2.7. Kraina Sudecka
CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina Sudecka zajmuje stosunkowo niewielki obszar w południowo-zachodniej części Polski, granicząc od północnego-wschodu z krainą Śląską. Podzielona została na 12 mezoregionów przyrodniczo-leśnych, zgrupowanych w 3 dzielnice.
Według podziału fizycznogeograficznego znajduje się ona w podprowincji Sudetów -obejmuje południową część makroregionu Pogórza Zachodniosudeckiego oraz makroregiony: Sudety Zachodnie, Środkowe i Wschodnie.
Ogólnie chłodny i wilgotny klimat Sudetów jest typowym klimatem górskim. Temperatura powietrza i ilość opadów atmosferycznych są ściśle związane z konfiguracją i wysokością terenu. Średnia roczna temperatura powietrza w krainie wynosi od 1.0oC na Śnieżce do 7.8oC w Jeleniej Górze. Klimat wysokich partii górskich jest bardzo surowy, średnia temperatura stycznia wynosi ok. -5.4oC, a lipca tylko 10.4oC. Silne zróżnicowanie występuje także w ilości opadów atmosferycznych od 642 mm w dolinach (Jelenia Góra) do nawet 1071 mm w partiach szczytowych Sudetów (Śnieżka). Ponadto występuje tu wiatr południowo-zachodni typu fenu, powodujący intensywne parowanie, spadek wilgotności powietrza i zachmurzenia oraz wpływający na duże różnice klimatyczne między stokami o wystawie południowej i północnej.
Kraina obejmuje obszar o krajobrazie górskim (gór średnich, gór wysokich oraz fragment krajobrazu podgórskiego), odznaczający się wielką różnorodnością form rzeźby, wynikającą z bogatej przeszłości geologicznej, oraz urozmaiconą, mozaikową budową petrograficzną. Charakterystyczną cechą krajobrazu jest wyrastanie Sudetów stromym progiem uskokowym ponad obszarem Przedgórza, a także kontrast jaki dają stare wyrównane wierzchowiny i młoda sieć dolinna oraz wielkie śródgórskie kotliny lub kotlinowate obniżenia otoczone stromymi zrębami górskimi.
Północny i zachodni fragment stanowi obszar wyżynny zbudowany ze skał metamorficznych paleozoiku , pokryty utworami czwartorzędowymi. Na południowym zachodzie wznosi się granitowy blok łużycko-karkonoski (maks. wysokość - Śnieżka 1602 m n.p.m.). Sąsiaduje on od wschodu z Górami Wałbrzyskimi i Kamiennymi, uformowanymi w wyniku wylewów porfirów w okresie permskim oraz najstarszą skałą sudecką - metamorficznymi gnejsami Gór Sowich. Na północ od nich Pogórze Kaczawskie obejmuje nieckę geologiczną wypełnioną utworami cechsztynu, triasu i kredy oraz kaledońskie struktury fałdowe - Góry Kaczawskie. Zachodnią część zapadliska tektonicznego - Kotliny Kłodzkiej zajmują najmłodsze skały - kredowe piaskowce ciosowe Gór Stołowych, a na wschodzie, związane z paleozoicznymi strukturami fałdowymi - Góry Bardzkie.
Występowanie siedlisk leśnych jest dość ściśle związane z piętrami wysokościowymi. W piętrze pogórza występują wyżynne typy siedlisk - najliczniej reprezentowane jest siedlisko LMwyż (26,1%). Najżyźniejsze siedliska regla dolnego (LG) nie mają dużego udziału powierzchniowego. Częściej spotykany jest LMG (38,5%), występujący w niskim reglu dolnym, oraz BMG w niskim i wysokim reglu dolnym. W górnej strefie regla dolnego spotykany jest także BG. Ponadto w Górach Stołowych występują dość znaczne powierzchnie górskich siedlisk bagiennych z glebami wytworzonymi z torfów wysokich. Bory wysokogórskie (świeże, wilgotne i bagienne) są jedynymi siedliskami spotykanymi w reglu górnym - większe powierzchnie tych siedlisk występują w Karkonoszach i na Śnieżniku. /*
Średnia lesistość Krainy wynosi 38,0%. Najwięcej lasów występuje w terenach górskich - tam lesistość miejscami przekracza 50%. Najmniejsza lesistość występuje na Pogórzu Zachodnioizerskim i w Kotlinach - Jeleniogórskiej i Kłodzkiej, gdzie nie sięga 20%.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) pełni największą rolę lasotwórczą i ma największy udział w lasach. Jego udział jest bardzo wysoki w dzielnicach obejmujących pasma górskie, natomiast niższy na pogórzu. Zajmuje największe powierzchnie zarówno w reglu górnym jak i dolnym. Na siedliskach BWG, BG i BMG występują najczęściej monokultury świerkowe. Na siedliskach LMG i LG występuje z domieszką buka, rzadziej innych gatunków. Wskutek błędnej gospodarki ludzkiej zajmuje także znaczne tereny siedlisk żyznych. Na siedliskach wyżynnych może tworzyć drzewostany lite, częściej jednak bywa spotykany jako gatunek współpanujący w drzewostanach sosnowo-dębowych.
