PODSTAWY PRAWA

Prawo jest to zespół reguł ustanowionych przez odpowiednie organy państwowe i usankcjonowanych przymusem państwowym co oznacza, że posłuch wobec państwa jest zapewniony przymusem państwowym.

Definicja ta jest w zasadzie definicją prawa pozytywnego, które może kolidować z ludzkim poczuciem sprawiedliwości. Poczucie takie uzasadnione i interpretowane religijnie lub filozoficznie nazywa się prawem natury.

Pod pojęciami prawo pozytywne i prawo natury często odróżnia się prawo publiczne od prywatnego, podmiotowe od przedmiotowego, formalne od materialnego.

Prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa (prawo konstytucyjne, karne, finansowe, administracyjne)

Prawo prywatne jest dotyczącym korzyści jednostek, regulującym stosunki między równoprawnymi, równorzędnymi podmiotami (prawo cywilne, rodzinne, handlowe).

Prawo podmiotowe to zespół uprawnień służących podmiotowi prawa tzn.osobie fizycznej lub prawnej. Daje ono możność swobodnego podejmowania decyzji co do swego zachowania, wykonania podjętych działań, domagania się od innych wykonania ich prawnych obowiązków. Do praw podmiotowych zalicza się własność, nietykalność osobistą, prawo wyborcze.

Prawo przedmiotowe to ogół norm wyznaczających określone zachowania.

Prawo materialne to ogół norm regulujących uprawnienia i obowiązki podmiotu prawa.

Prawo formalne (procesowe) reguluje tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym.

Moralność to zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe. Z punktu widzenia moralności normy prawne możemy podzielić na pozytywne, negatywne i obojętne moralnie.

Podstawowe różnice między normami prawnymi i normami moralnymi:

Normy prawne są dwustronne - obowiązek jednej osoby daje drugiej prawo domagania się jego wypełnienia, Normy moralne są jednostronne - nakładają obowiązki nie dając innym osobom prawa żądania ich wypełnienia. Normy prawne odnoszą się do wewnętrznych zachowań, a normy moralne także do myśli i uczuć. Normy prawne są precyzyjne, a normy moralne wskazują tylko kierunek postępowania.

Świadomość prawna to prawo ludzkich wyobrażeń o sprawiedliwości. Wyraża się ona w regułach postępowania, które ludzie uważają za sprawiedliwe.Jednocześnie przestrzeganie tych reguł powinno być gwaratowane przymusem państwowym.Niezgodność prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa.Konsekwentne stosowanie przepisów wzbudza początkowo sprzeciw, może też doprowadzić do przyzwyczajenia i akceptacji.

Praworządność to taki stan faktyczny w państwie, w którym podstawową dziedziną stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi, te przepisy przestrzegane są przez organy państwa.

Gwarancje praworządności rozumiane są jako środki realizacyjne konstytucyjnej zasady rządów prawa.

Gwarancje materialne tzn. taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który zminimalizuje zasięg naruszania prawa przez organy państwa) (demokracja polityczna, dobrobyt społeczny, prawo własności)

Gwarancje formalne, ustrojowe, legislacyjne i proceduralne.

Norma prawna - wynikająca z przepisu reguła zachowania się, która ma charakter :

generalny - nie konkretyzuje osoby, do której się odnosi.

abstrakcyjny - dotyczy zachowania, które może sią zdarzyć wielokrotnie.

Norma prawna jest najmniejszym stanowiącym sensowną całość elementem prawa.

Norma prawna jest regułą zachowania, która daje odpowiedź na pytania: kto,w jakich warunkach (hipoteza), jak powinien postąpić, co mu jest zakazane, nakazane, dozwolone (dyspozycja).

Rozróżniamy normy bezwzględnie obowiązujące, które ustalają jeden rodzaj powinnego zachowania pod rygorem sankcji oraz normy względnie obowiązujące, które ustanawiają pewien wzorzec zachowania ale dopuszczają by adresaci zachowali sią inaczej.

Przepis prawny to wypowiedż stanowiąca formę gramatyczną zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona przez prawodawcę jako artykuł, paragraf, punkt.

Dokumenty zawierające normy czyli akty normatywne są podzielone na odcinki, najmniejszy z nich zwykle jednozdaniowy ze wskaźnikiem identyfikacyjnym, numerem, literą, itd. jest nazywany przepisem prawnym.

Między normą, a przepisem jest taka relacja jak między treścią, a formą. Przepis może być tożsamy z normą (co się zdarza rzadko), może być węższy od normy (co zachodzi zwykle), lub szerszy od normy ( co zachodzi teoretycznie).

Stosunek prawny to stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie i wygasają inaczej ustają w wyniku zaistnienia faktów prawnych.

Fakty prawne zaś to wydarzenia, z którymi normy prawne wiążą powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego.

Fakty prawne dzieli się na :

- zdarzenia tzw. wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, z którymi normy prawne wiążą skutki prawne,

- zachowania - są zależne od ludzkiej woli, występują w postaci :

a) czynności zgodnych z prawem tzn. zachowanych lub niedozwolonych,

b) czynności konwencjonalnych, wśród których wyróżnia się w szczególności czynności prawne.

Elementami stosunku prawnego są podmioty, przedmioty i treść. Podmiotami stosunku prawnego są osoby będące jednocześnie adresatami norm regulujących ten stosunek.

Przedmiotem stosunku prawnego może być określone zachowanie, przedmiot materialny, prawa osobiste. Treść stosunku prawnego to uprawnienia i obowiązki jego podmiotów.

Wykładnia prawa jest środkiem pozwalającym na przezwyciężenie wątpliwości co do znaczenia takiego lub innego przepisu . Inaczej, wykładnią czyli interpretacją prawa jest zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

Wątpliwości skłaniające do posługiwania się wykładnią:

Popełnione przy formułowaniu przepisów błędy językowe oraz użycie wieloznacznych wyrazów i sformułowań, wadliwa budowa zdań, błędy interpunkcyjne, itp.

Rozbieżność pomiędzy gramatycznym sformułowaniem normy, a celem dla realizacji, którego powołana jest norma lub akt normatywny.

Zmiana ustroju społeczno gospodarczego lub politycznego i inne poważniejsze zmiany w stosunkach społecznych, które narzucają konieczność odmiennego rozumienia niektórych norm prawnych.

Ogólny (abstrakcyjny) charakter norm prawnych, mogący powodować wątpliwości czy norma odnosi się do konkretnego stanu faktycznego.

Stosowanie wykładni pozwala na uelastycznienie przepisów prawnych i dostosowanie ich do nowych sytuacji jakie tworzy życie. Zmiany sensu norm prawnych dokonane w drodze wykładni nie mogą przekraczać pewnych granic. W drodze interpretacji nie można nadać formie treści sprzecznej z jej wyraźnym brzmieniem.

Rodzaje wykładni ze względu na podmiot:

Wykładnia autentyczna - to wykładnia dokonywana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis. Ma ona charakter obowiązujący i nie można od niej odstąpić.

Wykładnia legalna - dokonywana jest przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało powierzone. (Z reguły w konstytucji organem tym może być prezydent, sąd najwyższy danego państwa, itp.). Konstytucja powierza dokonywanie wykładni legalnej ustaw trybunałowi konstytucyjnemu. Wykładnia legalna ma charakter obowiązkowy.

Wykładnia praktyczna - jest dokonywana przez organ państwowy w toku stosowania prawa przy rozstrzyganiu konkretnych spraw. Wykładnią praktyczną zajmują się organy wymiaru sprawiedliwości i organy administracji państwowej .

Wykładnia doktrynalna - zawarta w naukowej literaturze prawniczej (W monografiach, artykułach, recenzjach, itp.). Nie ma ona charakteru obowiązującego ale jej znaczenie jest duże. Szczególną rolę odgrywa w momencie zmian przepisów przyczyniając się do ukształtowania nowego prawa w myśl swoich założeń.

Rodzaje wykładni ze względu na metodę:

Wykładnia słowna - (gramatyczno-językowo-werbalna) Polega ona na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez analizę struktur językowych przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów, zastosowanej interpunkcji, itp. Uwaga interpretatora skupia się wyłącznie na strunie językowej badanego przepisu. Wykładnia słowna jest podstawową metodą interpretacji. Wykładnia celowościowa - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego normy te zostały wydane.

Wykładnia systematyczna - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie miejsca jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa .

Wykładnia historyczna - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych za pomocą materiałów historycznych. Analizie poddaje się przepisy obowiązujące poprzednio w danym zakresie, wyciąga się wnioski z okoliczności towarzyszących powstawaniu aktu prawnego. Uzasadnienie projektu, stenogramy sejmowe, głosy w dyskusji. Wykładnia historyczna stosowana jest najczęściej w literaturze naukowej.

Rodzaje wykładni ze względu na wynik:

Wykładnia rozszerzająca - mamy z nią do czynienia gdy dana wykładnia nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować szerzej niż by to wynikało z wykładni słownej.

Wykładnia ścieśniająca - odwrotność wykładni rozszerzającej. Mamy z nią do czynienia, gdy dana wykładnia nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować węziej niż by to wynikało z wykładni słownej.

Wykładnia stwierdzająca - inaczej adekwatna, jest to taka interpretacja, która nakazuje daną normę rozumieć tak samo jak wykładnia słowna.

PRAWO CYWILNE

Prawo cywilne jest częścią obowiązującego w RP prawa i łącznie z innymi gałęziami jak prawo konstytucyjne, finansowe, karne tworzgo lub innej gałęzi, którym to pojęcie jest obce.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnej.

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występowania w charakterze podmiotu strony w stosunkach cywilno-prawnych, natomiast zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiazań za pomocą czynności prawnych.

Jeżeli chodzi o zdolność do czynności prawnych osoby cywilnej to Polskie prawo cywilne przewiduje to trzy możliwe sytuacje (chodzi tu o osiągnięcie pewnego wieku, a wiec i pewnej dojrzałości :

1. ma pełną zdolność do czynności prawnych

2. ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych

3. nie ma zdolności do czynności prawnych

Ad.-1 Pełną zdolność do czynności prawnych osiąga człowiek z chwilą osiągnięcia 18 lat.

Ad.-2 Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione.

Ad.-3 Brak zdolności do czynności prawnych mają osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

Prawo cywilne jest częścią obowiązującego w RP prawa i łącznie z innymi gałęziami jak prawo konstytucyjne, finansowe, karne tworzy system prawa naszego państwa.

Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki osobiste pomiędzy równorzędnym podmiotami.

1.Stosunki majątkowe - to wzajemne stosunki dotyczące pieniędzy lub innych wartości ekonomicznych.

2.Stosunki osobiste - odznaczają się prawną równorzędnością stron .Oznacza to, że w stosunkach prawa cywilnego żadna ze stron nie ma wobec partnera uprawnień władczych, jak ma to miejsce w przypadku prawa administracyjnego.

Prawo Cywilne dzieli się na :

1. Część ogólną,

2. Prawo rzeczowe,

3. Prawo zobowiązaniowe,

4. Prawo Spadkowe.

Część ogólna zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego. ( podmioty, mienie, czynności prawne, przedawnienie i inne ) Przepisy tej części zawarte są w księdze I Kodeksu Cywilnego.

Prawo rzeczowe reguluje prawne formy korzystania z rzeczy, ukształtowane w postaci praw podmiotowych bezwzględnych tzn. skutecznych względem każdej osoby trzeciej. Jest to przede wszystkim prawo własności. Przepisy prawa rzeczowego obejmuje księga II K.C.

Prawo zobowiązaniowe normuje stosunki zobowiązaniowe ( zobowiązania ), które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając temu pierwszemu prawa podmiotowe względne skuteczne względem dłużnika prawo zobowiązaniowe zawiera księga III K.C.

Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa. Przepisy dotyczące tej sfery zawiera księga IV K.C.

Źródła prawa cywilnego w RP.

Podstawowym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest Kodeks Cywilny z 23 kwietnia 1964 roku, a obowiązujący od 1 stycznia 1965 roku. Kodeks Cywilny nie obejmuje wszystkich przepisów prawa cywilnego. Niektóre zespoły przepisów odnoszą się do wąskich wycinków stosunków majątkowych.

Do poza kodeksowych źródeł prawa cywilnego należą:

Rozporządzenie prezydenta RP z 27 czerwca 1934 roku - "Kodeks Handlowy". Jest on opublikowany w dzienniku ustaw nr.57, pozycja 502 - z późniejszymi zmianami.

