Teoria frustracji - agresji - teoria, według której zachowania agresywne są poprzedzone przez frustrację. W pierwotnej swojej wersji teorii każda frustracja prowadziła do agresji (lub podnosiła gotowość do zachowania agresywnego) i każda agresja poprzedzona była przez jakiś rodzaj frustracji.
Siła frustracji (a w związku z tym gotowość do i siła zachowań agresywnych) może być modyfikowana przez różne czynniki:
Frustracja jest silniejsza, gdy cel do którego dążymy jest blisko i nie udaje się nam go osiągnąć,
Frustracja jest silniejsza gdy cel który nam umyka ma dla nas dużą wartość, a oczekiwania co do niego są wysokie,
Frustracja jest silniejsza gdy jest nieoczekiwana, nagła, niewyjaśniona i niezrozumiała.
Frustrację należy odróżnić od deprywacji.
Współczesne ustalenia
Dzisiaj wiadomo, że frustracja może prowadzić do wielu różnych konsekwencji. Pierwszym odruchem, który pojawia się w odpowiedzi na frustrację jest próba jej usunięcia, ominięcia i mobilizowania wysiłków do osiągnięcia celu. Dopiero gdy to się nie udaje pojawiają się takie reakcje jak agresja, apatia, regresja i fiksacja.
Oczywiste jest także, że nie każda frustracja prowadzi do zachowań agresywnych. Jeśli agresor jest arbitralny i jego zachowanie jest interpretowane jako bezinteresowna złośliwość, to agresja pojawia się bardzo często jako odwet. Jednak w pewnych warunkach frustracja jaką przeżywamy wydaje się nam czymś uzasadniona i wtedy nie wywołuje skłonności do agresji.
Podstawowe założenia
Agresja jest popędem będącym reakcją na frustrację. Na rodzaj i siłę agresji jako reakcji na frustrację ma wpływ czynnik lęku. W związku z tym rozróżniamy dwa typy zachowań:
przemieszczenie agresji - skierowanie jej na inny obiekt zagrożony karą o mniejszej sile
zmianę postaci agresji - zastąpienie jej reakcją agresywną słabiej zagrożoną karą
Silniejsze oczekiwanie kary za agresję = mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnej. Lęk przed karą hamuje tylko wyrażanie agresji, ale nie pobudzenie wewnętrzne, które nasila się pod wpływem kary. Kara działa jak dodatkowa frustracja. Eksternalizacja agresji (akt behawioralny)= rozładowanie pobudzenia. Siła katharsis (oczyszczenia z negatywnych emocji) jest większa w przypadku agresji bezpośredniej niż przemieszczonej lub zastąpionej inną reakcją. Frustracja wywołuje najsilniejsze pobudzenie do zachowania agresywnego skierowanego bezpośrednio na czynnik postrzegany jako jej przyczyna. Powstają też stopniowo coraz słabsze pobudzenia do stopniowo coraz mniej bezpośrednich aktów agresji (np. człowiek frustrowany przez swojego pracodawcę, będzie również bardziej poirytowany na całe otoczenie: rodzinę, współpracowników, znajomych).
1