JĘZYKOZNAWSTWO

1. Znak a język

2. Odwzorowanie rzeczywistości w języku (porządkowanie rzeczywistości)

3. Język jako system

4. Świat i jego odbicie w języku.

I. Język a znak

1. Znak jako „zastępstwo” „czegoś innego”

2. Typy znaków:

1. Znaki indeksowe - wskazujące, oparte na przyległości formy ze znaczeniem, np. język ciała, język znaków drogowych;

2. Znaki ikoniczne - oparte na podobieństwie formy ze znaczeniem, np.: fotografia, mapa, symboliczne sylwetki mężczyzny i kobiety na drzwiach WC;

3. Znaki symboliczne - powiązane ze znaczeniem opartym na konwencji, np. $, PLN, £.

3. Język jako system znaków symbolicznych (umownych, konwencjonalnych)

• indeks (palec wskazujący), np. znak drogowy

Warszawa 15 km

lub uniesienie brwi (zdziwienie) i zarysowanie sylwetki

• ikona (wizerunek)

• nie ma związku naturalnego ale jest umowa, wyraz jest symbolem przedmiotu, znaki językowe są znakami arbitralnymi

• symiotyka - dział zajmujący się znakami języka ludzi jest najbardziej złożonym systemem znaków.

ZNAKI





SYGNAŁY - jest nadawca SYMTONY (oznaki)-jeżeli nie ma nadawcy,

są zwrotne (bo odbiorca reaguje) jest tylko odbiorca, są jednostronne





APELE COŚ SYMBOLIZUJE



komunikują

tylko siebie

(np. utwór muzyczny)

SEMANTYKI ZNAKI ARBITARNE

są podobne do nie podobne do tego co zastępują

komunikowanej (na zasadzie umowy)

rzeczywistości





Czy jednostki elementarne pełnią funkcje semantyczne?

JEDNOKLASOWE DWUKLASOWE

(bez fonemowa) (fonemowa)

znaki języka nat.

4. Funkcje systemów znakowych:

1. Funkcja semantyczna

2. Funkcja impresywna - jak odbiorca reaguje

3. Funkcja ekspresywna - jak nadawca wyraża swoje emocje

4. Funkcja fatyczna

5. Funkcja poetycka

6. Funkcja metajęzykowa - opisywanie języka za pomocą języka naturalnego.

II. Odwzorowanie rzeczywistości w języku

Świat próbujemy kategoryzować. Każda rzecz miałaby inne znaczenie, w języku nie jest to, że jedna kategoria to jedno znaczenie.

Rodzaje przyporządkowań:

1. Przyporządkowanie jedno - jednoznaczne: jeden element rzeczywistości przyporządkowany jest jednemu elementowi pozarzeczywistości (języka), np.: łodyga - naziemna część rośliny, z której wyrastają liście, kwiaty i owoce; łóżko - sprzęt przeznaczony do leżenia i spania, pierwsza myśl jak przychodzi nam do głowy kładąc się spać to słowo łóżko (inne: kanapa, wersalka, sofa).

2. Przyporządkowanie jedno - wieloznaczne: jednemu elementowi rzeczywistości odpowiada więcej niż jeden element języka, ale jeden element odpowiada tylko i wyłącznie jeden element rzeczywistości, np.: samochód i auto; helikopter i śmigłowiec; małżonek, mąż i współmałżonek = synonimy - nadmiarowość w języku, jeżeli dwa lub więcej nazw są na nazwanie jednego obiektu to określamy je jako synonimy; nadmiarowość a redundancja - zjawisko nadmiarowości jakikolwiek nadmiar.

Rodzaje synonimów:

• Synonimy fakultatywne

• Synonimy kombinatoryczne - wybór narzucony przez kontekst, np.: jasne oczy nie możemy powiedzieć, że ktoś ma blond oczy; możemy powiedzieć, że ktoś ma brązowe oczy oraz piwne oczy, ale nie możemy powiedzieć piwne włosy.

Czasowniki: znajdować się = znajduje się

Przymiotniki: duży nie jest synonimem dla ulewnego, ale deszcz ulewny to synonim duży deszcz; duża czerń = głęboka czerń

Rzeczowniki: pisak = mazak = flamaster = zakreślasz = marker - oznacza ten sam wycinek rzeczywistości, czyli ten sam element języka, ale nic nie mówią o zawartości informacyjnej, np.: podomka jest synonimem szlafroku, ale podomka jest bardziej delikatna, natomiast szlafrok - grubszy.

3. Przyporządkowanie wielo - jednoznaczne: jednemu elementowi rzeczywistości pozajęzykowej odpowiada jeden element języka; jeden element języka przyporządkowuje dwa lub więcej elementów rzeczywistości.

1. Homonimia - wyrazy, które są identyczne:

• Homofor - to samo brzmienie wyrazu, np.: może, bóg

• Homografy - np.: tarzan i rozmarzać; bułka po bułgarsku oznacza pannę młodą

2. Polisemia - wieloznaczność, np.: babka może oznaczać: babcię w rodzinie, rodzaj ciasta, forma z piasku, wiejska kobieta, atrakcyjna kobieta, roślina lecznicza, pomagająca przy porodzie kobieta, jadalny grzyb, roślina słodkowodna, ryba z rodziny babek.

1. Przyporządkowanie wielo - wieloznaczne: jednemu elementowi przyporządkowuje się kilka elementów języka i jednemu elementowi języka przyporządkowuje się kilka elementów rzeczywistości. Np.: samochód: auto, wóz, fura, bryka limuzyna.

wóz



• 
  
  

samochód

RZ

• 
  
  
  rakieta pojazd

• hulajnoga

• motocykl

RZ - rzeczywistość

1. Hiperonimy - termin szerszym zasięgu, nazywają kategorie, np.: pojazd (hulajnogi, samochody, rakiety), samochód (ciężarówka, bus, meblobus).

2. Hiponimy - termin o węższym zasięgu, np.: ubrania (palta, kurtki, dżinsy, skarpety, bielizna).

HIERARCHIA TASKONOMICZNA (taksonomie hierarchiczne) - to specyficzny rodzaj pola leksykalnego, w którym leksemy uporządkowane są hierarchiczne, np.: ubranie, dżinsy, spódnica, bielizna, skarpety itp. Budujemy jakąś hierarchię, tworzymy swego rodzaju pewne uporządkowanie.

1. Semantyka - dział nauki zajmujący się znaczeniem, przyporządkowaniem ras szeroko rozumianym obiektom pozarozumowych

2. Desygnat - to każdy przedmiot rzeczywistości pozajęzykowej do którego odnosi się dana nazwa.

ONOMAZJOLOGIA (od pojęć do słów) - zajmuje się analizą semantyczną wychodząc od pojęć do słów. Słowniki pojęciowe badają znaczenie od pojęcia do szczegółowego elementu, czyli onomazjologia.

• Synonimy

• Antonimy

• Polisemia

• Homonimia

SEMAZJOLOGIA (od słów do znaczeń) - to nic innego jak semantyka tylko użyta po raz pierwszy przez Niemców. Wyraz archaiczny, przestarzały, ale analizujący, np.: stół to taki sprzęt, który jest wsparty o 4 nogi.

• Metonimia - (zamienna) zastąpienie wyrazu jakimś nowym, który jest zamienny, np.: skończyłem szkołę utożsamienie zawartości z miejsca, w którym odbywa się edukacja,

• Metafora - porównanie na zasadzie głupi jak z lewej nogi lub malutki jak łepek u szpilki,

• Semantyczne rozszerzenie - kiedyś szkoła była miejscem gdzie prowadzono nauki, a teraz jest np. szkoła rodzenia, szkoła tańca,

• Semantyczne zawężenie - u prasłowian nasze żyto nosiło nazwę żito.

III. Język jako system

1. System to uporządkowany zbiór powiązanych ze sobą elementów.

2. Język jest systemem, gdyż w języku ze składników prostych powstają większe całości dające się coraz bardziej rozbudować:

• FONEM, np. bezdźwięczność p w stosunku do dźwięczności b w parze pas: bas;

• MORFEM, np.: na-, pod-, -ele, -uś / WYRAZ, np.: dom-ek-Ǿ, na-pisan-y, WYRAŻENIE (biały kruk) / ZWROT (obejść się smakiem)/ ZDANIE → ZDANIE PROSTE (Małgosia napisała list.), ZDANIE ZŁOŻONE (Małgosia napisała list i wrzuciła go do skrzynki).

• TEKST (krótszy lub dłuższy).

3. System językowy ujawnia się w konkretnych użyciach: w mowie i w piśmie.

4. FONEM to najmniejszy element systemu językowego (mowy), należący do płaszczyzny fonologicznej. Jako schemat dźwięku, składający się z kilku istotnych cech, nie ma własnego znaczenia, ale decyduje o znaczeniu jednostki wyższego rzędu, czyli MORFEMU lub WYRAZU (por. pas: bas).


dom /d//o//m/ jednostka wzorowana idealna

płaszczyzna fonologiczna = jednostka mowy

5. GŁOSKA to pojedynczy dźwięk języka: rzeczywisty, istniejący fizycznie (= wymówiony i słyszalny). Głoska jest konkretną realizacją fonemu. Posiada cechy artykulacyjne (związane z wymową) i akustyczne (tonacja, barwa).

