Temat: Rodzaje promieniowania ultrafioletowego. Porównanie promieniowania UV pochodzącego z lampy kwarcowej oraz składowej światła słonecznego. Mechanizm zmian patologicznych spowodowanych promieniowaniem UV u dzieci.

CHARAKTERYSTYKA PROMIENIOWANIA UVB POCHODZENIA SZTUCZNEGO

W gabinetach kosmetycznych i solariach używane są lampy zwane kwarcówkami, w rzeczywistości są to lampy rtęciowe mające wbudowane szklane bańki pochłaniające całkowicie rtęciowy UV oraz luminofor, który konwertuje UVB na promieniowanie widzialne.

Promieniowanie pochodzące z takiej lampy jest 10 razy bardziej niebezpieczne, niż promieniowanie UV pochodzenia słonecznego, gdyż w procesie emisji nie bierze udziału „filtr” ozonowy. Dowodem na zwiększoną ilość emisji UVB przez lampy kwarcowe jest podwyższony poziom jonizacji powietrza. Zjonizowane powietrze jest bardzo silnym mutagenem!!! W badaniach przeprowadzonych na Politechnice Szczecińskiej, udowodniono, że poziom podwyższonej jonizacji powietrza obejmuje strefę około 2 metrów od źródła promieniowania UVB(15), w tym przypadku była to jedna lampa kwarcowa o mocy 10 W. Dla porównania należy dodać, że w aparatach to opalania, używanych w gabinetach odnowy biologicznej znajduje się średnio około 6 takich lamp. Dodatkowym czynnikem ryzyka jest również to, że zasięg strefy jonizacyjnej wzrasta wraz z ilością źródeł emisji w sposób logarytmiczny. Uwzględniając ten fakt należy podkreślić, że na szkodliwe działanie promieniowania jonizującego jest narażona nie tylko osoba korzystająca z „kąpieli słonecznej” w solarium, ale także personel obsługujący aparaty naświetlające.

Charakterystyka promieniowania słonecznego

Do powierzchni ziemi dociera szerokie widmo fal elekromagnetycznych. Ze względu na wpływ na skórę istotne jest promieniowanie podczerwone (które stanowi ok. 40%), światło widzialne (50%) oraz ultrafiolet (10%), niemniej stosunek ten może się zmieniać w zależności od położenia geograficznego, pozycji słońca w różnych porach roku, pory dnia i zachmurzenia (12). Promienie podczerwone (IR) to zakres fal elektromagnetycznych powyżej 700 nm. Dają one odczucie ciepła co wpływa pozytywnie na samopoczucie, ale mogą także powodować przegrzanie organizmu, odwodnienie, a nawet udar słoneczny.

Światło widzialne zawiera się między 400-760 nm, ma duży wpływ na organizm regulując nasz zegar biologiczny oraz działając antydepresyjnie.

Zakres fal ultrafioletowych (UV), które głównie odpowiedzialne są za odczyny skórne, dzieli się na trzy przedziały. Ultrafiolet C (UVC) od 200 do 280 nm jest krótkim promieniowaniem, które zwykle nie dociera do powierzchni ziemi, ponieważ jest pochłaniane przez atmosferę (ozon). Ma działanie niszczące dla mikroorganizmów, dlatego jest stosowane do sterylizacji powietrza. Może być produkowane sztucznie np. przez lampy ksenonowe. Jest szkodliwe dla spojówki i rogówki oka.

Ultrafiolet B (UVB) o zakresie 280-320 nm jest składową naturalnego światła słonecznego docierającego do ziemi. Ma silne działanie rumieniotwórcze. Promienie nie przechodzą przez szyby okienne, ale penetrują przez wodę i szkło kwarcowe, mają działanie drażniące spojówki i rogówkę, ale znacznie mniejsze niż UVC. Ultrafiolet A (UVA), tak zwane „długie promieniowanie”, dzieli się na UVA1 (340-400 nm) i UVA2 (320-340 nm). Promieniowanie to przenika przez szyby, a w małych dawkach nie podrażnia spojówek (2, 12).

