
Dług i odpowiedzialność.
Korelatem wierzytelności jest dług, rozumiany jako zespół obowiązków dłużnika. Wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela, określonego jego prawem podmiotowym (wierzytelnością). Z tego względu w myśl art. 354 § 1.
Podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia. Wierzycielowi mogą przysługiwać względem dłużnika uprawnienia kształtujące, które realizują się bez współdziałania dłużnika. Głównym celem zobowiązania jest zaspokojenie interesu wierzyciela i temu celowi zostały podporządkowane obowiązki dłużnika, a zwłaszcza obowiązek świadczenia. Z tego właśnie względu zobowiązanie gaśnie, gdy wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika, lecz również przez osobę trzecią, albo, gdy spośród kilku dłużników zobowiązanych z różnych lub tych samych tytułów prawnych jeden wykonał świadczenie. Odpowiedzialność za dług to wszelkie ujemne konsekwencje przewidziane przez prawo za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań. W kręgu tak pojętej odpowiedzi mieści się negatywne następstwo polegające na tym, że dłużnik obowiązany jest naprawić wierzycielowi wynikłą szkodę. Należy się, bowiem liczyć z ewentualnością, że żadne z tych zobowiązań nie zostanie wykonane lub należycie wykonane. W związku z tym system prawny przewiduje rozmaite sposoby przymusowego zaspokojenia interesu wierzyciela.
Wykonanie zastępcze.
Zobowiązanie niezupełne.
Istnieje kategoria tzw. zobowiązań niezupełnych (naturalnych), które polegają na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. Wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do zwrócenia się do sądu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia, a w razie jego niespełnienia prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia się z majątku dłużnika.
Jeżeli dłużnik wykona świadczenie nie może żądać zwrotu spełnionego świadczenia jako nienależnego.
Do zobowiązań niezupełnych należą:
Zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela przedawniło się
Zobowiązania, które wynikają z gry lub zakładu ( z wyjątkiem gier lub zakładów zarządzanych przez właściwe organy państwowe, gier zakazanych i nierzetelnych).
Pojęcie świadczenia.
Świadczeniem jest zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Zachowanie to dotyczy przedmiotu świadczenia, np. gdy zobowiązanie dłużnika polega na przeniesieniu własności i wydaniu rzeczy, na zapłacie określonej sumy pieniężnej.
Zawsze świadczenie powinno być wykonane z zamiarem wywiązania się z zobowiązania.
Podział świadczeń:
Świadczenia (zobow.) rezultatu - polegają na osiągnięciu z góry określonego efektu, np. umowa o dzieło
Świadczenie starannego działania - dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np. umowa zlecenie
Rodzaje świadczeń.
Zobowiązania przemienne - polegają na tym, że dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń, polegająca na określeniu, jakie spośród kilku świadczeń alternatywnych ma być spełnione, następuje przez wybór, mający charakter jednostronnej czynności prawo kształtującej. Prawo dokonania wyboru może przysługiwać dłużnikowi, wierzycielowi albo osobie trzeciej. Decyduje o tym przede wszystkim treść czynności prawnej. Jeżeli z treści czynności prawnej nie wynika nic innego prawo wyboru świadczenia alternatywnego przysługuje dłużnikowi.
Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym - opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie, z tym zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić jedno świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania.
WG KRYTERIUM CZASU:
Zobowiązanie jednorazowe - element czasu nie wpływa na treść i rozmiar świadczenia, lecz jedynie wskazuje na sposób jego wykonania.
Zobowiązania okresowe - czynności powtarzające się cyklicznie określonych z góry odstępach czasu.
Zobowiązania ciągłe - polegają na określonym stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania (np. świadczenie pracy).
W/w podział ma znaczenie przy ustalaniu terminów przedawnienia, które dla poszczególnych świadczeń okresowych wynoszą 3 lata.
WG CELU ŚWIADCZENIA< INTERESU WIERZYCIELA WYNIKAJĄCEGO Z TREŚCI ZOBOWIĄZANIA:
Zobowiązania podzielne
Zobowiązania niepodzielne - charakteryzuje się tym, że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości
Świadczenie oznaczone, co do tożsamości - ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną. Od razu nadaje się do wykonania.