B u k z w y c z a j n y (Bk) jest gatunkiem o dużym znaczeniu lasotwórczym, jednakże na tym terenie niezbyt często pełni rolę gatunku panującego; z reguły występuje jako domieszka w drzewostanach świerkowych na żyznych siedliskach w reglu dolnym.
J o d ł a p o s p o l i t a (Jd) spotykana jest jako nieliczna domieszka w drzewostanach świerkowych i bukowych na żyznych siedliskach górskich i wyżynnych. Udział powierzchniowy Jd jest w krainie VII znikomy.
S o s n a z w y c z a j n a (So), gatunek związany z siedliskami nizinnymi i częściowo wyżynnymi - w górach spotykana jest sporadycznie, głównie na ubogich piaskowcach.
_________________________________________________________________
/* - w zestawieniach dla siedlisk górskich i wyżynnych podany jest udział procentowy wyłącznie według grup żyznościowych, np. udział LG obejmuje także LGw, a udział BWG obejmuje zarówno BWGśw, BWGw, jak też i BWGb
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) występuje na żyznych, głębokich glebach i dochodzi do wysokości 500 m n.p.m..
O l s z a spotykana jest nielicznie, tylko w sąsiedztwie potoków, przy czym w partiach nizinnych krainy występuje częściej olsza czarna (Ol), natomiast w terenach górskich - olsza szara (Olsz).
TYPY SIEDLISKOWE LASU
A. SIEDLISKA TERENÓW WYSOKOGÓRSKICH
Siedliska wysokogórskie występują w zasięgu regla górnego - w krajobrazie gór wysokich. W Sudetach piętro górnoreglowe występuje w Karkonoszach, na Śnieżniku oraz fragmentami w Górach Stołowych i rozciąga się od 1000 do 1250m n.p.m., schodząc w dolinach i wąskich rynnach o stagnującym chłodnym powietrzu nawet o 200 m niżej. Piętro górnoreglowe warunkowane jest długością okresu wegetacyjnego i długością okresu suszy mrozowej w zimie. Jego górną granicę wyznaczają przede wszystkim możliwości życiowe świerka. W warunkach regla górnego wykształca się charakterystyczna roślinność, a drzewostan ma skrajnie niską bonitację wzrostową.
Bór wysokogórski świeży - BWGśw
Tworzy piętro regla górnego w Karkonoszach, Górach Izerskich, Górach Bialskich i Masywie Śnieżnika. Niewielkie fragmenty stwierdzono także w najwyższych partiach Gór Sowich i Orlickich. Udział tych siedlisk w powierzchni lasów nie przekracza 1%. Występują na kwaśnych skałach magmowych i metamorficznych. Odznaczają się drzewostanem niskiej bonitacji i krzewinkowym lub trawiastym runem.
Tabela 7.1 - Siedliska BWG (BWGśw)[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899
]
Runo
Gatunki BWGśw
Wietlica alpejska - Athyrium alpestre
Podbiałek alpejski - Homogyne alpina
Płonnik strojny - Polytrichum attenuatum
Przytulia nierównolistna - Galium anisophyllum
Gatunki BWGśw, BGśw i BMGśw (wspólne)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea
Kosmatka olbrzymia - Luzula sylvatica
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Przytulia hercyńska (P. skalna)- Galium saxatile
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. V bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz pjd. na obrzeżach i w lukach
Podszyt - pjd. jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, =Piceetum hercynicum Tx.1937) - górnoreglowa świerczyna sudecka, podzespół typowy świeży war. uboższy
Bór wilgotny wysokogórski - BWGw
Występuje wraz z BWGśw; zajmuje gleby wilgotne, ale nie zabagnione, najczęściej na ocienionych stokach lub w miejscach bezodpływowych na wierzchowinach lub tarasowatych spłaszczeniach stoków.