Głębokość wnikania promieni słonecznych do tkanek zależy od długości fali, krótsze fale tak jak UVB przenikają płytko do naskórka i skóry właściwej, dłuższe promieniowanie podczerwone nawet do tkanki podskórnej (2, 12). UVB było przez długi czas uważane za główną przyczynę szkodliwości słońca, niemniej jednak ostatnio okazało się, że UVA jest równie niebezpieczne. Ilość UVA docierającego do powierzchni ziemi jest znacznie większa i stanowi 6,3% całkowitej emisji promieniowania słonecznego, zaś UVB tylko 1,5%. Natężenie promieniowania UVA jest prawie identyczne przez cały dzień w przeciwieństwie do UVB, gdzie szczyt promieniowania następuje w godzinach południowych (12).

Wpływ słońca na skórę dziecka

Skóra niemowlęcia i małego dziecka różni się od skóry dorosłego zarówno pod względem anatomicznym jaki i funkcjonalnym. Naskórek i skóra właściwa są niedojrzałe. Warstwa rogowa i niższe warstwy naskórka są znacznie cieńsze. Warstwa ziarnista jest przerywana lub słabo zaznaczona. W warstwie kolczystej znajduje się mniej międzykomórkowych połączeń, przez co układ komórek jest luźniejszy. Jest to przyczyną częstszych odczynów pęcherzowych w przebiegu oparzeń słonecznych u niemowląt i małych dzieci. Warstwa podstawna jest także cieńsza, składa się z jednej warstwy komórek i zawiera mniej melanocytów. Co prawda melanocyty rozpoczynają produkcję melaniny już ok. 20-24 tygodnia życia płodowego, niemniej pigmentacja skóry w kilku pierwszych miesiącach nie jest wystarczająca do ochrony przed promieniowaniem słonecznym (3, 7). Wszystkie powyższe czynniki zwiększają przepuszczalność i głębokość penetracji promieni ultrafioletowych w skórę dziecka.

Tkanka podskórna jest słabo rozwinięta i składa się z małych zrazików komórek tłuszczowych, z czym wiąże się gorsza ochrona przed termicznym działaniem promieni słonecznych. Naczynia krwionośne są liczne i poszerzone tak że odczyn rumieniowy u niemowlęcia i dziecka jest szybszy i znacznie bardziej nasilony niż u dorosłego (3, 9).

BEZPOŚREDNIE ODCZYNY POSŁONECZNE

Zmiany występujące bezpośrednio po działaniu światła słonecznego na skórę osoby zdrowej to opalenizna i oparzenia słoneczne (8).

Opalenizna jest przebarwieniem powstającym w wyniku natychmiastowej i opóźnionej hiperpigmentacji. Po ekspozycji na promieniowanie UVB rumień uwidacznia się po ok. 2 godzinach, maksymalne nasilenie osiąga po 24 godz. Ustępuje po ok. 2 dobach. Przebarwienie powstaje po ok. 4-5 dniach i spowodowane jest tworzeniem melaniny przez pobudzone promieniowaniem rumieniotwórczym melanosomy. Ziarna melaniny przekazywane są przez wypustki dendrytyczne do keratynocytów i dochodzi do ciemnego zabarwienia skóry, które utrzymuje się długo, nawet do kilku miesięcy. Pod wpływem UVA przebarwienie powstaje szybko bez poprzedzającego rumienia, największą intensywność ma po kilku, kilkunastu godzinach ale utrzymuje się krótko. Opalenizna powstaje w wyniku utleniania gotowego barwnika (objaw Meyrowskiego) (2). UVA wzmacnia odczyn rumieniowy powstający po działaniu UVB (6), powstawanie opalenizny przyspiesza także wiatr i duża wilgotność powietrza (12). Powstawanie opalenizny ma działanie ochronne przed światłem słonecznym ponieważ ziarna melaniny absorbują promieniowanie i w pewnym stopniu neutralizują niekorzystne oddziaływanie UVB takie jak: przyspieszanie degeneracji tkanki łącznej przez uszkadzanie włókna kolagenu i elastyny, powstawanie mutacji DNA, które mogą być przyczyną transformacji nowotworowej. Przy pochłanianiu promieniowania dochodzi jednak do wytworzenia wolnych rodników, które nasilają uszkadzanie tkanek (9). Konsekwencją naświetlania jest też wzmożona proliferacja naskórka, rozpoczynająca się tuż po zadziałaniu promieniowania, a utrzymująca się nawet do 2 miesięcy. Prowadzi to do pogrubienia warstwy rogowej i naskórka nawet 2-4-krotnie, co zmniejsza przenikanie promieni (7).

Bezpośrednią reakcją jest także zachodząca w skórze synteza nieaktywnej formy witaminy D3 - cholekalciferolu, która następnie ulega dalszej hydroksylacji w wątrobie i w nerkach. Pod wpływem działania UV dochodzi także do zmniejszenia aktywności immunologicznej skóry szczególnie dotyczy to odczynowości komórkowej (4,8).

Ze względu na wrażliwość i reakcję na promieniowanie UV po 30 minutach ekspozycji podzielono rodzaje skóry na 6 fototypów (wg Fitzpatrica), od których zależy siła protekcji, jaką powinno się stosować przy przebywaniu na słońce. I - skóra nigdy się nie opala, zawsze ulega oparzeniom. II - rzadko się opala, zwykle ulega oparzeniom, intensywność pigmentacji poniżej średniej. III - często się opala, czasami ulega oparzeniom, intensywność pigmentacji średnia. IV - zawsze się opala, sporadycznie ulega oparzeniom, intensywność pigmentacji powyżej średniej. V - stała umiarkowana pigmentacja (mieszkańcy basenu morza Śródziemnego, rasa żółta, Meksykanie, Indianie). VI - stała silna pigmentacja (rasa czarna) (2).

Nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne może doprowadzić do nasilonego odczynu rumieniowo-zapalnego, czyli oparzeń słonecznych. Powstają one głównie w wyniku działania UVB, po ok. 1-3 godzin utajenia, największe nasilenie osiągają po 6-9 godzinach. Mogą być podobne do oparzeń I stopnia w postaci rumienia i obrzęku lub oparzeń II stopnia z występowaniem rumienia i pęcherzy. Odczyn ograniczony jest do obszaru ekspozycji i zwykle towarzyszy mu różnie nasilona bolesność. W przypadkach łagodnych rumień cofa się po 24-48 godzinach pozostawiając złuszczanie pozapalne i przebarwienia. W przypadku oparzeń II stopnia objawy utrzymują się kilka dni, dolegliwości są silniej wyrażone. Jeżeli stan zapalny jest rozległy mogą wystąpić dreszcze, gorączka i objawy wstrząsu. Rumień jest efektem rozszerzenia naczyń i wzrostu ukrwienia skóry właściwej. Powstaje w wyniku prowokowanej UV produkcji i uwalniania cytokin i mediatorów stanu zapalnego (głównie IL-1 i TNFα, histaminy, serotoniny, prostaglandyn), które powodują gromadzenie się limfocytów oraz zwiększenie przepuszczalności naczyń, co jest przyczyną obrzęku a w szczególnie nasilonych przypadkach pęcherzy. Długa ekspozycja na silne promieniowanie może spowodować trwałe uszkodzenie skóry, a nawet wywołać martwicę (13). U niemowląt i dzieci, ze względu na większą przenikalność skóry dla promieniowania UV, znacznie szybciej dochodzi do powstawania oparzeń słonecznych oraz częściej niż u dorosłych do nasilonych objawów ogólnych.

FOTODERMATOZY WYSTĘPUJĄCE U DZIECI

Są to choroby związane z działaniem światła słonecznego. Można je podzielić na nabyte idiopatyczne fotodermatozy takie jak: wielopostaciowe osutki świetlne, świerzbiączka letnia, opryszczka ospówkowata, pokrzywka świetlna, fotodermatozy genetycznie uwarunkowane z zaburzeniami metabolicznymi i odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne (7, 8).

Wielopostaciowe osutki świetlne (PLE - polymorphic light eruption) są wykwitami rumieniowymi, grudkowymi, pęcherzykowymi z towarzyszącym świądem, powstające w okresie wiosennym po pierwszych ekspozycjach na światło słoneczne (UVA i/lub UVB) w miejscach odsłoniętych. Rozpoczynają się zwykle w dzieciństwie i wczesnej młodości. Część pacjentów nie toleruje tylko pierwszych epizodów działania promieni UV, a po powstaniu opalenizny mogą nawet przebywać na słońcu.

Świerzbiączka letnia (Prurigo aestivalis) - zaliczana przez część autorów do PLE - zmiany skórne mają charakter przewlekłego wyprysku w okolicach odsłonię- tych z tendencją do całorocznego utrzymywania się zmian (13).

Opisywana jest także przez niektórych autorów jako odmiana wielopostaciowych osutek świetlnych - Juvenile spring eruption (JSE). Rozpoczyna się w okresie wiosennym na szczycie małżowin usznych w postaci swędzących rumieni i drobnych pęcherzyków. Występuje u dzieci, częściej u chłopców przed okresem dojrzewania, u dziewcząt rzadziej prawdopodobnie związane jest to z noszeniem dłuższych włosów zasłaniających uszy (7).

Opryszczka ospówkowata (Hydroa vacciniforme - HV) rzadkie schorzenie, występuje wyłącznie u dzieci i ustępuje wraz z wiekiem. Rozpoczyna się wiosną i wczesnym latem, nawroty występują co roku. Zmiany skórne w postaci swędzących rumieni i pęcherzyków, nierzadko krwotocznych, powstają w miejscach odsłoniętych od kilku minut do 24 godzin po naświetlaniu (prawdopodobnie UVA). Ustępują z pozostawieniem drobnych ospopodobnych blizenek (13).

Pokrzywka świetlna występuje rzadko i jest wynikiem nadwrażliwości na różne zakresy ultrafioletu a czasami nawet na światło widzialne, zmiany skórne w postaci typowych bąbli pokrzywkowych występują w kilka lub kilkanaście minut po ekspozycji (8).

Nadmierna wrażliwość skóry na promienie słoneczne (fotosensivity) jest objawem wielu chorób uwarunkowanych genetycznie i metabolicznych. W skórze pergaminowatej i barwnikowej (XP), zespole Blooma, zespole Cockayne'a, zespole Rothmunda'a-Thomson'a światło może indukować procesy chorobowe na skórze.

W chorobach ze zmniejszoną pigmentacją: jak albinizm, fenyloketonuria wzrasta podatność na odczyny fototoksyczne.

W porfiriach (protoporfiria erytropoetyczna, porfiria erytropoetyczna wrodzona, porfiria skórna późna) i chorobie Hartnupów, endogenne metabolity spełniają rolę substancji fotouczulających (3). Protoporfiria erytropoetyczna występuje rzadko, jest spowodowana genetycznie uwarunkowanym defektem aktywności ferrochelatazy. Zmiany skórne pojawiają się już po pierwszej ekspozycji na światło słoneczne w postaci rumieni i pęcherzyków, które ustępują z pozostawieniem drobnych zagłębionych blizn. Porfiria erytropoetyczna wrodzona jest jeszcze rzadsza niż protoporfiria erytropoetyczna. Powoduje ją niedobór kosyntetazy uroporfirynogenu. Charakteryzuje się wybitną nadwrażliwością na światło słoneczne, po ekspozycji w miejscach odsłoniętych powstają pęcherze, często krwotoczne, które goją się z pozostawieniem nierównych, zniekształcających blizn, szczególnie na twarzy, uszach i rękach. Charakterystyczne jest także czerwonawe zabarwienie zębów (8). Porfiria skórna późna (PCT) charakteryzuje się niedoborem dekarboksylazy uroporfirynogenu III. Występuje w postaci nabytej i wrodzonej. W postaci nabytej (sporadycznej) do uszkodzenia wątroby dochodzi pod wpływem leków i substancji hepatotoksycznych, najczęściej u genetycznie predysponowanych dorosłych. Typ wrodzony, występuje rodzinnie, dziedziczony jest autosomalnie dominująco, defekt enzymatyczny stwierdzany jest we wszystkich komórkach organizmu, może wystąpić już w 7 miesiącu życia, ale również w 2-3 rż. a nawet 7-8 rż. (8, 12). Objawy są podobne w obu odmianach, charakteryzują się występowaniem zmian pęcherzowych w okolicach eksponowanych na słońce, wzmożoną urażalnością skóry, hiperpigmentacją i hipertrichozą.