Ustawa z 28 kwietnia 1936 roku - "Prawo Wekslowe" Dz.U. nr.37 poz.282.

Ustawa z 28 kwietnia 1936 roku - "Prawo Czekowe" Dz.U. nr.37 poz.283.

Ustawa z 4 lutego 1994 roku - "O prawie autorskim i prawach pokrewnych" Dz.U. nr.24 poz.83.

Ustawa z 1 grudnia 1961 roku - "Kodeks Morski" Dz.U. z 1986 r. nr.22 poz.112 z późniejszymi zmianami.

Ustawa z 19 października 1972 roku - "O wynalazczości" Dz.U. z 1984 r. nr.39 poz.177 z późniejszymi zmianami.

Ustawa z 10 kwietnia 1974 roku - "Prawo Lokalowe" Dz.U. z 1987 r. nr.30 poz.166 z późniejszymi zmianami.

Ustawa z 7 lipca 1994 roku - "Prawo Budowlane" Dz.U. nr.89 poz.414.

Ustawa z 25 września 1981 roku - "O Przedsiębiorstwach Państwowych" Dz.U. z 1991r. nr.18 poz.18 z późniejszymi zmianami.

Ustawa z 16 września 1982 roku - "Prawo Spółdzielcze" Dz.U. z 1995 r. nr 54 poz.288

Ustawa z 15 listopada 1984 r. - "Prawo Przewozowe" Dz.U. nr.53 poz.272 z późniejszymi zmianami.

Stosunki cywilno-prawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste regulowane przez normy prawa cywilnego.

W każdym stosunku cywilno-prawnym można wyodrębnić następujące elementy:

1. Podmioty stosunku.

2. Przedmiot stosunku.

3. Uprawnienia wynikajace ze stosunku.

4. Obowiązki wynikające ze stosunku.

Ad.-1 W Prawie Cywilnym podmiotami, inaczej stronami, stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby cywilne i prawne. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilno-prawnych lub w roli podmiotu prawa cywilnego nazywamy zdolnością prawną.

Ad.-2 Można przyjąć, że przedmiotem stosunków cywilno-prawnych jest zarówno zachowanie ludzi oraz innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku cywilno-prawnego jak i obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie dotyczy.

Ad.-3 Przynajmniej jednemu z podmiotów stosunku cywilno-prawnego przysługuje prawo domagania się od drugiego podmiotu lub podmiotów określonego zachowania się. (Wykonania zamówionego dzieła, wydania użyczonej rzeczy, opieki nad przedmio­tem oddanym na przechowanie, poszanowanie własności) Jest to jego prawo podmiotowe. Prawo podmiotowe to przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikajaca ze stosunku prawnego możność postępowania we wskazany sposób.

Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w tej gałęzi prawa węzłową rolę. Prawo podmiotowe zakreśla granice strefy możności działania uprawnionego. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania.

Prawo podmiotowe istnieje choćby żadne działanie nie zostało podjęte.

Każde prawo podmiotowe ma oparcie w przepisach prawa cywilnego. Prawo podmio­towe nie tylko wynika z norm prawnych ale czerpie z nich środki ochrony. Przepisy pozwalają w razie potrzeby wyegzekwować przysługujące uprawnienia przy pomocy państwowego aparatu przymusu.

Najważniejszym podziałem praw podmiotowych w prawie cywilnym jest podział na:

a) Prawa podmiotowe bezwzględne, są to prawa skuteczne przeciwko każdej osobie.

b) Prawa podmiotowe względne, są to prawa przysługujące tylko względem oznaczonej osoby.

Podmiotem prawa cywilnego według przepisów Kodeksu Cywilnego są:

1. Osoby fizyczne

2. Osoby prawne

Osoby fizyczne. Według obowiązującego w RP prawa każdy żyjący człowiek jest podmiotem prawa cywilnego przy czym nie odgrywa roli jego wiek, płeć, stan zdrowia fizycznego, psychicznego i inne. Posługiwanie się pojęciem osoby fizycznej ma to znaczenie, że wskazuje na człowieka jako podmiot praw cywilnego, a nie prawa administracyjnego, finansowego lub innej gałęzi, w którym to pojęcie jest obce.

Zdolność prawna osoby fizycznej i zdolność do czynności prawnej.

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilno-prawnych. Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Jeżeli chodzi o zdolność prawną osoby fizycznej polskie Prawo Cywilne przewiduje 3 sytuacje (osiągnięcie pewnego wieku, a więc i pewnej dojrzałości życiowej).

1. Osoba fizyczna ma pełną zdolność do czynności prawnych od 18 lat

2. Ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych - osoby, które ukończyły 13 lat. oraz osoby częściowo ubezwłanowolnione.

3. Osoby nie mające zdolności prawnych, które nie ukończyły jeszcze 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

Osoby fizyczne Osobami fizycznymi są ludzie i tylko oni mogą być podmiotami prawa zwanymi osobami fizycznymi. Człowiek jest podmiotem prawa - osobą fizyczną nie dlatego, że należy do gatunku „człowiek”, lecz dlatego, że prawo polityczne tą podmiotowość prawną mu nadaje. Osoby fizyczne nabywają podmiotowość prawną z chwilą urodzenia a tracą z chwilą śmierci.

Czynność prawna. To taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zawieszenia stosunku cywilno-prawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

Przesłanki ważności czynności prawnych:

Osoba dokonująca czynności prawnych musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych.

Czynność prawna powinna być zgodna z ustawą i zasadami współżycia społecznego.

Dokonanie czynności prawnej w określonej formie (np. w formie aktu notarialnego). Czynność prawna powinna być wolna od wad.oświadczenia woli , do który zaliczamy:

• Brak świadomości lub swobody (stan psychiczny, odchylenie od normy).

• Pozorność (np wywołanie skutków innych niż zawartych w oświadczeniu woli).

• Błąd (mylne wyobrażenie u osoby składającej oświadczenie woli o rzeczywistym stanie rzeczy, albo mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli).

• Groźba prawna, przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli (ktoś grozi zabójstwem na wypadek odmowy zeznania korzystnej dla niego umowy).

Oferta jest oświadczeniem woli osoby fizycznej lub prawnej (oferanta) skierowane do innej osoby fizycznej lub prawnej, które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia.

Przyjęcie oferty powoduje zawarcie umowy jeśli oferta została przyjęta bez zastrzeżeń.

Forma czynności prawnych jest w zasadzie dowolna: ustna, pisemna, itp. Obowiązki nadania czynności prawnej określonej formy istnieją wówczas, gdy wynika to z przepisów, albo z zawartej wcześniej umowy. Niektore czynności prawne mogą mieć formę pisemną lub szczegolną, pod groźbą nieważności czynności prawnej. Forma szczególna (inna niż pisemna i ustna) to najczęściej forma aktu notarilnego.

Wykładnia oświadczenia woli działa na podobnej zasadzie jak wykładnia prawa tzn. wyjaśnia treści oświadczenia woli. Wykładnia oświadczenia woli działa na innych zasadach niż wykładnia prawa. Wykładnia oświadczenia woli bada co strony chciały w umowie postanowić i jaki był cel, któremu czynność prawna miała służyć.

Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz, że czynność prawna dokonywana przez przedstawiciela pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezenrowanego. Wyróżniamy 2 rodzaje przedstawicielstwa:

Przedstawicielstwo ustawowe np. rodzice w stosunku do dzieci.

Pełnomocnictwo - rodzaj przedstawicielstwa, w którym prawo do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy).

Przedawnieniem nazywamy wpływ oznaczonego w przepisach prawa cywilnego terminu, po którym dłużnik może uchylić się od wykonania zobowiązań. Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe. Nie podlegają więc przedawnieniu roszczenia nie mające charakteru majątkowego np. ropzszczenia o ochronie praw osobistych, roszczenia wynikające z praw rodzinnych. Wyróżniamy 2 rodzaje przedawnienia:

• arbitrażowe (1 rok) dotyczy np. roszczenia zakładów pracy wobec siebie

• powszechne (10 lat) - wszystkie pozostałe przypadki.

ŹRÓDŁA PRAWA

Źródło prawa ustawa zasadnicza, Konstytucja: Ustawa konstytucyjna z 17.X.1992r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym zwana Małą Konstytucją Dz.U. 84 p.426.

Trójpodział władzy, równoważenie sił władz. Organem państwa w zakresie władzy:

• ustawodawczej jest Sejm i Senat RP - administracja (ogólny akt normatywny),

• władza wykonawcza: prezydent RP - akty administracyjne - (ma prawa i obowiązki większe niż org. adm), Rada Ministrów, organy administracji publicznej,

• sądowniczej: niezawisłe sądy.

Zasada jednolitej organizacji aparatu państwowego obowiązywała od końca II wojny światowej do 1990 roku.

Akt normatywny - ustawa - źródło prawa.

Akt administracyjny odnosi się do określonej indywidualnej osoby i określonej konkretnej sytuacji.

W obrębie konstytucji znajduję się takie normy które powszechnie są nazywane materią konstytucyjną. Do materii konstytucyjnej zaliczane są te prawa, które dotyczą praw, uprawnień i obowiązków obywateli oraz prawa własności.

W konstytucji wyróżniane są prawa do wolności osobistej (ochrona życia prywatnego, tajemnica komunikowania, prawo do tajemnicy),wolności politycznej, oraz prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Wolność do poglądów i rozpowszechniania ich.

Nowe zapisy w konstytucji:

• dostęp do informacji o osobie,

• dostęp do informacji o działalności organów publicznych,

• dostęp do informacji o stanie środowiska.

Przyznano, że informacja jest dobrem niematerialnym, może ugruntować, lub złamać pozycję obywatela.

W zakresie wolności praw osobistych: np. każdy ma prawo do ochrony prawnej swojego życia społecznego, rodzinnego, prawo do zachowania tajemnicy dotyczących jego osoby.

Z Dz.U. 84 PYTANIA dotyczące zagadnień (zasada trzech czytań, etapy procesu legislacyjnego):

• nazwa konstytucji;

• zasada trójpodziału władz;

• prawa do wolności człowieka i obywatela;

• ustrój RP w świetle konstytucji;

• sejm;

• senat;

• prezydent;

• administracja;

• sądy;

• rzecznik praw obywatelskich;

• trybunał konstytucyjny;

• zasada trzech czytań.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje prezydentowi, Senatowi, Radzie Ministrów, 15 posłom i Komisjom sejmowym

Dz. U. i Monitor Polski zwane są organami promulgacyjnymi, tzn. takimi, w którym publikacja jest niezbędna do tego, aby ustawa

weszła w życie.

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Administracja to wykonywanie na podstawie ustawowej takich funkcji państwa, które nie są ustawodawstwem ani wymiarem sprawiedliwości.

Prawo administracyjne - zbiór norm regulujących działalność podejmowaną w celu wykonywania funkcji państwa innych niż ustawodawstwo i sądownictwo.

Normy prawa administracyjnego:

• ustrojowe - regulują organizację i właściwości czyli zakres działania podmiotów administracyjnych,

• materialne - regulują uprawnienia i obowiązki nakładane w interesie publicznym,

• proceduralne -(procesowe) regulują tok czynności podejmowanych przez podmioty administrujące (działające na podstawie norm ustrojowych w celu realizacji norm materialnych).

Struktura organizacyjna i kompetencje administracyjne. Podstawowe pojęcia.

Podmiot administrujący - organy administracji i inne podmioty, którym prawo przydaje funkcje administrowania np. prezydent nadający oznaczenia, prezes sądu, który ustanawia ośrodek kuratorski dla nieletnich, dyrektor, rektor, dziekan.

Organem administracji publicznej jest człowiek (lub grupa ludzi, jeżeli mamy organ kolegialny) znajdujący się w strukturze

organizacyjnej aparatu państwa powołany w celu realizacji norm prawa administracyjnego w granicach przyznanych mu przez prawo kompetencji (USC, Urząd Celny, Urząd górniczy).

Urząd jest pojęciem oznaczającym:

• wyodrębniony zespół kompetencji (prawa i obowiązki) związanych z określonym organem)

• szczególna nazwa organu administracyjnego UC, UG, U Morski

• zorganizowany zespół osób będących aparatem pomocniczym organu.

W strukturze organizacyjnej administracji polskiej wyodrębnia się:

a) organy naczelne

• Rada Ministrów,

• Prezes Rady Ministrów,

• w-ce prezesów Rady Ministrów,

• ministrowie,

• przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych.

