Kulty kargo występują na Nowej Gwinei i otaczających ją wyspach oraz na Polinezji. Polegają na tym, że widząc przelatujący samolot lub inny obiekt członkowie plemion zaczynają odprawiać jakiś rytuał, oczekując, że w zamian spotka ich coś dobrego (podczas II wojny światowej została przerwana izolacja tych wysp nie poprzez sporadyczne wizyty podróżników czy misjonarzy, ale przez amerykańskie transporty dla swoich wojsk, które nie zawsze trafiały do wojska, ale spadały do wiosek. Rozbijały się także samoloty, których części można było w różny sposób spożytkować. Pojawił się pewien typ wierzenia, który wiązał te dwa elementy. Pojawiały się one z nieba, czyli od sił nadprzyrodzonych. Kulty kargo - przyozdobiona miejscowymi ornamentami sylwetka samolotu, wokół której odbywają się rytuały. Powtarzające się przypadki rozbijania się obiektów utrwalały tą wiarę. Wiara o charakterze synkretycznym, ponieważ elementy nowe nałożyły się na elementy miejscowe.
Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego.
Ewolucjonizm był kierunkiem o charakterze spekulatywnym, tworzył pewne schematy, które zapełniał pewnymi kultur rzeczywistych. Dyfuzjonizm z kolei badał, co prawda artefakty kulturowe, na tym się opierał, ale nie tworzył systematycznego opisu pewnych kultur. Prace tego kierunku raczej przypominają katalogi opisanych ciekawostek, dykteryjek ze świata ludzkich kultur.
Pierwsze naprawdę systematyczne badania kultury w ramach funkcjonalizmu. Główni przedstawiciele to: Bronisław Malinowski, Artur Reginald Radcliffe-Brown, Raymond Firth („We, the Tikopia”), Edward Evans-Pritchard („Culture and personality approach”).
B. Malinowski początkowo interesował się medycyną i naukami ścisłymi i dopiero przebywając za granicą natknął się na prace antropologiczne, co zainspirowało jego zainteresowania antropologią kulturową. Prawie wszystkie swoje prace napisał w Anglii lub w krajach anglosaskich. Przełom nastąpił, gdy znalazł się na wyspach Melanezji położonych w pobliżu Nowej Gwinei. Przebywał tam około dwóch lat i przeprowadził systematyczne badania terenowe. W 1932r. wydał monografię „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”, co stało się momentem przełomowym w dziejach antropologii. W pracy tej znalazły się oprócz teoretycznych głównie metodologiczne nowego kierunku. Sama ta praca stanowi do dzisiaj jeden z niedościgłych wzorców pisania pracy antropologicznej.
Niezależnie od Malinowskiego w tym samym czasie działał Artur Reginald Radcliffe-Brown, prowadził badania na Andamanach wysepkach położonych na Oceanie Indyjskim pomiędzy Indiami. Napisał dzieło „Wyspiarze z Andamandów”(1932). Oba te dzieła uchodzą za początek nowego kierunku, w którym badania i rozwój teorii potoczyły się dwoma nurtami:
funkcjonalizm klasyczny, czyli Malinowski i jego uczniowie
funkcjonalizm strukturalny Radcliffe-Brown i jego uczniowie.
