Taksonomia celów kształcenia
Planowanie procesu kształcenia należy zawsze rozpocząć od określenia celów. Przez „cel kształcenia „ należy rozumieć świadomie założone efekty procesu nauczania- uczenia się lub postulowane stany wiadomości, umiejętności i postaw do osiągnięcia których będą dążyć studenci z pomocą nauczycieli akademickich. Taksonomia (gr. taksis - układ, porządek, nomos - prawo) celów jest hierarchicznie uporządkowanym układem celów.
Wszystkie cele muszą być usystematyzowane i tworzyć zależności, które możemy analizować jako :
- cele naczelne kształcenia w danym typie szkoły czy uczelni,
- cele kierunkowe dotyczące poszczególnych przedmiotów lub modułów,
- cele etapowe, które osiąga uczący się w poszczególnych latach lub semestrach nauki,
- cele szczegółowe realizowane w trakcie pojedynczych zajęć.
Częściej stosowanym podziałem celów kształcenia dostosowanym do pojedynczych zajęć jest układ : cel ogólny (czyli główny) oraz cele szczegółowe. Cel ogólny odpowiada końcowemu efektowi realizowanych zajęć i jego osiągnięcie jest możliwe tylko w przypadku opanowania każdego z celów szczegółowych. Cele szczegółowe przedstawiane są w formie konkretnych zadań, czynności lub zachowań i proces ten nosi nazwę operacjonalizacji celów.
Wg J.J. Guilberta poprawnie sformułowany cel zawiera cztery elementy :
- działanie (wyrażone przez czasownik opisujący zadanie, czynności które ma wykonać student),
- treść (to przedmiot, temat lub materiał, w stosunku do których działanie ma być wykonane),
- warunek (to określenie okoliczności, zastrzeżenia lub ograniczenia w jakich ma nastąpić działanie),
- kryterium (to ustalenie akceptowanego poziomu wykonania zadania oczekiwanego od uczących się).
Wyżej wymieniony autor określił również cechy jakie powinien posiadać cel szczegółowy.
Cele szczegółowe mają być :
odpowiednie - obejmować wszystkie aspekty dotyczące celu ogólnego i nie zawierać treści zbędnych,
jednoznaczne - precyzyjnie określać zachowanie uczących się za pomocą czasownika operacyjnego i być tak samo rozumiane przez uczących i studentów,
wykonalne - możliwe do wykonania w czasie i warunkach jakie są dostępne w procesie kształcenia,
logiczne - czyli nie sprzeczne wewnętrznie,
obserwowalne - możliwe do zaobserwowania w trakcie wykonywania oraz po realizacji,
mierzalne - poddający się pomiarowi w oparciu o kryteria dotyczące poziomu wykonania.
Cele, w procesie kształcenia cele ogólne i szczegółowe mogą być formułowane według trzech strategii:
1. strategia „O” - to oferowane celów uczącym się przez nauczycieli (wykorzystujących swoje doświadczenie, znajomość programów nauczania i planu studiów, kursów) 2. strategia „D” - to określane celów przez samych uczących się w drodze dialogu edukacyjnego po przypomnieniu sobie jednostkowych doświadczeń i określeniu, które cele nie zostały jeszcze osiągnięte
3. strategia „E” - ustalane w trakcie dialogu sytuacyjno-problemowego, głosów własnych i teoretyzacji w dialogu po eksponowaniu sytuacji egzystencjalnej będącej punktem wyjścia i na podstawie ich potrzeb edukacyjnych oraz oceny celów osiągniętych wcześniej.
Najczęściej cele szczegółowe ujmuje się w trzy dziedzin: poznawczą, psycho-ruchową i afektywną (postaw lub komunikowania).
TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA
Taksonomia (gr. taksis - układ, porządek, nomos - prawo)
TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA - JEST SCHEMATEM HIERARCHICZNEGO UPORZĄDKOWANIA (KLASYFIKACJI) CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH
Cel - to, do czego się dąży; to, co chce się osiągnąć /Doroszewski W.: Słownik języka polskiego”/
„Celami” są więc świadomie założone efekty, które pragniemy uzyskać w wyniku kształcenia (W. Okoń, 1981).
Cele określane są też jako postulowane stany wiadomości, umiejętności i postaw jakie w procesie kształcenia powinni osiągnąć uczący się (J. Ochenduszko, 1986). Cele kształcenia realizowane na różnych poziomach nauczania i w różnych typach szkół muszą być zgodne z celami systemu oświaty, które obejmują uzyskanie przez każdą jednostkę możliwie wysokiego poziomu kwalifikacji ogólnych, osiągnięcie kwalifikacji zawodowych, zapewnienie każdemu możliwości uczestnictwa w demokracji oraz twórczego udziału w życiu kulturalnym (W. Okoń, 1992).
Cele kształcenia planowane, poznawane i opanowane w trakcie realizacji programu dydaktycznego określonej szkoły lub uczelni muszą być usystematyzowane i tworzyć określone zależności.
