„Organizacje

jako systemy

polityczne”

„Obrazy organizacji” Gareth Morgan

Spis treści:

1. Organizacje jako system rządzenia

2. Organizacje jako systemy działalności politycznej

-Analizowanie interesów

-Rozumienie konfliktu

-Władza: wyjaśnienia i interpretacje

3. Mocne strony i ograniczenia metafory politycznej.

Metafora, inaczej przenośnia - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością"

I. Organizacje jako systemy rządzenia:

Wielu organizacjami rządzą autorytarni menadżerowie, którzy skupiają w swoich rękach znaczną władzę w wyniku cech swojej osobowości, powiązań rodzinnych czy umiejętności zdobywania wpływów i prestiżu w organizacji. Oczywistymi przykładami mogą tu być firmy kierowane przez właściciela, w których niepodzielnie panuje zasada: „To moja firma i będę tu robił co zechcę”; rodzinne przedsiębiorstwo rządzone „żelazną ręką:, w któremu szanuje się interes rodziny i tradycję; wielkie korporacje, takie jak ITT pod rządzami Harolda Geneena; przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe, związki zawodowe czy nawet dobrowolne organizacje lub kluby zdominowane przez samoutrwalające się oligarchie. W takich organizacjach podstawą codziennego porządku działania bywają metody raczej autokratyczne niż demokratyczne, charakteryzujące się tym, że ostateczna władza kształtowania działań spoczywa w rękach jednostki lub grupy zazwyczaj podejmującej wszystkie ważne decyzje. Jakkolwiek w praktyce rzadko spotyka się organizację w pełni autokratyczną, to wiele organi9zacji przejawia silne tendencje lub cechy autokratyczne.

Słowo „autokracja” oznacza więc rodzaj absolutnej, a często dyktatorskiej władzy kojarzonej z władzami jednoosobowymi. W przypadku biurokracji siedzący przy swoich biurkach, wymyślający i opracowujący reguły, które mają nadawać kierunek działaniom organizacji. W takich organizacjach władza i odpowiedzialność ściśle się wiążą ze znajomością i wykorzystywaniem reguł oraz - co z tego bezpośrednio wynika - z prawniczym wręcz charakterem formy administrowania. W organizacjach technokratycznych, takich jak elastyczne i wciąż zmieniające się firmy, które tak dynamicznie rozwijają się w przemyśle elektronicznym i w ogóle w burzliwym otoczeniu, władza i odpowiedzialność są bezpośrednio powiązane z wiedzą i biegłością w dziedzinie techniki. Podczas gdy w autokracjach i biurokracjach ten model władzy i autorytetu jest zupełnie stabilny i wyraźnie zdefiniowany, to uzyskują władzę, to ją tracą, zależnie od wartości ich wkładu w osiągnięcia techniczne. Władza i wpływy często należą tu do młodych, błyskotliwych innowatorów i innych ludzi dysponujących dużą wiedzą, którzy wydają się zdolni do szybkiego dostrzegania spraw naprawdę istotnych lub do otwierania firmie nowych dróg do sławy i bogactwa. W organizacji demokratycznej władza może też być sprawowana bezpośrednio, za pomocą partycypacyjnych form rządzenia, kiedy każdy może mieć udział w procesie zarządzania.

Organizacje, tak jak rządy, posługują się jakimś systemem „rządzenia” jako sposobem tworzenia i utrzymywania ładu wśród swoich członków. Toteż analiza polityczna może stanowić cenny wkład do analizy organizacji. Oto najczęściej spotykane odmiany rządów politycznych znajdowanych w organizacjach:

- Autokracja:- rządy absolutne; władza sprawowana przez jednostkę albo małą grupę opiera się na kontroli nad podstawowymi zasobami, na własności i prawach własności, tradycji, charyzmie i innych roszczeniach do osobistych przywilejów.

- Biurokracja:- rządy sprawuje się przy użyciu słowa pisanego, co stwarza podstawy racjonalno-prawnego typu władzy, czyli „rządów prawa”

- Technokracja:- rządy sprawuje się wykorzystując wiedzę, ekspertów oraz zdolności rozwiązywania istotnych problemów.

- Współzarządzanie(współdecydowanie):- forma rządzenia, w której przeciwstawne strony (partie) łączą się w celu wspólnego zarządzania obustronnymi interesami jak w rządzie koalicyjnym czy w korporacjonizmie, przy czym każda ze stron ma swoją szczególną bazę władzy.

- Demokracja przedstawicielska:- rządy są sprawowane w wyniku wyboru urzędników, którzy otrzymali od wyborców mandat upoważniający ich do działania którzy pozostają na stanowiskach przez określony czas lub dopóki uzyskują poparcie wyborców; jest tak w przypadku rządów parlamentarnych.