Jego podstawowe założenia to:
- bardzo ostra krytyka i całkowite odrzucenie apriorycznych założeń, czyli antropologowi nie wolno przyjmować z góry określonych założeń dotyczących badanej kultury i takich schematów rozwojowych jak ewolucjoniści nie należy stosować do badania kultur. Należy być wyposażonym w otwarty umysł i oko obserwatora, rejestrować badane kultury i na tej podstawie wyprowadzać wnioski a nie odwrotnie. Należy kłaść nacisk na empiryzm, na badania terenowe, które musiały spełniać pewne warunki. Kultura traktowana jest w funkcjonalizmie jako system realizujący potrzeby człowieka. W założeniu holistycznym kultura traktowana jest jako pewna całość systemowa, wzajemnie powiązane ze sobą elementy. Według Malinowskiego kultury nie można opisywać w sposób zatomizowany, poszczególnych jej elementów, poszczególnych artefaktów kulturowych, ponieważ nie piszemy o strukturze społecznej w różnych miejscach na świecie, tylko piszemy o czymś zupełnie innym. Bo czy to struktura społeczna, czy jakiś obiekt kulturowy, czy jakieś wierzenie ma sens wyłącznie w powiązaniu z innymi. Stąd postulat analizy kultury poprzez funkcje .... w całości. Czyli możemy zrozumieć pewien element kulturowy nie badając go w oderwaniu ale wyłącznie poprzez jego funkcje i rolę jaką on pełni w stosunku do całości. Badania terenowe od czasów Malinowskiego poddane były ścisłym rygorom:
badacz musiał nawiązać bezpośredni kontakt z badaną społecznością (mieszkać z nią przez pewien czas)
znajomość języka miejscowego, nie korzystać z pomocy tłumaczy
systematyczna rejestracja wszelkich aspektów życia, jego różnych elementów, która ma być podstawą spisania monografii funkcjonalnej
odrzucenie sądów wartościujących, wszelkich sądów o wyższości czy niższości kulturowej itd. , stwierdzenie, że racjonalność europejska nie jest kryterium absolutnym. Powinniśmy opisywać badane kultury przez pryzmat pewnych założeń, które sami tubylcy, uczestnicy tej kultury przyjmują wobec wykonywanych czynności, swoich działań.
W „Argonautach Zachodniego Pacyfiku” znajdujemy klasyczny przykład monografii funkcjonalnej, ponieważ cała książka jest w zasadzie relacją z wszelkich aspektów życia tego ludu. Motywem wiodącym tej monografii jest pewien typowy dla nich zespół działań polegający na wszelakiej wymianie. Dla nas może to wydawać bezsensowne, ale dla nich jest to coś, co wyznacza podstawowe wartości życiowe, co ustala ich prestiż. Ten zespól czynności i związanych z nimi rytuałów jest jak najbardziej uzasadniony a same wyprawy Kula????? są organizowane w pewien spójny, zharmonizowany sposób.
Z naszego punktu widzenia bezsensowna może się wydawać wiara w zabiegi magiczne. Jest jednak racjonalne z punktu widzenia uczestników tej kultury.
Funkcją (wg funkcjonalistów ) dowolnej, powtarzającej się czynności jak np. karanie zbrodni czy ceremonia pogrzebowa to rola jaką pełni ona w całości życia społecznego, a więc jej wkład do utrzymania ciągłości strukturalnej ( pewnej równowagi). Z tego wynika pewna ważna hipoteza funkcjonalistów, hipoteza jedności funkcjonalnej społeczeństwa. Spotkało się to z krytyką, ponieważ teoria, która zakłada jako stan normalny społeczeństwa jedność strukturalną utrzymywaną bezkolizyjnie, nie potrafi dobrze tłumaczyć zjawiska zmiany społecznej i konfliktu. Założenia funkcjonalistów bardzo dobrze pasowały do wyizolowanych wyspiarskich społeczności, względnie zastygłych w stagnacji. Natomiast w społecznościach Afryki, gdzie stanem permanentnym była zmiana, kulturacja i kontakty z innymi kulturami wzorzec ten okazał się niewystarczający
Raymond Firth („We, the Tikopia”), jeden z uczniów Malinowskiego, prowadzący również swoje badania na Polinezji , pisał o pewnych wyróżnikach tożsamości kulturowej występujących wśród tego ludu. Charakterystyczna dla Tikopiańczyków była dbanie o męską urodę, przede wszystkim hodowanie długich włosów które służyły jako element rytuału podczas tańca imitując morskie fale mające złagodzić srogość oceanu.
Edward Evans-Pritchard, najwybitniejszy uczeń Malinowskiego prowadził swoje badania wśród plemienia Nuelów, badał ich strukturę i religię oraz pewne aspekty magii.
Funkcjonalizm działał przez długie lata głównie w Europie i wywarł wpływ również na to co dzieje się we współczesnej antropologii.