Artykułowanie

głoski: głoski: głoski:

- nosowe - dźwięczne - tylnojęzykowe (k, g, h)

- ustne - bezdźwięczne - wargowe (p, b)

- przedniojęzykowe:

- dziąsłowe (cz)

- zębowe (t)

- średniojęzykowe (ń, ć, ś)


[dom] [d] [o] [m] jednostka która może być mniej wyraźna

płaszczyzna fonetyczna = element mowy

W naturalnym języku z jednostki niższego rzędu buduje się jednostkę wyższego rzędu w zdaniach.

Najmniejsze i niepodzielne elementy języka można z nich tworzyć wyrazy, które różnią się między sobą jednoznacznie, np.: tok, kot, kto; pas : bas.

6. MORFEM to jednostka morfologicznej płaszczyzny języka. Składa się z fonemów i ma określone znaczenie:

• cząstka, która jest nośnikiem podstawowego znaczenia, nazywa się rdzeniem, czyli morfemem leksykalnym, rdzeń - podstawowe znaczenia, coś najlepszego ale możemy go zmienić dołączając końcówki - płaszczyzna składniowa

• istnieją też cząstki posiadające znaczenie gramatyczne:

• słowotwórcze - tworzenie wyrazów, np. - ek: dom-ek, na-: na-pisać

• fleksyjne - fleksja - odmiana wyrazów, końcówki fleksyjne (tworzą czas przeszły, przyszły, teraźniejszy, tryb przypuszczający i przypadki - końcówki)

• formotwórcze, np. końcówki osobowe i końcówki przypadkowe, np. pisz-ę, mówi-sz, las-u, bogat-ego itp.

1. Rodzaje płaszczyzn:

• fonologiczna

• fonetyczna

• morfologiczna

• składniowa

IV. Świat i jego odbicie w języku

Egocentryczny sposób postrzegania świata znajduje odbicie w 3 zasadach strukturalizacji i języka:

1. Zasada indeksowości w języku (wskazuje nam)

1. wyrażenia deiktyczne, np.: tu, teraz, jutro, tamta, przyjść, wyjść, ja, ty, oni;

2. orientacja deiktyczna, np.:: Samochód stoi pod lasem;

3. orientacja właściwa, np.: góra i dół piżamy.

4. antropocentryczna perspektywa świata - istoty ludzkie pełnią funkcje podmiotów, np.: Zosia dostała piątkę ż geografii. On poszedł do wojska.

2. Zasada ikoniczności w języku -

2.1. porządek sekwencyjny:

1. porządek zdań w zdaniu złożonym, np.: Jan zdał maturę i dostał się na studia.

2. szyk zdania pojedynczego - POD, np. Uczeń czyta książkę.

2.2. redundancja (nadmiarowość), np. Nie lubię poniedziałku. Ola też.

3. Zasada symboliczności w języku

1. znak arbitralny (bezdyskusyjny), np.: dom, torba.

2. znak motywowany, np.: :kabel (przewód elektryczny może by określeniem człowieka jako donosiciela), jeleń (określenie zwierzęcia ale istniej też określenie Dać się zrobić w jelenia).

Kategoryzowanie świata - podział - tworzymy pojęcia dokonujemy kategoryzacji pojęcia, ale każdy z nas ma inny system pojęciowy, dlatego też wspólnoty językowe umawiają się i razem tworzą definicje danego pojęcia:

1. kategorie pojęciowe, np. meble

2. kategorie językowe:

2.1. kategorie leksykalne, czyli wyrazowe np. „stół”

2.1.1. prototyp - wzorzec

2.1.2. peryferia - następne inne określenie „stołu”

2.1.3. zbiór rozmyty - „stół”, „stolik”, stołek”, „taboret”

2.2. kategorie gramatyczne, np. kategoria części mowy, kategoria przypadka gramatycznego (liczby: pojedyncza, mnoga, podwójna; rodzaje: męski, żeński, nijaki; czasy: przeszły, teraźniejszy, przyszły w innych językach czasy zaprzeszłe; strony: czynna, bierna, wzajemna np. Małgosia i Jaś się całują) itp.

Sorki za błędy 

Pozdrawiam

(autor nieznany;))

---