Wpływ wybranych witamin na włosy

 Dr med. Urszula Kozłowska, specjalista dermatolog

Akademia Medyczna w Warszawie

 

Rola wybranych witamin na zdrowie skóry i włosów

Witaminy mają szczególny wpływ na wzrost włosów. Pełnia rolę koenzymów, czyli biochemicznych regulatorów współdecydujących o tempie wzrostu włosa i poprawności jego struktury chemicznej i mechanicznej. Do witamin mających znaczący wpływ na wzrost włosów zaliczamy: kwas foliowy, biotynę i witaminy z grupy B. Generalnie im większa zawartość tych składników w diecie czy preparacie aptecznym, tym lepiej dla wzrostu włosów. Przypisuje się także wymienionym witaminom własności poprawy wyglądu rosnącego włosa.

Poniżej przedstawimy najważniejsze źródła witamin niezbędnych włosom, ich rolę w metabolizmie, objawy niedoborów i choroby niedoborowe, zasady dawkowania oraz opis iwpływu na stan zdrowia skóry i włosów

 

Biotyna (witamina H)

Źródło: żółtko jaj, drożdże, mleko, wątroba: może być syntetyzowana przez bakterie jelitowe, rozpuszczalna w wodzie.

Niedobory: rzadkie, u głodz(onych), -ących się, żywionych pozajelitowo, spożywających wyłącznie białko kurze, które zawiera awidynę- substancję wiążącą biotynę.

Funkcja: koenzym o podstawowym znaczeniu w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów.

Objawy niedoborów: Przypisuje się jej duże znaczenie w metabolizmie skóry ( H oznacza Haut), choć niedobory manifestują się przede wszystkim neurologicznie. Opisywano również zapalenie języka, skóry kończyn i szyi oraz łysienie. U dzieci z wrodzonymi defektami metabolicznymi karboksylaz zależnych od biotyny (holokarboksylazy, biotynidazy) stwierdzano łysienie oraz objawy ze strony skóry typu acrodermatitis enteropathica (zmiany rumieniowo-złuszczające skóry wokół naturalnych otworów), które ulegały poprawie po podaniu dużych dawek biotyny (10 mg na dobę) (Nyhan, 1987).

Dawki: j.w. Brak zdefiniowanych zaleceń odnośnie suplementacji biotyny, choć 75-300 mg na dobę wystarcza, aby zapobiec powstaniu niedoborów.

Wpływ na stan skóry i włosów:
Biotyna jest bardzo częstym składnikiem mieszanek wzmacniających włosy i paznokcie, a także odżywek do włosów i kremów. Jest bardzo dobrze tolerowana i nie notowano żadnych działań ubocznych biotyny (poza jednym przypadkiem ostrej pokrzywki) (Fiume 2001).

W Niemczech biotyna zalecana jest w przypadku łamliwości paznokci i wypadania włosów (Haneke, 1994). Wypadanie włosów (łysienie) jest jednym z podstawowych objawów jej niedoboru w organizmie, dlatego od wielu lat stosowana jest suplementacja biotyny u pacjentów z wypadaniem włosów. Jej korzystny wpływ na stan korzeni włosów i ich wzrost w przypadkach łysienia obserwowali również polscy badacze (Pawłowski, 1966) Łysienie i rumieniowo-złuszczajace zmiany skórne wokół naturalnych otworów ciała typu acrodermatitis enteropatica były objawami klinicznymi niedoboru biotyny u niemowląt karmionych mieszankami aminokwasowymi i hypoalegicznym ryżem. Szybką poprawę uzyskano podając biotynę 1mg/db (Fujimoto et al 2005, Higuchi et al. 1996). Obserwacje te pochodziły z Japonii, gdzie mieszanki dla niemowląt zawierały zbyt mało biotyny (Wantabe, 1998). Łysienie obok wypryskowych zmian skórnych, zapalenia warg i innych było również dominującym objawem niedoborów biotyny u pacjentów żywionych pozajelitowo bez suplementacji tej substancji (Innis et al, 1983, Forbes .1997). Opisano przypadek całkowitego wyłysienia u pacjentki żywionej pozajelitowo bez dodatku biotyny przez 6 miesięcy, podanie biotyny spowodowało całkowity odrost włosów (Khalidi, 1984). Również u osób z wrodzonym defektem biotynidazy jednym z głównych objawów jest łysienie, które można leczyć podając duze dawki biotyny (Calvieri , 1989). Biotyna (w dawce dobowej 0,9 mg) okazała się skutecznym środkiem stymulującym wzrost włosów i poprawiającym ich grubość w przypadku wrodzonego defektu tzw. włosów nieuczesanych (uncombable hair) (Shelley, 1985). Również obserwacje wpływu suplementacji na stan włosów u świń wykazują pozytywną korelację (Bryant, 1985) Mimo wyraźnego wpływu biotyny na wzrost włosów obserwowanego klinicznie, w warunkach eksperymentalnych biotyna nie wykazywała istotnego wpływu na hodowle komórek włosa (Limat 1996).