Psychokulturalizm (ukształtował się w Stanach Zjednoczonych) połączył zainteresowanie dwoma aspektami. Z jednej strony analizą kultury jako takiej, z drugiej analizą ludzkiej osobowości. Badano powiązania pomiędzy tymi elementami. Badanie relacji pomiędzy kulturą a zachowaniem się jednostek. Wykorzystano dorobek psychologii w tym celu. Karen Horney zakwestionowała założenie Freuda, że rozmaite zjawiska psychologiczne mają charakter uniwersalny. Pokazała ona na różnych przypadkach, że np. kompleks Edypa jest typowy dla europejskiej osobowości i niekoniecznie występuje w innych kulturach, a jeśli nawet to przybiera zupełnie inną formę. Zaczęto prowadzić systematyczne badania relacji między kulturą a osobowością. Prowadzono badania nad osobowością podstawową. Osobowość podstawowa to zespół cech, które są typowe i najczęściej powtarzają się w danej kulturze. Powstało pojęcie wzoru kultury - czyli pewną konfigurację pewnych cech, która wpływa na zachowania jednostki.
R. Benedict wyróżnia dwa typy idealne kultury:
typ apolliński - wzór łagodnej osobowości, nastawionej na zharmonizowane współżycie z innymi, podkreślana cecha kolektywności, konformizmu. Dzieci wychowywane w tej kulturze miały utrudnione osiągnięcie jakiegoś sukcesu wg zasady nie wychylaj się.
typ dionizyjski - wzór osobowości raczej wybuchowej, nastawionej na gwałtowne przeżycia, akcentowanie własnego „ja”, ekspresję własnej osobowości. Kultury stosujące środki halucynogenne, asceza, post i przeciwstawione temu świętowanie o często orgiastycznym charakterze, bardzo gwałtowny poziom przeżyć. Rywalizacja, wywyższanie doprowadzone do formy karykaturalnej
Franz Boas , prekursor kierunku , Ralph Linton, Gregory Bateson, Margaret Mead, Ruth Benedict.
Strukturalizm Levi Strausa Założenia:
założenie jedności natury ludzkiej, wszyscy posiadamy jednakowe struktury umysłowe i myślowe.
istnieją pewne tzw. struktury głębokie naszego myślenia, które odzwierciedlają podstawowe formy myślowe. Istnieje pewna powierzchniowa warstwa świata, zjawiskowa ale tą prawdziwą realnością są pewne struktury głębokie, które odzwierciedlają podstawowe formy myślowe. Te formy myślowe możemy badać przy pomocy metod badawczych językoznawstwa strukturalnego, pewnych metod formalnych. Istnieją pewne elementy, takie jak np. struktura społeczna, struktura kastowa, klasowa itd.i możemy je opisać. Ale są one tylko powierzchniowym wyróżnikiem pewnych bardziej podstawowych zależności. I te bardziej podstawowe zależności tkwią w ludzkich umysłach . Ta podstawowa forma tkwiąca w naszym umyśle wygenerowała rozmaite struktury społeczne, które mogą służyć temu abyśmy potrafili z powrotem te struktury głębokie odsłonić. Te struktury możemy analizować w układzie opozycji dinarnych czyli wszelkich układów złożonych z dwóch elementów o przeciwstawnych cechach. Kultury tworzą pewien układ strukturalny. Główny przedstawiciel to Levi Straus, jego dziełem jest powstanie tego kierunku i rozwinięcie przeważającej liczby konceptów w jego ramach antropologicznych. Jedno z jego głównych dzieł to antropologia strukturalna i badania nad rozmaitymi strukturami, np. struktury pokrewieństwa. Przy pomocy pewnych elementów o charakterze dinarnym możemy określać pewne podstawowe formy spotykanych przeciwieństw w świecie kultury i natury, np. opozycja kultura-natura, przetworzona żywność-nieprzetworzona żywność. Przez skrzyżowanie takich kryteriów, dwóch układów o charakterze diadycznym możemy tworzyć pewien trójkąt czyli układ diadyczny. Przykład plemienia Nuerów jako obrządek przejścia czyli rytuał dzięki któremu jednostka która posiada pewien status w jakiejś zbiorowości zyskuje nowy status. Obrząd przejścia to zespół publicznie dokonywanych działań związanych ze zmianą przynależności jednostki do takiej grupy społecznej, która w danej kulturze uważana jest