- Demokracja bezpośrednia:- system, w którym każdy ma równe prawa do rządzenia i uczestniczy w podejmowaniu wszystkich decyzji; jest tak w wielu organizacjach wspólnotowych, takich jak spółdzielnie .

Rzadko spotyka się organizacje wykorzystujące tylko jeden z tych różnych rodzajów rządzenia. W praktyce częściej mamy do czynienia z mieszanymi typami rządów.

W systemie Współzarządzanie przemysłem, który rozwinął się po II wojnie światowej w RFN i w innych krajach Europy, wyraźnie uwzględnia się to , że konkurencyjne roszczenia do uprawomocnionych rządów mogą zgłaszać właściciele kapitału, z jednej strony, i pracownicy, z drugiej strony. W systemie tym właściciele i pracownicy wspólnie decydują o przyszłości ich organizacji dzieląc się władzą i podejmowaniem decyzji .Zastosowania tego systemu są bardzo zróżnicowane. Np. w górnictwie węgla i przemyśle stalowym, na mocy wydanych latach 50 przepisów prawnych, do rad nadzorczych składających się z j11 członków , 5 członków wybierają akcjonariusze, 5 pracownicy, a jednego wyznacza tych 10 wybranych. Taka rada nadzorcza odpowiada za mianowanie 3osobowyj rady zarządzającej.

II. Organizacje jako systemy działalności politycznej:

Analizowanie organizacji przy użyciu porównania z rządem i rządzeniem może się przyczynić do wzbogacenia naszego zrozumienia organizacji. Aby jednak pojąć codzienną dynamikę polityczną organizacji, musimy także badać w szczegółach procesy, w trakcie których ludzie angażują się w politykę. W tym celu pożyteczne będzie odwołanie się do koncepcji Arystotelesa, według której polityka jest wynikiem rozbieżności interesów, oraz prześledzenie, w jaki sposób z tej rozbieżności rodzą się machinacje i zabiegi, negocjacje oraz inne procesy budowania koalicji i wzajemnych wpływów, w tak dużym stopniu kształtujące życie organizacji.

Najbardziej oczywistym przejawem polityki organizacji jest gra sił i konfliktów, czasami wysuwająca się na główne miejsce, oraz niezliczone interpersonalne intrygi zakłócające bieg działań organizacji. Zasadnicza jednak polityka jest prowadzona nieustannie, często w sposób niedostrzegany dla wszystkich z wyjątkiem osób bezpośrednio w nią zaangażowanych.

Politykę organizacji możemy przeanalizować w sposób systematyczny koncentrując się na relacjach między interesami, konfliktem i władzą. Polityka powstaje w organizacji wtedy, kiedy ludzie różnie myślą i chcą różnie działać. To zróżnicowanie wytwarza napięcie, które trzeba rozładować za pomocą środków politycznych.(autokratycznie, biurokratycznie, technokratycznie, demokratycznie)

Analizowanie interesów:

Mówiąc o „interesach” , mówimy o złożonym układzie predyspozycji obejmującym cele, wartości, pragnienia, oczekiwania oraz inne nastawienia i skłonności, które sprawiają, że dana osoba podejmuje działanie o takim a nie innym kierunku.

Istnieje wiele sposobów definiowania i analizowania tej dążności do zagwarantowania własnych interesów i ich obrony. Jednym z takich sposobów, szczególnie istotnym dla zrozumienia polityki organizacji, jest wyobrażenie sobie tych interesów w konfiguracji, czyli w formie trzech wzajemnych powiązanych sfer: zadania, jakie spełnia ktoś w organizacji, jego kariery i jego spraw prywatnych. W niektórych sytuacjach wszystkie te trzy sfery mogą być zbieżne, w innych dadzą się pogodzić dwie sfery, podczas gdy w jeszcze innych może nie zachodzić żaden związek między rozmaitymi interesami. Nastawienie różnych ludzi do tych napięć jest różne w zależności od sytuacji, a z tego wynika ogromna rozmaitość stylów zachowania. Podczas gdy jedni ludzie są oddani wykonywaniu swojej pracy traktując ją jako cel sam w sobie, to inni są bardziej nastawieni na robienie kariery. Jeszcze inni poświęcają większość energii na próby zmniejszenia uciążliwości swojej pracy lub sprawienie, aby była ona możliwie najprzyjemniejsza.

Dzięki takiemu rozumieniu różnych rodzajów interesów zyskujemy sposób rozszyfrowywania osobistych kontekstów tkwiących u podstaw szczególnych czynów i działań. Kierując się po prostu własnymi osobistymi skłonnościami człowiek kształtuje dramat życia organizacyjnego rozgrywany zgodnie z jakimś politycznym scenariuszem.