Ogarniają cały kraj i są wymienione w konstytucji.

b) organy centralne - nie są wymieniane w Konstytucji ale są powoływane na podstawie ustawy i swoją działalnością obejmują cały

kraj.

c) terenowe organy rządowej administracji ogólnej:

• wojewoda

• kierownik urzędu rejonowego

d) terenowe organy rządowej administracji specjalnej podlegają ministrowi z pominięciem wojewodów (dyr. UC, UM i GUS - ok.30).

Organy samorządu terytorialnego to:

a) na szczeblu gminnym:

• rada gminna

• zarząd gminy

• wójt, burmistrz albo prezydent.

b) na szczeblu ponadgminnym:

• sejmik samorządowy województwa

• samorządowe kolegium odwoławcze.

W Polsce jest 13 tys. aktów prawnych, ok. 12 tys. to akty prawa administracyjnego.

Procedury:

Celem postępowania administracyjnego jest prawidłowe ustalenie lub stworzenie konkretnej (indywidualnej) sytuacji prawnej z

reguły wydanie aktu administracyjnego.

Akt administracyjny - to oparte na przepisach prawa administracyjnego władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej określające sytuację prawną konkretnie wskazanego adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie.

Akty administracyjne dzielimy na:

• wewnętrzne (skierowane do innych organów)

• zewnętrzne (skierowane do obywateli)

• zależne od woli adresata (na jego prośbę)

• niezależne od woli adresata (np. skreślenie z listy studentów)

• deklaratoryjne (potwierdzenie istnienia sytuacji prawnej z mocy prawa).

• konstytutywne (sytuacje prawną tworzą, znoszą lub zmieniają).

Przesłanki ważności aktu administracyjnego:

• musi być wydany na podstawie przepisu ustawowego.

• musi pochodzić od właściwego organu w ramach jego kompetencji

• musi być wydany po przeprowadzeniu prawnie przewidzianego postępowania i przy zachowaniu jego wymogów formalnych.

Postępowanie administracyjne (przyjęcie na studia) Wymogi formalne: w oparciu o podanie lub z urzędu.

Podanie: dane (kto) do kogo, treść prośby, podpis (data, miejsce, składane osobiście lub wysyłane listem poleconym (z potwierdzeniem).

Zasady pisemności - utrwalenie w protokołach

Protokół - trzeba napisać kto, gdzie, kiedy protokół sporządził, jaka czynność została w protokole opisana, kto był obecny przy czynnościach protokołowanych, jakie te osoby złożyły czynności, oświadczenia; protokół powinien podpisać protokolant i wszystkie osoby obecne przy danej czynności (nawet w brudnopisie) , jeżeli ktoś nie podpisał - uzasadnienie dlaczego, skreślenie w sposób czytelny (dlaczego i kto skorygował).

Elementy decyzji administracyjnej.

Decyzja administracyjna jest aktem administracyjnym rozstrzygającym sprawę, kończącym postępowanie w danej instancji.

W decyzji musi wystąpić:

• oznaczenie organu wydającego

• data wydania

• oznaczenie stron do których decyzja jest skierowana

• podstawa prawna decyzji

• rozstrzygnięcie sprawy zwane osnową decyzyjną

• pouczenie o możliwościach odwołania (o jego terminie i trybach)

• uzasadnienie decyzji

• podpis pracownika, który decyzję wydał z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego.

Od decyzji przysługuje odwołanie.

Postanowienie nie kończy sprawy, cząstkowo służy do wezwania świadka, wyznaczenia rozprawy administracyjnej. Od postanowienia przysługuje zażalenie lub skarga. Można się odwoływać do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Prawo Karne

Przestępstwo - czyn człowieka, społecznie niebezpieczny zabroniony pod groźbą kary i zawiniony.

Rodzaje przestępstw:

a) ze względu na karę:

• zbrodnie (zagrożone karą nie krótszą niż 3 lata więzienia)

• występek (zagrożony karą ponad 3 miesiące)

b) ze względu na skutek:

• materialne

• formalne (nic się nie stało, ale jest przestępstwo i przestępca np. może, ale nie pomógł, przez zaniechanie udzielenia pomocy, chociaż był obowiązany).

c) ze względu na winę:

• umyślne (zamiar bezpośredni lub ewentualny - przewiduje się, że coś się zdarzy)

• nieumyślnie

• lekkomyślność (sprawca przewiduje, lecz lekkomyślnie przypuszcza, że go uniknie)

• niedbalstwo (sprawca nie przewiduje, choć powinien).

Wina - określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnianego czynu. Wina umyślna - zamiar bezpośredni lub ewentualny.

Wina nieumyślna - lekkomyślność, niedbalstwo.

Kara - środek przymusu państwa stosowany przez Sądy i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości. Kara zasadnicza - kara śmierci, pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, grzywna. Kara dodatkowa - pozbawienie prawa jazdy, pozbawienie praw publicznych, pozbawienie praw rodzicielskich, stanowiska, zakaz wykonywania zawodu.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność.

Okoliczności wyłączające winę:

• niepoczytalność,

• błąd

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu:

• działanie w granicach kompetencji

• w stanie wyższej konieczności

• w ochronie koniecznej

• rozkaz przełożonego

• ryzyko nowatorstwa

• zgoda pokrzywdzonego

Sejm - 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, 4 lata kadencji

Senat - 100 senatorów, wybierany na okres kadencji sejmu, zarządzany przez prezydenta w dzień wolny od pracy na m-c od końca kadencji

Sejm - rozwiązuje się na wniosek 2/3 głosów, lub prezydenta. Pierwsze posiedzenie sejmu w ciągu 30 dni od wyboru. Marszałek i w-ce

Marszałkowie tworzą Prezydium Sejmu, które zwołuje posiedzenie i kieruje jego pracami.

qvorum - przynależna połowa

Inicjatywa ustawodawcza - posłowie, senatorowie, Prezydent, Rada Ministrów. Wnioskodawca może wycofać projekt w toku postępowania legislacyjnego do czasu zakończenia procedury pierwszego czytania. W razie wycofania projektu sejm podejmuje decyzje o dalszym toku postępowania. Senat ma 30 dni na przyjęcie ustawy lub poprawki. Prezydent ma 30 dni na podpisanie.

Prezydent - najwyższy przedstawiciel RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i niepodległości jego terytorium oraz przestrzegania umów międzynarodowych. Wybierany przez naród (jak sejm) na 5 lat. może być 2x prezydentem pow. 35 lat. Wybory ogłasza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż 3 miesiące do wygaśnięcia poprzedniej kadencji.

Prezydent:

• mianuje i odwołuje przedstawicieli Polski za granicą,

• przyjmuje listy uwierzytelniające,

• odwołuje akredytowanych przy nim przedstawicieli innych państw,

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,

• kieruje bezpieczeństwem państwa (org. doradczy: Rada Bezpieczeństwa Narodowego),

• zwierzchnik sił zbrojnych

• mianuje i zwalnia Szefa Sztabu Generalnego RP

• mianuje (na wojnie) naczelnego wodza

• stan wojenny, mobilizacja (całkowita, częściowa), stan wyjątkowy

• powołuje sędziów na stanowiska Krajowej Rady Sądownictwa

• prawo łaski

• ordery i odznaczenia

• zarządzenia i rozporządzenia,

• jego akty wymagają kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów,

• organ wykonawczy prezydenta - Kancelaria Prezydenta.

Rada Ministrów

• zajmuje się polityką wewnętrzną i zewnętrzną

• kieruje administracją rządową

• zapewnia wykonanie ustaw.

ŹRÓDŁA prawa informatycznego.

Podstawy prawne ochrony programów komputerowych

Źródła prawa:

1. Prawo autorskie a w szczególności Ustawa z 4 lutego 1994 roku „O prawie autorskim i prawach pokrewnych” Dz.U.24 p83

2. Prawo własności przemysłowej, a w szczególności 3 ustawy:

• z 19 X 1972 „O wynalazczości”

• z 31 I 1985 r „O znakach towarowych”

• z 16 IV 1993r „O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji”.

3. Prawo cywilne a w szczególności Kodeks Cywilny I Kodeks Postępowania Cywilnego

4. Konwencje międzynarodowe, spośród których należy wymienić:

• Konwencja Paryska z 1883r.

• Konwencja Berneńska z 1886r.

• Konwencja Genewska (Powszechna)

• Sztokholmska o ustanowieniu światowej własności intelektualnej.

• Traktat polsko-amerykański o stosunkach handlowych i gospodarczych

• Układ o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi

• Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnych (TRIPS)

• Dyrektywa Rady Europy z 1991r. W sprawie ochrony programów komputerowych.

Rozdział 7 Ustawy O ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych” dotyczy programów komputerowych. Zapewnia pełny zakres ochrony i jest podstawą COPYRIGHT APPROACH:

• niemożność zastosowania innych rozwiązań ze względu na sprzeciw organów patentowych oraz brak gotowych koncepcji nowych regulacji

• ze względu na „dużą” pojemność definicji chronionego utworu w aktach regulujących prawo autorskie umożliwiające objęcie nią programu,

• ze względu na możliwość zapewnienia programom ochrony międzynarodowej bezzwłocznie dzięki przynależności krajów do międzynarodowej konwencji z zakresu prawa autorskiego.

W Polsce obowiązuje już 3 prawo autorskie:

• pierwsza ustawa z 1926 roku,

• druga ustawa z 1952 r.

Ustaw z 1952 roku nie była rozszerzona na programy komputerowe - co sprzyjało nielegalnemu kopiowaniu, rozpowszechnianiu - brak sprecyzowanego prawa autorskiego.

W ustawie z 1994 roku jest wyraźnie powiedziane, że programy komputerowe są przedmiotem ochrony. Programy wcześniej użytkowane mogą być użytkowane nawet, jeżeli pochodzą z nielegalnego źródła (amnestia, abolicja).

Ustawa „O wynalazczości” nie objęła programów dla maszyn cyfrowych systemem ochrony patentowej. Natomiast do prawa ochrony własności przemysłowej zalicza się obecnie prawo ochrony topografii układów scalonych.

Prawo cywilne, materialne wiąże się z ochroną programów komputerowych w trojaki sposób:

Uzupełnia regulację prawno-autorską i prawo wynalazcze poprzez stosowanie Kodeksu Cywilnego w sprawach nieuregulowanych w prawie własności intelektualnej min. w kwestii wspólności praw majątkowych do programu, przenoszenia i dziedziczenia tych praw, naprawianie szkody wyrządzonej przez naruszenie praw programów komputerowych, przedawnienie roszczeń itp.

W sposób szerszy i niezależny od innych działów prawa normuje ochronę dóbr osobistych twórców programów komputerowych.

Stwarza podstawę kontraktowej ochrony programów, zwłaszcza tych, które z uwagi na niespełnienie ustawowych wymagań nie są chronione przez prawo własności przemysłowej (tzn. programów nie będących utworami ani projektami wynalazczymi).

Prawo cywilne formalne (proceduralne) określa zasady i tryb dochodzenia roszczeń i ochrony praw do programów komputerowych w postępowaniu sądowym.

KONWENCJA PARYSKA z 1883 roku. Przedmiotem tej konwencji jest własność przemysłowa tj. patenty na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, nazwy handlowe, oznaczenia i nazwy pochodzenia oraz zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Określa zasady i tryb ochrony własności przemysłowej w stosunkach międzynarodowych. Państwa należące do konwencji tworzą międzynarodowy związek ochrony własności przemysłowej zwany Związkiem Paryskim. Podmioty państw związkowych korzystające w innym państwie z takich samych praw, jakie mają obywatele i firmy tych krajów (zasada równouprawnienia cudzoziemców, zasada asymilacji), przy zachowaniu uprawnień wynikających z konwencji (zasada minimum konwencyjnego określana inaczej jako ochrona iure conventionis).

Inną zasadą tej konwencji jest zasada pierwszeństwa konwencyjnego polegająca na tym, że wystąpienie o ochronę wynalazku, wzoru użytkowego itp. w jednym z krajów związku daje na określonych warunkach prawo pierwszeństwa do uzyskania ochrony w innych krajach członkowskich. Polska należy do Konwencji Paryskiej od roku 1920.

KONWENCJA BERNEŃSKA z 1886 roku. jej podmiotem są wszelkie utwory literackie, naukowe i artystyczne bez względu na sposób ich wyrażenia. Państwa należące do Konwencji Berneńskiej tworzą Związek Berneński. Konwencja stanowi podstawę ochrony autorskiej w stosunkach międzynarodowych, związek i zalążek zunifikowanego w skali międzynarodowego ustawodawstwa austorsko-prawnego (strony zobowiązane są dostosować ustawodawstwo krajowe do wymagań konwencji).

Ochronę dzieł literackich i artystycznych zapewnia się twórcom (autorom) oraz niektórym innych osobom fizycznym i prawnym, którym ustawa przyznaje prawo do dzieł (pracodawcom, producentom, wydawcom). Obok dzieł pierwotnych ochronie podlegają opracowania. Obowiązuje zasada asymilacji i ochrony iure convenctionis. Przesłankę ochrony jest, aby utwór powstał w kraju należącym do związku, w odniesieniu do utworów niepublikowanych decyduje narodowość lub obywatelstwo autora (zasada osobowości). w przypadku dzieł opublikowanych - zasada terytorialności. Nie wymaga się żadnych formalności, jak rejestracja czy zastrzeżenie prawa autorskiego. Cel ochrony obejmuje życie autora i 50 lat po jego śmierci. Polska należy do konwencji od 1920 roku.

KONWENCJA GENEWSKA (POWSZECHNA). Przedmiotem tej konwencji są dzieła literackie, naukowe, artystyczne, w tym dzieła pisane, utwory muzyczne, dramatyczne i filmowe, dzieła malarskie i graficzne oraz rzeźby. Zmierza do synchronizacji ochrony międzynarodowej praw autorskich w państwach o różnych systemach prawa autorskiego, zwłaszcza w zakresie przesłanek ochrony, zakresu i czasu trwania ochrony. Ma redakcję Genewską i Paryską z 1971 do której Polska przystąpiła w 1977 roku. Główne postanowienia Konwencji Powszechnej - dostosowanie prawa wewnętrznego do konwencji. Dotyczy dzieł obywateli państw członkowskich bez względu na miejsce publikacji i dzieł opublikowanych na terytorium państw członkowskich. Minimalny czas trwania ochrony - 25 lat od śmierci twórcy poza fotografiami i dziełami użytkowymi - 10 lat. Przewiduje zasadę asymilacji oraz ochronę iure convectionis. Nie reguluje autorskich praw osobistych.

WIPO (OMPI) World International .... Światowa Organizacja własności intelektualnej; łączy administrację związków paryskiego i berneńskiego. Polska należy od 1975 roku

TRAKRAT POLSKO-AMERYKAŃSKI ( dotyczy własności intelektualnej). Zobowiązał obie strony do ochrony programów komputerowych jako dzieło literackie oraz wprowadził ochronę topologii układów scalonych i ochronę przed nieuczciwą konkurencją.

Zgodnie z art. 68 układu Polska zobowiązała się udoskonalić ochronę praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej w taki sposób, aby do końca 1999 roku osiągnięto poziom ochrony podobny do istniejącego w Wspólnocie.

TRIPS jest to załącznik porozumienia ustanawiającego światową organizację handlu sporządzony w Marakierzu w 1994 roku i ratyfikowany przez Polskę (należy 111 państw). Zawiera przepisy materialne, proceduralne i egzekucyjne oraz przepisy o szczególnej kontroli granicznej, którą mają umożliwić osobie, której własność intelektualna została zagrożona lub naruszona. Skuteczne przeciwdziałanie importom wyrobów oznaczonych podrobionym znakiem towarowym lub stanowiącym bezprawną kopię utworu chronionego. Podstawowe założenia TRIPS:

• obejmuje wszystkie dziedziny własności intelektualnej,

• wszystkich członków porozumienia wiążą ostateczne teksty Konwencji Paryskiej i Berneńskiej,

• przewidziano minimum konwencyjne dla każdego typu dóbr intelektualnych,

• równouprawnienie cudzoziemców , zasada najwyższego uprzywilejowania polega na tym, że przywileje przyznane jednemu krajowi automatycznie przysługują wszystkim krajom członkowskim,

• normuje prawa majątkowe, ale idzie dalej niż Konwencja Berneńska, bo obejmuje ochroną także programy komputerowe i bazy danych, a także przyznaje właścicielowi utworu prawo decydowania o zarobkowym wypożyczeniu, wynajmowaniu egzemplarza utworu oraz do pobierania korzyści majątkowych z tego tytułu.

Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich z 14 maja 1991 roku o Ochronie Prawnej Programów Komputerowych.

UNIA EUROPEJSKA I WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE

Traktat o Unii Europejskiej z Mastich podpisany 7 lutego 1992 roku wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Jest umową międzynarodową. Dzieli się na 7 tytułów, z których 3 reformują postanowienia traktatów ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą EWG, Europejską Wspólnotę Węgla i stali EWG bis, Euroatomu, jednakże bez inkorporowania (wcielenia) niezrozumiałych tekstów do taktatu o Unii Europejskiej państwa zawierają tę umowę, żeby wkroczyć na nowy etap integracji. Politykę wspólnotową ma wykonywać pięć instytucji:

Rada Unii Europejskiej

Komisja Europejska

Parlament Europejski

Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Obrachunkowy

Pierwotnymi, pełnymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa i to one mają osobowość prawną. Osobowość prawną ma też każda z 3 wspólnot tzn. Wspólnota Europejska dawniej EWG, EWG'' oraz Euroatom. Nie uznaje się natomiast za osobę prawa międzynarodowego Unii Europejskiej.

Europejskie prawo wspólnotowe traktuje się jako dział praw międzynarodowego, albo jako autonomiczny porządek prawny odrębny od prawa międzynarodowego i krajowego. Prawo Wspólnotowe w szerokim ujęciu to całokształt norm prawnych znajdujących oparcie we wszelkich dokumentach prawnych, których autorami są państwa członkowskie Unii Europejskiej, a z drugiej strony wszystkie akty prawne wydawane przez organy wspólnotowe oraz umowy międzynarodowe, w których wspólnoty są stronami. W ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto) to wszystko co podlega orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości i Sądu I Instancji.

INSTYTUCJE WSPÓLNOTOWE. Mechanizm działania Wspólnot Europejskich polega na tym, że Rada Unii Europejskiej z inicjatywy Komisji po ewentualnej konsultacji z Parlamentem Europejskim uchwala Akty prawne wiążące w zakresie zdolności do działania wspólnot. Komisja realizuje funkcję zarządzającą. Trybunał sprawuję kontrolę legalności aktów parlamentu i Rady oraz czuwa nad zgodnością działalności państw członkowskich z prawem wspólnotowym. Parlament Europejski wykonuje kontrolę polityczną nad komisją i uczestniczy w jej powoływaniu. Rada Europejska - funkcjonująca poza traktatem założycielskim inspiruje wspólnotowy proces decyzyjny i stanowi polityczną podbudowę wspólnot.

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO. W świetle artykułu 189 Traktatu o Wspólnotach Europejskich w celu wykonania zadań Parlament Europejski wspólnie z Radą wydają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje oraz udzielają zaleceń i opinii. Rozporządzenie ma zasięg ogólny, jest wiążące w całości i bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Wchodzi w życie po opublikowaniu w dzieniku urzędowym Wspólnoty Europejskiej. Rozporządzenie wiąże Instytucje Wspólnotowe, państwo, urzędy, sądy i osoby fizyczne. Rozporządzenie jest instrumentem integracji.

Dyrektywa. Wiąże państwo, do którego jest skierowana w zakresie celów, które mają być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym swobodę w wyborze środków. Celem dyrektywy jest koordynacja ustawodawcza państw członkowskich. Dyrektywy przyjęte wspólnie przez Radę i Parlament Europejski są publikowane w dzienniku urzędowym Rady Europejskiej a pozostałe są notyfikowane stronom, do których są kierowane.

Decyzja. Obowiązuje w całości tych, do których jest skierowana Jako typowy akt indywidualny jest instrumentem wykonawczej funkcji Rady i Komisji, którym posługują się one udzielając instrukcji lub zezwolenia adresatowi decyzji.

Zalecenia i opinie. Nie mają charakteru wiążącego. Właściwym organem do ich wydawania są: Parlament i Rada, sama Rada i Komisja. Najwięcej uchwala ich Komisja adresując do państw członkowskich, a nie do indywidualnych obywateli.

Powyższe wyliczenie źródeł jest otwarte. W praktyce występują również: uchwały nie nazwane, rezolucje, programy Rady, memoranda, decyzje nominacyjne i budżetowe.

AUTORSKO-PRAWNA OCHRONA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

PROGRAM KOMPUTEROWY JAKO PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO

Termin prawo autorskie ma w języku prawniczym dwa znaczenia: podmiotowe i przedmiotowe. W znaczeniu przedmiotowym jest to zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z tworzeniem i eksploatacją utworów oraz ochrony i wykonywaniem istnieniejących na nich praw osobistych i majątkowych. Źródłem tak rozumianego prawa autorskiego jest Ustawa z 24 II 1994 r. W znaczeniu podmiotowym prawo autorskie to ogół osobistych i majątkowych praw do utworu, czyli praw twórcy utworu. W takim znaczeniu użyto tego pojęcia w tytule ustawy.

Pojęcie programu komputerowego. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera definicji programu komputerowego dlatego należy pamiętać, że ustawodawca używa tak jak jest to przyjęte w terminologii informatycznej. W informatyce przez program komputerowy rozumie się ciąg instrukcji, zapisany w określonym języku lub językach programowania przeznaczony do testowania przez komputer.

Program komputerowy jako utwór. Przedmiotem prawa autorskiego (ochrony autorsko-prawnej) są utwory zwane też dziełami prawa autorskiego Mianem tym określamy każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiejkolwiek postaci niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania.

Utworami są w szczególności dzieła (Art. 1. Ustawy);

• wyrażone słowem, znakami alfabetu, znakami matematycznymi i znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe,

• plastyczne,

• fotograficzne,

• lutnicze,

• wzornictwa przemysłowego,

• architektoniczne, architektoniki urbanistycznej,

• urbanistyczne

• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne, pantomimiczne,

• audiowizualne ( w tym audialne i wizyjne).

O statusie prawnym utworu, o uznaniu danego utworu jako dzieło autorskie decydują dwie przesłanki:

• cecha twórczości stanowiąca indywidualne znamię dzieła

• ustalenie rezultatu procesu twórczego.

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci.

Przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze jest cechą twórczości stanowiącą indywidualne znamię dzieła i ustalenie rezultatu procesu twórczego. Przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze jest pojęciem różnym od przejawu działalności intelektualnej.

Komentarz do art. 17.

O uznaniu utworu jako dzieła autorskiego decydują:

• cecha twórczości stanowiąca indywidualne znamię dzieła,

• ustalenie rezultatu procesu twórczego.

Prawo autorskie nie określa jednoznacznie toru oryginalności dzieła (utworem może być zarówno powieść, książka kucharska lub nawet książka telefoniczna). Cecha twórczości nie jest potrzebna, żeby utwór objąć ochroną autorsko-prawną. Przypadkowość wyklucza objęcie ochroną autorsko-prawną. Pod ochroną prawa autorskiego znajduje się każde dzieło, które przynajmniej pod względem formy wykazuje pewne elementy twórcze (choćby indywidualne).

Przez ustalenie utworu rozumie się każde działanie, w wyniku którego możliwa staje się percepcja dzieła przez osoby trzecie. Typową formą ustalenia jest utrwalanie dzieła czyli wyrażanie jego treści przy pomocy przedmiotu materialnego (nośnika) zwanego przez Ustawę egzemplarzem utworu, przedmiotem na którym utwór utrwalano bądź kopią np. w postaci rękopisu, maszynopisu, wydruku komputerowego, książki, obrazów, szkiców, makiet, nagrań na taśmie, dysku itd. Możliwe jest jednak ustalenie bez utrwalenia.

Problem ustalenia programu komputerowego był jedną z przyczyn sporów czy programy mogą być przedmiotem ochrony autorsko-prawnej. Przeciwnicy podnosili zarzut, że z uwagi na ostać zapisu programu nie czytelny dla człowieka, nie jest spełniony ustawowy wymóg ustalenia utworu (w nowej ustawie).

Ze względu na prawną obojętność wyrażenia utworu i wyraźnie dopuszczoną przez ustawodawcę dopuszczoną możliwość zapisania dzieła w sposób pozawerbalny zarzut ten zdezaktualizował się.

Dla objęcia ochrony nie ma znaczenia wartość jak i przeznaczenie dzieła.

DZIEŁA ZALEŻNE I ZBIORY DZIEŁ

Art. 2 ust.1

Opracowanie cudzego utworu w szczególności: tłumaczenie, przeróbka, adaptacja jest dziełem zależnym. Nie jest dziełem zależnym utwór powstały w wyniku inspiracji innym utworem.