za istotny wyróżnik miejsca człowieka w społeczeństwie. Np. Nuel, który podlega zabiegowi skaryfikacji (nacięć) staje się pełnoprawnym członkiem plemienia, zaczynają go obowiązywać pewne charakterystyczne tabu i jednocześnie ma pewne zobowiązania wobec swojej grupy plemiennej, obowiązują go reguły wojowników. Musi zerwać z pewnymi nawykami dzieciństwa np. spożywaniem mleka. Obrzędy przejścia różnią się w różnych kulturach, jednak występuje tu charakterystyczny układ pewnych czynności. Jednostka A o pewnym statusie wyjściowym np. dziecka (stan normalny). Po osiągnięciu pewnego wieku podejmuje się decyzję, że przystąpi ona do nowej grupy społecznej. Nie dzieje się to od razu, następuje rytuał przejścia, który posiada trójdzielną strukturę: najpierw dokonuje się separacji czyli oddzielenia od swojej grupy społecznej, następnie następuje faza, która jest właściwym momentem przejścia, tzw. faza marginalna (jednostka znajduje się w stanie pewnej nienormalności i pewnej wyjątkowości miejsca , okoliczności i dokonywane są zabiegi, które też mają charakter wyjątkowy, np. próby wytrzymałościowe, cierpienia). To wszystko odbywa się jakby poza nawiasem normalnego życia społecznego. Potem następuje ceremonialne przyjęcie w poczet nowej grupy społecznej (rytuał agregacji czyli przyłączenia) Po tym rytuale jednostka uzyskuje status B i wszystko powraca do normy. Strukturaliści próbują opisać w sposób bardziej formalny ten schemat, rozpisują go na dwa schematy o charakterze diadycznym .Stan normalny - nienormalny, dziecko - dorosły, niepełnoprawny - pełnoprawny, itd.
Analiza mitów u Levi Strausa. Każda opowieść posiada dwa aspekty. Większość mitów występuje w wielu wersjach, szczególnie w kulturach przedpiśmiennych gdzie nośnikiem jest ustna tradycja. Cztery ewangelie czyli opowieść o tym samym dokonana przez czterech autorów co różni te przekazy między sobą. Aby odsłonić właściwe znaczenie mitu, syntetyczny obraz służy temu rozróżnienie syntagmatu i paradygmatu. Przez syntagmat rozumiemy układ chronologiczny, pewną linię która rozwija wątek opowieści coś w rodzaju linii melodycznej utworu. Przez paradygmat rozumiemy pewien jednoczesny przekrój przez wszystkie wątki danej opowieści (wszystkich wersji dotyczących jednego zdarzenia równocześnie). Odpowiednikiem muzycznym harmonia różnych instrumentów. Każdy instrument ciągnie swoją linię melodyczną ale w danym momencie współbrzmią tworząc harmonię.
Myśl Levi Strausa rozwinął w bardzo specyficznym kontekście Leach. Dokonał on pewnej syntezy strukturalizmu i funkcjonalizmu w postaci analizy jednostek znaczących w kulturze.
Amerykańska antropologia kognitywna (poznawcza). Kierunek, który narodził się w Stanach Zjednoczonych. Zakłada istnienie dwóch porządków kultury. Z jednej strony fenomenalny, zjawiskowy czyli to co możemy opisać z perspektywy obserwatora, to co widzimy (rytuały, obyczaje) i porządek ideacyjny, czyli porządek pewnych abstrakcyjnych relacji. Te abstrakcyjne relacje tworzą pewien kod kulturowy.
Następne założenie to, to że kultura stanowi system semiotyczny czyli system jednostek znaczących. Przez semiotykę rozumiemy ogólną ...... czyli to co jest oznaczane i to co oznacza. System semiotyczny to coś więcej niż język, to różne systemy znaków, jednostek znaczących. Kulturę rozumie się jako zespół elementów, które coś znaczą w jakimś kontekście. Celem badań jest odsłonięcie pewnej gramatyki kultury, pewnego kodu znaczeniowego. Zrozumiemy pewne elementy dopiero wtedy gdy dowiemy się co one wzajemnie wobec siebie znaczą i co znaczą dla uczestników danej kultury. Główni przedstawiciele tego nurtu ............. Clifford Geertz wymyślił pojęcie gęstego opisu. Chodzi tu o porównanie gęstego i rzadkiego opisu. Metafora ta odnosi się do naszej siatki pojęciowej którą możemy stosować wobec badanej rzeczywistości.
4