ODCZYNY FOTOTOKSYCZNE I FOTOALERGICZNE

Odczyn fototoksyczny powstaje pod wpływem skojarzonego działania UVA i wewnątrz- lub zewnątrzpochodnych substancji chemicznych. Występuje po miejscowym lub ogólnym zastosowaniu czynnika zwiększającego wrażliwość na promienie ultrafioletowe oraz odpowiedniej dawki UVA. Takimi substancjami są niektóre rośliny (dziurawiec, sumak jadowity, łopian, pasternak), środki chemiczne i leki (psoraleny, sulfonamidy, tetracykliny i leki przeciwpadaczkowe). Klinicznie wykwity przypominają oparzenia słoneczne, ograniczone są do obszarów odkrytych ciała, występują w każdym przypadku zadziałania promieniowania i substancji zwiększającej wrażliwość.

Odczyny fotoalergiczne występują znacznie rzadziej i tylko u osób, u których doszło do rozwinięcia się fotonadwrażliwości. Powstają po zastosowaniu leków (sulfonamidy, leki przeciwcukrzycowe, trankwilizery) lub preparaty zewnętrzne i kosmetyki (substancje zapachowe, antyseptyki). Mogą być wywołane małymi dawkami UVA i przebiegają w mechanizmie nadwrażliwości późnej lub są związane z krążącymi kompleksami. Mają rozmaity obraz kliniczny, mogą zajmować także miejsca, które nie były bezpośrednio poddane działaniu słońca (6). Niemniej czasami kliniczne rozróżnienie odczynów fototoksycznych i fotoalergicznych jest trudne.

INNE CHOROBY, W KTÓRYCH WYKAZANO WPŁYW SŁOŃCA

Ekspozycja na światło słoneczne może wyzwalać lub nasilać przebieg wielu chorób skóry: opryszczka wargowa, DLE, SLE, toczeń rumieniowaty noworodków, pęcherzyca, choroba Dariera (4, 8).

Toczeń rumieniowaty noworodków są to przejściowe zmiany skórne u noworodków urodzonych z matek, u których stwierdza się krążące przeciwciała Ro i/lub La. Wykwity rumieniowo-złuszczające o charakterze obrączkowatym występują po urodzeniu lub po pierwszej ekspozycji na słońce (8). Czynnikiem wyzwalającym mogą być sztuczne źródła promieniowania np.: lampy na oddziałach noworodkowych. Objawom skórnym mogą towarzyszyć rożnie nasilone odchylenia hematologiczne i nierzadko bloki serca (8).

Stwierdzono, że powtarzające się ekspozycje oraz ostre oparzenia słoneczne skóry, szczególnie w dzieciństwie, są przyczyną powstawania zmian barwnikowych jak piegi, plamy soczewicowate, ale także wykwitów typu znamion barwnikowych (6). Oparzenia słoneczne są także znaczącym czynnikiem ryzyka dla rozwoju czerniaka złośliwego, dotyczy to szczególnie osób o jasnej karnacji i z występującym często rodzinnie zespołem znamion atypowych (ANS) (5, 8).

Długość rekreacyjnego przebywania na słońcu przed 20 rokiem życia ma także znamienny wpływ na prawdopodobieństwo wystąpienia raka podstawnokomórkowego skóry (BCC)w wieku dorosłym (4).

Obserwuje się także korzystny wpływ słońca w niewielkich dawkach u chorych z łuszczycą zwykłą, atopowym zapaleniu skóry w okresie remisji, trądziku zwykłym, pokrzywce barwnikowej, bielactwie, jakkolwiek duże ilości mogą przyczyniać się do ich zaostrzenia (3).