Runo
Gatunki różnicujące BWGw od BWGśw
Wietlica alpejska - Athyrium distentifolium (A.alpestre); (licznie)
Szczaw górski - Rumex alpestris
Liczydło górskie - Streptopus amplexifolius
Ciemiężyca (Ciemierzyca) zielona - Veratrum lobelianum
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (nielicznie)
Gatunki częste - jak w BWGśw
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. - pjd. Jrz (na obrzeżach i w lukach)
Podszyt - św, jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum filicetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) - górnoreglowa świerczyna sudecka, podzespół typowy wilgotny - paprociowy
Bór wysokogórski bagienny - BWGb
Zajmuje tereny zabagniane w miejscach gromadzenia się wód opadowych i stokowych. Preferuje stoki ocienione i nie nastawione na działanie wiatru.
Runo
Gatunki różnicujące od BWGw i BWGśw
Torfowce - Sphagnum girgensohnii (liczne)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Gatunki częste
Listera sercowata - Listera cordata
oraz gatunki występujące w BWGśw
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. V bon.
Gatunki dom. Ip. - pjd. Jrz (w lukach, na obrzeżach)
Podszyt - jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum sphagnetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) - górnoreglowa świerczyna sudecka, podzespół torfowcowy
B. SIEDLISKA TERENÓW GÓRSKICH
Siedliska górskie (dolnoreglowe) występują w krajobrazie gór średnich i niskich. Warunki klimatyczne regla dolnego są dość silnie zróżnicowane, głównie między jego dolną, a górną częścią. Z tego względu wskazane byłoby wyodrębnianie regla dolnego wysokiego i niskiego, podobnie jak w Karpatach. W Karpatach, za główne kryterium wyrażające zmiany klimatyczne, przyjęto skład drzewostanów i ich bonitację. Trudno jest jednak zastosować podobne kryteria na terenie Sudetów, ponieważ często ponad 70% powierzchni leśnej zajmuje świerk.
Można jednak wyróżnić na terenie Sudetów regiony klimatyczne: chłodnych wierzchowin, obejmujących strefę regla górnego oraz ciepłych ponadinwersyjnych stoków i inwersyjnych obniżeń dolinnych w reglu dolnym. Uwzględniając zróżnicowanie mikroklimatyczne związane z ekspozycją stoków i kształtem urzeźbienia można następnie wyróżnić odmiany fizjograficzno-klimatyczne. Dla ponadinwersyjnych stoków i inwersyjnych obniżeń dolinnych będzie to przede wszystkim zróżnicowanie według ekspozycji południowej i ekspozycji przybliżonych oraz według ekspozycji północnej i przybliżonych. Niezależnie od tego powinny być wyodrębnione miejsca spływu i zalegania chłodnego powietrza na stokach oraz inwersyjne dna dolin.
Odmiany fizjograficzno-klimatyczne pomocne mogą być przy ustalaniu typów lasy.
Bór górski świeży - BGśw
Siedliska boru górskiego znajdują się w zasięgu klimatu umiarkowanie chłodnego. W wyższych pasmach górskich najczęściej nie tworzą jednolitego pasa, lecz występują fragmentami na granicy regli. W niższych pasmach zajmują wierzchowiny i chłodne północne stoki. Od siedlisk boru wysokogórskiego odróżnia je wyższa bonitacja wzrostowa świerka. Łączny udział siedlisk boru górskiego (świeżych, wilgotnych i bagiennych) w lasach Sudetów wynosi ok. 5%.
Runo
Gatunki różnicujące BGśw od BWGśw
Przytulia okrągłolistna - Galium rotundifolium
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris austriaca
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris dilatata (D.spinulosa)
Gatunki częste BWGśw, BGśw i BMGśw (wspólne)
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz
Podszyt - pjd. jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, =Piceetum hercynicum Tx.1937) - górnoreglowa świerczyna sudecka, podzespół typowy świeży war. uboższy
Bór górski wilgotny - BGw
Spotykany na granicy regli (900-1050 m n.p.m.) w miejscach zacienionych, zwykle na północnych stokach oraz także na tarasowatych spłaszczeniach stoków i w obniżeniach międzystokowych, gdzie zatrzymują się wody opadowe i stokowe nie mające dróg szybkiego odpływu.
Runo
Gatunki różnicujące BGw (i BWGw) od BGśw
Wietlica alpejska - Athyrium distentifolium (A.alpestre)
Szczaw górski - Rumex alpestris
Liczydło górskie - Streptopus amplexifolius
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (nieliczne)
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Gatunki częste
Ciemiężyca (Ciemierzyca) zielona - Veratrum lobelianum
oraz gatunki występujące w BGśw
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św IV bon.
Gatunki dom. Ip. - pjd. Jrz (w lukach i na obrzeżach)
Podszyt -
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum filicetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) - górnoreglowa świerczyna sudecka, podzespół typowy wilgotny - paprociowy
Bór górski bagienny - BGb
Występuje najczęściej w granicach 700-900 m n.p.m., razem ze świeżymi i wilgotnymi siedliskami boru górskiego. Zajmuje miejsca gromadzenia się wód opadowych i stokowych, gdzie dochodzi do zabagniania terenu. Preferuje stoki ocienione i nie nastawione na działanie wiatru.
Runo
Gatunki różnicujące BGb od BGw i BGśw
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (liczne)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Turzyca pospolita - Carex fusca
Gatunki częste
Listera sercowata - Listera cordata
oraz gatunki występujące w BGśw
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz pjd. (w lukach i na obrzeżach)
Podszyt - jrz
Zespoły roślinne
- Calamagrostio villosae-Piceetum sphagnetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) - górnoreglowa świerczyna sudecka, podzespół torfowcowy
- Bazzanio-Piceetum caricetosum fuscae Br.-Bl. Et Siss.1939 - dolnoreglowa świerczyna na torfie, podzespół uboższy
Zespół spotykany dość często w Górach Bystrzyckich (torfowisko Zieleniec) i w Górach Stołowych (torfowisko Batorowskie), a także nieco rzadziej w Karkonoszach i Górach Izerskich. Wyróżnia się pojedynczą domieszką jodły w drzewostanie oraz podszytem jodłowo-świerkowym
Bór mieszany górski świeży - BMGśw
Zajmuje znaczne powierzchnie w reglu dolnym, głównie powyżej 850m n.p.m.; miejscami przekracza dolną granicę regla górnego, dochodząc do 1250 m wysokości bezwzględnej. Spotykany często w Sudetach, głównie w Karkonoszach, Górach Izerskich, Rudawach Janowickich, Górach Stołowych, Górach Bystrzyckich i Orlickich, w Górach Bialskich i Masywie Śnieżnika Kłodzkiego. Występuje na wierzchowinach i płaskich tarasach, na stokach dolin i zagłębieniach, gdzie zatrzymuje się zimne powietrze.
Udział siedlisk BMGśw we wszystkich dzielnicach jest dość wyrównany; średnio wynosi 21,2%. W wyniku działalności gospodarczej siedliska te opanował głównie świerk, tworząc drzewostany lite. Wskazane byłoby wzbogacenie składu gatunkowego i wprowadzanie domieszek buka oraz jodły.
Runo
Gatunki różnicujące BMGśw od BGśw
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Podrzeń żebrowiec - Blechnum spicant
Gatunki różnicujące od górnoreglowych świerczyn
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
oraz występowanie jodły (Abies alba) i buka (Fagus sylvatica)
Gatunki częste
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villopsa
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Przytulia okrągłolistna - Galium rotundifolium
Pszeniec leśny - Melampyrum sylvaticum
Przytulia hercyńska (P. skalna)- Galium saxatile
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris austriaca
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris spinulosa
Fałdownik - Rhytidiadelphus loreus
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Typy lasu
> w wysokim reglu dolnym
BUKOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św II- III bon., Bk III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Jd
Podrost i podszyt - Bk, Jd, wiciokrzew cz.
Występowanie
Na środkowych częściach stoków różnych ekspozycji.
ŚWIERKOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św III bon., Bk III - IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Jd
Występowanie
Na wierzchowinach i grzbietach.
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunek głowny - Św III bon.
Gatunki dom. Ip. - Jd, Bk
Podrost i podszyt - Jd, Bk, Św
Występowanie
W miejscach zalegania chłodu na stokach
> w niskim reglu dolnym
ŚWIERKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd II-III bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Bk, Brz, Jw, na stokach południowych także So i Md
Podrost i podszyt - gatunki drzewostanu, jrz
Występowanie
Na środkowych częściach stoków południowych i północnych.
JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św I-II bon, Jd II-III
Gatunki dom. Ip. - Bk, Brz
Podrost i podszyt - Bk, Jd, Jrz, wiciokrzew cz.
Występowanie
Na dolnych częściach stoków i w miejscach chłodnych
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św II-III bon
Gatunki dom. Ip. - Jd, Bk
Występowanie
Na dnach dolin.
Zespół roślinny
- Abieti-Piceetum W.Mat.1967 - dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy odmiana sudecka
Bór mieszany górski wilgotny - BMGw
Spotykany bardzo rzadko. Występuje wraz z siedliskami BMGśw, jednakże w warunkach o zwiększonej wilgotności gleb, zwykle w obniżeniach dolinnych lub załamaniach stokowych.
Runo
Gatunki różnicujące BMGw od BMGśw
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (pjd.)
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Gatunki częste
Malina właściwa - Rubus idaeus
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Siódmaczek pospolity - Trientalis europaea
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Typy lasu
JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św II-III bon. , Jd
Gatunki dom. I p. - pjd. Bk, Jw
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - jrz
Zespół roślinny
- Abieti-Piceetum W.Mat.1967 - dolnoreglowy bór świerkowo-jodłowy odmiana sudecka
Bór mieszany górski bagienny - BMGb
Występuje wraz z siedliskami borów mieszanych świeżych i wilgotnych, zajmując najczęściej na stokach północnych zagłębienia terenowe, niecki, tarasy i inne miejsca z utrudnionym przepływem wody glebowej. Zajmuje dość znaczne powierzchnie w Górach Bystrzyckich (torfowisko Zieleniec), w Górach Stołowych (torfowisko Batorowskie) oraz mniejsze fragmenty w Karkonoszach i Górach Izerskich.
Runo
Gatunki różnicujące BMGb od BMGw
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik sztywny - Polytrichum strictum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (licznie)
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Gatunki częste
jak w BMwG
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jd (pjd.)
Podrost - Św, Jd
Podszyt
Zespół roślinny
- Bazzanio-Piceetum equisetetosum sylvaticae Br.-Bl. Et Siss.1939 - dolnoreglowa świerczyna na torfie (podzespół żyźniejszy)
Las mieszany górski świeży - LMGśw
Występuje w reglu dolnym, najczęściej poniżej 800 m n.p.m. Jest najliczniej występującym siedliskiem w Sudetach. Jego najniższy udział w dzielnicy Sudetów Zachodnich wynosi 30,2%, natomiast najwyższy - w dzielnicy Sudetów Wschodnich - zbliża się do 60%. Znaczne powierzchnie na tym siedlisku zajmują lite drzewostany świerkowe, co może utrudniać jego identyfikację. Pomocna w tym celu jest bonitacja drzewostanu i występowanie gatunków runa typowych dla siedlisk żyźniejszych.
Runo
Gatunki różnicujące LMGśw od BMGśw
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Jeżyna fałdowana - Rubus plicatus
Malina właściwa - Rubus idaeus
Poziewnik miękkowłosy - Galeopsis pubescens
Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Gatunki częste
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząbek jednoboczny - Dicranella heteromalla
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Rokiet cyprysowaty - Hypnum cupressiforme
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Typy lasu
ŚWIERKOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne - Bk III bon., Św II-III bon. Gatunki dom. Ip. - pjd. Jd, Jw
Występowanie
Na chłodnych wierzchowinach niższych grzbietów oraz na górnych stokach, także w wysokim reglu dolnym na skałach bogatych w węglany.
JODŁOWO-ŚWIERKOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne - Bk II-III bon., Św I-III bon., Jd II-III bon. Gatunki dom. Ip. - Md, So (na południowych stokach), pjd. Jw, Wzg
Występowanie
Na środkowych partiach stoków.
BUKOWO-JODŁOWO-ŚWIERKOWY
DrzewostanGatunki główne - Św II-III bon., Jd III bon., Bk III bon.,.Gatunki dom. Ip. - pjd. Jw
Występowanie
W miejscach zalegania i spływu chłodu, na dnach dolin i przydolinnych częściach stoków.