Świadczenie oznaczone, co do gatunku - rzecz określona jest wedle cech rodzajowych, wymaga konkretyzacji, tzn. wskazania konkretnego desygnatu odpowiadającego cechom określonym w treści zobowiązania.
Świadczenie pieniężne - polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej.
Nakłady i wydatki.
Przez nakład lub wydatek zwykło się rozumieć pewien dobrowolnie poniesiony przez kogoś uszczerbek w interesie innej osoby. Szereg różnorodnych instytucji prawo zobowiązań nakłada w określonej sytuacji obowiązek zwrotu nakładów lub wydatków na tego, w czyim interesie zostały one poniesione.
Podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej.
Jeżeli jakiś podmiot doznał uszczerbku na swoim majątku, jeżeli uszczerbek ten powstał w związku z faktami wskazanymi w systemie prawnym, to jakaś Ina osoba może być zobowiązana do naprawienia go poszkodowanemu. W przypadku takim mówi się o odpowiedzialności odszkodowawczej jednego podmiotu za szkodę doznaną prze inny podmiot.
Poszkodowany - wierzyciel, osoba odpowiedzialna - dłużnik.
Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej.
Do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej konieczne są trzy przesłanki:
Zdarzenie, z którym system prawny łączy na określonych zasadach czyjś obowiązek naprawienia szkody
Powstanie szkody
Związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.
Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej.
ZASADA WINY - opiera się na założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę powinien ponosić konsekwencje swego zachowania, wyrówna ć poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę.
ZASADA RYZYKA - ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla tych osób, chociażby sam winy nie ponosi.
ZASADA SŁUSZNOŚCI - polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi ze względu na szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społecznego.
ZASADA GWARANCYJNO-REPARTYCYJNA - współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania.
Pojęcie i rodzaje szkód.
SZKODA - pojęcie nie zostało zdefiniowane w ustawie, określenie to odnosi się do wszelkich uszczerbków typu majątkowego w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli.
SZKODA - odszkodowanie
KRZYWDA (niemajątkowe) - zadośćuczynienie
Rodzaje szkody:
Strata - polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność.
Utracone korzyści, w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność.
Ustalenie rozmiaru szkody.
Dla ustalenia miernika konieczne jest określenie szkody w pieniądzu. Wartość szkody należy ustalić wg miernika wartości, którym jest cena. Miarodajną podstawą ustalenia wartości szkody jest taka cena, na podstawie, której poszkodowany może nabyć określone dobra lub usługi. Miarodajne są ceny z daty ustalenia odszkodowania, w praktyce, więc z daty wydania orzeczenia przez właściwy organ państwowy.
Naprawienie szkody (Art. 363 KC)
Jeżeli spełnią się trzy przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej (zdarzenie, związek przyczynowy i szkoda), osoba odpowiedzialna zobowiązana jest naprawić poszkodowanemu szkodę.
Świadczenie to może pełnić różne funkcje społeczne. Trzy podstawowe to:
Funkcja kompensacyjna - polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jakby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło.
Funkcja represyjna wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości, związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego.
Funkcja prewencyjna i wychowawcza - polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód.
Wielość wierzycieli i dłużników.
Solidarność dłużników, zwana też solidarnością bierną, jest jedną z dwóch postaci zobowiązań solidarnych. Wyróżniają ją cechy:
Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia; jeżeli zostaje ono w całości i w sposób należyty spełnione zobowiązanie wygasa.
Po stronie długu występuje kilka podmiotów.
Wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna; przy czym zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych dłużników.
Drugą postacią solidarności jest solidarność wierzycieli. Charakteryzuje się tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednak dłużnik jest zobowiązany tylko do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Dopiero, kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli.
Czyny niedozwolone.
Do czynów niedozwolonych zalicza się zawinione działania człowieka, innego rodzaju zachowania ludzkie oraz zdarzenia, które nawet do tej klasy zjawisk nie należą. Podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia.