MORFONOLOGIA, filologia polska, Filologia Polska, fonetyka


MORFONOLOGIA

Dyscyplina naukowa badająca wykorzystanie środków fonologicznych w systemie morfologicznym danego języka.

Dzieli się na:

A. paradygmatykę morfonologiczną (czyli teorię alternacji) - opis wymian spółgłoskowych i samogłoskowych, ich zakres, charakter czynników wywołujących alternacje itd.;

B. syntagmatykę morfonologiczną - dopuszczalne w danym języku typy struktury morfemów.

ALTERNACJE MORFONOLOGICZNE - uwarunkowane kontekstowo wymiany fonemów w obrębie alomorfów jednego morfemu (np. pojedynczy fonem na inny fonem - kot - kocie, pojedynczy fonem na grupę fonemów - baba - babie, fonem na zero fonologiczne - rozerwać - rozrywać).

Mogą być regularne (np. pojawianie się samogłosek wstawnych - kolonia : kolonijny) lub nie.

Alternacja jest regularna, jeśli występuje we wszystkich morfemach, które spełniają warunki wymagane do jej wystąpienia.

Alternacje dzielą się na spółgłoskowe i samogłoskowe.

Alternacje spółgłoskowe polegają na wymianie jednych spółgłosek na inne spółgłoski (np. spółgłosek twardych na spółgłoski morfonologiczne miękkie - ręka - ręce; spółgłosek twardych na spółgłoski fonetycznie miękkie - nasza - nasi; spółgłosek miękkich na twarde dzień - dzionek).

Alternacjom podlegają spółgłoski znajdujące się w wygłosie tematu (podstawy słowotwórczej). Wyjątkowo - spółgłoski znajdujące się wewnątrz tematu, jeśli występuje po nich tzw. samogłoska ruchoma e (dnia - dzień) lub o (osioł - osła).

Alternacje samogłoskowe polegają na wymianie jednych samogłosek na inne samogłoski lub samogłoski na zero fonologiczne. Alternacjom podlegają samogłoski bezpośrednio poprzedzające spółgłoskę wygłosową lub grupę spółgłosek morfemu (tematu): las - lesie, ręka - rąk; czoło - czół). Zdarza się, że alternacji podlega samogłoska znajdująca się w przedostatniej sylabie tematu (osiem - ósmy; siedem - siódmy).

Zmiany morfonologiczne zachodzące w wygłosie tematu, które polegają na pominięciu w formie derywowanej spółgłosek lub połączenia spółgłosek i samogłoski i spółgłosek, określane są pojęciem dezintegracji tematu. cytować - cytat

SZEREG ALTERNACYJNY to zespół segmentów fonologicznych, będących członami jednej alternacji morfonologicznej. Minimalnym i najczęstszym szeregiem alternacyjnym jest szereg dwuczłonowy: /n/: /ń/ - okno - oknie. Możliwe są szeregi wieloczłonowe, np. noga - nogi - nodze. Szeregi alternacyjne traktowane są jako nałożenie się dwu (lub więcej) operacji morfonologicznych.

Czynniki determinujące alternacje:

Ze względu na charakter czynników determinujących alternacje morfonologiczne dzielą się na alternacje uwarunkowane tylko fonologicznie i alternacje uwarunkowane morfonologicznie.

ALTERNACJE SPÓŁGŁOSKOWE:

1. Palatalizacje:

- k, g, h - ki, gi, hi - noga:nogi

- sp. twarda : sp. miękka, np. chata - chacie (t:ć), rada - radzie (d:dź)

- sp. twarda : sp. funkcjonalnie miękka, np. ręka - ręce (k:c), czesać - czesze (s:sz)

- sp. funkcjonalnie miękka : sp. miękka, np. nasz - nasi (s:ś)

- sp. funkcjonalnie miękka : sp. funkcjonalnie miękka, np. ojca - ojcze (c:cz)

2. dyspalatalizacje

- sp. miękka - sp. twarda, np. śmieci - śmietnik (ć-:t)

- sp. funkcjonalnie miękka - sp. twarda, np. morze - morski (rz:r)

ALTERNACJE SAMOGŁOSKOWE

1. ilościowe: kotek - kotka

2. jakościowe: wąż - węża

Oboczności dotyczą tylko tematu - końcówki wyrazów nie są alternacjami!

Dokładniejsze opisy i więcej przykładów znajdą Państwo w żółtej „Morfologii” pod red. Grzegorczykowej w cz.1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rzeczownik - zad. dom, filologia polska, Filologia Polska, fonetyka
ZŁOŻENIA, filologia polska, Filologia Polska, fonetyka
Morfologia - 30.04, filologia polska, Filologia Polska, fonetyka
Słowotwórstwo, filologia polska, Filologia Polska, fonetyka
Słowotwórstwo - rzeczowniki - tabela, filologia polska, Filologia Polska, fonetyka
French Loanwords, filologia angielska, fonetyka
KWA-L20, Filologia angielska, fonetyka
Words Commonly Mispronounced, filologia angielska, fonetyka
PRZEGŁOS, Filologia polska II rok, fonetyka hist
Kultura języka ćw Fonetyka, Filologia polska, Kultura języka polskiego
Morfonologia - notatki z zajęć, Studia, Filologia polska - notatki i teksty, Gramatyka opisowa
palatalizacje, Filologia polska II rok, fonetyka hist
Fonetyka (1), Filologia polska II rok, fonetyka hist
rozwoj sonantow, Filologia polska II rok, fonetyka hist
Funkcje formantów, Filologia polska II rok, fonetyka hist
Metateza (1), Filologia polska II rok, fonetyka hist
W których palatalizacjach zaszła repartycja dialektyczna, Filologia polska II rok, fonetyka hist
Fonetyka, filologia polska i klasyczna
czesci mowy - dodatkowa tabela (1), Filologia polska II rok, fleksja i składnia

więcej podobnych podstron