UNIWERSYTET LUDOWY
Pierwszy UL założono w 1844 r. w Danii, gdzie jednak silny ruch uniwersytetów powstał dopiero po klęsce w wojnie z Prusami (1864). Ruch ten przyczynił się do upolitycznienia chłopów w duchu demokracji burżuazyjnej oraz do podniesienia gospodarki szczególnie spółdzielczej. Wielką rolę odegrał tu Christen Kold (1816 - 1870), utalentowany nauczyciel, który już w pierwszych latach istnienia UL stworzył placówkę wzorową, wcielając po mistrzowsku w życie idee Grundtviga. Z Danii przeniósł się ten ruch na całą Skandynawię i był wzorem dla podobnych uczelni w wielu innych krajach.
U nas nazwano początkowo taką uczelnię uniwersytetem chłopskim. Pierwszy powstał w Pszczelinie pod Warszawą w 1900 roku, drugi w Kruszynku, pow. włocławskim w 1904 r. Oba nazywano w celu zmylenia władzy carskiej kursami gospodarskimi.
Pierwszy Uniwersytet Chłopski według wzoru duńskiego został zorganizowany przez socjalistyczny Uniwersytet dla Wszystkich w Warszawie pod kierunkiem S. Sempołowskiej w latach 1907 i 1908, podaje Józef Miąso w książce Uniwersytet dla Wszystkich.
W latach 1924 - 1939 Wiejski uniwersytet Orkanowy prowadzi naprzód w Szycach pod Krakowem później w Gaci Przeworskiej inż. Ignacy Solarz, wybitny pedagog związany z klasowym ruchem chłopów i ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej „Wici”.
W 1939 r. liczba UL wzrasta do dwudziestu, przy czym reprezentują one w większości zachowawcze kierunki polityczne.
Demokratyczna działalność wychowawcza Solarza była produktem rosnącej świadomości klasowej i wzmagającej się świadomości narodowej chłopów. Był to czynnik niewątpliwie podstawowy, który wytwarzał zapotrzebowanie społeczne na własne chłopskie uczelnie. Ten utalentowany pedagog mógł jednak prowadzić swą pracę i potęgować mimo przeciwieństw politycznych dzięki korzystnemu klimatowi w obozie demokratycznym i dzięki sympatii całej lewicy społecznej. Widoczne były kontakty Solarza z Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego.
Opracowując historię UL Polsce, trzeba niewątpliwie badać ich narodziny i program w Danii, ale warto także zestawić je z uczelniami chłopskimi w Pszczelinie, Kruszynku, Gołotczyznie, Bratnem, które nie mogły się nazywać UL ze względu na przeszkody, które stawiał rząd carski.
Po 1945 roku powstało u nas na wsi kilkadziesiąt UL.
Oświatowe uniwersytety internatowe działają także z pożytkiem wśród robotników i pracowników. Niektóre z nich specjalizują się wychowując przodowników związków zawodowych, sportu, spółdzielczości, higieny. We współczesnej Danii, ojczyźnie uniwersytetu chłopskiego, w 1971 r. działało 68 UL , jak przed kilkudziesięciu laty, lecz mało już w nich rolników. Przeważają inne zawody przy rosnącym udziale ludzi z miast.
Przedstawione uniwersytety internatowe rozwinęły się najbujniej w krajach skandynawskich. W 1964 r. działało w Finlandii 83, w Norwegii 74, w Szwecji 110 UL. Mają one w zasadzie charakter ogólnokształcący, choć wskutek potrzeb życia gospodarczego niektóre z nich darzą szczególną uwagą wybrane treści.
Tak na przykład w Danii na 67 uniwersytetów ludowych w 1964 r. 26 miało charakter ogólny, w 12 akcentuje się treści religijne, w 9 przeważają zagadnienia z dziedziny higieny i pielęgnowania chorych, w 5 przeważają zajęcia gimnastyczne i sportowe, w 4 dokształca się nauczycieli, w 2 pielęgnuje się ideologię ruchu robotniczego, 2 kształcą inwalidów, w 1 od 1963 r. uprawia się wychowanie przez sztukę, w 1 dominują zagadnienia opieki nad dzieckiem, 1 poświęca się sporo uwagi kulturze handlu. Duńskie uniwersytety mieszczą się w okazałych, wygodnych domach na wsi, mają zasobne biblioteki, czytelnie i duże sale gimnastyczne, a uniwersytety sportowe - wielkie pływalnie i hale gier.
W śród metod pracy można wyróżnić tradycyjne jak: wykład, pogadanka i zajęcia praktyczne, oraz nowoczesne - aktywizujące, które coraz bardziej są w nich popularne.
Wychowawcy nie są typowymi nauczycielami, lecz animatorami, doradcami, kolegami.
Są to placówki, w których rodzą się nowe pomysły wychowawcze. W Danii np. istnieje UL podróżujący, który urządza wyjazdy studyjne do odległych krajów w autobusach - domach.
UL mają łatwość przystosowania się do oczekiwań uczestników i zapotrzebowania społecznego. Stąd pojawiają się placówki np. dla emerytów w Danii, dla osób upośledzonych fizycznie (Dania) i psychicznie (Szwecja). Również polskie placówki nastawione są na innowacje i zmieniają się pod wpływem potrzeb społecznych. Ponieważ na wsi za mało jest pracowników kulturalno - oświatowych, UL specjalizują się w ich kształceniu.
W 1979 r. działało w Polsce 9 Uniwersytetów Ludowych Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. Organizowały one kursy 5 i 10 - miesięczne oraz trwające od roku do trzech lat, w których słuchacze uczestniczyli w krótkich 2 - tygodniowych sesjach raz bądź dwa razy w roku.
Polskie UL zaspokajają potrzeby społeczne wsi, gdyż głównie przygotowują do pracy kulturalno - oświatowej na tym terenie.
Bibliografia:
Kazimierz Wojciechowski „ Wychowanie dorosłych” wyd. II zmienione, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich wydawnictwo 1973 (s. 479 - 484)
Kazimierz Wojciechowski „Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych”
Zakład Narodowy im. Ossolińskich wyd. 1986 (s. 366-367)
1