Bitwa nad Bzura
9-18 IX 1939 nad Bzura rozegrała się największa bitwa w czasie Wojny Obronnej Polski 1939, zwana Bitwą nad Bzurą lub Bitwą pod Kutnem, stoczona przez armie polskie "Poznań" i "Pomorze" z niemieckimi 8 i 10 Armia z Grupy Armii "Sud". Bitwa przebiegała w trzech fazach: pierwsze dwie fazy miały charakter działań zaczepno-obronnych, podejmowanych przez stronę polską, trzecia obrony:
I faza (9-12 IX) natarcie na Stryków
II (13-lSIX) natarcie na Łowicz
III (16-18 1X) odwrót na Warszawę podczas którego siły polskie uległy rozbiciu.
Całością sił polskich dowodził dowódca armii "Poznań" gen. dyw. T. Kutrzeba.
Skład armii "Poznań":
grupa oper. gen. bryg. E. Knolla- Kownackiego
14 DP (dca gen. bryg. F. Wlad),
17 DP (dca płk dypl. M. Mozdyniewicz)
25 DP (dca gen. bryg. F Alter);
26 DP (dca płk dypl. L. Strzelecki),
Wielkopolska BK (dca gen. bryg. R. Abraham),
dwanaście batalionów Brygady ON "Poznań" (dca płk S. Siuda),
7 pac (dca płk T. Bondar)
lotnictwo (dca płk dypl. pilot S. Kuśminski): 3 dyon z 3 pułku lotnictwa myśl., 34 eskadra rozp., 33 i 36 eskadra obs.
Bitwa w Borach Tucholskich.
W bitwie wzięła udział:
9 DP (dca płk J. Werobej);
27 DP (dca gen. J. Drapella);
GO "Czersk" (dca gen. S. Skotnicki) w składzie:
Pomorska BK (dca plk A. Zakrzewski),
kilka samodzielnych baonów piechoty i bataliony Obrony Narodowej.
Skład sil niem.: 19 Korpus Pancerny (dwie dywizje zmot., jedna dywizja panc.) oraz 2 Korpus Armijny (dwie dywizje piech.) z 4 Armii niem., która otrzymała zadanie połączenia Rzeszy z Prusami Wschodnimi.
19 Korpus Pancerny uderzył 1 IX na ugrupowana na szerokim froncie (ok. 40 km) 9 DP przełamał jej obronę i 3 IX osiągnął Świecie nad Wisłą. Jednostki polskie odcięte w Borach Tucholskich od reszty sil armii "Pomorze", znajdujących się w rejonie Bydgoszczy i nad Osą, podjęły próbę wydostania się z okrążenia.
9 i 27 DP oraz GO "Czersk" stoczyły ciężkie walki pod Tuszynami, Swiekatowem, Sokole- Kuźnica i Topolnem. Tylko nieznaczna część okrążonych oddziałów przebiła się 3-4 IX do głównych sił armii "Pomorze". Niepowodzenie wyprowadzenia wojsk z "korytarza" pomorskiego należy przypisać nie skoordynowanej działalności 9 i 27 DP oraz GO "Czersk". Usiłowały się one wydostać z okrążenia bez współdziałania, na własną rękę.
Obrona pozycji Mławskiej
Latem 1939 przystąpiono do budowy, na wypadek agresji niemieckiej, linii umocnień (tzw. mławska pozycja), przebiegającej po pn. stokach wzniesień na pn. od Mławy, w kierunku wsch. przedłużała ja pozycja rzegnowska, oddzielona od mławskiej błotami "Niemyje". Podstawę umocnień stanowiły dwie linie betonowych schronów bojowych oraz przeszkody przeciw piechocie i czołgom. Do chwili wybuchu wojny budowa pozycji nie została ukończona; najsłabiej przygotowana była druga linia umocnień.
Pozycja mławska obsadzona została przez oddziały 20 DP (dca płk W. Lawicz) z armii "Modlin". 1 IX wojska 3 A z Prus Wsch. wykonały główne uderzenie na Mławę siłami 1 KA (11 i 61 DP, dywizja panc. "Kempf"); pierwsze natarcie rozpoczęły o godz. 12; mimo wsparcia czołgami odparte, podobnie jak i wszystkie następne. 2 IX w godzinach popołudniowych Niemcy prowadzili natarcie na pozycje pod Rzegnowem; po 2-godz. przygotowaniu artyleryjskim przełamali ją i zaczęli wychodzić na tyły pozycji mławskiej. Gdy próby zatrzymania Niemców kontratakiem 79 pp nie powiodły się, dowództwo armii "Modlin" nakazało zorganizować obronę wsch. skrzydła 20 DP na odcinku Debsk, st. Nosarzewo oraz przygotować kontratak odwodowej 8 DP w pn.- wsch. kierunku. 2 IX Niemcy prowadzili ponownie ataki na pozycje od czoła, wsparci czołgami i lotnictwem. 3 IX kontynuowali natarcia, pędząc przed czołgami okoliczna ludność polska; w rezultacie dokonali niewielkich włamań w rej. Kolakowa i zdobyli kilka wysuniętych punktów oporu. Niekorzystnie natomiast rozwijała się nadal sytuacja na wsch. skrzydle obrony 20 DP; niem. korpus "Wodrig", spychając broniący się 79 pp, wyszedł bezpośrednio na tyły pozycji mławskiej oraz w kilkunastokilometrowa lukę w obronie polskiej w rej. Gruduska. Planowany kontratak 8 DP, na skutek często zmienianych rozkazów nastąpił dopiero w godzinach popołudniowych 3 IX; źle przygotowany i przeprowadzony w dwóch rozbieżnych kierunkach: na Przasnysz i Grudusk, załamał się. Oddziały 8 DP (oprócz 21 pp) ogarnięte paniką, spotęgowaną działaniami niemieckich grup dywersyjnych i oddziałów pancernych na tyłach rozpoczęły żywiołowy odwrót. Wobec groźby całkowitego okrążenia i zniszczenia 20 DP na pozycji mławskiej dowódca Armii "Modlin" wydal w nocy na 4 IX rozkaz opuszczenia pozycji i odwrotu w kierunku Warszawy. 20 i 8 DP cofały się 4 IX w dzień w otwartym terenie atakowane przez niemieckie lotnictwo ponosząc ciężkie straty w ludziach i sprzęcie.
