Systematyka ćwiczeń leczniczych

• Ćwiczenia bierne

• Ćwiczenia bierne redresyjne

• Ćwiczenia bierno-czynne (lub czynno-bierne)

• Ćwiczenia czynno-bierne (lub wspomagane, prowadzone)

• Ćwiczenia czynne

• Ćwiczenia czynne w odciążeniu

• Ćwiczenia czynne wolne

• Ćwiczenia czynne z oporem

• Ćwiczenia oddechowe

• Ćwiczenia ogólnie usprawniające

• Ćwiczenia zespołowe specjalne

• Ćwiczenia poranne (gimnastyka poranna)

• Ćwiczenia izometryczne

• Ćwiczenia synergistyczne

• Ćwiczenia samowspomagane

• ĆWICZENIA BIERNE:

Ćwiczenia wykonywane przez kinezyterapeutę bez współudziału pacjenta.

Cel:

• Utrzymanie lub wyrobienie pełnego zakresu ruchu w stawach,

• zabezpieczenie przed powstawaniem przykurczów,

• Zabezpieczenie przed powstawaniem zniekształceń stawów,

• Zachowanie pamięci ruchowej,

• Wyzwalanie bodźców proprioreceptywnych,

• Zabezpieczenie przed powstawaniem odleżyn.

Czas trwania ćwiczeń: 15 - 30 min. 1-2 razy dziennie z przerwami. 20-30 powtórzeń ruchu w danym stawie.

• ĆWICZENIA BIERNE REDRESYJNE:

Ćwiczenia wykonywane przez fizjoterapeutę lub aparat, bez czynnego udziału chorego.

Wykonywane z użyciem pewnej siły zewnętrznej. Siłę należy dawkować indywidualnie, przekraczając granicę bólu i obserwując zachowanie się chorego.

Zalecane w przypadkach istniejącego ograniczenia ruchów w stawie.

Cel:

• Zwiększenie zakresów ruchów w stawie

• Zniesienie przykurczów

Ćwiczenia te odbywają się w pozycjach izolowanych.

Przed ćwiczeniami redresyjnymi wskazane jest nagrzanie tkanek np. okładem parafinowym, ciepłą kąpielą wodną, masażem.

Czas trwania: 20-30 min. 1-2 razy dziennie.

WYCIĄGI REDRESYJNE

Działanie lecznicze z zastosowaniem systemu bloczkowego i masy (ciężaru) w postaci odważników.

Cele:

Te same co ćw. redresyjne, jednak sposób przyłożenia siły i jej rodzaj jest inny.

Metodyka:

• Zastosowanie wyciągu powinno być poprzedzone podaniem leków przeciwbólowych i rozluźniających napięcie mięśniowe oraz zabiegami fizykoterapeutycznymi (okłady parafinowe, ciepła kąpiel, masaż)

• Stabilizacja poprzez zastosowanie kontrwyciągu, który uniemożliwia pacjentowi przesuwanie się po podłożu (np. skośne ustawienie płaszczyzny kozetki)

• Siła redresyjna to 1/8, 1/6 masy ciała pacjenta

• Czas trwania: minimum 30 min. Pojawienie się bólu - wyciąg zaczyna działać. Można zmniejszyć obciążenie.

• Podczas ściągania wyciągu, należy jeszcze jakiś czas utrzymać, ręką terapeuty, uzyskany zakres ruchu, a dopiero później bardzo wolno doprowadzić kończynę do pozycji wyjściowej.

RELAKSACJA POIZOMETRYCZNA

Ćwiczenia wykonywane przez fizjoterapeutę przy czynnym udziale pacjenta.

Cel:

• krótkotrwały - działanie przeciwbólowe na mięśnie (obniżenie napięcia mięśni)

• długotrwały - zwiększenie zakresu ruchu (działanie w zakresie niebolesnym)

Metodyka:

• Pozycja wyjściowa - stabilna

• Ustawienie kończyny w jej największym, możliwym zakresie ruchu (niebolesny)

• Przyłożenie oporu na dalszej części dźwigni (siła oporu, która nie pozwala na wykonanie ruchu)

• Próba wykonania ruchu, napięcie izometryczne - czas: 7-10 sek. (długi wydech)

• Na końcu wydechu pacjent rozluźnia odpowiednią grupę mięśniową, a terapeuta zwiększa zakres ruchu

• Ilość powtórzeń: 3 - 6 razy, ale za każdym zaczynamy od zwiększonego zakresu ruchu, który został uzyskany w poprzednim powtórzeniu.