Ochrona dzieła zależnego.

W dziedzinie prawa komputerowego dzieła zależne są częstymi przypadkami, bowiem wiele utworów jest przeróbką, rozwinięciem cudzego utworu.

Szczególnym rodzajem utworów jest dzieło zbiorowe (encyklopedie, dzieła periodyczne, o których mowa w art. 11). Ich specyfika polega na strukturze i okolicznościach powstawania dzieła, a skutkuje nietypowym ukształtowaniem praw majątkowych do utworu. Konstrukcja dzieła zbiorowego jest bardzo przydatna dla regulacji stosunków związanych z tworzeniem programów komputerowych, regulacja przy zastosowani konstrukcji dzieła kolektywnego może dot. programu komputerowego, który powstaje z inicjatywy lub przy współdziałaniu koordynacyjnym osoby prawnej lub fizycznej, ale nie w stosunkach pracowniczych.

W dziele zbiorowym program komputerowy jest wynikiem połączenia działań różnych autorów, których osobisty wkład w jednolity i autonomiczny końcowy rezultat może roztapiać się zupełnie bez możliwości przyznania któremukolwiek z nich oddzielnego prawa do realizowanej części programu lub programu komputerowego w całości. Firma, która sfinansowała powstanie programu komputerowego powinna mieć prawo do eksploatacji i przeróbek tego dzieła.

Przedmiotem prawa autorskiego są też: zbiory, antologie, wybory i bazy danych. Ustawa nie wymaga, aby zawierały one materiały chronione prawem autorskim - wystarczy, że przyjęty w nich dobór, układ czy zestawienie ma twórczy charakter (art. 3 prawa autorskiego). Utworem może być także zbiór lub wybór nie chronionych Prawem Autorskim jeżeli spełnia takie warunki.

LITEARACKO-PRAWNY STATUS PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

Programy komputerowe podlegają ochronie praw autorskich jak utwory literackie, chyba że przepisy (szczególnie zawarte w art. 7) stanowią inaczej art. 74 ust. 1.

Oznacza to, że do programów komputerowych mają zastosowanie:

Przepisy odnoszące się do utworów wogóle

Przepisy odnoszące się wyłącznie lub między innymi do dzieł literackich np. punkt 40 Ustawy, czy Konwencja berneńska chyba, że ich stosowanie zostało wyłączone przez art. 77 Ustawy.

Do programów komputerowych nie stosuje się natomiast przepisów odnoszących się jedynie do utworów innych niż literackie np. audiowizualne itp.

W niektórych sprawach literacko-prawnych stratus programu jest ograniczony np. co do treści praw osobistych i majątkowych oraz dozwolonego użytku.

NORMATYWNA STRUKTURA I PRZEDMIOTOWY ZAKRES OCHRONY PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

W świetle rozdz. 7-go Ustawy prawne i istotne elementy programu to idee i zasady będące podstawą programu lub jego poszczególnych elementów w tym podstawy, łącza, interfejsy, kod programu oraz jego forma; forma wyrażenia programu komputerowego a w szczególności dokumentacja projektowa, twórcza lub użytkowa.

• Idee i zasady nie podlegają ochronie (art.. 77. ust. 2 pkt. 2 ). Idee i zasady choćby miały charakter twórczy i indywidualny nie podlegają ochronie; tylko wtedy, gdy indywidualność tych nie podlegających ochronie znajdują potwierdzenie w formie ich wyrażenia nie będzie można odmówić ochrony prawnej programowi, w którym te idee i zasady zostały implementowane (zastosowane).

• Łącze: interfejsy definiuje się jako tę część programu, które zawierają informacje o jego współpracy z innymi elementami systemu komputerowego oraz o wzajemnych powiązaniach i współdziałaniach, które są niezbędne do współpracy wszystkich elementów softwaru i hardwaru z innym programem lub sprzętem. Z odnoszącego się do idei i zasad zapisu wynika jednoznacznie, że łącza także pod względem prawnym są traktowane jako elementy programu i chronione są identyczną jak inne składniki objęte ochroną.

• Kod programu i jego forma podlega ochronie jeśli jest ustalony i ma cechy twórcze (art.1); ochronie podlega zarówno kod źródłowy jak i wynikowe oraz tzw. firmowe. Fizycznym nośnikiem tych form zapisu może być papier, taśmy, dyskietki, twarde dyski, układ scalony, dysk optyczny itp.

• Takiej samej ochronie prawnej podlega również dokumentacja programu i projektowa, wytwórcza i użytkowa.

PYTANIA

- niemożność szybkiego zastosowania,

W jaki sposób przepisy regulujące ochronę programów komputerowych są wprowadzane do prawa autorskiego - program jako dzieło chronione, - wprowadzenie rozdziału do Ustawy (Polska), - przez wydawanie odrębnych ustaw dot. praw ochrony programów komputerowych,

W jaki sposób program jest charakteryzowany jako dzieło -przez definicję ustawową, - odwoływanie się do stanu wiedzy informatycznej lub przez orzeczenia sądowe.

Przesłanki (warunki) ustalające dzieło - ustalenie dzieła, - twórczy charakter,

Czy ochrona obejmuje kod źródłowy i wynikowy ?

Czy objęcie ochroną jest uwarunkowane od charakteru nośnika ? (N); oprogramowanie układowe (firmowe) (T).

Czy objęcie ochroną programu komputerowego wymaga rejestracji (N) ?

Czy programy się gdzieś rejestruje jak np. w USA, Japonii, Brazylii ?

Jakie znaczenie co do oryginalności programu nadaje dyrektywa z 1990 roku, nie ma standardu.

CHARAKTER, TREŚĆ I PODMIOTY PRAWA AUTORSKIEGO

art. 77 nie odnosi się do programów komputerowych

AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE

Na autorskie prawa osobiste składają się uprawnienia dóbr osobistych oraz uprawnienia majątkowe. Uprawnienia osobiste ustanawia art.. 16 Ustawy.

Przedmiotem ochrony jest tu dobro osobiste twórcy w postaci jego emocjonalnego i intelektualnego stosunku do dzieła, a środkami bezwzględne uprawnienia podmiotowe wymienione w tym przepisie. Wyliczenie to nie jest zamknięte, jest przykładowe o czym przesądza zwrot „w szczególności”, oznacza to możliwość istnienia innych wymienionych w art.. 16 dóbr osobistych chronionych Prawem Autorskim. Potwierdza to np. art. 32 ust. 2 uprawniający twórcę do sprzeciwieniu się zniszczenia dzieła, art.. 52 ustęp 3 ustanawiający prawo dostępu do utworu, art.. 56, z którego wynika prawo do wycofania utworu z obiegu.. Możliwe są też inne, nie przewidziane w ustawie uprawnienia osobiste (niemajątkowe).

Artykuł 16 określa:

• prawo do autorstwa utworu - określane również jako prawo do „ojcostwa dzieła” jest prawem „bezwzględnym” czyli skutecznym erga omnes czyli przeciw wszystkim. Polega na możliwości domagania się przez twórcę od osób trzecich, że to on jest twórcą, aby nie przypisywały sobie autorstwa, nie podawały się bezpodstawnie za twórcę lub współtwórcę ( mieszczą się tutaj prawa ochronne przed plagiatem) oraz, aby nie podejmowały żadnych innych działań, które negowałyby autorstwo twórcy, a w razie podjęcia takich działań usunęły by ich skutki,

• Prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo. Jest ściśle związane z prawem do autorstwa, daje prawo do domagania się, aby jego zjawisko znajdowało się na egzemplarzu dzieła, albo w inny sposób podany do publicznej wiadomości; może też żądać, aby zostało zachowane w tajemnicy. Podobnie ma się rzecz z pseudonimem.

• prawo do nienaruszalności treści i formy utworu zwane prawem do integralności dzieła, umożliwia twórcy skuteczne przeciwstawianie się „cenzurowaniu” jego utworu przez wydawców, producentów i innych użytkowników tego dzieła np. ze względu na ich odmienne gusty i interesy. Naruszenie to może przejawiać się może tylko w zmianach, pominięciach części utworu, a także w dodatkach oraz opatrywanie utworu ilustracjami niezbędnymi z jego charakterem (nie dotyczy programów komputerowych).

• Prawo decydowania gdzie i kiedy utwór ma być po raz pierwszy udostępniony publiczności. Służy odnowie dobrego imienia, prestiżu twórcy przez uzależnienie od jego oceny czy utwór nadaje się do rozpowszechnienia, nie odnosi się do programów komputerowych,

• prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z dzieła rozpatrywany w świetle art.. 56, wedle którego „twórca może odstąpić lub wypowiedzieć umowę ze względu na swoje interesy; nie dotyczy programów komputerowych.

PODMIOT AUTORSKICH PRAW OSOBISTYCH

Jest nim zawsze twórca utworu (autor), czyli osoba, która dzieło stworzyła. Ustawa wprowadza domniemanie, że twórcą jest osoba, o której mowa w art. 8, dopóki twórca nie ujawnia swojego nazwiska w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. W przypadku dzieła stworzonego przez więcej niż jedną osobę autorskie prawa osobiste przysługują wszystkim współtwórcom. Wykonywanie tych uprawnień odbywa się inaczej niż w przypadku wykonywania wspólnych praw majątkowych; tutaj każdy ze współtwórców korzysta z ochrony niezależnych, swoich dóbr osobistych. Przy nadużywaniu uprawnień przez jednego ze współtwórców wobec pozostałych Sąd może zastosować art. 5 Kodeksu Cywilnego wykazując, że zachowanie to jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Autorskie prawo osobiste nie wygasają nawet po śmierci twórcy. Nie można także praw osobistych zbyć, albo zrzec się, ale podlegają one erozji proporcjonalnej do czasu jaki upłynął od śmierci autora, jak również ograniczeniu ze względu na interesy społeczne związane z korzystaniem z cywilizacyjnego dorobku ludzkości.

UPRAWNIENIA MAJĄTKOWE, WŁASNOŚĆ UTWORU

Do uprawnień majątkowych należy wyłączne prawo do korzystania z utworu, po drugie - rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia.

Pola eksploatacji wymienia art.. 50; są to w szczególności:

• utrwalanie,

• zwielokrotnianie określoną techniką,

• wprowadzenie do obrotu,

• wprowadzenie do pamięci komputera,

• publiczne wykonanie lub publiczne odtwarzanie,

• wystawienie,

• wyświetlanie,

• najem,

• dzierżawa,

• nadanie za pomocą wizji i fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stację naziemną,

• nadanie za pośrednictwem satelity,

• równoczesne i integralne nadanie utworu nadawanego przez inną organizację radiową lub telewizyjną.

W artykule odnoszącym się do uprawnień majątkowych (art.. 17) nie określono różnicy pomiędzy korzystaniem, a rozporządzeniem utworu. Prof. Szewc przyjmuje, że korzystanie to faktycznie eksploatacja np. wystawienie, wyświetlanie itp.

Rozporządzanie utworu polega na dysponowaniu utworem w drodze czynności prawnej np. udzielenie licencji na korzystanie z utworu. Prawo do korzystania rozporządzanie nim ma charakter wyłączny, jest skuteczne erga omnes. Odpowiada mu obowiązek osób trzecich do powstrzymywania się od korzystania z dzieła bez zgody uprawnionego („właściciela”). Uprawnienie to ma granice, pola w których nie jest skuteczne wskazują przepisy o dozwolonym użytku cudzych dzieł (art.. 23-35 Prawa autorskiego) oraz o czasie trwania autorskich praw majątkowych a także instytucja tzw. wyczerpania prawa o której mowa w art.. 51. Zasady na jakich twórcy właścicielom utworu przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z utworu, przez osoby trzecie określane są w art.. 17-22 przepisem o dozwolonym użytku oraz w przepisach dotyczących przejścia autorskich praw majątkowych (art.. 43-47).

PODMIOT AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH

Zgodnie a art.. 8 ust. 1 prawa autorskie przysługuje twórcy, twórca może te prawa majątkowe do utworu zbyć, przenieść. Art 8ust. 1 zaznacza jednak, że prawo przysługuje twórcy jeśli ustawa nie stanowi inaczej. Z takim wyjątkiem ustawowym mamy do czynienia w przypadku tzw. utworów pracowniczych ( w tym pracowniczych programów komputerowych), utworów naukowych, dzieł zbiorowych oraz audiowizualnych (art. 11, 12, 14, 70 oraz 74 ust.3).

