„Człowiek a państwo - wzajemne uzależnienia, relacje, priorytety.”
W swojej pracy spróbuję przedstawić, krótko wyjaśnić i sfunkcjonalizować wzajemne uzależnienia, relacje oraz priorytety pomiędzy państwem a człowiekiem w tym państwie żyjącym. Trzeba zacząć od przedłożenia celowości hipotezy zawartej w temacie. Robert Mohl, w książce pt. „Roberta Mohl'a encyklopedja umiejętności politycznych” powołując się na Müllera mówi, że ani państwo dla człowieka, ani człowiek dla państwa nie istnieje, a dopiero oboje razem są nierozdzielną spójnością - wyznacznikiem myśli Bożej. Powołuję się na to źródło, ponieważ moje poglądy są zbieżne z przedstawionymi w nim treściami. Zgodnie z tym założeniem, skoro nie mogą istnieć osobno, a trwają zawsze razem muszą na siebie w pewien sposób oddziaływać. Można powiedzieć, że człowiek jest jednostką, a państwo jest wspólnotą jednostek. Różne poglądy na to przedstawiali G. W. F. Hegel oraz Jacques Maritain. Filozof z Niemiec niejednokrotnie w swoich dziełach wyrażał swój pogląd dotyczący wyższości organizmu państwowego nad jednostką. Demonstrował to głównie w swojej rozprawie dotyczącej państwa i prawa jako urzeczywistnienia wolności. Uważam, że państwo nie jest urzeczywistnieniem wolności jak mówi Hegel, aczkolwiek nie będę w tej pracy podejmował z polemiki z powyższym stwierdzeniem ponieważ ma ona dotyczyć innego problemu. Skłaniam się raczej ku tezie Maritaina, który mówi, że jednostka jest ważniejsza od politycznej zbiorowości (tzn. państwa), dlatego owa polityczna zbiorowość nie powinna podporządkowywać sobie jednostek. Sympatyzuje z tymi poglądami dlatego w mojej rozprawce będę częściej przytaczał myśli zgodne raczej z poglądami francuskiego filozofa aniżeni Hegla. Nie uważam jednak, że państwo jako organizm nie powinien istnieć gdyż zapewne doprowadziło by to do anarchii a co za tym idzie ograniczeniem wolności jednego człowieka przez innego, gdyż pierwszy z nich nie miałby żadnej ochrony przed możliwym zagrożeniem ze strony tego ostatniego.
Postaram się wyjaśnijć jakie uzależnienia łączą państwo z człowiekiem. Zacząć muszę od faktu, że bez jednostek nie byłoby państwa. Wynika to z samej definicji `państwa'. W moim przekonaniu państwo natomiast niezbędne jest do utrzymania jednostki i jej zachowań w ryzach. To znaczy, gdyby nie z góry narzucone przez prawo państwowe ograniczenia dotyczące funkcjonowania w nim ludzi niektórzy obywatele poczuli absolutną wolność. Absolutną wolność w zdecydowanie pejoratywnym znaczeniu gdyż `moją wolność ogranicza wolność drugiego człowieka'. Jeśli będę miał niczym nieograniczoną swobodę, będę w ten sposób naruszał autonomię drugiego człowieka, która również (dla naszego wspólnego dobra) powinna być ograniczona. Istnieje możliwość, że będę naruszał ponieważ nie będę pewny (hipotetycznie), że za moje złe czyny nie spotka mnie żadna kara (przy założeniu, że człowiek jako istota jest skłonna do czynienia zła). Kolejnym, wg mnie największym zagrożeniem niczym nieskrępowanej wolności jest nagięcie granic moralnych i etycznych do kresu ich możliwości a następnie całkowite ich zniesienie, złamanie. Ten fakt na pewno nie wpłynął by pozytywnie na życie człowieka gdyż taki stan rzeczy zagrażał by jego wolnej woli, zdrowiu i życiu. Piszę, że utrata tych trzech wcześniej wymienionych wartości byłaby niedobra, ponieważ te wartości są wartościami I generacji praw człowieka które otrzymaliśmy od przedmiotu stwórczego jakikolwiek on jest. Dlatego dla zachowania porządku między jednostkami konieczne jest prawo. Żeby skutecznie egzekwować prawo potrzebny jest aparat państwa. Najlepiej gdyby był on na tyle liberalny, alb nie ograniczał on ludzi i na tyle stabilny i konserwatywny, aby mógł człowieka chronić. Stąd wniosek, że państwo jest konieczne dla istnienia i prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie jednostek oraz, że jednostki są koniecznymi składnikami państwa.
Relacje łączące państwo z człowiekiem niestety nie są i prawdopodobnie nigdy nie będą ostatecznie sformułowane. Istnieje wiele rozbieżności na ten temat. Najbliższy mojemu zdaniu jest pogląd, że to państwo jest dla obywateli, natomiast w mniejszym stopniu obywatel jest dla państwa. Uważam tak, ponieważ państwo jest tylko niefizycznym wirtualnym wytworem, organizacją, natomiast człowiek jest po prostu żywą osobą, który egzystuje, myśli, czuje, boryka się z problemami i cieszy z sukcesów. Zatem człowiekowi, jako tworowi Boga (jeżeli by przyjąć tę hipotezę) powinno się składać hołd większy niż państwu. Organizacje skupiające wiele ludzi tworzone są po to, by ludziom żyło się lepiej. Płacimy podatki dlatego, żeby społeczność, w której żyjemy przyszła nam z pomocą (np. chorobie, trudnej sytuacji życiowej, zapewnieniu bezpieczeństwa) kiedy będziemy tego potrzebowali. Państwo musi również na co dzień służyć obywatelom - zapewniać edukację, pracę, swobodną egzystencję, ochronę przed zagrożeniami czyhającymi na nas z każdej strony. My ze swojej strony jesteśmy niejako zobowiązani do działania na rzecz naszego obrońcy, mamy robić wszystko, co możemy aby pomóc państwu w pozytywnym oddziaływaniu na innych potrzebujących i na siebie. Aby współdziałanie państwa i obywatela było coraz to sprawniejsze, bardziej użyteczne (utylitarne) oraz bardziej poprawne niezbędna jest jak najlepsza współpraca i przyjacielsko-altruistyczne działania z obydwu stron. Zapewnić je może jak życzliwa i w miarę możliwości jak najdalej idąca postawa wspierająca organizm z którym się współżyje.