• ĆWICZENIA BIERNO-CZYNNE

Ruch prowadzony jest biernie przez kinezyterapeutę a zadaniem, które się stawia pacjentowi jest czynne rozluźnienie mięśni antagonistycznych oraz w miarę możliwości „wspomaganie” ruchu skurczem agonistów w tej części narządu ruchu która jest ćwiczona.

Kluczem do uzyskania żądanych efektów terapeutycznych jest właściwa współpraca pacjenta z terapeutą.

Cel:

• Utrzymanie jak i przywracanie czynności mięśni

• Wzmacnianie słabych mięśni

Czas trwania: 15 - 30 minut. Liczba powtórzeń ćwiczenia 10 -15 w jednej serii. Przerwy między seriami 2 - 3 minutowe. Zaleca się stosowanie tych ćwiczeń 2-3 razy dziennie.

• ĆWICZENIA CZYNNO-BIERNE

Ćwiczenia oparte są o własną siłę usprawnianego, a siła zewnętrzna ma jedynie charakter wspomagający.

Cel:

• reedukacja mięśni - wzmacnianie mięsni słabych, odtwarzanie i utrwalanie pamięci wzorców ruchowych.

Uwaga! Podczas wykonywania ćwiczeń należy dbać o to, aby wspomaganie nie było zbyt duże oraz unikać nadmiernego zmęczenia osłabionych mięśni.

Czas trwania: 15-30 min. Liczba powtórzeń ćwiczenia 10 -15 w jednej serii. Przerwy między seriami 2 - 3 minutowe. Zaleca się stosowanie tych ćwiczeń 2-3 razy dziennie.

• ĆWICZENIA CZYNNE

Ćwiczenia czynne to ćwiczenia, które przebiegają w wyniku dowolnej akcji mięśni, bez pomocy siły zewnętrznej.

Ćwiczenia wykonywane przez pacjenta pod kontrolą lub przy pomocy kinezyterapeuty. Źródłem bodźców jest układ nerwowy pacjenta.

Wykonując napinanie, skurcz i rozkurcz mięśnia, chory bierze bezpośredni udział w ruchu.

Cel:

• Zwiększenie siły i masy mięśni

• Przywrócenie zdolności prawidłowego działania mięśni

Wskazanie: Osłabienie mięsni lub nieprawidłowe ich działanie.

Czas trwania: 15-30 min. Wskazane przerwy między ćwiczeniami. 2-3 razy dziennie.

• ĆWICZENIA CZYNNE W ODCIĄŻENIU

Ćwiczenia te polegają na samodzielnym wykonywaniu ruchów w stawach przy odciążeniu ćwiczonego odcinka ciała.

Zaleca się je przy sile mięśnia w teście Lovetta 2.

Cel:

• Przeciwdziałanie zanikom mięśni

• Uzyskanie przyrostu siły mięśni

• Zapobieganie przykurczom

• Zwiększenie zakresu ruchów w stawie

• Aktywizacja działania „pompy mięśniowej” , korzystny wpływ na trofikę tkanek

Czas trwania: 15-30 min. Ruch danej grupy mięśni wynosi około 2-5 min. 1-3 razy dziennie. Zwykle raz dziennie.

Wykonanie: odciążenie uzyskuje się przez podwieszenie ćwiczonej kończyny, zmniejszenie tarcia o podłoże zanurzenie chorego w wodzie, podtrzymywanie ćwiczonej kończyny przez kinezyterapeutę.

Rozróżnia się podwieszenia:

1. Osiowe - punkt zawieszenia ćwiczonej kończyny znajduje się prostopadle nad osią ruchu. Ruch odbywa się w płaszczyźnie poziomej wokół osi pionowej przy pełnym odciązeniu i zrównoważeniu ćwiczonej kończyny.

2. Pozaosiowe - punkt zawieszenia ćwiczonej kończyny znajduje się poza osią ruchu, co daje pełne odciążenie ćwiczonej kończyny, lecz bez jej zrównoważenia. Ruch odbywa się wówczas po wycinku koła, mając moment wznoszenia (utrudnienie) oraz opadania (wspomaganie). Dla uzyskania tych momentów nalezy punkt zawieszenia przesunąć dogłowowo, odgłowowo lub dobocznie w stosunku do osi ruchu.

W celu uzyskania utrudnienia ruchu punkt zawieszenia należy przesunąć w kierunku wykonywanego ruchu. W celu wspomagania ruchu punkt zawieszenia należy przesunąć w kierunku wykonywanego ruchu.