Obrona Rejonu Umocnionego Hel
W okresie międzywojennym Hel stanowił pomocniczą bazę floty polskiej. W 1936 wschodnia cześć Helu uznana została za rejon umocniony, do 1939 jednak nie wybudowano na niej żadnych umocnień. Na półwyspie stacjonował dyon artylerii nadbrzeżnej oraz dyon artylerii plot., mieściły się zamaskowane podziemne składy uzbrojenia i amunicji.
W 1939, w wyniku decyzji utworzenia na Helu głównej bazy floty wojennej, przeniesiono na półwysep cześć sprzętu z Warsztatów Portowych Marynarki Wojennej w Gdyni; od strony ładu zbudowano 4 pozycje obronne. W maju przesunięto na Hel batalion KOP (dca mjr J. Wiszniewski), wzmocniony później kompaniami rezerwistów i marynarzy. W czasie wojny obronnej Polski 1939 załoga Rejonu Umocnionego Hel liczyła ok. 3 000 żołnierzy. Ogólne dowództwo sprawował kmdr W. Steyer. W początkowej fazie wojny Niemcy atakowali Hel z powietrza i ostrzeliwali z morza. 8 IX, gdy korpus gen. L. Kaupischa osiągnął Zatokę Pucką, Niemcy zaatakowali półwysep od jego nasady w kierunku pozycji obronnych pod Swarzewem i Wielka Wsią. 12 IX przerwali te pozycje i izolowali Hel od lądu.
20-28 IX ostrzeliwali półwysep z artylerii lądowej i okrętowej; 25 i 27 IX ostrzeliwanie półwyspu prowadziły pancerniki Schleswig- Holstein i Schlesien. 29 IX Niemcy wznowili działania; siły piechoty i artylerii, wsparte lekkimi siłami morskimi dotarły 1 X pod Kutnice. 2 X załoga Helu skapitulowała.
Obrona Kępy Oksywskiej
Na Kępie Oksywskiej mieściło się dowództwo floty, koszary, magazyny i warsztaty, stanowiska baterii nadbrzeżnej i artylerii plot. 1928-39 główna baza floty polskiej wraz z portem wojennym Oksywie, stanowiącym pn. cześć portu gdyńskiego. Latem 1939 po przeniesieniu głównej bazy floty na Hel, Kępę Oksywską podporządkowano dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża płk. S. Dąbkowi. 1 IX oddziały Lądowe Obrony Wybrzeża (ok. 14 700 ludzi na wysuniętych pozycjach, na Kępie Oksyńskiej i w rej. Gdyni) zostały zaatakowane przez korpus gen. L. Kaupischa i zgrupowanie gen. F. Eberhardta. Niemcy dysponowali 3-krotną przewagą w ludziach, 4-krotną w broni masz., 9-krotną w artylerii.
1-9 IX oddziały polskie na Kępie Oksyńskiej broniły się przed atakami lotnictwa niemieckiego i ostrzałem pancernika Schleswig-Holstein oraz zwalczały okręty, które próbowały trałować Zat. Gdańską. 10 IX Niemcy rozpoczęli ataki lądowe. Tego dnia, po upadku Redy, przedostały się na Kępie Oksyńskiej resztki 1 morskiego pułku strzelców (ok. 1 000 ludzi) i 140 ludzi z rozbitego 5 baonu ON. 11 IX wszystkie oddziały na Kępie Oksyńskiej płk Dąbek podporządkował dowódcy Morskiej Brygady ON ppłk. S. Brodowskiemu. 12 IX Niemcy przeprowadzili generalny szturm, wsparty lotnictwem oraz artyleria lądową i okrętową; na pn.- wsch. krańcu Kępy Oksyńskiej włamali się w pozycje polskiej obrony i opanowali wieś Mosty; na pn. i zach. skraju oddziały 207 DP przełamały obronę polską w rej. Kazimierza i Dębowej Góry. W sytuacji zagrożenia całej Kępy Oksyńskiej płk Dąbek podjął decyzje wycofania oddziałów z przedpoli Gdyni. 13 IX przeszedł na Kepę Oksynską 2 morski pułk strzelców oraz kompanie Czerwonych Kosynierów.