Cele edukacyjne - są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowane a zarazem konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Są one projekcją przyszłości. Regulują zachowania ludzkie, nadają porządek i sens życia, pomagają człowiekowi w tworzeniu przyszłości i odkrywaniu własnych możliwości. /Denek K.; Wartości i cele edukacji szkolnej./
OPERACJONALIZACJA CELÓW KSZTAŁCENIA to formułowanie celów w postaci czynności, operacji, zadań.
PODZIAŁ CELÓW KSZTAŁCENIA
Ogólne i szczegółowe.
Ogólne, pośrednie i szczegółowe.
Naczelne (cele szkoły), kierunkowe (cele poszczególnych przedmiotów), etapowe (w określonym semestrze czy roku) i cele szczegółowe - cele zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych i pozaszkolnych).
UPROSZCZONA KLASYFIKACJA TAKSONOMII CELÓW wg J.-J. Guilberta
3. Zdolny do rozwiązywania nowych problemów |
3. Zdolny do internalizowania uczucia |
3. Zdolny do praktycznego wykonania czynności automatycznie i bardzo sprawnie |
2. Zdolny do interpretowania danych |
2. Zdolny do czynnego reagowania na afektywne potrzeby innego człowieka |
2. Zdolny do efektywnego panowania nad umiejętnością praktyczną |
1. Zdolny do przypominania faktów |
1. Zdolny do okazania wrażliwości w stosunku do innego człowieka |
1. Zdolny do naśladowania czynności określonego modelu |
Dziedzina umiejętności intelektualnych |
Dziedzina umiejętności komunikowania się |
Dziedzina umiejętności praktycznych |
TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA wg J. Wasyluka
5. Synteza, ocena i tworzenie dzieł oryginalnych, inspirujących innych |
5. Wykorzystanie nabytych umiejętności w odmiennych warunkach i sytuacjach nieprzewidzianych |
5. Posługiwanie się własnym systemem wartości, przyjęcie odpowiedzialności za działalność innych |
4. Rozwiązywanie problemów w sytuacjach złożonych nowych |
4. Osiągnięcie biegłości |
4. Tworzenie systemu wartości, wzięcie odpowiedzialności za swoje postępowanie |
3. Rozwiązywanie problemów w sytuacjach typowych |
3. Samodzielne wykonanie |
3. Aktywne uczestnictwo, wartościowanie według obiegowych kryteriów |
2. Interpretacja zjawisk |
2. Naśladowanie |
2. Czynne reagowanie |
1. Zapamiętywanie i odtwarzanie wiadomości |
1. Manipulowanie |
1. Bierne przyjmowanie |
Dziedzina poznawcza |
Dziedzina psychoruchowa |
Dziedzina postaw (afektywna) |
CHARAKTERYSTYKA CELÓW KSZTAŁCENIA
1. Są nowe dla uczących się, wcześniej nigdy i nigdzie nie osiągnięte.
2. Formułowane są z punktu widzenia ucznia (czasownik w 1 osobie lub w bezokoliczniku).
3. Zawierają kryteria, które muszą spełniać pożądane zachowania.
4. Nie mogą być zbyt ogólnikowe ani zbyt szczegółowe.
5. Nie mogą zawierać się w sobie.
6. W jednym celu może być jeden czasownik operacyjny.
7. Cele powinny być ułożone wg hierarchii ważności (dziedzin) lub kolejności realizacji.
8. Poziom taksonomiczny zmienia się w zależności od stopnia zaawansowania kształcenia.
Przykład taksonomii celów do tematu: Samokontrola i kontrola oraz samoocena i ocena studentów pielęgniarstwa na praktyce klinicznej
Cel ogólny: Opiekun zajęć klinicznych zaplanuje przeprowadzenie procesu samokontroli i kontroli oraz samooceny i oceny wobec grupy studentów, którzy będą realizować praktykę w jego miejscu pracy
Cele szczegółowe:
- określi znaczenie podstawowych pojęć tj.: samokontrola, kontrola, samoocena, ocena, skala stopni, ewaluacja,
- zinterpretuje na przykładzie szkolenia praktycznego formy kontroli (wstępną, bieżącą, końcową i dystansową),
- scharakteryzuje zalety i wady metod kontroli,
- wyjaśni znaczenie cech kontroli i oceny,
- zaproponuje różnorodne metody kontroli i oceny studentów w trakcie szkolenia praktycznego,
- zidentyfikuje własne osiągnięcia i trudności w przeprowadzaniu tych procesów,
- zilustruje przykładem negocjowanie ze studentem oceny końcowej w przypadku dużych różnic w samoocenie, ocenie koleżeńskiej i ocenie nauczycielskiej,
- wyliczy błędy w kontroli i ocenie studentów,
- uzasadni korzyści wynikające z zastosowania narzędzi do samooceny i oceny studenta (kryteriów, norm i skal),
- wykaże zainteresowanie poszerzeniem i pogłębieniem swoich wiadomości i umiejętności z omawianego zakresu,
- okaże odpowiedzialność za etyczną samoocenę, ocenę koleżeńską i ocenę studenta