FILTRY PRZECIWSŁONECZNE

Środki stosowane do ochrony przed promieniowaniem UV występują w postaci kremów, mleczek i płynów. Substancje aktywne można podzielić na filtry chemiczne i fizyczne. Filtry chemiczne działają na zasadzie pochłaniania promieniowania UVB i w mniejszym stopniu UVA.

Pierwszym preparatem zastosowanym do fotoprotekcji przed UVB był kwas p-aminobenzoesowy (PABA). Niestety ze względu na swoje właściwości uczulające i słabą rozpuszczalność w wodzie został zastąpiony przez estry PABA, do których zalicza się Escalol 106, 506, 507, Eusolex 6007, Amerscreen P, Lusantan 25. Inne filtry chemiczne pochłaniające UVB są pochodnymi kwasu cynamonowego (Parsol Hydro, Parso MCX), kwasu salicylowego (Salol, Ester benzylowy kwasu salicylowego), oraz związki terpenowe (Eusolex 6300, Prosolal S9) pochodne benzofenonu. Filtry chemiczne pochłaniające UVA są znacznie mniej liczne i nie obejmują całego spektrum tych fal, wywodzą się z dibenzoilometanu (Eusolex 8020, Parsol). W wyniku połączenia filtrów specyficznych dla różnych zakresów UV powstają filtry szerokozakresowe UVA i B. Na szczególną uwagę zasługuje Silatrizol (Mexoryl(r) XL) zaliczany do grupy hydroksybenzotiazoli, który charakteryzuje się w przeciwieństwie do innych filtrów chemicznych dużą fototrwałością. Nie ulega on bowiem degradacji pod wpływem pochłoniętego fotonu światła (10, 14).

Skuteczność preparatów ochronnych, szczególnie przed działaniem UVA, zwiększa stosowanie filtrów fizycznych, są to dwutlenek tytanu, tlenek cynku i kaolin, które mają zdolność odbijania i rozpraszania promieni.

Filtry fizyczne ze względu na brak właściwości fotouczulających są szczególnie polecane dla dzieci i osób z wywiadem atopowym (14). Nowoczesne preparaty zawierają w swoim składzie zwykle kilka filtrów chemicznych i filtr fizyczny w celu uzyskania jak najszerszego spektrum protekcji.

Stopień ochronnego działania preparatu określa się za pomocą międzynarodowego wskaźnika SPF (sun protective factor), który odpowiada zabezpieczeniu przed działaniem promieni rumieniotwórczych (UVB). Wskaźnik ten odnosi się do kryterium zaczerwienienia się skóry, czyli określa o ile razy zwiększa się długość ekspozycji na słońce po zastosowaniu preparatu ochronnego w stosunku do skóry niechronionej.

Czas przebywania na słońcu wynosi SPF x czas do wystąpienia rumienia na skórze niechronionej (czas wystąpienia rumienia w naszym klimacie wynosi przeciętnie od 10 do 30 minut w zależności od fototypu).

SPF =	MED. skóry chronionej
		MED. skóry niechronionej

MED. = minimalna dawka rumieniowa (wywołująca zaczerwienienie pod wpływem słońca)

W chwili obecnej nie ma ujednoliconej metody pomiaru właściwości ochronnej preparatu w stosunku do promieniowania UVA. Najczęściej stosowane jest PPD (Persistant Pigmentation Darkening), gdzie mierzy się kolorymetrycznie pigmentację wywołaną przez UVA po paru godzinach od naświetlania z zastosowaniem filtra oraz IPD (Immediate Pigmentation Darking), gdzie ocenia się skórę w kilkanaście minut po ekspozycji na UVA (14).

Wartość SPF powinna być dobierana indywidualnie, kierując się typem skóry, reakcją na słońce oraz ewentualnie, towarzyszącymi chorobami. Niemniej bez względu na stosowany stopień ochrony niezbędne jest przestrzeganie pewnych zasad.

