Pilch, Lepalczyk

Diagnostyka w pedagogice społecznej (Edward A. Mazurkiewicz)

Pojęcie diagnozy:

Diagnoza - pochodzi z języka greckiego i oznacza rozpoznanie, ściślej rozróżnienie. Podkreślane są dwa jej składniki:

• Zebranie potrzebnych danych

• Krytyczne ich opracowanie w drodze rozumowania

Poznanie diagnostyczne opiera się na dwóch głównych elementach doświadczeniu i rozumowaniu. Jest to możliwie wielostronny opis cech i objawów badanego zjawiska, uzyskany w drodze obserwacji, badań specjalnych i eksperymentów. Ma na celu zebranie danych dotyczących danego przedmiotu i jego otoczenia i jest podstawą do dalszych rozumowań prowadzących do diagnozy.

Czynnościami diagnostycznymi są:

• Ocena objawów - zebranie danych, które wymagają interpretacji (ocena objawów)

• Określenie badanego stanu rzeczy (ma charakter złożony)

Wstępnie - diagnoza, to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech (objawów) w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.

Rodzaje diagnoz:

Diagnoza rozwinięta. To pojęcie zawiera w sobie szereg aspektów które Ziemska nazywa „diagnozami cząstkowymi”.

Aspekty diagnozy (S. Ziemski - diagnozy cząstkowe):

• identyfikacyjny - diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna lub typologiczna

• genetyczny

• celowościowy

• fazy

• rozwojowy (prognostyczny)

Uwzględnienie aspektów diagnozy pozwala na jej rozwinięta definicje: Diagnoza - jest to rozpoznanie na podst. zebranych i objawów i znanych ogólnie prawidłowości badanego złożonego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go do typu albo gatunku, danej przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju.

Typologia diagnozy:

1. diagnoza definicyjna

2. diagnoza genetyczna

3. diagnoza znaczenia

4. diagnoza fazy

5. prognoza genetyczna - przewidywanie przyczyn

6. prognoza znaczenia

7. prognoza fazy - przewidywanie zmian jakie mogą zaistnieć w przyszłości i w jakim okresie czasu będą występować

Rodzaje przyczyn:

1. Przyczyny wywołujące („pierwsze” istotne)

2. Predysponujące (tkwiące we właściwościach danego obiektu, stanu rzeczy)

3. Podtrzymujące lub sprzyjające( rozwojowi danego stanu rzeczy lub zjawiska)

Diagnoza w pedagogice społecznej to opis wyników badania określonego wycinka rzeczywistości dokonany na podstawie zebranych i ocenianych danych z różnych źródeł, przy czym rozwinięte rozpoznanie obejmuje opis poszczególnego złożonego stanu i jego genezę lub przyczyny oraz wyjaśnienia znaczenia i etapu rozwoju, a także - w rozpoznaniu decyzyjnym - ocenę możliwości jego zmian (lub utrzymania) w kierunku pedagogicznie pożądanym.

Prognoza - stanowi natomiast odrębny etap w organizacyjnym cyklu postępowania pedagogicznego - przewidywanie wykracza poza czynności diagnostyczne, jednak pełna diagnoza nie może być pozbawiona aspektu prognostycznego.

Diagnoza decyzyjna: opis wyników badania określonego wycinka rzeczywistości, zawierający elementy, które są istotne z punktu widzenia działania praktycznego.

Środowiskowa diagnoza decyzyjna: jest opisem wyników badania środowiska ściślej, elementów środowiska wraz z ich powiązaniami - zawierających składniki, które są istotne z punktu widzenia działania pedagogicznego ściślej z punktu widzenia przekształcania środowiska ze względu na potrzeby pomocy ludziom i rozwoju.

Z określenia diagnozy decyzyjnej wynika m.in. że musi dojść do udowodnienia prawdziwości lub fałszywości hipotezy diagnostycznej. Nie zawsze jest to możliwe wypada więc wtedy poprzestać na ekspozycji polegającej na znalezieniu uzasadnienie hipotezy diagnostycznej. Zabieg ten jest bardzo ważny ponieważ dyscyplinuje nasze obserwacje i poszukiwania oraz częściowo chroni przed pomyłkami.

Postdiagnoza:

Pojęcie używane naukach stosowanych , ściśle związane z praksją (terapią medyczną)

W pedagogice społecznej postdiagnoza może mieś nie tylko zastosowanie poznawcze ale także praktyczne w tych wszystkich przypadkach, w których jesteśmy skłonni, albo musimy w czynnościach rozpoznawania (odróżniania) uwzględniać stosunkowo szerokie przedziały czasowe.

