SPÓR O NATURĘ CZŁOWIEKA

Spór o naturę człowieka - dobry czy zły, egoistyczny czy altruistyczny; czy można wpływać na zmianę człowieka? Czy można jednoznacznie powiedzieć o człowieku, że jest bestią lub istotą społeczną, myślącą, altruistyczną? Skąd się bierze egoizm?

Definicja Arystotelesa. Człowiek jest istotą społeczną. Skąd się bierze brak życzliwości? Jednoznaczne etykiety przypisywane człowiekowi są zbytnim uproszczeniem. Czy o naturze człowieka decydują geny czy to, w jakim środowisku był wychowywany?

Dwa podstawowe kierunki w filozofii społecznej pokazują dwa skrajne stanowiska.

Hobbes. Człowiek jest zły, egoistyczny, realizuje tylko swoje potrzeby: jedzenia, rozmnażania, dominacji - kosztem innych. Siłą możemy zmusić ludzi do pożądanych zachowań.

Epikur mówił, że człowiek jest istotą, która chce przeżywać życie w sposób przyjemny. Lepiej otaczać się przyjaciółmi niż wrogami, nie angażować się w życie polityczne, to jest nieopłacalne - racjonalny egoizm. Musimy postępować tak, by nie szkodzić sobie ani innym. Trzeba się wypośrodkować między skrajnym egoizmem a skrajnym altruizmem. Człowiek musi mieć wzgląd na swoje dobro, ale nie w sposób radykalny. Koncepcja przyjaźni Arystotelesa - człowiek powinien wyzwalać w sobie pozytywne relacje z innymi, bo to sprzyja rozwojowi. Przyjaźń użyteczna, z pożytku, nie ze względu wspólnych przeżyć, przyjaźń ad hoc, gdy coś wspólnie robimy. Natura człowieka nie jest jednorodna, zależy od sytuacji, w których się znajdujemy, można ją modyfikować. Epikur, Arystoteles - pozytywne spojrzenie na naturę człowieka z możliwością samodoskonalenia się.

Okres starożytności. Naturę człowieka traktuje się jako sprawę otwartą, człowiek może się doskonalić, może wpływać na to, kim będzie, jaki będzie.

Średniowiecze. Natura człowieka uzależniona od Boga.

Św. Augustyn - samooczyszczenie, samokontemplacja, samodoskonalenie się. Bóg sam poucza człowieka. Istnieją ludzie dobrzy i źli. Nie wiadomo, czy człowiek będzie zbawiony - teoria predestynacji (zasada przypadku w zbawieniu). Człowiek żyje w stanie niepewności.

Św. Tomasz - element racjonalności. Wszystko zależy od tego, czy człowiek podporządkuje się zaleceniom Boga. Człowiek rodzi się z grzechem pierworodnym, chrzest go uwalnia. Toczy się walka o naturę człowieka. Wspomagaczem tej walki na korzyść nieba jest Kościół, a na korzyść piekła - folgowanie swoim namiętnościom.

Renesans. Nie możemy postawić jasnej granicy między tym, co się Bogu podoba, a co nie. Człowiek ma piękne ciało i piękną duszę. Natura człowieka jest godna uwagi, podziwu. Idealizacja natury ludzkiej. Negowanie przez Machiavelliego, który twierdzi, że człowiek jest z natury zły, żądny przyjemności, pieniędzy i władzy. Dla ich zdobycia zrobi wszystko. Przed eskalacją zła, które jest w człowieku, może go powstrzymać jedynie silna władza.

Walka o duszę człowieka między koncepcjami filozoficznymi.

Bacon - można zmieniać naturę człowieka poprzez wychowanie i edukację. Człowiek może być z natury dobry lub zły. Naturę człowieka należy uformować tak, by był społecznie użyteczny.

Okres renesansu - zastanowienie się nad naturą człowieka, jego kondycją tak, by był przydatny społecznie.

Pajdea - w starożytności - wychowanie na obywatela.

W okresie renesansu to władca ma być oświecony, wiedzący, jak postępować z ludem. Okres renesansu pokazuje człowieka jako niejednorodną osobowość, kształtowaną przez wiele czynników.

Skrajny racjonalizm - twardo stąpający po ziemi, biorący pod uwagę rację rozumu.

Czynnik rozumności, racjonalności człowieka - mocno podkreślone. Nie ma opatrzności, tylko racje rozumu.

Pojawia się wiele koncepcji, które pokazują, w jaki sposób człowiek powinien działać, żeby oswoić naturę, być panem świata.

Bacon - wiedza na temat natury, sił przyrody może dać człowiekowi władzę nad innymi istotami. Tyle mamy władzy, ile wiedzy.

Człowiek jest istotą dominującą na ziemi - nie z nadania Boskiego, lecz z racjonalnego działania.

Ważną rzeczą jest język. Którym człowiek się posługuje - narzędzie, dzięki któremu wchodzimy w interakcje.

„Złudzenie języka” - Bacon

Ludzie tworzą pewne wspólnoty, idee, koncepcje naukowe, które mogą wpływać na ich losy.

Rozumne działanie i posługiwanie się językiem - warunki panowania nad światem.

Kartezjusz - chcąc panowania w rzeczywistości musimy znaleźć metody działania. Kartezjusz pokazuje nam, że człowiek może być w pełni człowiekiem, gdy działa racjonalnie i znajduje metodę (indukcyjną).

Człowiek jest panem na ziemi. Racjonalizm, język, wiedza. Potrzeba wiary, tworzenia bóstwa. Natura i kultura są w ciągłym mocowaniu - co jest mocniejsze. Kartezjusz jest pewny siebie. Pascal podważa koncepcję Kartezjusza. Człowiek jest istotą rozdartą między naturą a kulturą. Nie jest pewny, czy jego racjonalność jest właściwym sposobem. Język nie jest w stanie wszystkiego wyjaśnić. Może stanowi on przeszkodę w porozumiewaniu. Słowa nieraz wprowadzają w błąd, mowa ciała jest zwykle prawdziwa. Porządek rozumu czy porządek serca? Zdaniem wielu filozofów sfera rozumowa powinna panować nad sferą emocjonalną.

Pascal się z tym nie zgadza. Zapoczątkowuje nowy nurt w filozofii, zwany nurtem egzystencjalnym. Człowiek nie jest istotą społeczną, jest sam. Życie w społeczeństwie nieraz przeszkadza, stwarza problemy egzystencjalne. Społeczeństwo ubezwłasnowolnia, deprecjonuje rolę jednostki.

Bauman - obecnie następuje atomizacja społeczeństwa.

Filozofia Społeczna wykład 1. 08.03.08

1.

---