Podmiotem praw majątkowych do utworu (właścicielem utworu) może być:

• twórca lub współtwórca jeśli utwór stworzyło więcej niż jedna osoba,

• pracodawca, podmiot zatrudniający twórcę (współtwórców utworu),

• producent dzieła zbiorowego,

• następca prawny twórcy.

PRAWA OSOBISTE I MAJĄTKOWE (RÓŻNICE)

Problem własności programów pracowniczych został unormowany w art. 12 Ustawy. Jest to przepis substydialny (pomocniczy) i fakultatywny (nieobowiązujący) stosujący się wówczas, gdy Ustawa lub umowa o pracę nie stanowi inaczej ( a ustawa stanowi inaczej w przypadku programów komputerowych).

Autorskie prawo majątkowe do utworu zbiorowego przysługuje producentowi lub wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie ich twórcom (art. 11. ).

Autorskie prawa majątkowe do dzieła przysługują producentowi dzieła (art. 70-73).

Przenoszenie autorskich praw majątkowych może nastąpić inter vivos lub mortis causa.

Właścicielem lub współwłaścicielem utworu (w tym programów komputerowych) może stać się dowolna osoba prawna lub fizyczna, którą twórca lub inny „pierwotny” właściciel przeniósł swoje prawa w całości lub w części. Osobę tę nazywa się następcą prawnym jej poprzednika..

CZAS TRWANIA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH

W przeciwieństwie do praw osobistych, które są „wieczne” autorskie prawa majątkowe mają określony czas trwania, po upływie którego gasną. Czas ten wynosi 50 lat od zaistnienia jednego z następujących zdarzeń prawnych:

• od śmierci twórcy dzieła lub tego współtwórcy, który przeżył wszystkich,

• od pierwszej publikacji utworu, jeżeli twórca jest nieznany lub jeżeli z mocy ustawy prawa autorskie majątkowe przysługują z mocy ustawy osobie innej niż twórcy

• od ustalenia utworu jeżeli dzieło nie zostało opublikowane, a jego twórca nie jest znany albo, gdy autorskie prawa majątkowe do utworu nieopublikowanego przysługują komuś innemu niż twórcy.

Wygaśnięcie autorskich praw majątkowych nie oznacza, że korzystanie z utworu jest całkowicie swobodne. Podmioty określone w art. 40 Ustawy tj. producenci lub wydawcy egzemplarzy utworu, których czas ochronny minął są zobowiązani do przekazywania 5 do 8% wpływów brutto ze sprzedaży na Fundusz Promocji Twórczości. Przepis ten z mocy art 74 ust. 1 Ustawy stosuje się również do producentów programów komputerowych oraz do dokumentacji technicznej tych programów.

CYWILNO-PRAWNA OCHRONA PRAW AUTORSKICH

Prawo autorskie chroni prawa (dobra) osobiste twórcy w dwóch sytuacjach:

• w razie zagrożenia tych dóbr,

• w razie ich naruszenia.

Twórca, którego prawa osobiste zostały naruszone może zażądać ich zaniechania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dokonała naruszenia dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków (tj. roszczenia o usunięcie skutków naruszenia). Roszczenia te przysługują niezależnie od tego, czy naruszenie było umyślne. W razie naruszenia zawinionego autorowi służą dalsze środki prawne:

• roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za wyrządzoną krzywdę moralną,

• możność domagania się nawiązki, czyli nałożenia na sprawcę naruszenia obowiązku uiszczenia odpowiedniej sumy na wskazany przez twórcę cel publiczny (społeczny).

Z powództwem o ochronę może wystąpić twórca, każdy ze współtwórców, a jeżeli twórca nie żyje to kolejno: małżonek, zstępni (dzieci, wnukowie), rodzice twórcy, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.

Z powództwem wystąpić może również stowarzyszenie twórców odpowiednie ze względu na rodzaj twórczości.

Ochrona autorsko-prawna praw majątkowych.

Od osoby, która w sposób niezawiniony naruszyła jego prawa autorskie twórca może żądać:

• zaniechania naruszania,

• wydania pozyskanych korzyści albo dwukrotności stosownego wynagrodzenia.

W przypadku, gdy naruszenie było zawinione to twórca oprócz żądania zaniechania naruszenia i wydania przez sprawcę uzyskanych korzyści może domagać się potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia i naprawienia wyrządzonej szkody.

Niezależnie od tych roszczeń uprawniony może domagać się, aby sprawca naruszenia dokonanego w ramach działalności gospodarczej uiścił odpowiednią sumę na Fundusz Promocji Twórców ( nie niższą niż dwukrotność korzyści odniesionych przez sprawcę naruszenia).

Sąd rozpoznający powództwo o naruszenie autorskich praw majątkowych z urzędu orzeka przepadek na rzecz Skarbu Państwa bezprawnie wytworzonych egzemplarzy utworu. Może także choć nie musi orzec przepadek na rzecz Skarbu Państwa przedmiotów służących do produkcji bezprawnych egzemplarzy utworów, lub przedmiotów przy których użyciu dokonano naruszenia. Sąd może jednak również w miejsce orzeczenia przepadku przyznać te egzemplarze i przedmioty poszkodowanemu zaliczając je na poczet zasądzanego odszkodowania.

Poszkodowany może składać do Sądu i to jeszcze przed wytoczeniem powództwa, wnioski o zabezpieczenie dowodów, zobowiązać do udzielania informacji i dokumentacji, o zabezpieczenie roszczenia z tytułu ochrony autorskich praw majątkowych.

Oprócz ochrony cywilno-prawnej prawa autorskie podlegają również ochronie prawno-karnej uregulowanej w rodz 14, w art. 115-123 Ustawy. Określają czyny zabronione - przestępstwa przeciw prawu autorskiemu oraz tryb postępowania i kary w sprawach o te przestępstwa. Przepisy mają charakter ogólny, odnoszą się do wszystkich utworów łącznie z programami komputerowymi.

Karalność oparta jest na wspólnych zasadach:

Przestępstwa mają charkter powszechny.

Przedmiotem ochrony są prawa autorskie i prawa pokrewne.

Poza art. 116 ust. 4 wszystkie czyny są przestępstwami umyślnymi.

Przestępstwa są na ogół z oskarżenia prywatnego, ale jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa stałe źródło dochodów, albo działalność przestępczą organizuje lub nią kieruje to ściganie następuje z oskarżenia publicznego (z urzędu).

W sprawach nie uregulowanych Ustawą stosuje się Kodeks Prawny.

Do czynów zabronionych przez Prawo Autorskie należą:

• plagiat art. 115 ust.1,

• wprowadzenie w błąd co do autorstwa art. 115 ust. 1,

• rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu art 115 ust. 2

• naruszenie prawa w inny sposób w celu osiągnięci korzyści majątkowych

• bezprawne rozpowszechnianie cudzych utworów art. 116 ust. 1

• bezprawne powielanie i utrwalanie w celu rozpowszechniania

• nabywanie lub pośrednictwo w zbyciu lub ukryciu przedmiotu będącego nośnikiem utworu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bezprawnie w celu uzyskania korzyści majątkowych.

Za przestępstwa prawo przewiduje 3 rodzaje sankcji:

• podstawowe - wymierzane przez pozbawienie wolności od 1-2 lat, ograniczenie wolności lub grzywny, wymierzane za czyny mniejszej wagi, przestępstwa nieumyślne i przestępstwa w formie zwykłej,

• zaostrzone - za przestępstwa w postaci kwalifikowanej obejmującej działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, uczynienie z przestępstwa źródła dochodu, kierowanie i organizowanie grupami przestępczymi; obligujące pozbawieniem wolności do lat 3, lub od 6 miesięcy do 5 lat,

• dodatkowe - obligatoryjny przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa oraz fakultatywny przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa. ( w obu sytuacjach, przypadkiem mogą być objęte także przedmioty nie będące własnością sprawcy przestępstwa.

ODRĘBNOŚCI PRAWA AUTORSKIEGO DO PROGRAMU KOMPUTEROWEGO

Ogólny model prawa autorskiego do utworu ma zastosowanie, gdy ustawa nie stanowi inaczej. W odniesieniu do programów komputerowych wiele odrębności wprowadza się w rozdziale 7 `Przepisy szczególne dotyczące programów komputerowych”. Gdy chodzi o prawa osobiste to zgodnie z art. 77 do programów komputerowych nie stosuje się art. 16 pkt. 3-5 co oznacza, że twórcom programów komputerowym przysługuje tylko prawo ojcostwa oraz prawo do podpisania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem lub udostępnieniago anonimowo (nie służy mu natomiast prawo do integralności utworu, rzetelnego wykorzystania oraz prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu).

Oprócz uprawnień wynikających z art. 16 p.1-2 mogą mu jeszcze przysługiwać inne uprawnienia chroniące jego dobra osobiste np. prawo do dobrej sławy, do ochrony procesu twórczego.

Podobnie jak z uprawnieniami osobistymi ma się rzecz z prawami majątkowymi do programów komputerowych bowiem zgodnie z art. 74 ust.4 Ustawy o ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych prawa majątkowe obejmują prawo do:

trwałego lub czasowego zwielokrotniania programu komputerowego w całości lub w jego części jakimkolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie (PRAWO DO MULTIPLIKACJI UTWORU)

prawo do tłumaczenia, przystosowania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie (prawo do opracowania i integralności programu).

publicznego rozpowszechniania programu komputerowego w tym najmu dzierżawy programu lub jego kopii (prawo rozpowszechnienia)

ARTYKUŁ 75

Wymienione prawa z artykułu 74doznają ograniczeń na podstawie art.75 wedle którego bez zgody uprawnionego można

Zwielokrotniać program w zakresie w jakim jest to niezbędne dla jego wprowadzenia, wyświetlania, stosowania, przechowywania i przekazywania

Zwielokrotniać program, dokonywać jego opracowań lub przystosowań (tłumaczenie, adaptacja, modyfikacje) oraz wprowadzać w nim zamiany, jeżeli czynności te są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie

Sporządzić kopię zapasową (kopię bezpieczeństwa), jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu, jednakże równocześnie z programami kopia ta może być używana za zgodą właściciela praw majątkowych do programu

Dokonywać analizy programu tzn. obserwować badać i testować funkcjonowanie programu w celu poprawienia jego jego ideii i zasad (analiza czarnej skrzynki BLACK BOX) przy spełnieniu warunków określonych w art 75 ust.2 p.2 tj.

• analizy dokonuje osoba uprawniona na podstawie umowy dotyczącej korzystania z programu np. licencjobiorca

• działania analityczne wykonywane są w trakcie takich czynności jak wprowadzanie, wyświetlanie, przekazywanie i przechowywanie,

• analizy

• 5. Zwielokrotniać kod programów lub tłumaczyć jego formę (dekompilować) z zachowaniem wymagań określonych w art 75. ust.2 p 3.

• dekompilacja ( REVERSE ENGNEERING); dekompilacji dokonuje licencjobiorca lub inna osoba upoważniona bądź inna osoba działająca na jej rzecz np wyspecjalizowana firma komputerowa, której licencjobiorca zlecił dekompilację)

• dekompilację przeprowadza się w celu osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami

• informacje uzyskane w wyniku dekompilacji nie były uprzednio łatwe do uzyskania przez dekompilatora

• przedmiotem dekompilacji są jedynie te części oryginalnego programu, które są niezbędne do uzyskania współdziałania (zakres wykorzystania legalnej dekompilacji).

Ograniczenie prawa do rozpowszechniania programu następuje w skutek wyczerpania się tego prawa o czym stanowi art. 74 p.4p3 prawa autorskiego wedle którego wraz z pierwszą sprzedażą egzemplarza, na którym program został utrwalony, przez uprawnionego lub za jego zezwoleniem, wyczerpuje się prawo do rozpowszechniania tego egzemplarza; nie narusza to prawa do kontroli dalszego najmu lub dzierżawy programu komputerowego lub jego egzemplarza. Oznacza to, że nabywca egzemplarza może rozporządzać nim. sprzedać za mniej lub podarować bez zgody podmiotu autorskich praw majątkowych. Natomiast bez takiej zgody nie może swojego egzemplarza wynająć lub wydzierżawić.

W sposób szczególny unormowano w umowie kwestie własności programów pracowniczych. Nie mają tu zastosowania zasady ogólne z art 12, ale lex specjalis z artykułu 74 ust. 3 wedle, którego o ile umowa nie stanowi inaczej prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy.