Pozostało mi określenie wzajemnych priorytetów pomiędzy przedmiotami mojej wypowiedzi. Odpowiedź na to pytanie jest w pewnym stopniu symilarna z poprzednimi zagadnieniami - uzależnieniami oraz relacjami. Wydaje mi się, że wzajemnymi priorytetami obu stron powinno być zapewnienie możliwie najlepszej egzystencji odpowiednio państwu i jednostce żyjącej wraz z innymi jednostkami w tymże państwie. Ludzie powinni starać się zapewnić dla swojego własnego dobra najlepszy z możliwych systemów sprawowania władzy w państwie. Najlepszym wg mnie jest wizja społeczeństwa doskonałego w Utopii - która z wielu względów jest całkowicie niemożliwa do zrealizowania z wiadomych względów. Oczywiście, wizja formy państwa jest całkowicie subiektywna, podporządkowana pojedynczym osobnikom. Dlatego uważam, że powinniśmy w miarę naszych możliwości konfrontować na podstawie historii i własnego doświadczenia użyteczność i funkcjonowanie różnych koncepcji państwa w rzeczywistości. W mojej opinii najdalej od utworzenia i utrzymania ustroju dobrego państwa dla obywateli są ideologie totalitarne oraz wszystkie inne działające poza ogólnie przyjętymi normami i uciekające się do drastycznych form przymusu. Są one zaprzeczeniem wizji utworzenia `dobrego państwa' które niewątpliwie powinno być jednym z celów człowieka w życiu m.in. dlatego, żeby zapewnić swoim potomnym godny byt, natomiast zgodnie z motywem altruistycznym czynić ten świat lepszym, niż go zastaliśmy. Państwo natomiast, winne jest człowiekowi zapewnić godny but, opiekę, równość z innymi, możliwość swobodnego wyrażania swoich poglądów i czynienia tego, co się chce z poszanowaniem współobywateli. Ważnym celem państwa jest także zapewnienie poczucia sprawiedliwości społecznej która pozwala kształtować poprawnie dobre i moralne normy utarte przez wiele wieków w społeczeństwie, które de facto, żyło w państwach, plemionach i innych organizacjach politycznych. Ścisła (ale nie idealna) współpraca obu głównych elementów mojej pracy jest w stanie zapewnić ludziom ewolucję w kierunku lepszego świata. Nie idealna dlatego, że mamy w historii ludzkości również okresy mniej chlubne (śmierć wielu ludzi - spowodowana działaniem innych kierujących się społecznym przyzwoleniem oraz często wpływami silnych jednostek, które użyły władzy w niecnych celach).
Podsumowując, skoro państwo musi istnieć i istnieje dzięki ludziom i wraz z ludźmi a ludzie istnieją wraz z państwem powinna odbywać się między nimi współpraca pełna wyrzeczeń, kompromisów, wysiłku dla dobra innych. Niewątpliwie najważniejsza jest jednostka (zgodnie z filozofią Jacques'a Maritain'a) - bo to przecież my egzystujemy na świecie, to my odczuwamy, żyjemy, umieramy. A z faktu, że mamy tylko jedno życie wynika, że powinniśmy jak najlepiej go wykorzystać kierując nim tak, aby czynić dobro oraz eliminować zło i dla siebie i dla ogółu - reszty ludzi z którymi przyszło nam w naszym życiu egzystować. Jestem głęboko przekonany, że czyniąc coś `pro publico bono' uszlachetniamy siebie i wpływamy w dużym stopniu jak zapamiętają nas po naszej śmierci. Czy będziemy na wszystkie czasy wychwaleni czy potępieni. Aby czas spędzony na Ziemi był dla ludzi przyjemniejszy, użyteczniejszy i bardziej wartościowy powinien być w pewien sposób uporządkowany. Można to zrobić na wiele sposobów, z których prawdopodobnie najlepszym jest istnienie państwa i jego kontrola nad ludźmi dla ich dobra. Dlatego warto chyba odrzucić zbędne spekulacje i hipotezy czy państwo jest dla obywateli czy obywatele dla państwa, czy państwo powinno istnieć czy nie, ponieważ ono istnieje, a sami, w ciągu naszego krótkiego życia tej sytuacji nie zmienimy, powinnyśmy czynić co potrzeba i co wydaje nam się za stosowne by uczynić ten świat dostatnim i by ludziom żyło się lepiej.
Bibliografia:
Tommaso Campanella: „Miasto słońca” („La Città del Sole”)
Arystoteles: „Polityka”
G.W.F Hegel: Rozprawa dotycząca „Państwa i prawa jako urzeczywistnienia wolności”
Robert Mohl: „Roberta Mohl'a encyklopedja umiejętności politycznych”
Jacques Maritain: „Człowiek i państwo” (myśli sparafrazowane)