Kwas Pantotenowy B5

Źródło: w bardzo wielu pokarmach: zbożach, drożdżach, żółtku jaj, wątrobie.

Niedobory: bardzo rzadkie

Funkcja: składnik koenzymu A pełniącego kluczową rolę w metabolizmie węglowodanów i kwasów tłuszczowych (przenoszenie grupy acylowej podczas syntezy kwasów tłuszczowych i glukoneogenezy).

Objawy niedoborów: zespół piekących stóp, objawy brzuszne. Stosowano go leczniczo w zespole piekącego języka i błony śluzowej jamy ustnej, wypadaniu włosów, upośledzonym gojeniu ran.

Dawki: nie istnieją obecnie określone wskazania do stosowania ogólnego kwasu pantotenowego.

Wpływ na stan skóry i włosów:
Dexpanthenol (d-izomer alkoholowej postaci kwasu pantotenowego) szeroko używany zewnętrznie w maściach, aerozolach jako przyspieszający gojenie ran i łagodzący podrażnienia (po goleniu, oparzenia słoneczne). Zwiększa syntezę lipidów skórnych, co powoduje zmożenie bariery ochronnej, poprawę nawilżenia skóry. Stymuluje syntezę fibroblastów i naskórkowanie, przyspieszając gojenie ran.

Ze względu na właściwości nawilżające i wygładzające powierzchnię włosa stosowany jako składnik szamponów i odżywek w celu poprawy wyglądu korzeni włosów.

Niektórzy sugerują, że może odgrywać rolę podczas podziałów komórek włosa i jako składnik budulca włosa odpowiadający za własności mechaniczne (sprężystość) oraz spoiwa międzykomórkowego zapewniającego odpowiedni stan nawilżenia włosa.

Suplementacja kwasu pantotenowego u szczurów w dużych dawkach była wręcz szkodliwa (działała niekorzystnie na wzrost włosów i zmniejszała poziom niacyny we krwi), w niższych dawkach nie wywierała takiego efektu. (Shibata, 2005)

Tiamina (witaminaB1)

 Źródło: ziarna ryżu, pszenicy, jęczmienia, żyta, drożdże. W trakcie mielenia ziaren większość tiaminy ulega zniszczeniu.

Funkcja: ważny koenzym w przemianach metabolicznych węglowodanów, w cyklu kwasu cytrynowego i cyklu pentozowym.

Niedobory: Beri-beri w Azji Południowo-Wschodniej wskutek spozywania wyłącznie łuskanego ryżu. Wtórna beri-beri wystepuje u osób z zaburzeniami wchłaniania, chorobami wątroby, nadczynności tarczycy, ciąży, alkoholików.

Objawy niedoborów: zaburzenia neurologicznę obwodowe (neuropatie) i centralne (zespól Wernickiego-Korsakowa), masywne obrzęki twarzy i kończyn.

Dawki: leczniczo 20-100 mg/db

Wpływ na stan skóry i włosów:
Uważa się, że witaminy z grupy B wpływają korzystnie na wiele procesów zachodzących w skórze, a zwłaszcza włosach i paznokciach. Zalecane są w łojotoku, trądziku, zahamowaniu wzrostu bądź wypadaniu włosów.

Ryboflawina B2

 Źródło: nabiał i różne pokarmy zwierzęce i roślinne, dzięki ryboflawinie serwatka ma żółty kolor.