Zespoły roślinne
- Luzulo luzuloidis-Fagetum Markgr.1932 em.Meusel 1937 - acidofilna buczyna górska, podzespoły typicum oraz cladonietosum
W Sudetach dominują buczyny ubogie, jest ich dwa razy więcej niż żyznych; w miejscach eksponowanych ku południowi występuje podzespół chrobotkowy.
- Taxo-Fagetum Etter 1947 - storczykowa buczyna sudecka
Występuje pośród lasów bukowych na wysokości 380-560 m n.p.m. Zajmuje górne lub środkowe partie zboczy o znacznym nachyleniu i ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej. Spotkana w górach Krowiarkach (Masyw Śnieżnika Kłodzkiego) oraz na Pogórzu Kaczawskim. Charakterystyczne jest występowanie storczyków Epipactis helleborine (=E. latifolia), Cephalanthera damasonium (=C. Alba), Neottia nidus-avis, Platanthera bifolia, Corallorhiza trifida oraz takich gatunkow jak Astragalus glycyphyllos, Clinopodium vulgare (Calamintha vulgaris), Polygonatum odoratum, Convallaria majalis
Las mieszany górski wilgotny - LMGw
Siedliska LMGw występują sporadycznie wśród siedlisk LMGśw; najczęściej w dolnej strefie regla dolnego, do ok. 660 m n.p.m. Zajmują miejsca wilgotniejsze, cieniste stoki i obniżenia z zatrzymującą się wodą stokową i opadową.
Runo
Gatunki różnicujące LMGw od LMGśw - obfite występowanie gatunków:
Cienistka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Gatunki częste
jak w LMGśw
Typy lasu
BUKOWY
DrzewostanGatunki główne I p. - Bk II-III bon. Gatunki dom. Ip. - Św, Jw
Zespół roślinny
Luzulo luzuloidis-Fagetum dryopteridetosum Markgr.1932 em.Meusel 1937 - acidofilna buczyna górska podzespół paprociowy
Las górski świeży - LGśw
Występuje w reglu dolnym do ok. 600 m. n.p.m., wyjątkowo może dochodzić do 800 m n.p.m. Najwięcej siedlisk LG występuje w dzielnicy Sudetów Środkowych - ponad 20%, natomiast najmniej - 3,1% powierzchni leśnej zajmują na terenie Sudetów Zachodnich. Ze względu na szczególne położenie w terenie można wyróżnić odmiany topograficzne LG zarówno na glebach węglanowych jak i kwaśnych.
Runo
Gatunki różnicujące LGśw od LMGśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Gajowiec żółty górski - Galeobdolon luteum ssp. montanum
Kopytnik leśny - Asarum europaeum
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
ponadto w buczynach
Żywiec dziewięciolistny - Dentaria enneaphyllos
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (=D.spinulosa)
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Jęczmieniec (Wydmuchrzyca) zwyczajny - Hordelymus (Elymus) europaeus
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Perłówka zwisła - Melica nutans
Trędownik bulwiasty - Scrophularia nodosa
Poziewnik miękkowłosy - Galeopsis pubescens
Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Typy lasu
BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Bk I-II bon. Gatunki dom. Ip. - Jd I-II bon., Św I-II bon., Jw, Kl, Wz, Lp, Os, Brz
na stokach południowych także So, Md.
Występowanie
Na środkowych częściach stoków, zwłaszcza o wystawach południowych, wierzchowinach narażonych na wiatry, na glebach lekkich, węglanowych.
ŚWIERKOWO-JODŁOWO-BUKOWY
JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan Gatunki główne - Bk I-II bon., Jd I-II bon., Św I-II bon. Gatunki dom. Ip. - Jw, Kl, Wz, Lp, Os, Brz
na stokach południowych także So, Md
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach.
BUKOWO-ŚWIERKOWO- JODŁOWY
Drzewostan Gatunki główne - Jd I-II bon., Św I-II bon., Bk I-II bon. Gatunki dom. Ip. - Jw, Kl, Wz, Lp, Os, Brz
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach, częściej północnych, w miejscach chłodnych, wklęsłych, dolinowych.
BUKOWO-JAWOROWY
Drzewostan Gatunki główne - Jw I-III bon., Bk I-III bon. Gatunki dom. Ip. - Jd i inne liściaste (rzadko)
Występowanie
Na glebach skalistych, rumoszowatych.
Podszyt we wszystkich typach lasu tworzą: bez koralowy, wiciokrzew czarny, leszczyna.