• ĆWICZENIA CZYNNE WOLNE

Ćwiczenia czynne wolne polegają na samodzielnym wykonywaniu ruchów w stawach z pokonaniem tylko ciężaru ćwiczonego odcinka ciała. Wykonuje je pacjent na komendę kinezyterapeuty i pod jego kontrolą.

Wykonuje się je przy sile mięśni 3, a także 4 i 5 wg skali Lovetta jako uzupełnienie innych ćwiczeń.

Na ogół są krótkotrwałym łącznikiem, za pomocą którego osłabione zespoły mięśniowe przeprowadza sie od ćwiczeń czynnych w odciążeniu do ćwiczeń z dawkowanym oporem.

Cel:

• Zwiększenie siły i wytrzymałości określonej grupy mięśniowej

• Utrzymanie i zwiększenie zakresu ruchów w stawach

• Poprawa koordynacji ruchowej (precyzja ruchu, zwinność, sprawność ogólna)

• uruchomienie działań wspomagających „pompę mięśniową”

• Czas trwania: 15-45 min. Kilkakrotnie w ciągu dnia. Przestrzegać przerw między ćwicz.

• ĆWICZENIA CZYNNE Z OPOREM

Ćwiczenia czynne z oporem polegają na pokonywaniu siły zewnętrznej przeciwdziałającej wykonywanemu ruchowi.

Od tej grupy ćwiczeń w znacznej mierze należy efekt końcowy leczniczy wyrażony powrotem funkcji. Siła mięśni zbliża się do granicy normy albo ją osiąga. Są to ćwiczenia o charakterze miejscowym.

Ćwiczenia te zaleca się przy sile mięśni większej niż 3. Wymagają one od mięśni większej pracy, gdyż poza pokonaniem masy odcinka ciała, która mięsnie wprowadza w ruch, muszą one pokonać jeszcze dodatkowy opór.

Cel:

• Uzyskanie przyrostu siły i wytrzymałości mięśni

Przyrost siły - stosuje się maksymalny opór dla aktualnej siły mięsni ćwiczonych. Liczba powtórzeń niewielka (6 - 10 razy) a tempo powolne.

Zwiększenie wytrzymałości mięśnia - opór znacznie mniejszy (do 50% siły maksymalnej). Liczba powtórzeń dużo większa (20 - 30 razy) a tempo szybkie.

Rodzaj stosowanego oporu:

• Ręka fizjoterapeuty

• Zwiększenie tarcia podłoża

• Zmiana kąta pochylenia płaszczyzny

• Sprężyny

• System bloczków z ciężarkami

• Woreczki z piaskiem

Dobór obciążenia:

1. Określenie maksymalnego ciężaru, który chory może dźwignąć tylko jednorazowo wykonując ruch w pełnym zakresie.

2. Określenie maksymalnego ciężaru, który chory może dźwignąć tylko 10-krotnie wykonując ruch w pełnym zakresie i bez przerwy między dźwignięciami.

• Program De Lorme i Watkins - 10 dźwignięć ½ maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia, 10 dźwignięć ¾ maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia, 10 dźwignięć pełnego maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia. Po każych 10 dźwignięciach przerwa 2 min. Suma 30 dźwignięć - 4 razy w tygodniu. Wielkość maksymalnego ciężaru określana co tydzień.

• Trening oporowy według Mc Queena - 4 serie x 10 dźwignięć pełnego maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia. Przerwa pomiędzy seriami 2 min. Suma 40 dźwignięć - 3 razy w tygodniu. Wielkość maksymalnego ciężaru określana co 1-2 tygodnie.

Czas trwania: 15 - 30 min.

• ĆWICZENIA ODDECHOWE

Podział:

• Ćwiczenia oddechowe ogólne

• Ćwiczenia oddechowe mające zastosowanie w chorobach płuc i w torakochirurgii

Cel:

• Nauka prawidłowego oddychania

• Zwiększenie wydolności narządu oddechowego

• Uzyskanie prawidłowego rozwoju klatki piersiowej

Wskazania:

• Podczas wszelkich ćwiczeń leczniczych

• Przed i po zabiegach chirurgicznych

• W chorobach układu oddechowego

Pozycje wyjściowe:

• Stojąca, półsiedząca, siedząca - ułatwiają pracę przepony

• Siedząca z pochyleniem tułowia, leżenie tyłem - utrudnia pracę przepony, zwiększa amplitudę ruchu klatki piersiowej

Metodyka:

• Wdech - nosem, w rytmie raz, dwa

• Wydech - przez nos lub usta, w rytmie trzy, cztery, pięć

Liczba powtórzeń: 6-8 każdego ćwiczenia

• ĆWICZENIA OGÓLNIE USPRAWNIAJĄCE

Ćwiczenia ogólnie usprawniające to ćwiczenia oddziaływujące na cały organizm człowieka. To przede wszystkim ćwiczenia kształtujące, wykonywane często z przyborem, przy drabince, na ławeczce lub z współćwiczącym.