Funkcja: Podstawowy koenzym (mononukleotyd flawiny i adeninowy dwunukleotyd flawiny) w reakcjach utleniania i redukcji w przemianach metabolicznych węglowodanów. Podobną role pełnią: tryptofan, pirydoksyna i kwas foliowy. Rola w przemianach metabolicznych melaniny.

Niedobory: U osób unikających spożywania mleka i pochodnych ,bądź innych pokarmów zwierzęcych, alkoholików, w zespołach złego wchłaniania i nieprawidłowo porwadzonym żywieniu pozajelitowym.

Objawy niedoborów: zespół objawów ”jama ustna-oko-narządy płciowe”. Zajady (zapalenie kątów ust), zapalenie czerwieni wargowej i języka, ogniska zapalne na skórze przypominające zapalenia łojotokowe skóry w fałdach nosowo-wargowych, okolicy oczu, uszu i narządów płciowych tzw. „skóra rekina”. Zmiany paznokciowe-przewlekły stan zapalny (zanokcica). Zapalenie brzegów powiek (blepharitis), stan zapalny rogówki, tworzenie nowych naczyń.

Dawki: 10-30 mg/db jako leczenie niedoborów.

Wpływ na stan skóry i włosów:

W przeprowadzonym na zwierzętach (psach) badaniu wpływu suplementacji witamin na stan włosów i sierści (Tran et al, 2007), nie zauważono odchyleń w ich wyglądzie; poziom tiaminy i ryboflawiny we krwi nie uległy zmianie, choć po 4 miesiącach eksperymentu we krwi obserwowano obniżenie poziomu dinukleotydu flawoadeninowego (poch. Wit. B2) oraz fosforanu pirydoksalu (B6). Stosowanie suplementacji podniosło natomiast poziom B12, kwasu foliowego, B5 i biotyny.

Niedożywienie manifestuje się min. matowymi i łamliwymi włosami (ok. 8%) wg badania przeprowadzonego w Chile. Stan ten po części tłumaczy się niedoborem ryboflawiny-witaminy B2 i niacyny B3. (Ivanovic, 1992)

Analiza składu włosów prowadzona na szczurach potwierdza obserwacje, iż ważne dla zachowania dobrego wyglądu włosa (kolor, połysk) są ryboflawina i niacyna (Bois-Joyeux, 1972) 

Witamina B6 (pirydoksyna)

 

Żródło: wiele pokarmów-marchew, wątroba, mięso, ryby, jajka, produkty zbożowe, nie ulega zniszczeniu podczas gotowania.

Funkcja: Pirydoksyna i pochodne (pirydoksal i pirydoksamina) tworzą koenzym fosforan pirydoksalu odpowiedzialny za dekarboksylacje i transminacje aminokwasów, metabolizm podstawowych kwasów tłuszczowych i konwersje kwasu linowego do arachidonowego (prekursora prostaglandyn) i przemianę tryptofanu w niacynę.

Niedobory: rzadko, u dzieci karmionych mlekiem w proszku ulegającemu denaturacji pod wpływem wysokiej temperatury, zespoły złego wchłaniania. Leczenie lekami: hydralazyną, izoniazydem, penicylaminą.

Objawy niedoborów: objawy skórne występują rzadko, przypominają objawy niedoboru ryboflawiny (zapalenie czerwieni wargowej, zapalenie języka, łojotokowe zapalenie skóry (wskutek zaburzenia metabolizmu kwasów tłuszczowych). Częściej objawy układowe (neuropatię obwodową, niedokrwistość normoblastyczną, limfopenię).

Dawki: 50-100 mg na dobę u osób przyjmujących leki zmniejszające poziom B6. Istnieje możliwość przedawkowania, przy stosowaniu b. dużych dawek przez wiele miesięcy (objawy neurologiczne).

Wpływ na stan skóry i włosów:  omówiono powyżej.

Witamina B12 (cyjanokobalamina)

Źródło: produkty zwierzęce: mięso, wątroba, mleko, jaja (tzw. białkowy czynnik zwierzęcy).

Funkcje: katalizuje początkowy etap syntezy kwasów nukleinowych (DNA, RNA)

Niedobory: wegetarianie, alkoholicy, niedokrwistość złośliwa (niedobór czynnika wewnętrznego niezbędnego do wchłaniania B12 w jelicie krętym),tasiemczyca, celiakia, zespół ślepej pętli jelitowej.