Zespół roślinny
Dentario enneaphyllidis-Fagetum Oberd.1953 - żyzna buczyna sudecka, forma reglowa; podzespoły: D.e.-F.calamagrostietosum - z trzcinnikiem leśnym (LG uboższy), D.e.-F.typicum - typowy oraz D.e.-F.asaretosum - i z kopytnikiem.
Na terenie Sudetów występuje w granicach wysokości 500-1000 m n.p.m. razem z ubogą buczyną, m.in. w Górach Kaczawskich (na sylurskich lub kambryjskich łupkach), a Górach Wałbrzyskich (na na karbońskich szarogłazach), w Górach Kamiennych i stołowych (na permskich melafirach i łupkach), w Górach Sowich (na paragnejsach) i w Masywie Śnieżnika (na prekambryjskich łupkach mikowych) oraz na Pogórzu Izerskim (na trzeciorzędowych bazaltach). Zwykle zajmuje środkowe i dolne partie stoku, często sąsiaduje z buczyną storczykową zajmującą południowe stoki.
Las górski wilgotny - LGw
Występuje w takiej samej strefie wysokościowej jak LGśw, lecz jest znacznie rzadziej spotykany. Zajmuje w niskich partiach regla dolnego załamania stoków, obniżenia międzystokowe oraz brzegi dolin z glebami wilgotnymi.
Runo
Gatunki różnicujące LGw od LGśw
Lepiężnik biały - Petasites albus
Gatunki różnicujące LGw od LMGw
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Miesiącznica trwała - Lunaria rediviva
Paprotnik kolczysty - Polystichum aculeatum (P. lobatum)
Języcznik zwyczajny - Phyllitis scolopendrium
Paprotnik Brauna - Polystichum brauni
Wilczomlecz słodki - Euphorbia dulcis
Gatunki częste
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żywiec gruczołowaty - Dentaria glendulosa
Kokoryczka okółkowa - Polygonatum verticillatum
oraz gatunki LGśw
Typy lasu
ŚWIERKOWO-BUKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd I-II bon., Bk I-II bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Miejsca chłodne, północne stoki, dna dolin.
JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Bk I-II bon., Jd I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Źródliska, wysięki, stoki z wodą ruchomą.
JODŁOWO-BUKOWO-JAWOROWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jw I-II bon., Bk I-III bon.
Gatunki dom. Ip. - Jd, Bst, Lps
Występowanie
Rumosz skalny.
Zespoły roślinne
- Dentario enneaphyllidis-Fagetum allietosum Oberd.1953 - żyzna buczyna sudecka forma reglowa, podzespół z czosnkiem niedźwiedzim (Allium ursinum),
Występuje często na zasadowym podłożu skalnym w miejscach podobnych jak w LGśw lecz na glebach głębszych, żyźniejszych i wilgotniejszych.
- Lunario-Aceretum pseudoplatani Schlüt. 1957 - jaworzyna z miesiącznicą, forma dolnoreglowa, odmiana sudecka z Euphorbia dulcis.
Występuje tylko na obszarach górskich 300-870 m n.p.m.: w Górach Sowich, Górach Stołowych, Rudawach Janowickich i na Pogórzu Izerskim. Zajmuje strome i wilgotne zbocza w piętrze regla dolnego i pogórza, zwykle o ekspozycji wschodniej, północnej i północno-zachodniej. W runie dominują higrofilne byliny dwuliścienne i paprocie.
Las łęgowy górski - LłG
Występuje sporadycznie, tylko w reglu dolnym i rzadko przekracza granicę 500 m n.p.m. Spotykany na obrzeżach szerszych dolin oraz wzdłuż koryt potoków i rzek, gdzie teren jest zalewany wodami rzek lub spływami wód stokowych.
