Epidemiologia chorób zakaźnych

Zasiedlenie- przeniesienie od osób otaczających i z bliskiego środowiska drobnoustrojów symbiotycznych i komensalnych na skórę i błonę śluzową noworodka (układ pokarmowy i oddechowy). Tworzą one biocenozę w jałowym organizmie.

2) celowe wprowadzenie do organizmu (nos, jama ustna, przewód pokarmowy, pochwa) szczepu bakterii niepatologicznych/ bakteriofagów w celach leczniczych/ profilaktycznych.

Zarazek- czynnik etiologiczny choroby, żywy twór wywołujący chorobę zakaźną.

Pierwotne źródło zakażenia- organizm ludzki lub zwierzęcy w których występują drobnoustroje chorobotwórcze, rozmnażają się dostają się do otaczającego środowiska. To chorzy ludzie, zwierzęta, nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy ), zwłoki ludzi/zwierząt, zwierzęta poddane ubojowi.

Źródło zakażenia wtórne, okresowe, krótkotrwałe- mikrośrodowisko wodne i glebowe (zalewy łąk i pól, wody ściekowe), lub pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne) w którym występują drobnoustroje chorobotwórcze ze źródeł pierwotnych i rozmnażają się w chwilowo dogodnych warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temp., lub wilgotności.

Zakażenie- różne. Termin ten może być stosowany w języku potocznym do określenia stanów zanieczyszczenia drobnoustrojami powierzchni ciała , produktów żywnościowych, wody, powietrza. Natomiast nieco inne jest określenie tego stanu w pojęciu klinicznym.

Kontaminacja- stan zanieczyszczenia lub zakażenia środowiska, osób i zwierząt substancjami chemicznymi, fizycznymi lub biologicznymi.

Do wybuchu epidemii potrzebne jest pewne minimum populacji wrażliwej, które może narastać stopniowo drogą przepustu naturalnego albo zwiększać się … (nie zdążyłem tu przepisać)

Warunki społeczne odgrywają tutaj bardzo ważną rolę. Należy pamiętać, że złe warunki społeczne mogą stać się przyczyną zwiększenia wrażliwości populacji na zakażenia, zwłaszcza w czasie wojen czy klęsk żywiołowych typu ekologicznego czy przemysłowego.

Niedożywienie- wyczerpanie fizyczne i psychiczne, złe stany higieniczne otoczenia i niemożliwości w utrzymaniu higieny osobistej i migracja ludności to potencjalne przyczyny zwiększania wrażliwości na zakażenie.

Również choroba popromienna spowodowana wybuchem nuklearnym. Zmniejszenie odporności organizmu co prowadzi do powstawania epidemii wraz z jej skutkami społeczno- gospodarczymi i politycznymi.

Choroba zakaźna- spowodowana jest specyficznym czynnikiem zakaźnym bądź jego toksycznymi produktami. Stany te dzieli się na:

- zaraźliwe np. grypa, odra, czerwonka

Powstaje przez przenoszenie tego czynnika bądź jego produktów w sposób pośredni lub bezpośredni z osoby zakażonej lub zwierzęcia na podatnego gospodarza.

- niezaraźliwe np. tężec

Okresy:

- zakażenie

- wylęganie

- zwiastunów

- rozwoju

- trwania choroby

Podokresy:

- narastania

- szczytu

- wygaszania objawów

- zdrowienia

Leczenie profilaktyczne:

swoiste- czynne szczepionki z antygenami

bierne surowice

nieswoiste- ogólnie wzmacniające organizm

hartujące

leczenie farmakologiczne

antybiotykoterapia

łagodzenie i hamowanie odczynów zapalnych

immunomodulacja

leczenie niefarmakologiczne

dieta

fizykoterapia

Choroby zakaźne transmisyjne- zespół objawów klinicznych, przenoszone przez stawonogi ssące i kłujące ze zwierząt na ludzi lub z człowieka na człowieka (gorączka żółta, zimnica, dżuma)

Leczenie/ profilaktyka- zindywidualizowane dla poszczególnych jednostek chorobowych.