Objawy niedoborów: niedokrwistość makrocytarna, zaburzenia neurologiczne (zmiany degeneracyjna rdzenia kręgowego), u niemowląt zahamowanie wzrostu. Zmiany skórne: przebarwienia kończyn, zapalenie języka (zespół Huntera-Moellera) i zmiany zapalno-zanikowe błony śluzowej policzków.

Dawki: zalecane podawanie domięśniowe 1mg kilka razy w tygodniu.

Wpływ na stan skóry i włosów:
Niedokrwistości może towarzyszyć wypadanie włosów.

Może mieć wpływ na utrzymanie koloru włosów i zapobieganie siwieniu (Katsuoki, 1997). Istnieją opisy utraty naturalnego koloru włosów (rozjaśnienia) u osób z ciemnym kolorem skóry, u których występowały duże niedobory wit. B12 (Carmel, 1985).

Niacyna, niacynamid B3 lub PP

 Źródło: zawarty w wielu pokarmach

Funkcje: składnik NAD i NADP (fosforanu dinukleotydu nikotynoamido-adeninowego) uczestniczącego w wielu przemianach metabolicznych.

Niedobory: Pelagra występowałą w krajach gdzie podstawę pożywienia stanowiła kukurydza (nie zawiera tryptofanu) lub proso (duża zawartość leucyny). Uboga dieta, alkoholicy, przewlekłe zespoły złego wchłaniania, zespół Hartnupa (wrodzone zaburzenia nerkowego transportu tryptofanu), zespół rakowiaka, leczenie izoniazydem, niedobory tiaminy i pirydoksyny.

Objawy niedoborów: Objawy skórne pojawiają się jako pierwsze: nadwrażliwość na światło miejsc odsłoniętych (stan zapalny po nasłonecznieniu na szyi-naszyjnik Casala i grzbietach dłoni). Pękanie i pogrubienie skóry warg, stan zapalny języka, owrzodzenia jamy ustnej i czasem na śluzówkach okolicy narządów płciowych. Biegunka, bóle brzucha, psychoza bądź encefalopatia to zaburzenia ze strony innych układów.

Dawki: 100-300 mg niacynamidu/db leczniczo (niacyna powoduje zaczerwienienie skóry i czasem pokrzywkę i inne podrażnienie skóry). Nie ma praktycznie ryzyka przedawkowania i hiperwitaminozy B3.

Wpływ na stan skóry i włosów:
Niacynamid stosowany zewnętrznie w celu fotoprotekcji (ochrony przed działaniem immunosupresyjnym i karcynogennym ultrafioletu). Bardzo dobrze tolerowany w kosmetykach (nie powoduje podrażnień). Stosowany w kosmetykach przeciwzmarszczkowych ze względu za działanie antyoksydacyjne, zwiększanie funkcji bariery (min. syntezy ceramidów), poprawę nawilżenia, poprawę wyglądu skóry - zaburzeń faktury, redukcji zmarszczek, rozjaśniania plamek (hiperpigmentacji) i łagodzenia podrażnień (rozszerzonych naczynek). Stosowany również w kosmetykach przeciwtrądzikowych (zmniejsza produkcję łoju, zwęża pory). Niacynamid jest częstym składnikiem szamponów, odżywek i toników stosowanych w celu pielęgnacji włosów i skóry owłosionej, jest składnikiem bardzo bezpiecznym (nietoksycznym) i bardzo dobrze tolerowanym (nie wywołuje podrażnień) (US Report, 2005).

Preparaty niacyny stosowane 6 miesięcy w kontrolowanym badaniu klinicznym zewnetrznie na skóre owłosioną głowy przez łysiejące kobiety spowodowały poprawę objętości włosów.(Draelos, 2005)

Suplementacja niacyny w diecie świń nie wpływała na stan ich wlosów ani stan włosów potomstwa z macior otrzymujących suplemetację w trakcie ciąży (Ivers, 1993).

U myszy otrzymujących antagonistę (antymetabolit) niacyny bardzo szybko (3-5 dni) dochodziło do zahamowania wzrostu włosów i zmian degeneracyjnych włosów w badaniu mikroskopowym (Aikawa, 1986)

Kwas foliowy (folacyna) B9

 Źródło: rośliny zielone, wątroba, łatwo niszczony podczas gotowania; wytwarzany również przez bakterie jelitowe.