Pracodawca nabywa program w sposób pierwotny z chwilą stworzenia a nie przyjęcia jak w art. 12.

Pracodawca nabywa prawo do programu w pełnym zakresie, nie zaś w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Autorskie prawa nie mogą z mocy prawa powrócić do twórcy, co jest możliwe w świetle art. 12.

Nabyciu praw do programu pracowniczego nie towarzyszy nabycie własności przedmiotu, na którym program ustalono.

Rozwiązania przyjęte w art. 74 ust.3 przypominają zasady ustalone w prawie wynalazczym do tzw. wynalazków służbowych, ale jest między innymi zasadnicza różnica. Wynalazek służbowy może powstać zarówno w ramach umowy o prace jak i innych umów np. umowy o dzieło, a program pracowniczy tylko w ramach umowy o pracę.

Do programów komputerowych nie mają zastosowania przepisy o tzw. dozwolonym użytku cudzych chronionych utworów tj. art. 23-35. Po części ze wzg. na to, że nie odnoszą się do utworów literackich, a tym samym do programów komputerowych (art. 30) po części zaś ze względu na wyraźne wyłączenie stosowania większości tych przepisów (art. 23, 27, 28, 30) w odniesieniu do programów komputerowych.

OCHRONA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH NA GRUNCIE PRAWA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ

Zgodnie z Konwencją Paryską Dz.U. nr 9 z 1975 r p. 57 do własności przemysłowej zaliczane są: patenty na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, znaki usługowe, nazwy handlowe i oznaczenia ich pochodzenia lub nazwy pochodzenia.

Dla problematyki programów komputerowych znacznie mają zwłaszcza: prawo wynalazcze, prawo znaków towarowych i przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

PROGRAMY KOMPUTEROWE A PRAWO WYNALAZCZE

Podstawa prawna Podstawowym aktem prawa wynalazczego jest Ustawa z 19 października 1972 roku „O wynalazczości” Dz.U. nr 26 z 1993r poz.117.

Pojęcie prawa wynalazczego Prawem wynalazczym nazywa się zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z projektami wynalazczymi tj. wynalazkami, wzorami użytkowymi i projektami racjonalizatorskimi.

PYTANIE Czym różni się wynalazek od projektu wynalazczego ?

WYNALAZEK jest to rozwiązanie o charakterze technicznym, nie wynikające w sposób oczywisty ze stanu techniki i mogące nadawać się do stosowania (cecha nowości, nieoczywistości, stosowalności, techniczności).

Rozwiązanie uważa się za nowe jeżeli przed datą, wg. której oznacza się pierwszeństwo uzyskania patentu, nie zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w sposób ujawniający znawcy dostateczne dane do jego stosowania, w szczególności przez publikację, jawne stosowanie lub wystawienie na wystawie publicznej. Data pierwszeństwa to dzień zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym lub wystawienia na wystawie publicznej mającej pierwszeństwo.

WZÓR UŻYTKOWY Wzór użytkowy podlegający ochronie jest to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o stałej postaci.

Wspólne cechy wzorów użytkowych i wynalazków to: nowość i techniczny charakter. Wzór użytkowy może być nieoczywisty i tylko rozwiązaniem konstrukcyjnym.

PROJEKT RACJONALIZATORSKI Za projekt racjonalizatorski może być uznane przez podmiot gospodarczy rozwiązanie zgłoszone przez twórcę nadające się do zastosowania. Z przepisu tego wynika, że projekt nie ma definicji ustawowej i o tym czy dane rozwiązanie zostanie za taki projekt uznany decyduje podmiot gospodarczy, któremu jest zgłoszony.

Wynalazki i wzory użytkowe podlegają odpowiedniej ochronie prawnej, której źródłem jest uzyskanie patentu na wynalazek lub prawa ochronnego na wzór użytkowy. Organem właściwym do udzielania tytułów ochronnych jest Urząd Patentowy. W celu uzyskania ochrony należy zgłosić wzór lub wynalazek do Urzędu Patentowego i poddać go odpowiedniemu badaniu. Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku na terytorium państwa w sposób zarobkowy lub zawodowy. Prawo to trwa 20 lat od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym a następnie wygasa. W przypadku przewidzianych ustawowo może ono być unieważnione lub wcześniej wygasnąć. W okresie obowiązywania patentu osoby trzecie mogą korzystać z chronionego wynalazku tylko pod warunkiem posiadania specjalnego zezwolenia zwanego licencją Można ją uzyskać zawierając z właścicielem patentu umowę licencyjną. W bardzo rzadkich przypadkach licencji może udzielić Urząd Patentowy (licencja przymusowa), może też upoważnienie licencyjne wynikać bezpośrednio z ustawy (licencja ustawowa), trzecim rodzajem jest licencja otwarta dochodząca do skutku przez jednostronne oświadczenie woli właściciela patentu, opublikowane w wiadomościach Urzędu Patentowego.

Bezprawne korzystanie z cudzego opatentowanego wynalazku jest naruszeniem patentu i pociąga za sobą dotkliwe sankcje majątkowe obejmujące min. obowiązek usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody albo oddania uzyskanych korzyści.

Skutki prawne uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy są podobne, z tym , że prawo to trwa 5 lat od zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, a na wniosek właściciela wzoru może być przedłużone jeszcze o 5 lat, co w przypadku wynalazku jest niemożliwe.

OCHRONA PATENTOWA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

Przed nowelizacją ustawy o wynalazczości programy „dla maszyn cyfrowych” nie podlegały jej przepisom. Od 1992 roku znowelizowana ustawa stanowi, że na programy dla maszyn cyfrowych nie udziela się patentów i praw ochronnych. W obecnym stanie prawnym

• przekazując podmiotom gospodarczym prawo decydowania o tym co jest a nie jest projektem racjonalizatorskim stworzono możliwość objęcia tą kategorią programów komputerowych,

• programy komputerowe mogą być także wynalazkami tyle, że niepatentowalnymi. W konsekwencji oznacza to, że twórcom programów komputerowych przysługują takie same uprawnienia, jakie Ustawa O wynalazczości przysługuje twórcom innych projektów wynalazczych z wyjątkiem prawa do uzyskania patentu lub prawa ochronnego.

W obecnej formie wyłączenie dotyczy programów jako takich natomiast nie dotyczy przypadków, w których program jest tylko elementem innego patentowanego rozwiązania technicznego np. gdy zadaniem programu komputerowego incortowanego do treści zgłoszonego w Urzędzie Patentowym wynalazku, byłoby ingerowanie w proces technologiczny w momencie osiągnięcia zaliczanych przez projektanta problemów fizyko-chemicznych.

PRAWA TWÓRCZE PROJEKTÓW WYNALAZCZYCH

Prawa twórców projektów wynalazczych podobnie jak w przypadku twórców utworów dzielą się na osobiste i majątkowe.

Prawa osobiste wynikają z autorstwa projektu wynalazczego obejmują w szczególności prawo twórcy programów komputerowych, aby jego nazwisko umieszczono na opisach, rejestrach i innych publikacjach jako twórcy programu. Jest to więcej niż przewidują standardy międzynarodowe, gdzie twórca ma prawo być wymieniony w patencie.

Do majątkowych praw twórcy projektu wynalazczego należą: prawo do uzyskania patentu, uprawnienie do uzyskania prawa ochronnego oraz prawo do wynagrodzenia.

Z uwagi na brak zdolności patentowej programów komputerowych dwa pierwsze uprawnienia nie mają większego znaczenia.

Istotne jest natomiast prawo do wynagrodzenia. Przysługuje ono twórcy na zasadach określonych w art. 98 - 112 Ustawy o Wynalazczości. Przepisy te stanowią między innymi, że:

Jeżeli umowa między twórcą a podmiotem gospodarczym nie stanowi inaczej wynagrodzenie za korzystanie przez podmiot gospodarczy z projektu wynalazczego, którego przedmiotem jest program komputerowy ustala się ten podmiot „w słusznej proporcji do uzyskanych korzyści”.

Wynagrodzenie wypłaca się w całości w ciągu 2 miesięcy od uzyskania pierwszych korzyści lub w czasie 2 miesięcy po upływie każdego roku uzyskiwania korzyści.

Twórca programu może żądać odpowiedniego podwyższenia wynagrodzenia przez Sąd jeżeli jest ono rażąco niskie w stosunku do korzyści uzyskiwanych przez podmiot gospodarczy.

Kwoty wypłacane z tytułu wynagrodzenia za projekt wynalazczy nie podlegają zwrotowi (poza wyjątkami ustawowymi).

Twórca programu może dowodzić roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z jego programu przed Sądem Wojewódzkim a w razie niepomyślnego wyroku odwołać się do Sądu Apelacyjnego. Przy rozpatrywaniu tych spraw stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego dot. postępowania w sprawach o roszczenia pracowników ( art. 459-477 Kodeksu Postępowania Cywilnego), a twórca jest zwolniony z obowiązku uiszczania kosztów sądowych.

OCHRONA KARNO-PRAWNA

Ochrona karno-prawna twórców projektów wynalazczych obejmuje 4 przypadki:

gdy ktoś przypisuje sobie autorstwo cudzego projektu i w inny sposób narusza prawa twórcy projektu podlega karze pozbawienia wolności do roku, ograniczenia wolności, grzywny,

kto przywłaszczając sobie cudze prawo do patentu lub prawa ochronnego zgłasza cudzy wynalazek lub wzór podlega karze pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności, grzywny.

Odpowiedzialność karna za te przestępstwa nie zależy w zasadzie od zdolności patentowej (ochronnej) wynalazku lub wzoru, ale w przypadku programów komputerowych pozbawionych zdolności patentowej Sąd może uznać działanie sprawcy za czyn o znikomym niebezpieczeństwie społecznym albo za tzw. usiłowanie nieudolne.

OGRANICZENIE WOLNOŚCI Kara ograniczenia wolności trwa minimum 3 miesiące a maksimum 2 lata. W czasie jej obowiązywania skazany nie może bez zgody Sądu zmieniać miejsca pobytu, jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez Sąd, nie ma prawa pełnienia funkcji w organizacjach społecznych, ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących odbywania kary. Obowiązek pracy w ramach ograniczenia wolności polega na wykonywaniu nieodpłatnej, dozorowanej pracy na cele publiczne w odpowiednim uspołecznionym zakładzie pracy lub instytucji publicznej w wymiarze od 20 do 50 godzin w stosunku miesięcznym. Wobec osoby zatrudnionej w zakładzie pracy państwowym lub społecznym Sąd może zamiast obowiązku pracy na cele publiczne potrącać 10-25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa lub cel społeczny wskazany przez Sąd przy czym w okresie odbywania tej pracy nie można go przenieść na wyższe stanowisko pracy, a skazany nie może bez zgody Sądu rozwiązać stosunku pracy.

GRZYWNY Grzywny jako karę samoistną wymierza się w wysokości od 50 do 2500 zł jako karę dodatkową obok kary pozbawienia wolności od 50 do 25000zł. warunkiem wymuszenia grzywny o określonej wysokości jest to, aby sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowych co bardzo często leży u podłoża czynów stanowiących naruszenie praw do cudzego projektu wynalazczego.

OCHRONA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH PRZEZ PRZEPISY O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI

Zwalczanie nieuczciwej konkurencji odbywać się może, albo tylko na zasadzie odpowiedzialności cywilnej za popełnienie czynu niedozwolonego np. w Wielkiej Brytanii, a w Polsce i w Niemczech uregulowanie przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji w obrębie ustawy. Pierwsza polska ustawa pochodziła z 1926 roku, a aktualną uchwalono 16 kwietnia 1993 roku. (Dz. U. 47 poz. 211). Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności w działalności przemysłowej i rolnej, budownictwa, handlu i usługach w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów zwłaszcza konsumentów.

Przedsiębiorcami są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, która prowadzą choćby ubocznie działalność zarobkową lub zawodową; uczestniczą w działalność gospodarczej.

Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrami obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy lub klienta. Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa,

• fałszywe lub oszukańcze oznaczenia pochodzenia geograficznego towaru lub usług,

• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub do niewykonywania umowy,

• naśladownictwo produktów,

• pomawianie i nieuczciwe zachwalanie,

• utrudnianie dostępu do rynku, a także nieuczciwa lub zakazana reklama.

Odpowiedzialność prawna nieuczciwego konkurenta obejmuje sankcje cywilne i karne.

Odpowiedzialność cywilna polega na tym, że przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony może żądać:

Zaniechania niedozwolonych działań.

Usunięcia skutków niedozwolonych działań.

