Upodobnienie fonetyczne to zmiany cech głosek pod wpływem ich sąsiedztwa. Upodobnienia polegają na zniesieniu najczęściej jednej cechy różniące głoski

- redukcja ruchu artykulacyjnego

upodobnienie = asymilacja

1. ZE WZGLĘDU NA KIERUNEK UPODOBNIENIA

• upodobnienie wsteczne (regresywne), np. prośba - proźba; zszyć - sšyć - ššyć

Wcześniejsze wystąpienie jakiejś głoski to ANTYCYPACJA

• upodobnienie postępowe, np. trzeba - tšeba; krzak - kšak; przygoda - pšygoda

Właściwości artykulacyjne wcześniejszej głoski przechodzą na następną, tzw. opóźnieni artykulacyjne (PERSEWACJA)

2. ZE WZGLĘDU NA TO JAK GŁĘBOKO ZASZŁO UPODOBNIENIE

• częściowe, np. tšeba, kšak

• całkowite, np. z sosny s sosny

3. ZE WZGLĘDU NA TO GDZIE NASTĄPIŁO UPODOBNIENIE

• wewnątrz wyrazowe (śródwyrazowe), np. tšeba

• międzywyrazowe: - częściowe, np. laz dužy

- całkowite, np. brad darka

4. ZE WZGLĘDU NA TO JAKIEJ CECHY DOTYCZY UPODOBNIENIE

• dźwięczności: - udźwięcznienie, np. liǮba, proźba

- ubezdźwięcznienie, np. kšywo

• miejsca artykulacji, np. dževo, renk'i

• stopnia otwarcia narządów mowy, np. koński koisk'i

• nosowości, np. ręki renk'i

Przykłady:

1. babka bapka

upodobnienie wsteczne, ubezdźwięcznienie, wewnątrzwyrazowe

2. las duży laz dužy

upodobnienie wsteczne, częściowe, międzywyrazowe, udźwięczniające

3. lud Polski lut polsk'i

upodobnienie wsteczne, częściowe, międzywyrazowe, ubezdźwięczniające

4. brzeg sukienki bžek suk'enk'i

wsteczne, ubezdźwięczniające, międzywyrazowe, częściowe

UPODOBNIENIA POD WZGLĘDEM MIEJSCA ARTYKULACJI (ZAWSZE WSTECZNE)

Zachodzą wówczas gdy sąsiadujące ze sobą głoski mają zwarcie lub szczelinę w różnych miejscach jamy ustnej, a następnie na skutek upodobnienia mają to samo miejsce artykulacji.

drzewo dževo

d - dźwięczna twarda, ustna, zębowa, zwartowybuchowa

ž - dźwięczna, twarda, ustna, dziąsłowa, szczelinowa

pan czeka - pan čeka

kod Częstochowy - kot čęstoxovy

stan dżdżu - stan ǮǮu

• międzywyrazowo, np. stan grozy ( n staje się tylnojęzykowe)

NOWOŚCI:

pan Franek - pam* franek (grupa ans `AMF')

oba dobrze - n przed wargowo- zębową

- pą Franek

* pod m musi być kropka oznaczająca upodobnienie

pan Bóg - pan buk

n przed dwuwargową

- pam buk

Jeżeli spółgłoska palatalna znajdzie się przed głoską przedniojęzykowo zębową lub przedniojęzykowo dziąsłową to dojdzie do upodobnienia pod względem miejsca artykulacji. Powstaną dwie głoski przedniojęzykowo zębowe lub dwie przedniojęzykowo dziąsłowe, a miękkość zostanie wyodrębniona w postaci i- niezgłoskotwórczego.

Š ( s, z, c, Ʒ)

š (š, ž, č, Ǯ)

ś ( ś, ź, ć, dź) - symbol palatalnych

1. s + š šš, np.

p'eš ščeka ; p'eš čarka

2. s + ś śś, np.

p'eś s'eƷ'i ; źz'elen'eć ; zƷ'iv'ć s'e

3. š + s ss, np.

spšedaz zegarkuf ; zatocce

4. š + ś śś, np.

koz z'elony ; opov'adaś śfistfa

ROZSUNIĘCIE ARTYKULACYJNE

ś + s i + ś, np. zaś sam zaiś sam

ś + š iš + š, np. struś šalony struiś šalony

Spółgłoski środkowojęzykowe ( ś, ź, ć, dź) rozsuwają się w czasie (wymowy) na element środkowojęzykowy i szczelinę, która upodabnia się do szczeliny charakterystycznej dla następującej po niej głoski, a potem zlewa się z nią.

ń - i + n ( przed c, Ʒ, č, Ǯ, t, d, n, t- dziąsłowe, d- dziąsłowe, n- dziąsłowe)

kończyć końčyć koinčyć

w końcu f końcu f koincu

UPODOBNIENIA POD WZGLĘDEM STOPNIA OTWARCIA NARZĄDÓW MOWY

1. Rezonans nosowy miękki przed ś lub ź

ą, ę przed spółgłoską szczelinową (ś lub ź), np. geiś

2. Pod wpływem głoski szczelinowej twardej następuje zanik zwarcia charakterystyczny dla głoski `ń' w wyniku czego powstaje i- niezgłoskotwórcze nosowe („ń” szczelinowe), np. paistfo

ń + ( s, z, š, ž, f, v, x) i- niezgłoskotwórcze nosowe + szczelinowa

taišy, koisk'i

3. Grupa ANS

4. Upodobnienia fakultatywne

Mogą zajść, ale nie muszą (tempo wymowy duże, niestarannie)

tšeba - čšeba ; tšaskać - čšaskać ; dževo - Ǯževo

podczas: potčas poččas

Andrzej: andžei andǮžei

---