Uniwersytet powszechny, instytucja szerzenia oświaty, która stawia sobie za cel popularyzację wiedzy oraz rozwijanie aktywności kulturalnej wśród szerokich kręgów społeczeństwa.
To placówka mieszcząca się w systemie pozaszkolnej oświaty dorosłych, popularyzuje naukę, technikę i kulturę głównie w formie ODCZYTÓW, CYKLÓW WYKŁADÓW i DYSKUSJI dla młodzieży pracującej i dorosłych.
Słuchacze podejmują kształcenie w UP nie dla otrzymania dyplomu czy świadectwa, lecz w celu uzyskania bądź rozszerzenia i pogłębienia wiedzy na temat interesujących ich zagadnień.
Formami działania uniwersytetu powszechnego są przede wszystkim wykłady publiczne (ujęte w cykle tematyczne bądź luźne odczyty) oraz opieka nad działalnością samokształceniową i czytelnictwem.
Pierwsze cykle wykładów publicznych zorganizowano w 1873 na Uniwersytecie w Cambridge, później idea uniwersytetu powszechnego szybko rozpowszechniła się w innych krajach Europy Zachodniej.
Na ziemiach polskich uniwersytety powszechne powstawały na przełomie XIX i XX w. z inicjatywy partii i organizacji działających w środowiskach robotniczych i wiejskich. Uniwersytety powszechne nosiły nazwy uniwersytetów ludowych, robotniczych i innych. Pierwszym uniwersytetem powszechnym na ziemiach polskich był utworzony w 1898 Uniwersytet Ludowy imienia A. Mickiewicza w Galicji, pozostający pod wpływem Polskiej Partii Socjaldemokratycznej. 1905 na terenie Królestwa Polskiego zorganizowany został przez Polską Macierz Szkolną uniwersytet ludowy, na który oddziaływała Narodowa Demokracja, oraz Uniwersytet dla Wszystkich, założony przez działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej.
W okresie międzywojennym placówki uniwersytetów powszechnych powstawały z inicjatywy władz samorządowych i społecznych organizacji oświatowych: Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych (TUL), Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR) i Towarzystwa Szkoły Ludowej.
Po 1945 uniwersytety powszechne prowadziły działalność w ramach TUL i TUR, po połączeniu tych organizacji w 1948 - w ramach Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych i Ludowych, od 1950 Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. W okresie stalinizmu zarzucono w Polsce ideę uniwersytetów powszechnych.