Choroba zakaźna inwazyjna- wywołane inwazją pasożytów (tasiemiec, owsiki) objawy chorobowe zależą od:

- mechanicznego oddziaływania pasożyta na ważne dla życia i zdrowia, narządy i układy

- wtórnej alergizacji ustroju i niedoboru białkowych, witaminowych i energetycznych

- niedokrwistość

Choroby zakaźne kwarantannowe- szczególnie niebezpieczne, epidemiczne i zaraźliwe choroby infekcyjne wywołane przez bakterie, riketsje i wirusy

- gorączka żółta

-ospa prawdziwa

-dżuma

-cholera

-afrykańskie gorączki krwotoczne: Ebola, Lassa, Marburg

-dur plamisty

Choroby zakaźne odzwierzęce- zakaźne lub pasożytnicze ze zwierzęcia na człowieka.

Bezpośrednio:

-toksoplazmoza

-wścieklizna

-papuzica

-krętkowica

-włośnica

-tasiemczyca

Pośrednio (nosiciele)- stawonogi, kleszcze- dżuma, lajszmanioza, filariozy, choroba z Lyme

Choroby zakaźne tropikalne- w krajach tropikalnych związku ze sprzyjającą sytuacją geoepidemiologiczną

Ostre zakażenia dróg oddechowych- w krajach rozwiniętych stanowią znaczną część chorobotwórczości co prowadzi do znacznej straty pracy. Najważniejsze u dzieci, u osób starszych i ciężko chorych. Charakterystyczne cechy epidemiologii chorób zakaźnych to pojawienie się nowych schorzeń np. gorączka Lassa z 1969 r z Nigerii, przenoszone od małp. Choroba Legionistów wywołana przez pałeczki Gram + 1976r., najbardziej tragiczna choroba AIDS. Wirus HIV przenoszony nieświadomie przez Stewarda lotniczego.

Łańcuch infekcji- choroba zakaźna występuje w wyniku interakcji

1. czynnik zakaźny

2. proces przenoszenia + środowisko

3. gospodarz

Kontrola chorób zakaźnych, oddziaływanie na jeden lub więcej czynników znajdujących się pod wpływem środowiska.

Spektrum objawów w chorobie zakaźnej według WHO:

Zakażenie bezobjawowe → łagodna choroba → ciężka choroba→ zgon

Zadania epidemiologii- wyjaśnienie procesu zakażenia w celu stworzenia, zdrożenia, oceny odpowiednich środowisk kontrolnych, ważna wiedza w każdym elemencie łańcucha od podjęcia skutecznej interwencji.

Czynnik zakaźny- proces zakaźny obejmuje dostanie się, rozwoju i namnażania się czynnika chorobotwórczego w organizmie gospodarza. Zakażenie nie jest równoznaczne z chorobą. Swoiste cechy czynnika chorobotwórczego:

1. chorobotwórczość (patogenność- zdolność do wywołania odczynu chorobotwórczego, jest mierzona proporcją lizy osób u których rozwijają się objawy kliniczne (chorych) do liczby zakażonych.

2. Zjadliwość (wirulencja)- miara ciężkości choroby i jako taka może być znacznie zróżnicowana, obniżenie wirulencji w celu uzyskania szczepionki- polio

3. Zaraźliwość- zdolność czynnika do inwazji i wytworzenia odczynu infekcyjnego u gospodarza

4. Dawka infekcyjna czynnika zakaźnego- jego ilość potrzebna do wywołania zakażenia u wrażliwych osób

Rezerwuar- naturalne, biologiczne środowisko dla danego zarazka obejmuje ludzi, zwierzęta, rośliny lub glebę.

Źródło infekcji- osoba lub przedmiot, którego czynnik dostaje się do gospodarza. Ważny bezobjawowy nosiciel, wiedza na temat rezerwuarów i źródłach infekcji konieczna do podjęcia skutecznych środków kontroli

Bezobjawowy nosiciel- zainfekowana osoba bez objawów klinicznych. Nosiciele mogą być bezobjawowymi całą chorobę lub stan nosicielstwa ograniczony do pewnej fazy choroby. Istotne w przypadku HIV, wiele wczesnych przypadków w USA było związane z nosicielem- Steward lotniczy.

Rodzaje nosicielstwa:

- nosicielstwo śródchorobowe (jawne)

- nosicielstwo śródzakaźne (ukryte)

- nosicielstwo pochorobowe

- nosicielstwo przewlekłe tkankowe

Ze względu na okres trwania rozróżnia się:

1. nosicielstwo ostre do 3 miesięcy

2. przewlekłe- stałe lub okresowe

Przenoszenie zakażenia w środowisku lub inne osoby- drugie ogniwo łańcucha infekcji.