Funkcja: tetrahydrofoliany są podstawowymi koenzymami przyłączającymi liczne grupy jednowęglowe podczas syntezy puryn i pirymidyn (synteza DNA) oraz wytwarzania aminokwasów. Prawidłowa funkcja zależy do poziomu wit B12 i C.

Niedobory: uboga dieta, żywienie pozajelitowe, alkoholicy, zespoły złego wchłaniania, przyjmowanie metotreksatu (antagonista kw. foliowego) i leków p-padaczkowych (fenytoina), barbituranów, trimetoprimu, doustnej antykoncepcji, wzmożone zapotrzebowanie w ciąży (przyjmowanie w ciąży zmniejsza ryzyko wad wrodzonych układu nerwowego), stanach zapalnych skóry (erytrodermia, łuszczyca) i innych.

Dawki: profilaktyka niedoborów 0,4 mg/db, stany zwiększonego zapotrzebowania 1mg-10 mg/db, leczniczo 10-45 mg początkowo i 10-20mg w fazie podtrzymującej.

Objawy niedoborów: stan zapalny jamy ustnej, języka, błony śluzowej jelit, rzadko zmiany zapalne na skórze łuszczycopodobne, niedokrwistość makrocytarna.

Wpływ na stan skóry i włosów:
Stosowany w niektórych kremach przeciwzmarszczkowych, ale wątpliwa skuteczność z powodu ograniczonego wchłaniania przez skórę.

Niezbędny do prawidłowej odnowy komórek zachodzącej w warstwie podstawnej skóry oraz w macierzy włosa. Niedobór może zahamować nowe podziały komórkowe prowadząc do zatrzymania wzrostu włosów bądź ich wypadania. Potwierdzają to obserwacje kliniczne pacjentów leczonych antagonista kwasu foliowego (metotreksatem) u których obserwuje się przerzedzenie włosów (Rheid, 1993). Suplementacja kwasu foliowego u cieląt cierpiących na łysienie z powodu jego niedoborów prowadziła do zahamowania łysienia i normalizacji wzrostu włosów (Bouvet, 1988).

Uważa się, że kwas foliowy obok witaminy B12 może mieć wpływ na kolor włosów i hamowanie siwienia (Katsuoki, 1997).

Piśmiennictwo:

Tran, J L. Horvath, C. Krammer, S. Holler, U. Blood vitamin concentrations in privately owned dogs fed non-standardized commercial diets and after intake of diets with specified vitamin concentrations. Journal of Animal Physiology & Animal Nutrition-Zeitschrift fur Tierphysiologie Tierernahrung und Futtermittelkunde. 91(1-2):40-7, 2007 Feb.1.

Ivanovic Marincovich D. Nutrition and education. Clinical signs of malnutrition and its relationship with socioeconomic, anthropometric, dietetic and educational achievement parameters. Archivos Latinoamericanos de Nutricion. 42(1):15-25, 1992 Mar

Bois-Joyeux B. Gaudin-Harding F. Adrian J. Diagnostic test for vitamin deficiencies and excesses by biochemical analysis of hair. Rat experiments. I. Vitamins of hair as a function of color and dietary intake of niacin and ribofavin]. International Journal for Vitamin & Nutrition Research. 42(1):33-42, 1972.

Innis SM, Allardyce DB. Possible biotin deficiency in adults receiving long-term parenteral nutrition. Am J Clin Nutr 37:185, 1983

Fujimoto W. Inaoki M. Fukui T. Inoue Y. Kuhara T. Biotin deficiency in an infant fed with amino acid formula. [Review] [21 refs] Journal of Dermatology. 32(4):256-61, 2005 Apr.

Higuchi R. Noda E. Koyama Y. Shirai T. Horino A. Juri T. Koike M. Biotin deficiency in an infant fed with amino acid formula and hypoallergenic rice. Acta Paediatrica. 85(7):872-4, 1996 Jul.

Watanabe T. Fukui T. Low biotin content of infant formulas made in Japan. Food Additives & Contaminants. 15(5):619-25, 1998 Jul.