Diagnoza w badaniu i projektowaniu pedagogicznym.

Diagnoza poznawcza i decyzyjna:

Dwa rodzaje diagnoz:

• poznawcza

• decyzyjna - związana z działalnością praktyczną

We wszelkiej działalności praktycznej dobra diagnoza jest podstawą racjonalnego działania. W zorganizowanej działalności wychowawczej diagnoza może mieć zastosowanie w 3 zakresach:

1. w procesie wychowanie

2. w poradnictwie pedagogicznym

3. w działalności organizatorskiej

Projektowanie - zespół czynności które wymagają, które wymagają wiedzy o zależnościach. Zadaniem pedagogicznym jest gromadzenie wiedzy o zależnościach służącej projektowaniu pedagogicznemu.

Wiedza ogólna stanowi - obok danych z obserwacji - jedną z podstaw diagnozy. Diagnoza wymaga pewnej wiedzy ogólnej dotyczącej typów, determinantów genetycznych, praw rozwojowych zjawisk danej dziedziny. Wiedza ogólna musi byś oparta na poznawaniu indywidualnych przedmiotów, za rzetelnym zbadaniu empirycznych danych (Ziemska).

Diagnoza decyzyjna i projektowanie:

Diagnoza stosowana w działalności praktycznej jest decyzyjna. Jedną z głównych jej cech jest fakt, że przeprowadzana jest w ścisłym związku z projektowaniem pedagogicznym z myślą o uzyskaniu podstawy do decyzji pedagogicznej.

W procedurze projektowania konieczne jest uzgodnienie sprawy wykonalności propozycji wzorca.

Chodzi tu o to, że dopiero zespolenie trzech metod: indywidualizującej, grupowej i środowiskowej może to podwyższyć stopień wykonalności wzorca.

Do celów projektowania możemy wyróżnić dwa rodzaje podstaw teoretycznych :

• zdarzenia, które następują po sobie stale - dyrektywy niezawodne

• zdarzenia, które następują z mniejszym lub większym prawdopodobieństwem - dyrektywy mniej/bardziej zawodne

Działanie zorganizowane a diagnoza:

Zorganizowana działalność to taka, której poszczególne części przyczyniają się do powodzenia całości. Takie składniki działania jak: cele, środki, zasoby i metody - a także warunki zewnętrzne współwyznaczają miejsce diagnozy w cyklu działania zorganizowanego.

Cykl organizacyjny stanowi określoną kolejność działań realizacji celu stopniowalnego i założenia, że będą one usprawnione.

Cykl działań zorganizowanych - Le Chatelier

1. postawienie jasnego i ściśle określonego celu

2. zbadanie środków i warunków, które trzeba zastosować, aby osiągnąć cel zamierzony

3. przygotowanie środków i warunków

4. urzeczywistnienie, czyli wykonanie zamierzonych czynności stosownie do powziętego planu

5. kontrola otrzymanych wyników i wyciąganie z nich wniosków

W wychowaniu a częściowo również w pracy socjalnej z reguły mamy do czynienie z celami stopniowalnymi (stopniowym osiąganiem celów), zatem pojęcie cyklu działania zorganizowanego ma tu szczególną wymowę.

Cykl działania pedagogicznego:

1. etap preparacyjny - zawierający preparację celów działania, czynności projektowe i czynności i czynności niezbędne do pozyskiwania i rozmieszczania zasobów potrzebnych do realizacji projektu

2. etap realizacji projektu - czyli wykonanie zadań przewidzianych w projekcie i planie działalności . W zależności od sytuacji występują tu w mniejszym lub większym stopniu konieczności uzyskania zasobów uzupełniających

3. etap kontroli reakcji projektu - który polega na ocenia realizacji projektowanych czynności

Czynności diagnostyczne stanowią składniki wszystkich trzech głównych etapów cyklu działalności zorganizowanej, a diagnoza z nim zawarta spełnia następujące funkcje:

• stanowi punkt wyjścia w czynnościach projektowania

• pozwala na systematyczną kontrolę przebiegu procesu wychowania

• służy ocenie wyników działalności pedagogicznej.

Cechy diagnozy decyzyjnej:

• ścisły związek z projektowaniem pedagogicznym - z myślą o uzyskaniu podstawy do decyzji pedagogicznej;

• jest częścią składową cyklu działania zorganizowanego - cykl organizacyjny stanowi określoną kolejność działań w realizacji celu przy założeniu, że będą one usprawniane.