Cel:

• Podniesienie ogólnej sprawności i wydolności fizycznej

• Kształtowanie prawidłowej postawy

• Kształtowanie koordynacji ruchowej, nawyku celowości i płynności ruchów

• Zachowanie pełnego zakresu ruchów w stawach

• Zachowanie pełnej długości i elastyczności mięśni

• Utrzymanie i wzmocnienie siły mięśni

• Poprawa krążenia

• Utrzymanie dobrej czynności układu oddechowego i nerwowego

Czas trwania: 30 - 45 min.

• ĆWICZENIA ZESPOŁOWE SPECJALNE

Ćwiczenia prowadzone są w grupach ćwiczebnych dla pacjentów o podobnej dysfunkcji narządu ruchu i podobnym stopniu upośledzenia sprawności fizycznej, np. grupy nadgarstków, grupa skolioz, grupa dysków lędźwiowych mniej sprawnych, grupa koksartroz.

Cel:

• Zwiększenie zakresów ruchu i siły mięśni dotkniętych dysfunkcją narządu ruchu

Czas trwania:

30 - 45 min. Należy stosować przerwy 1-2 min oraz ćwiczenia oddechowe.

• ĆWICZENIA PORANNE:

Ćwiczenia poranne polegają na wykonywaniu wszystkich ruchów w stawach dostępnych dla ćwiczeń. W skład gimnastyki porannej wchodzą proste ćwiczenia czynne. Należy uwzględnić wszystkie ruchy w poszczególnych stawach i możliwe wszystkie grupy mięśni.

Cel:

• Pobudzenie funkcji ustroju po śnie

• Mobilizacja chorego do rozpoczęcia zajęć w ciągu dni

Czas trwania:

W pokoju chorych ok. 15 min.

W sali i na wolnym powietrzu ok. 30 min.

Tempo ćwiczeń umiarkowane. Wprowadzanie ćwiczeń oddechowych.

• ĆWICZENIA IZOMETRYCZNE:

( „izo” - stały; „metrum” - miara )

Ćwiczenia te polegają na czynnym napinaniu mięśni bez zmiany długości ich włókien. Nie zmienia się odległość między przyczepami mięśni, więc nie ma ruchu.

Cel:

• Przeciwdziałanie zanikom mięśniowym

• Przyrost masy i siły mięśni

• Utrzymanie aktywności mięśni w obrębie unieruchomionych odcinków ciała

Ćwiczenia izometryczne - opór:

• Ręka terapeuty

• Druga kończyna lub przedmiot

Metodyka:

• Czas trwania skurczu - ok. 5-6 s.

• Czas trwania odpoczynku - ok. 10 s.

• Liczba powtórzeń - 6 - 10 razy.

• Ilość serii - 3.

• ĆWICZENIA SYNERGISTYCZNE:

W ćwiczeniach synergistycznych wykorzystuje się zjawisko promieniowania ruchowego. Istotną cechą tej metody jest według M. Weissa „wykorzystanie zjawisk współdziałania mięśni w stale zmieniających się układach synergistycznych pod wpływem odpowiednio dobranych ruchów z określonym oporem i dozowaną pozycją”

Cel:

Uzyskanie na drodze skrzyżowanego odruchu fizjologicznego lub na drodze pobudzenia zespołów dynamicznych, napięcia izometrycznego mięśnia.

Podział:

• Kontralateralne - przy unieruchomieniu całej kończyny w opatrunku gipsowym. Chory ćwiczy kończyną wolną od unieruchomienia z maksymalnym oporem.

• Ipsilateralne - gdy opatrunek gipsowy nie obejmuje całej kończyny. Chory ćwiczy wolny odcinek kończyny z maksymalnym oporem.

• ĆWICZENIA SAMOWSPOMAGANE:

Ćwiczenia samowspomagane polegają na wykonywaniu ruchu jedną (zdrową) kończyną wspomagając równocześnie wykonanie ruchu w stawach drugiej kończyny - tzw. „autoredresja”.

Cel:

• Zwiększenie zakresu ruchów w stawach

• Uzyskanie rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni

Uzyskanie samowspomagania:

• System bloczkowy

• Laska gimnastyczna

• Ręka chorego

Liczba powtórzeń jednego ćwiczenia wynosi ok. 30.

---