Rozumienie konfliktu:

Konflikt rodzi się zawsze wtedy, kiedy następuje sprzeczność interesów. W kontekście organizacyjnym naturalną reakcją na konflikt jest zazwyczaj uważane go za jakąś dysfunkcjonalną siłę, którą można przypisać jakiemuś godnemu pożałowania układowi okoliczności lub przyczyn.

Jeśli jednak nasza analiza z poprzedniego podrozdziału jest poprawna to konflikt zawsze będzie obecny w organizacjach. Konflikt może mieć charakter osobisty, interpersonalny lub może się pojawić między rywalizującymi grupami czy koalicjami.

Jak wykazuje szkocki socjolog Tom Burns, większość nowoczesnych organizacji sprzyja różnego rodzaju angażowaniu się w politykę, ponieważ są one zaprojektowane jako systemy, w których jednocześnie trwa konkurencja i współpraca. Wiele konfliktów organizacyjnych często ulega instytucjonalizacji w postaci postaw, stereotypów, wartości, przekonań, rytuałów i innych aspektów kultury organizacyjnej. Możliwość uprawiania polityki kryje się również w poziomych relacjach między wyspecjalizowanymi jednostkami.

Władza: wyjaśnienia i interpretacje:

Władza wpływa na to, kto co dostaje, kiedy i dlaczego. Od niedawna teoretycy organizacji i zarządzania są coraz bardziej świadomi potrzeby uznawania znaczenia władzy, w wyjaśnieniu spraw organizacji. Większość teoretyków organizacji jest skłonna do przyjmowania za punkt wyjścia definicji władzy sformułowanej przez amerykańskiego politologia Roberta Dahla, który twierdzi , że z władzą wiąże się umiejętność skłaniania innej osoby do robienia czegoś, czego skądinąd by nie robiła.

Do najważniejszych źródeł należą:

- formalne uprawnienia władcze-forma uprawomocnionej władzy, którą respektują i uznają ci, z którymi ktoś wchodzi w interakcje. Jak zauważył socjolog Max Weber, legitymizacja jest formą aprobaty społecznej, która ma zasadnicze znaczenie dla stabilizacji stosunków władzy i która powstaje wtedy, kiedy ludzie uznają, że jakaś osoba ma prawo do rządzenia jakąś dziedziną ludzkiego życia, a rządzeni uznają posłuszeństwo za swój obowiązek. Historycznie biorąc, władza prawomocna odznacza się jedną lub więcej niż jedną z trzech następujących cech: charyzma, tradycja lub rządy prawa. W większości organizacji najbardziej oczywistym typem władzy formalnej jest władza biurokratyczna, a zazwyczaj wiąże się ona ze stanowiskiem, jakie ktoś zajmuje, czy to będzie kierownik działu sprzedaży, księgowy, koordynator projektu, sekretarka. Te różne stanowiska pracy w organizacji są zwykle definiowane w obrębie którego ktoś może prawomocnie działać przy formalnym wsparciu ze stron tych , z którymi pracuje.

-Kontrola nad rzadkimi zasobami- Kiedy zaczynamy mówić o władzy wiążącej się z zasobami , zazwyczaj skupiamy uwagę na pieniądzu. Spośród wszystkich zasobów pieniądz odznacza się największą płynnością i zwykle można za niego pozyskać inne zasoby. Niż zatem dziwnego, że polityka w organizacjach w tak wielkim nasileniu towarzyszy procesowi sporządzania budżetu oraz kontrolowaniu i przydzielaniu Śródków finansowych.

-Wykorzystywanie struktury organizacyjnej oraz przepisów regulaminów- najczęściej uznaje się za racjonalne narzędzia mające pomagać w wykonywaniu zadań.

-Kontrola nad procesem podejmowania decyzji- ogólnie uznanym źródłem władzy, któremu poświęca się wiele uwagi w literaturze z dziedziny teorii organizacji, jest zdolność wpływania na wyniki procesów podejmowania decyzji. Ponieważ organizacje są w dużej mierze systemami podejmującymi decyzje, toteż jednostka lub grupa, która może wywierać znaczny wpływ na procesy decyzyjne, może mieć także wielki wpływ na sprawy swojej organizacji.

- Kontrola nad wiedzą i informacjami- zwraca to naszą uwagę na zasadnicze wprost znaczenie wiedzy i informacji jako źródeł władzy. Ktoś, kto kontroluje te kluczowe zasoby, może systematycznie oddziaływać na definiowanie sytuacji organizacyjnych oraz tworzyć wzorce zależności.

