Źródła kultury europejskiej tkwią w odległych dla dzisiejszego człowieka czasach. Najstarszym źródłem owej kultury, na którą składa się szereg czynników jest Biblia. „W sferze religijno- moralnej: przykazania dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i światopoglądu, natomiast w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myślicieli, artystów i pisarzy, inspiracją dla literatury, rzeźby, malarstwa oraz muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, fabuł i anegdot, wątków i motywów”.
a) czas powstania
Stary Testament - najstarsze teksty powstały w XIII w. p.n.e., zaś proces narastania pism zakończył się w I w p.n.e.
NT sytuuje się między 51, a 96 r. n.e., kiedy zostały napisane ostatnie księgi - Ewangelia i Apokalipsa św. Jana.
b) postacie biblijne
w Starym Testamencie
1. Abel i Kain - uosobienie zbrodni bratobójstwa.
2. Abraham - jeden z pierwszych patriarchów narodu żydowskiego. Bóg chcąc wypróbować wiarę Abrahama zażyczył sobie ofiary z jego jedynego syna, Izaaka. Spełnia on rozkaz, mimo bólu podnosi miecz, ale Bóg powstrzymuje go, a w zamian podsuwa baranka. Ofiara Izaaka, to jeden z najsłynniejszych motywów biblijnych.
3. Mojżesz - prawodawca Izraela, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej. To do niego przemówił Bóg ukryty w krzewie gorejącym. To on przeprowadził lud izraelski przez Morze Czerwone. To Mojżeszowi Bóg wręczył Dekalog. I to on wreszcie doprowadził Żydów do Ziemi Obiecanej, lecz sam do niej nie wszedł.
4. Dawid - król Izraela zwany „idealnym władcą". To on pokonał olbrzyma Goliata przy użyciu procy. Wg podań biblijnych - Dawid jest autorem Psalmów.
5. Salomon - syn Dawida, następny król Izraela, słynący z mądrości i opieki nad kulturą
6. Józef - syn Jakuba, wnuk Izaaka, którego sprzedali do niewoli zazdrośni bracia. Wsławił się on trafnym przepowiadaniem snów faraona (o siedmiu krowach tłustych i chudych).
7. Hiob - poddany próbie wiary: Bóg zesłał na niego nieszczęścia: trąd, trzęsienie ziemi, śmierć rodziny. Hiob rozpaczał, lecz nie zaparł sie Boga, a ten później wynagrodził mu to.
8. Noe - wybrany przez Boga, by przetrwać potop zesłany na grzeszną ludzkość.
9. Lot i żona Lota - gdy Bóg rozgniewany na ludzi skazał na zagładę Sodomę, pozwolił z niej wyjść Lotowi i jego rodzinie, ale zakazał oglądania się za siebie. Żona Lota - symbol kobiecej ciekawości po dziś dzień - oglądnęła się i zmieniła się w słup soli.
w Nowym Testamencie
4. Apostołowie - 12 uczniów Jezusa, wśród nich: Piotr - pierwszy papież, z symbolicznym pękiem kluczy; Jan Ewangelista, Niewierny Tomasz i Judasz Iskariota.
5. Ewangeliści - św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz, św. Jan; ewangelie są synoptyczne, dotyczą tych samych zdarzeń, opowiedzianych przez różne osoby, uzupełniając się i naświetlając różne aspekty historii.
6. Łazarz - patron trędowatych. Jest bohaterem jednego z cudów uczynionych przez Chrystusa, który wskrzesił go do życia w cztery dni po śmierci.
7. Pilat Poncjusz - prokurator Judei, który zatwierdził wyrok ukrzyżowania Chrystusa - potem popełnił samobójstwo. Przypisuje mu się „umywanie rąk", gdyż sam niezdecydowany w procesie Chrystusa uległ Sanhedrynowi, lecz osobiście zdystansował się wobec odpowiedzialności. Postać często przywoływana, m.in. w „Mistrzu i Małgorzacie".
8. Barabasz - przestępca, rozbójnik, buntownik sądzony wraz z Chrystusem, ale uwolniony przez Piłata na żądanie pospólstwa - zgodnie ze świętem Paschy"
d) Archetypy oraz motywy biblijne
miłość - „Pieśń nad pieśniami", „Hymn o miłości" Pawła z z Tarsu
cierpienie
Księga Koheleta - „marność nad marnościami". Życie jest tylko „gonieniem za wiatrem", a wszystko „pozostałe z prochu i do prochu powraca".
Księga Hioba - męczeństwo i niezłomna wiary człowieka. Hiob będąc człowiekiem dobrym i niewinnym, musiał cierpieć z woli Boga, który chciał sprawdzić siłę jego wiary
bunt wobec Boga
Adam i Ewa - pierwsi ludzie, którzy zgrzeszyli, a ich grzech określił dzieje ludzkości
Kain - zabił brata Abla, z zazdrości o przychylność Boga
budowniczowie wieży Babel - miała sięgać, aż do samego Boga
Szatan
izraelici oddający cześć złotemu cielcowi, po niespodziewanie długiej nieobecności Mojższesza
etyka, zasady moralne
Dekalog
Kazanie na górze - seria nauczań wprowadzających surowe zasady etyczne
e) frazeologizmy związane z Biblią
Sodoma i Gomora - miejsce szczególnej rozpusty i grzechu
Kainowe znamię - piętno bratobójstwa
Jabłko Adama
oddać coś za miskę soczewicy - za byle co, oddać coś bardzo cennego; głodny Ezaw sprzedał bratu Jakubowie swoje prawo pierworodztwa za miskę soczewicy.
Judaszowe srebrniki - korzyść materialna ze zdrady
wdowi grosz - wdowa ofiarowała Bogu tylko grosz - ale był to cały jej majątek.
plagi egipskie - ciąg nieszczęść i tragicznych wypadków
salomonowy wyrok - roztropne rozwiązanie
f) Biblia w sztuce
malarstwo
Giotto di Bondone - „Pocałunek Judasza"
Tintoretto - „Chrystus przed Piłatem"
Michał Anioł - „Stworzenie człowieka"
Breugel - „Wieża Babel"
Rembrandt - „Ofiara Izaaka"
Caravaggio - „Złożenie do grobu", „Niewierny Tomasz”, „Dawid z Goliatem”
rzeźba
- Michał Anioł - „Dawid", „Pieta watykańska”
g) dzieła literatury nawiązujące do Biblii
Dante Alighieri - „Boska Komedia"
John Milton - „Raj utracony"
Adam Mickiewicz - „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego"
Tomasz Mann „Józef i jego bracia”
Michał Bułhakow - „Mistrz i Małgorzata"
John Steinbech - „Na wschód od Edenu"