• Uwaga koncentruje się na wpływie decyzji wcześniejszych na dalsze postępowanie diagnostyczne

• Problemy diagnozy analizujemy na tle wykonalności dyrektywy praktycznej - „jak być może”, „co jest możliwe”, a nie „jak być powinno”

• Jest zespołem czynności rozpoznawania, które towarzyszą całemu przebiegowi działania zorganizowanego

• Silne sprzężenie czynnika sytuacyjnego z postępowaniem diagnostycznym

Cechy diagnozy decyzyjnej wynikają z faktu sprzężeń zwrotnych czynności diagnostycznych, czynności projektowania i czynności związanych z realizacją projektu, łącznie z końcową oceną.

Rozpoznanie środowiska:

Badanie środowiska nie jest konieczne do postawienia diagnozy. Środowisko bada się ze względu na proces wychowania.

Badaniu pedagogicznemu podlegają środowiskowe elementy czynne wychowawczo. Elementy te można określić jako zasoby wychowania. Należą do nich: potencjał indywidualny i potencjał społeczny, a także ideały, aspiracje, wartości etc.

Na elementy czynne pedagogicznie składają się zarówno czynniki aktualnie oddziaływujące jak i te potencjalne.

Cechą diagnozy środowiskowej jest selektywne badanie. Badacz wykrywając i analizując zależności między faktami i zjawiskami dąży do ustalenia dominujących wpływów środowiska na proces wychowania i zmian tworzywa.

Podstawą selektywnego badania są procesy myślowej analizy środowiska.

Diagnozę środowiskową określić można jako diagnozę elementów środowiska czynnego pedagogicznie, przy czym środowisko oznacza aktualne i potencjalne uwarunkowania przedmiotu i procesu wychowania.

Poza cechami osobowymi jednostek d. środowiskowej podlegają 3 grupy czynników środowiskowych:

1. środowisko materialne - rzeczy, przyroda

2. wzory osobowe - ludzie

3. organizacja życia

Przyjmując kryterium prakseologiczne wyróżniamy 2 składniki diagnostyczne:

1. grupę warunków rzeczowych

2. grupę warunków organizacyjnych

Składniki środowiska wyodrębnione za pomocą kryteriów prakseologicznych:

• czynniki warunkujące bezpośrednio proces wychowania - np. organizacja życia rodzinnego rodziny wychowanków, słabsza/silniejsza więź wychowanka z wychowawcą

• czynniki warunkujące pośrednio proces wychowania - wszystkie składniki wychowania, które są niezależne od wychowawcy - struktura systemu wychowania, koncepcja i realizacja nadzoru pedagogicznego.

Metodologia diagnozy:

Metoda diagnozy - wszelkie racjonalnie uzasadnione sposoby postępowania diagnostycznego (zaplanowanie toku diagnostycznego, konstruowanie, dobór oraz zastosowanie technik zebrania i opisu cech badanego przedmiotu, rozumowanie diagnostyczne łącznie z weryfikacją diagnozy, czynnościami prognostycznymi i całościową ostateczną oceną wyników postępowania pedagogicznego).

Głównym problemem metodycznym jest adekwatność metody do celu diagnozy i zamierzeń pedagogicznych.

Cechą podstawową metod diagnozy jest ich plastyczność. Nie istnieją gotowe do zastosowania metody diagnozy. Metodę trzeba każdorazowo tworzyć posiłkując się m.in. modelami metod.

Inaczej jest z technikami stosowanymi w ustaleniu diagnozy. Pojęcie technika może być dwojako rozumiane:

1. szczegółowe metody (technika wywiadu/obserwacji itp.), w tym znaczeniu granica między pojęciem „metoda” a pojęciem „technika” nie jest wyraźna, więc wyraz „technika” bywa stosowany dowolnie

2. zastosowanie określonego narzędzia (tj. materialnego wytworu, który jest do dyspozycji zbierającego dane empiryczne) np. mikroskopu w technice badania mikroskopowego

O zastosowaniu narzędzi w diagnozie środowiskowej można mówić obecnie raczej w przenośni. Głównym problemem w stosowaniu technik diagnostycznych jest sprawność i biegłość stosowania.

Pedagog-praktyk opracowując diagnozę może wzorować się na modelach badań diagnostycznych o intencji generalizującej z dziedziny pedagogiki społecznej.

---