-Kontrola nad obszarami granicznymi- Pojęcia granicy używa się tu w odniesieniu do sfery wzajemnych oddziaływań między różnymi elementami organizacji.

-Zdolność radzenia sobie z niepewnością-organizacja jako taka wymaga pewnego stopnia wzajemnych zależności, toteż nieciągłości lub nieprzewidziane sytuacje w jednej części organizacji mają poważne następstwa dla działań we wszystkich innych częściach. Zdolność radzenia sobie z taką niepewnością daje jednostce, grupie lub działowi znaczną władzę w całej organizacji.

-Kontrola nad techniką- Od zarania dziejów technika służy jako narzędzie władzy, potęgując zdolność istot ludzkich do zręcznego kierowania ich otoczeniem, kontrolowania go i opanowywania. Zapewnia ona jej użytkownikom zdolność osiągania zdumiewających wyników w działalności produkcyjnej, a także stywarza im możliwość manipulowania tymi mocami produkcyjnymi, tak aby dzięki ich efektywnemu działaniu osiągać własne cele.

- Interpersonalne socjusze,sieci zależności oraz kontrola nad „organizacją nieformalną”- wysoko postawieni przyjaciele, sponsorzy, mentorzy, koalicja ludzi gotowych handlować poparciem i protekcją, aby szybciej osiągać własnecele, nieformalne sieci zależności powstające w celu szukania poparcia, sondowania opinii lub po prostu w celu omawiania ważnych spraw - wszystko co jest źródłem, władzy dla ludzi zaangażowanych w takie układy i działania.

-Kontrola nad kontrorganizacjami- Najbardziej oczywistym przykładem są związki zawodowe. Ilekroć grupie ludzi udaje się doprowadzić do koncentracji władzy w rękach stosunkowo nielicznego grona, to wcale nierzadko siły przeciwstawne koordynują wysiłki w celu stworzenia konkurencyjnego bloku władzy.

-Symbolika i „ zarządzanie znaczeniami”- innym ważnym źródłem władzy w organizacjach jest umiejętność przekonywania innych do takiego kształtowania realiów , aby sprzyjało to ich interesom.

- Płeć pracowników i zarządzanie relacjami między mężczyznami i kobietami w organizacji. - W wielu organizacjach dominują wartości wiążące się z płcią, z powodu których życie w organizacji kształtuje się korzystnie dla jednej lub drugiej płci. Organizacje często tak rozczłonkowują strukturę szans i rynki pracy, że umożliwia to mężczyznom o wiele łatwiejsze osiąganie wysokich stanowisk i prestiżu niż kobietom.

- Czynniki strukturalne określające scenę działania- jedną z zaskakujących rzeczy, jakie się odkrywa rozmawiając z członkami jakiejś organizacji, jest to , że nikt nie przyznaje się do posiadania prawdziwej władzy.

-Władza , która się już posiada- władza prowadzi do władzy i często można wykorzystywać władzę , aby zdobyć jej jeszcze więcej. Świadczą o tym życiorysy wielu wytrawnych polityków.

-Niejednoznaczność władzy- wiemy, że władza ma wiele wspólnego z asymetrycznymi wzorcami zależności, z powodu których jedna osoba czy jednostka organizacyjna staje się zależna od drugiej w sposób jednostronny, oraz że ma również wiele wspólnego ze zdolnością takiego definiowania rzeczywistości na użytek innych, iż prowadzi to ich do przestrzegania i ustanawiania relacji zgodnie z czyimiś pragnieniami.

Mocne strony i ograniczenia metafory politycznej:

Jedną z osobliwych cech życia organizacyjnego jest to, że chociaż wielu ludzi wie, iż otacza ich zewsząd polityka organizacyjna, rzadko się z tym zdradzają i rzadko o tym mówią. Metafora polityczna zachęca nas do dostrzeżenia tego, jak wszelka działalność organizacyjna jest oparta na interesach, oraz do pamiętania o tym przy ocenie wszystkich aspektów funkcjonowania organizacji. Cele organizacji, jej struktura , stosowana w niej technika , projektowanie pracy, styl kierowania i inne na pozór formalne aspekty jej funkcjonowania mają wymiar polityczny. Metafora ta pomaga również w obaleniu mitu o racjonalności organizacji. Inna mocna strona metafory politycznej polega na tym , że „upolitycznia” ona nasze rozumienie zachowania ludzi w organizacjach. Metafora również zachęca nas do uświadamiania sobie społeczno-politycznych następstw istnienia różnego rodzaju organizacji oraz ról, które organizacje pełnią w społeczeństwie.

1

---