ZALECENIA DOTYCZĄCE OCHRONY PRZECIWSŁONECZNEJ U DZIECI

Noworodki, niemowlęta i małe dzieci powinny być chronione przed słońcem. Praktycznie należy stosować dla nich protekcje jak dla skóry osoby z I fototypem. Liczne badania poddają w wątpliwość bezpieczeństwo stosowania chemicznych środków ochronnych u niemowląt przed ukończeniem 6 mies. życia ze względu na możliwość wchłaniania się substancji czynnej do organizmu i nie w pełni sprawny układ enzymatyczny wątroby (7). Dlatego w tym okresie konieczne jest unikanie słońca oraz stosowanie ochronnej odzieży (3).

Niemowlęta i małe dzieci nie powinny przebywać na spacerach w godzinach między 11 a 15, ponieważ w tym okresie nasilenie promieniowania UVB jest największe (w godzinach między 11 a 13 do ziemi dociera 30-50% całkowitego promieniowania UV) (12). W trakcie spacerów i zabawy należy je chronić przed bezpośrednio padającymi promieniami słonecznymi, wskazane jest przebywanie w cieniu drzew, pod parasolką przeciwsłoneczną przypiętą do wózka. Dziecko powinno nosić odpowiednią odzież, czapeczkę z rondem lub daszkiem ocieniającym twarz i kark, oraz ubranie najlepiej z długimi rękawami i nogawkami. Obecnie dostępne są już ubrania dla dzieci, ze specjalnych, odpowiednio tkanych włókien, na których znajduje się oznaczenie UPF (Ultraviolet Protection Factor). Współczynnik ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym określa jaki stopień UV jest pochłaniany przez ubranie, i np.: UPS 20 oznacza, że tylko 1/20 promieniowania przenika przez materiał (1).

Dostępne są preparaty zawierające filtry fizyczne, które można stosować u niemowląt po 6 miesiącu życia, ale nie można traktować ich jako jedynej ochrony, zawsze powinny być skojarzone z odpowiednim ubraniem.

Powyżej 3 roku życia wskazane jest stosowanie kremu z SPF powyżej 20 oraz nadal zaleca się odpowiednie ubranie: koszulka, ochrona głowy, okulary. Krem ochronny powinien być stosowany na 20-30 minut przed wyjściem z domu. Preparat powinien być nakładany obficie ok. 2 mg/cm², aby uzyskać stopień protekcji podany na opakowaniu, zwykle pacjenci stosują mniej niż połowę zalecanej dawki, co proporcjonalnie obniża ochronę. Należy pamiętać o regularnym powtarzaniu aplikacji: pot, piasek, kąpiele, ubranie powodują ścieranie warstwy ochronnej (7).

W przypadku występowania chorób skóry, które mogą być wywoływane lub zaostrzane przez promieniowanie UV, stopień protekcji powinien wynosić 60 lub więcej (tzw. sun block).

Do 12 roku życia nie powinno się stosować preparatów zawierających alkohol, dodatki zapachowe oraz w formie żeli i sprayów, które mogą podrażniać oczy i skórę dziecka (7). Należy pamiętać o smarowaniu skóry dziecka także pod ubraniem, ponieważ materiał bawełniany w zależności od ścisłości splotu stanowi ochronę o wartości SPF od 7 do 15. Materiały ciemne i poliester przepuszczają mniej promieniowania niż jasne i bawełniane, na zwiększenie przenikania wpływa także stopień rozciągnięcia materiału oraz jego zmoczenie (1, 7).

Nawet stosowanie kremów z filtrem o wysokiej protekcji nie pozwala na nieograniczone przebywanie na słońcu ze względu na niebezpieczeństwo udaru słonecznego, powstającego po intensywnym działaniu promieniowania podczerwonego na okolice głowy i karku. Niebezpieczeństwo jest szczególnie duże u noworodków i niemowląt, u których nie w pełni sprawny układ termoregulacji nie jest w stanie zapobiec nadmiernemu przegrzaniu. Dlatego powinno się chronić je szczególnie starannie przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych.

Stosowanie kremów z filtrem UV zdaje się nie wpływać istotnie na produkcję witaminy D3 w skórze (11).