Runo
Gatunki różnicujące łęgi górskie i podgórskie od łęgów nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka większa - Astrantia major
Gatunki różnicujące LłG od OlJG
Bodziszek żałobny - Geranium phaeum
Oset łopianowaty - Carduus personata
Lepiężnik wyłysiały - Petasites kablikianus
Lepiężnik różowy - Petasites hybridus
Podbiał pospolity - Tusilago farfara
Łopian pajęczynowaty - Arctium tomentosum
Barszcz zwyczajny - Heracleum sphondylium
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Perz psi - Agropyron caninum
Kopytnik leśny - Aasarum europaeum
Kuklik zwisły - Geum rivale
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Typy lasu
OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Olsz I-III bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Wbpurp, na obrzeżach Jw, Św
Podrost - Olsz, Jw, Js
Podszyt - lesz., bez c, such., gb
Zespół roślinny
- Alnetum incanae Lüdi 1921 - nadrzeczna olszyna górska, odmiana sudecka
Występuje nad potokami i rzekami, zwykle w obszarach niskich gór i w kotlinach górskich wychodząc na obszar pogórzy. Na obszarze Sudetów spotykany jest bardzo rzadko. Zajmuje współczesne tarasy rzeczne. Roślinność zróżnicowana jest na warianty: z Salix fragilis i Salix purpurea (wczesne stadia rozwoju zespołu - zajmuje stosunkowo młode aluwia, najbliżej nurtu rzeki), typowy (przeciętne warunki) oraz z jaworem (zajmuje dalekie od nurtu skrzydła dolin, gdzie osadziły się w większej ilości drobnoziarniste namuły).
(OLSZOWO-) JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Js I-II bon., Olsz , Ol
Gatunki dom. Ip. - Jw, Kl, Klp, Bst
Porost i podszyt - js, lesz.., gb, trz. e., wiciokrz. czarny
Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 - podgórski łęg jesionowy, forma podgórska;
postać typowa - C.r.F. chrysosplenietosum
Występuje w dolnych partiach piętra dolnoreglowego, przy czym dochodzi do 560-760 m n.p.m. w Masywie Śnieżnika. Najczęściej spotykany w dolinach niewielkich rzek i potoków.
Ols jesionowy górski - OlJG
Fragmenty siedlisk spotykane są w szerszych dolinkach lub zagłębieniach terenu, na spłaszczeniach i załamaniach stoków, terenach wysiękowych lub źródliskach, gdzie utrudniony jest odpływ wód stokowych i dochodzi do niewielkiego zabagnienia.
Runo
Gatunki różnicujące lasy łęgowe i olsy jesionowe górskie od nizinnych
Olsza szara - Alnus incana
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka mniejsza - Astrantia major
Gatunki różnicujące OlJG od LłG
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Skrzyp olbrzymi - Equisetum telmateia (E. maximum)
Turzyca zwisła - Carex pendula
Rzeżucha gorzka - Cardamine amara
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Merzyk pokrewny - Plagiomnium affine (Mnium affine)
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum temulum
Gatunki częste
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Knieć błotna - Caltha palustris
Przytulia błotna - Galium palustre
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Malina właściwa - Rubus idaeus
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kuklik zwisły - Geum rivale
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Typy lasu
(OLSZOWO-) JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Js I-II bon., Olsz , Ol
Gatunki dom. Ip. - Jw, Kl, Klp, Bst
Porost i podszyt - js, lesz.., gb, trz. z., wiciokrz. czarny
Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 - podgórski łęg jesionowy, forma podgórska;
postać typowa ze skrzypem olbrzymim C.r.F. equisetetosum maximii
Najczęściej spotykany w szerszych dolinach niewielkich potoków, a także przy źródliskach w piętrze pogórzy sudeckich i w dolnych partiach piętra dolnoreglowego. W Górach Opawskich występuje w granicach wysokości 200-500 m n.p.m., a w Masywie Śnieżnika - 560-760 m n.p.m.
OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Olsz III bon
Gatunki dom. Ip. - Ol, Js, Jw., Bk, Jd
Podrost i podszyt - słabo rozwinięte
Zespół roślinny
Caltho-Alnetum Zarzycki 1963 - bagienna olszyna górska
Występuje w podobnych miejscach jak łęg jesionowy. Drzewostan często o mniejszym zwarciu, ze słabo rozwiniętą warstwą krzewów. Runo bardzo bujne o strukturze kęp i dolinek.
C. SIEDLISKA TERENÓW WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH
Na terenie Sudetów siedliska wyżynne występują w krajobrazie wyżynnym, gdzie wysokości terenu kształtują się ok. 300-600 m n.p.m. głównie w części Pogórza Izerskiego oraz Pogórza Kaczawskiego. Gleby przeważnie średnio głębokie wytworzone ze zwietrzelin starszych utworów geologicznych (paleozoicznych i mezozoicznych) lub lessu. Łącznie siedliska wyżynne zajmują ok. 18% powierzchni leśnej.
Charakterystyka jak dla krainy Śląskiej.
196