1) Pośrednie w wyniku kontaktu z zakażonymi przedmiotami czynnik może w czasie przenoszenia się namnożyć lub nie.

Sposoby:

- produkty (żywność, woda, ręczniki), przenosiciel (owady, zwierzęta), powietrze (pył, aerozol), droga pozajelitowa (iniekcje strzykawkami).

Ograniczenie np. moskitiery, wentylacja, przechowywanie w odpowiednich warunkach żywności w niskiej temperaturze, jednorazowe igły.

2) Bezpośrednie- transfer czynnika zakaźnego z zakażonego gospodarza lub rezerwuar do właściwych wrót zakażenia.

Sposoby:

- dotyk, pocałunek, stosunek, kontakt (poród, zabiegi medyczne, iniekcje), powietrze (droga kropelkowa, kaszel, kichanie), droga łożyskowa, ukąszenie, zadrapanie. Ograniczone przez oddziaływanie na źródło zakażenia.

Gospodarz- trzecie ogniwo

Osoba lub zwierze do wzrostu i namnażania się czynnika zakaźnego w jego naturalnych warunkach.

Wrota zakażenia:

-skóra

-błony śluzowe

-układ oddechowy

-przewód pokarmowy

Reakcja gospodarza na infekcję zależy od interakcji gospodarza czynnika zakaźnego i nosicieli.

Okres inkubacji- czas między dostaniem się czynnika zakaźnego do organizmu a pojawieniem się pierwszych objawów

Końcowy wynik infekcji zależy od odporności swoistej, nieswoistej, uzyskany w sposób naturalny po infekcji lub szczepieniu.

Uodpornienie- wytwarzanie stanu odporności na chorobę zakaźną u wrażliwych osób przez podanie żywego czynnika.

Środowisko- istotny w chorobach zakaźnych, temperatura, warunki sanitarne, czynniki społeczno-ekonomiczne (ubóstwo, gęstość zaludnienia).

Niska epidemia- medyczny pracownik zna zasady opracowania ogniska epidemicznego i jego likwidacji. Zmiany w strukturze służby zdrowia (decentralizacja problemów epidemiologii, powołanie lekarza rodzinnego). Zagrożenie chorób zakaźnych ze względu na wzmożony ruch turystyczny. Zawleczenie chorób z innych kontynentów, zmiany w profilu immunologicznej odporności populacji. Nietypowy przebieg chorób zakaźnych. Początek to zgłaszanie osób z objawami chorób zakaźnych do lekarzy rodzinnych, pogotowania ratunkowego, izb przyjęć, poradni, ośrodków zdrowia. Gdy stwierdzone nietypowe duże ilości danej choroby:

- pomoc pacjentowi

- izolacja pacjenta

- zawiadomienie zwierzchnika

- służba sanitarno-epidemiologiczna

- pogotowie ratunkowe

„nietypowa duża ilość”- zatrucie pokarmowe więcej niż 4 przypadków - określone w ustawie o chorobach zakaźnych z 1998 roku i w instytucjach MZiOS

Obowiązkowe zgłoszenie choroby zakaźnej- dotyczy każdego nawet pojedynczego przypadku które musi być realizowane natychmiastowo lecz w trakcie procesu diagnostyczno- leczniczego na specjalnych drukach. Natychmiastowe zawiadomienie o chorobie zakaźnej dotyczy podejrzenia choroby, zrealizowane natychmiast telefonogramem lub faksem.

Najczęstsze, krótkotrwałe epidemie:

-zatrucia pokarmowe

-wybuchy specyficznych epidemii w środowiskach dziecięcych

-epidemie zakażeń wewnątrzszpitalnych

Ogniska epidemii-biotop, mikrobiotop, chorzy lub jeden chory, w przypadku choroby wysoko zakaźnej ich najbliższe otoczenie: osoby + przedmioty z którymi się stykali oraz środowisko ich życia- mieszkanie, praca.

Nadzór epidemiologiczny- ścisła obserwacja połączona z kontrolą zdrowotną tzw. kontaktów w celu wczesnego rozpoznania zakażenia lub wykrycia choroby zakaźnej. Nie ma ograniczeń w zakresie swobody poruszania się osób obserwowanych. Obowiązkowe zgłaszanie na badania kontrolne w przewidywanych okresach.