Chmury pochłaniają tylko część promieniowania ultrafioletowego (średnio 40%) (12), dlatego nawet w pochmurny dzień zaleca się stosowanie ochrony, szczególnie u małych dzieci. Woda i piasek odbijają ok. 25-30% a trawa ok. 5% UVB, dlatego także w cieniu nie należy zapominać o ochronie. Promienie ultrafioletowe przenikają przez wodę, w związku z tym pływając powinno się stosować preparaty wodoodporne, czyli takie, które po ok. 20 min kąpieli nie tracą więcej niż 50% właściwości ochronnych (14). Po wyjściu z wody i osuszeniu skóry aplikację trzeba powtórzyć. Promienie UVA przenikają także przez szyby okienne, dlatego wskazane byłoby stosowanie ochrony np.: w trakcie jazdy samochodem.

Celowe jest podkreślenie konieczności wczesnego i systematycznego stosowania odpowiedniej fotoprotekcji, najlepiej już od pierwszych ekspozycji dziecka na słońce. Istotne jest informowanie o różnych sposobach ochrony (ubranie, kremy z filtrem), które dla większej skuteczności powinny być stosowane razem. Należy też często przypominać o zasadach bezpiecznego przebywania na słońcu, ponieważ tylko wczesne nauczenie zachowań prozdrowotnych i stosowanie ich daje szansę zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia natychmiastowych i późnych konsekwencji szkodliwego działania promieni słonecznych na skórę.

Piśmiennictwo

1. Adam J.: Sun-protective clothing. J. Cutan. Med. Suer. 1998 Jul., 3(1):50. 2. Braun-Falco O. et al.: Photodermatoses. Dermatology. wyd. Springer-Verlag Berlin 1991, 380. 3. Cohen A.B. i wsp.: Dermatologia dziecięca. wyd. Czelej Lublin 1999, 174-6. 4. Corona R. et al.: Risk faktors for basal cell carcinoma in Mediterranean population: role of recreational sun exposure early inlife. Arch. Derm. 2001 Sep., 137(9):1239-40. 5. Elwood J.M. et al.: Cutaneous melanoma in relation to intermittent and constant sun exposure - the Western Canada Melanoma Study. Int. J. Cancer 1985, 35:427-33. 6. Gallagher R.P. et al.: Suntan, sunburn and pigmentation factors and the frequency of acquired melanocytic naevi in children. Similarities to melanoma: the Vancouver Mole Study. Arch. Derm. 1990, 126:770. 7. Harper J. et al.: Photoprotection. The Idiopathic Phptodermatoses. Textbook of Pediatric Dermatology. Blackwell Science Ltd. wyd. I, 2000, 896-899, 928-32. 8. Jabłońska S. i wsp.: Choroby skóry. Wyd. PZWL wyd. IV Warszawa, 1997, 198. 9. Jasiel-Welikowska E., Placek W.: Bezpośrednie i odległe efekty biologiczne działania promieniowania słonecznego na zdrową skórę. Dermatol. Estet 1999, 1(3):120. 10. Malinka W.: Filtry przeciwsłoneczne UV. Zarys chemii kosmetycznej. Wyd. Volumed, Wrocław 1999, 40. 11. Marks. R.: Sunlight and health. Use of sunscreens does not risk vitamin D deficiency. BMJ 1999 Oct. 16, 319(7216):1066; discussion 1068. 12. Ortonne J.P., Marks R.: Solar stimulus. Photodamaged Skin: Clinical Signs, Causes and Management. Wyd. Martin Dunitz. London 1999, 5. 13. Wolska H.: Schorzenia skóry związane z działaniem światła. Dermatologia pediatryczna. Miklaszewska M., Wąsik F. (red.) wyd.: Volumed, Wrocław 1999, 341. 14. Wolska H.: Zewnętrzne środki chroniące przed światłem. Dematol. Estet. 1999, 1(1):20 15. Bradeberg H.: Badania widma promieniowania UVB Praca badawcza, Politechnika Szczecińska 1999.

---