Polskie nazwy własne i pojedyncze wyrazy pospolite w tekstach obcych
Geograf bawarski (tytuł umowny)
Nazwy plemion:
Uislane - Wiślanie
Glopeani - Goplanie
Verizane - Wiercanie
Lendizi - Lędzicy
Sleenzane - Ślężanie
Dadosesani - Dziadoszanie
Opolini - Opolanie
Golensizi - Golęszycy
Prissani - Brzeżanie
Kronika Thietmara
Nazwy plemion:
Diedesisi - Dziadoszanie
Cilensis - Ślężanie
Inne nazwy miejscowe:
Glogua - Głogów
Crosna - Krosno
Nemci - Niemcy
Wortizlaua - Wrocław
Odera - Odra
Pober - Bóbr
Bulla gnieźnieńska
bulla papieża Innocentego II
zawiera 410 nazw polskich, miejscowych i osobowych
nazwy miejscowe ze względu na ich pochodzenie i znaczenie dzielimy na:
nazwy utworzone od określeń ukształtowania terenu
lub charakterystycznych cech przyrody danego obszaru,
np. Dolsko (od dół), Dębnica (od dąb), Łęczyca (od łąka), Czaple (od czapla)
nazwy utworzone od nazw osobowych (imion i przezwisk),
np. Hermanowo (od Herman), Myślęcino (od Myślimir), Sułostwo (od Sułost Sulimir)
nazwy oznaczające potomków założyciela osady,
np. Janowicy - później Janowice (od Jan), Goszczonowicy - później Goszczynowice (od Goszczon)
nazwy tzw. osad służebnych, utworzone od określeń związanych z wykonywaniem danego zawodu (rzemiosła), np. Rudnicy (od ruda), Koniarze (od koń)
nazwy osobowe dzielimy na 4 grupy:
staropolskie imiona 2-członowe (zawierające dwa rdzenie wyrazowe), będące pierwotnie życzeniami rodziców, określającymi pożądane cechy dziecka lub mającymi mu zapewnić powodzenie w życiu, np. Bogumił, Budzisław, Cieszymir
skróty i zdrobnienia tych imion 2-członowych, np. Sułek
(od Sulisław), Dobek (od Dobiesław, Dobiegniew), Miłosz
(od Miłowit), Sławik (od Sławomir)
imiona przezwiskowe (przydomkowe), np. Gęba, Główka, Żyłka, Kobyłka, Ciołek
nieliczne imiona obcojęzyczne, zapożyczone z przyjęciem chrześcijaństwa, np. Piotr, Szymon
Teksty polskie
Bogurodzica - najdawniejsza polska pieśń religijna i pierwszy hymn narodowy Polaków, śpiewana przed bitwą pod Grunwaldem, autor nieznany.
niezwykłe archaizmy (Bogurodzica, dziela `dla') sięgające może nawet wpływów cerkiewno-słowiańskich z Wielkiej Morawy, przeciekających do kraju Wiślan, których książę zmuszony był ochrzcić się za czasów Świętopełka morawskiego w IX w.
Kazania świętokrzyskie - najdawniejszy zabytek prozy polskiej, sześć kazań przepisanych w XIV w., odkryte przez A. Brücknera.
pisownia niezłożona
archaiczne formy gramatyczne pierwotnego imperfektu oraz aorystu
Psałterz floriański - najobszerniejszy i najwspanialszy zabytek polszczyzny z końca XIV w., całkowity przekład psałterza Dawidowego w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim.
Kazania gnieźnieńskie - kodeks 103 kazań łacińskich i 10 polskich, pochodzą z końca XIV lub początków XV wieku.
język potoczny
charakterystyczna składnia i pisownia
Psałterz puławski - pochodzący z końca XV w., służył jako modlitewnik.
kopista wprowadzał znaczną modernizację w pisowni i języku
używane są dwa znaki na nosówki, tj. nowy ę oraz dawny, przejęty z wzorca znak ø
Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) - najobszerniejszy zabytek prozy religijnej XV wieku.
tłumacz - ksiądz Andrzej z Jaszowic
kopista - Piotr z Radoszyc
liczne czechizmy
Glosy - polskie odpowiedniki trudniejszych łacińskich terminów, określeń, sformułowań, które wpisywano na marginesy rękopiśmienniczych tekstów teologicznych czy kaznodziejskich.
Glosy dotyczące danego tekstu, zebrane i uporządkowane, składały się
na mammotrekty, czyli pierwsze swego rodzaju słowniki.
Roty sądowe - zeznania świadków i stron w procesach sądowych. Są to zapisy żywego, potocznego języka.
Mamy roty wielkopolskie, małopolskie i mazowieckie.