Dozór epidemiologiczny-

Wywiad epidemiologiczny- polega na zbieraniu informacji o czynnikach i zjawiskach mających wpływ na występowanie i szerzenie się choroby zakaźnej u poszczególnych chorych. Obowiązuje kolejność postępowania, ma na celu:

- wykrycie chorych

- wykrycie czynnika etiologicznego

- likwidacja ogniska epidemicznego

Czynności realizowane:

1. udzielanie pierwszej pomocy lekarskiej chorym i wyizolowanie od zdrowych, w szpitalu zakaźnym- sali, izolatce, odosobnionym miejscu

2. jeśli objawy są ostre, niepokojące zawiadamia się najbliższą stację pogotowania ratunkowego, terenową stację sanitarno- epidemiologiczną.

3. Wykrywanie dalszych chorych i osób podejrzewanych o daną chorobę przez:

- zbieranie wywiadów epidemiologicznych zgłaszanie się ujawnionych chorych,

- poszukiwanie nieujawnionych (wczesnych, nietypowych) przypadków choroby

Obowiązki pracowników sanepidu

- właściwe postępowanie z chorymi

- zbieranie wywiadu epidemiologicznego

- ustalenie zasięgu epidemii

- zabezpieczenie i zniszczenie prawdopodobnych nośników zakażenia

- weryfikacja wstępnego rozpoznania choroby przez badanie laboratoryjne, mikrobiologiczne, serologiczne, celem wykrycia zarazka

- przez około 14 dni prowadzi się obserwację ludzi i środowiska

Po ograniczeniu epidemii profilaktyka:

- wykrycie nosicieli/ zakażeń utajonych przez pobranie i posiewy materiałów

- zaostrzenie norm higienicznych żywności i technologii przygotowywania

- epidemiologiczna analiza populacji i środowiska (sieć kanalizacyjna, woda, sklepy spożywcze- jedzenie)

- wykrycie zarazka między chorymi (współuczestnictwo, np. wesele, wycieczka)

- zbieranie danych od chorych

- profilaktyka prawno społeczna- kary pieniężne

Metody zapobiegania:

1)nieswoiste- skuteczne przy zwalczaniu szerzenia się różnych grup i gatunków drobnoustrojów chorobotwórczych. Są to metody mające na celu przerwanie łańcucha epidemicznego, wieloletnia obserwacja szerzenia się chorób zakaźnych, metody diagnostyczne.

2) swoiste- przeciwko pojedynczym gatunkom, o nawet różnych odmianach tego samego zarazka.

Izolacja- odosobnienie źródła zakażenia tzn. izolacja chorych, podlegają chorzy i nosiciele, bezwzględnie w dżumie, cholerze, ospie, żółtej gorączce, durze plamistym, wściekliźnie jak i inne choroby.

Kwarantanna- obserwacja ludzi/ zwierząt przez lekarzy z obszarów endemicznych. Ludzie zakażeni →izolacja→ leczenie. Ospa prawdziwa, dżuma, cholera, dur plamisty, żółta gorączka

Kordon sanitarny- w niebezpiecznych sytuacjach epidemicznych całkowite, przymusowe odgraniczenie obszaru na którym są osoby zdrowe, chore i nosiciele. Brak kontaktu z zewnątrz tylko żywność i woda. Po szczepieniu kwarantanna, po wyzdrowieniu rozejście kordonu.

Przerwanie dróg szerzenia:

- metody sanitarne, czysta woda, chlorowanie wody, walka z muchami

- higiena żywienia

- zabiegi dezynfekcyjne- wydzieliny

- metody dezynsekcji, owady i zwierzęta

- deratyzacja, szczury, kleszcze

- ma to duże znaczenie przeciwepidemiologiczne

Ochrona przed zarazkami- wrota

- maseczki

- ochrona śluzówek oczu (okulary ochronne)

- przed nakłuciami much, kleszczy, pcheł, komarów- kremy, odzież

- wczesne chirurgiczne opracowanie rany

- leki zapobiegawcze

Do swoistych metod zapobiegania stosowanie:

- prognostyki (wcześniejsze badania serologiczne)

- szczepienia ochronne

- surowice odpornościowe

---