Fiume MZ. Cosmetic Ingredient Review Expert Panel. Final report on the safety assessment of biotin. [Review] [67 refs] International Journal of Toxicology. 20 Suppl 4:1-12, 2001.

Forbes GM. Forbes A. Micronutrient status in patients receiving home parenteral nutrition. Nutrition. 13(11-12):941-4, 1997 Nov-Dec.

Limat A. Suormala T. Hunziker T. Waelti ER. Braathen LR. Baumgartner R. Proliferation and differentiation of cultured human follicular keratinocytes are not influenced by biotin. Archives of Dermatological Research. 288(1):31-8, 1996.

Haneke E. [Biotin as a therapeutic nail and hair substance?]. Medizinische Monatsschrift fur Pharmazeuten. 17(6):187, 1994 Jun.

Calvieri S. Giustini S. Camplone G. Innocenzi D. [Changes in the hair in a case of biotinidase deficiency]. Annales de Dermatologie et de Venereologie. 116(11):802-4, 1989

Nyhan WL. Inborn errors of biotin metabolism. [Review] [39 refs] Archives of Dermatology. 123(12):1696-1698a, 1987 Dec

Shelley WB. Shelley ED. Uncombable hair syndrome: observations on response to biotin and occurrence in siblings with ectodermal dysplasia. Journal of the American Academy of Dermatology. 13(1):97-102, 1985 Jul.

Bryant KL. Kornegay ET. Knight JW. Veit HP. Notter DR. Supplemental biotin for swine. III. Influence of supplementation to corn- and wheat-based diets on the incidence and severity of toe lesions, hair and skin characteristics and structural soundness of sows housed in confinement during four parities. Journal of Animal Science. 60(1):154-62, 1985 Jan.

Khalidi N. Wesley JR. Thoene JG. Whitehouse WM Jr. Baker WL. Biotin deficiency in a patient with short bowel syndrome during home parenteral nutrition.: Journal of Parenteral & Enteral Nutrition. 8(3):311-4, 1984 May-Jun.

Pawlowski A. Kostanecki W. Effect of biotin on hair roots and sebum excretion in women with diffuse alopecia. [Clinical Trial. Controlled Clinical Trial. Journal Article] Polish Medical Journal. 5(2):447-52, 1966.

Draelos ZD. Jacobson EL. Kim H. Kim M. Jacobson MK. A pilot study evaluating the efficacy of topically applied niacin derivatives for treatment of female pattern alopecia.] Journal of Cosmetic Dermatology. 4(4):258-61, 2005 Dec.

Cosmetic Ingredient Review Expert Panel. Final report of the safety assessment of niacinamide and niacin. [Review] [152 refs] International Journal of Toxicology. 24 Suppl 5:1-31, 2005.

Shibata K. Takahashi C. Fukuwatari T. Sasaki R. Effects of excess pantothenic acid administration on the other water-soluble vitamin metabolisms in rats. Journal of Nutritional Science & Vitaminology. 51(6):385-91, 2005 Dec.

 Ivers DJ. Veum TL. Effect of niacin additions to corn-soybean meal diets on performance of pigs from weaning to finishing. Journal of Animal Science. 71(12):3383-8, 1993 Dec.

Ivers DJ. Rodhouse SL. Ellersieck MR. Veum TL. Effect of supplemental niacin on sow reproduction and sow and litter performance. Journal of Animal Science. 71(3):651-5, 1993

 ikawa H. Suzuki K. Lesions in the skin, intestine, and central nervous system induced by an antimetabolite of niacin. American Journal of Pathology. 122(2):335-42, 1986 Feb.

Katsuoka H. Watanabe C. Mimori Y. Nakamura S. [A case of vitamin B12 deficiency with broad neurologic disorders and canities]. [Japanese] No to Shinkei - Brain & Nerve. 49(3):283-6, 1997 Mar

 Reid DJ. Segars LW. Methotrexate for the treatment of chronic corticosteroid-dependent asthma. [Review] [44 refs] Clinical Pharmacy. 12(10):762-7, 1993

Bouvet A. Baird JD. Basrur PK. Folic acid therapy for alopecia in a Charolais calf. Veterinary Record. 123(21):533-6, 1988

Carmel R. Hair and fingernail changes in acquired and congenital pernicious anemia. Archives of Internal Medicine. 145(3):484-5, 1985 Mar.

---