Złożenia jedno lub wielokrotnego oświadczenia o odpowiedniej treści i w formie.

Naprawienia szkody na zasadach ogólnych, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści na zasadach ogólnych, ponadto Sąd na wniosek uprawnionego może również orzec o wyrobach, ich opakowaniach, materiałach reklamowych i innych przedmiotach związanych bezpośrednio z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji, a w szczególności może nakazać ich zniszczenie lub zaliczenie na poczet odszkodowania.

System cywilno-prawny ochrony w sprawach nieuczciwej konkurencji jest więc podobny do ochrony autorsko-prawnej i patentowej, a więc zapewnia ochronę exante i expost (exante - przed faktem, expost - po fakcie), środki prawne to roszczenia o zaniechanie naruszeń, roszczenia odszkodowawcze o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia oraz możliwość orzekania ośrodkach i wyrobach związanych z bezprawnym działaniem. Z roszczeniami powyższymi poza poszkodowanymi mogą występować organizacje konsumentów i przedsiębiorców tak jak w prawie autorskim, a zasady przedawnienia są takie jak w prawie patentowym (3 lata). Specyficznym przepisem Ustawy jest możność złożenia wniosku o wydanie zarządzenia tymczasowego ustanawiającego zakaz zbywania lub innnego wprowadzania do obrotu określonych towarów jak również zakaz prowadzenia reklamy określonej treści.

Cechą tego środka jest szybkość zastosowania. Sąd orzeka niezwłocznie, w trybie niejawnym, jednoosobowo. Z drugiej strony Ustawa chroni osoby bezpodstawnie pozwane o czyny nieuczciwej konkurencji. W razie wniesienia oczywiście nieuzasadnionego powództwa (bezzasadnego) Sąd na wniosek pozwanego może nakazać powodowi złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o odpowiedniej treści.. Ponadto pozwany, który w skutek bezzasadnego powództwa poniósł szkodę może żądać jej naprawienia na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym.

Odpowiedzialność karną przewidziano w Ustawie za naruszenie tajemnic przedsiębiorstwa, a w szczególności przez:

Ujawnienie ich osobom trzecim lub wykorzystanie ich we własnej działalności gospodarczej,

Kopiowanie produktów przy pomocy technicznych środków reprodukcji lub wprowadzanie tak skopiowanych produktów na rynek lub do obrotu.

Wyrządzenie poważnej szkody klientowi przez niezaznaczenie towarów i usług, albo ich umyślne zaznaczenie błędne.

Rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o przedsiębiorstwie.

PRZYDATNOŚĆ USTAWY O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI DO PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

Przepisy tej Ustawy mogą stanowić niezależnie od Prawa Autorskiego podstawę ochrony programów komputerowych. Na tą ustawę powołują się producenci programów wówczas, kiedy program nie ma cech twórczości, a więc nie można go ochronić prawem autorskim lub równolegle.

Dla ochrony programów komputerowych utrzymywanych w tajemnicy, szczególne znaczenie ma art. 11, wedle którego czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża istotnym interesom przedsiębiorcy. Tajemnicą są ujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, handlowe lub organizacyjne, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich w poufności. Przepisy te stosuje się również do pracowników przedsiębiorstwa oraz osób świadczących na jego rzecz pracę na podstawie umowy o dzieło lub zlecenie w ciągu trzech lat od ustania tego stosunku. Nie stosuje się przepisów o tajemnicy przedsiębiorstwa do osób, które nabyły takie informacje na podstawie odpłatnej czynności prawnej i w przekonaniu o legalności swojego postępowania, ale Sąd może skłonić takiego nabywcę do uiszczenia stanowiącego wynagrodzenie za korzystanie z cudzej tajemnicy. Podstawę prawną programów już rozpowszechnionych (wprowadzenie do obrotu w rozumieniu artykułu 51 Prawa Autorskiego) stanowi artykuł Ustawy „O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji”, wedle którego zakazane jest naśladowanie gotowego produktu polegające na tym, że za pomocą technicznych środków jest kopiowana zewnętrzna postać produktu, (a nie cech funkcjonalnych) jeżeli może wprowadzić to w błąd klientów co do producenta lub produktu. Dopuszczenie się czynu nieuczciwej konkurencji wobec twórcy lub producenta programu komputerowego podlega odpowiedzialności na zasadach ogólnych, ale kształtując te zasady ogólne znacznie silniej, brano w Ustawie z 1993 roku niż z 1923 roku pod uwagę potrzebę ochrony własności intelektualnych w tym programów komputerowych. Rozbudowanie środków karnych wynikało z lepszej przydatności sprzężenia środków karnych i cywilnych dla zwalczania np. „piractwa komputerowego” niż przewidziana w Prawie Handlowym.

PROGRAMY KOMPUTEROWE A PRAWO ZNAKÓW TOWAROWYCH

Podstawę prawną ochrony znaków towarowych stanowi Ustawa „O znakach towarowych” z 31 stycznia 1985 roku Dz. U. 5 poz. 17. Reguluje ona stosunki i postępowanie w zakresie ochrony oraz używania w obrocie towarowym znaków towarowych w odniesieniu do towarów i usług. Zagraniczne podmioty korzystają z tej ochrony na zasadzie wzajemności oraz łączących Polskę z innymi państwami umów.

Znakiem towarowym jest w rozumieniu Ustawy Znak nadający się do rozróżniania towarów lub usług określonego przedsiębiorstwa od towarów i usług tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw, w szczególności: wyraz, ornament, rysunek, kompozycja kolorystyczna, forma plastyczna, melodia lub inny sygnał dźwiękowy bądź też zestawienie tych elementów. Chodzi więc tutaj o łatwe do zapamiętania przez nabywcę oznaczenia zespolonego z konkretnym towarem lub usługą, albo z przedsiębiorstwem dostarczającym te dobra.

Podstawowym źródłem ochrony znaków towarowych (usługowych) jest rejestracja znaku w Urzędzie Patentowym. Można jej dokonać tylko na rzecz określonego podmiotu gospodarczego i tylko dla towarów i usług będących przedmiotem jego działalności gospodarczej. Warunkiem zdolności rejestracyjnej znaku są jego dostateczne znamiona odróżniające. Nie ma takich znamion znak, który stanowi tylko nazwę rodzajową towaru lub informuje jedynie o właściwościach, jakości, liczbie, ilości, masie, cenie, przeznaczeniu, miejscu i czasie wykonania, składzie, funkcji lub przydatności itp. nie dające wystarczających podstaw odróżniających pochodzenie towaru. nie rejestruje się także znaków objętych względnym lub bezwzględnym zakazem rejestracji.

Przedsiębiorstwo, na które został zarejestrowany znak towarowy nabywa wyłączne prawo używania znaku w obrocie gospodarczym na terenie całego państwa dla towarów objętych rejestracją, a w szczególności prawo do umieszczania tego znaku na towarach, produktach, wprowadzanie tak oznaczonych towarów do obrotu, umieszczania do na dokumentacjach związanych z wprowadzaniem towaru do obrotu, albo posługiwania się ni w polskich środkach przekazu w celach reklamy.

Uprawniony z rejestracji może przenieść swoje prawo licencji na używanie znaku. W razie naruszenia prawa rejestracji, lub zagrożenia naruszeniem właściciel znaku może rządać zaprzestania działań naruszających jego prawa - na podst. ustawy o znakach towarowych art. 20, a ponadto na zasadach ogólnych określonych w prawie cywilnym może rządać naprawienia określonej szkody, wydania korzyści majątkowych, wydania odp. oświadczenia. W sprawach o naruszenie praw majątkowych sąd może orzec również o zajęciu towaru, opakowań i innych przedmiotów opatrzonych znakiem zarejestrowanym oraz środków służących do reklamy i oznaczania towarów tym znakiem. Roszczenia przedawniają się z upływem 3 lat. Z ochrony kożystają też znaki powszechnie znane w Polsce, nawet, jeżeli nie zostały zarejestrowane. Przydatność znaków towarowych w ochronie programów komputerowych:

- umieszczenie własnego znaku towarowego na dyskietce opakowaniu, lub instrukcjach,

- wprowadzenie znaku towarowego w taki sposób, aby w trakcie eksploatacji znak pojawiał się na ekranie, a równocześnie aby maksymalnie utrudnione było jego usunięcie. Dodatkowym zabezpieczeniem może być wprowadzenie do programu znaku w taki sposób, że w trakcie eksploatacji utworu nie dojdzie do jego ujawnienia (co prawda rozpowszechnianie utworu z takim znakiem nie jest naruszeniem prawa autorskiego, ale może służyć jako dowód - właściwie niemożliwego do podważenia na to, że rozpowszechniany utwór został nielegalnie skopiowany a nie samodzielnie wytworzony.

Umieszczenie tych znaków może realizować dwa cele:

• powstrzymanie osób trzecich przed bezprawnym kopiowaniem i rozpowszechnianiem utworu poprzez umieszczenie znaku na opakowaniu, dysku lub programie,

• dla przeprowadzenia dowodu, że program został nielegalnie skopiowany.

Można zamieścić cudzy znak towarowy w przypadku, oznaczenia kompatybilności z innymi produktami ale w sposób jasno określony i nie budzący wątpliwości co do autorstwa dzieła - w przeciwnym wypadku jest zabronione (konieczne jest przy tym wskazanie własnego znaku towarowego lub firmy).

OCHRONA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO

Kodeks Cywilny może być w różny sposób wykożystywana dla ochrony programów komputerowych. Jedno z tych zastosowań to autonomiczna ochrona jaką prawo cywilne zapewnia dobrom osobistym twórcy programu. Stanowi o tym artykół 23 i 24 Kodeksu Cywilnego.

Art. 23

Dobra osobiste człowieka jak w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska pozostają pod ochroną PC niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art 24.

1) Ten czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem może rządać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także rządać, ażeby osoba która dopuściła się naruszenia dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków w szczególności żeby złożyła odpowiednie oświadczenie w odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.

2) Jeżeli w skutek naruszenia dóbr osobistych została wyrządzona szkoda majątkowa poszkodowany może rządać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

3) Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach a w szczególności w prawie autorskim, oraz w prawie wynalazczym. O rozwoju prawnej ochrony dóbr osobistych decyduje waga przywiązywana do praw człowieka, oraz postęp naukowo-techniczny, który szczególnie wpływa na ochronę praw autorskich.

W literaturze podkreśla się, że objęcie ochroną dobra osobistego człowieka w postaci twórczości naukowej rozciąga się nie tylko na niematerialne rezultaty pracy twórczej, lecz na wszystkie inne wytwory intelektualne, których tematyka, lub metoda wskazuje na „naukowość”. Oznacza to, że dobro osobiste w postaci twórczości naukowej może powstać przy większości samodzielnie opracowanych programów komputerowych.

POJĘCIE I KATALOG DÓBR OSOBISTYCH.

Dobrem osobistym jest mienie ludzkie, niezmącony stan spokoju psychicznego i naruszeniem uczuć. Dobrami osobistymi osoby fizycznej są w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska oraz prawo osobiste do kultu zmarłego.

NORMATYWNA KONSTRUKCJA OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

W teori utrzymują się wątpliwości, czy istnieje tylko jedno dobro osobiste, czy też poszczególne dobra są niezależnymi od siebie bytami prawnymi.

CZY OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH REALIZUJE SIĘ PRZY POMOCY PRAW PODMIOTOWYCH

Teoria monistyczna głosi, że istnieje tylko jedno dobro, którego przedmiot utożsamiany bywa najczęściej z godnością osoby ludzkiej, zaś wymienione przez KC dobra są jedynie przejawami (emanacją) tego dobra (prof Szefc) w myśl państwowej koncepcjii wymienione w tym katalogu dobra są niezależne i nie twożą wspólnej konstrukcji prawnej. Przydatność konstrukcji monistycznej w praktyce polega na tym, że możliwe jest poza ustawowe rozciąganie ochrony cywilno-prawnej na nowe nieprzewidziane w kodeksie dobra osobiste. Co do drugiego dominuje pogląd w myśl którego ochrona dóbr osobistych opiera się na wyposażeniu osoby fizycznej w instrument prawa podmiotowego. W latach `80 zaproponowano uznanie istnienia ogólnego dobra prawnego w postaci szerszej niż tajemnica korespondencji obejmującej także programy komputerowe, ale jej praktyczna przydatność wydaje się wątpliwa.

PRZESŁANKI CYWILNOPRAWNEJ OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH TO:

1 - zagrożenie, lub naruszenie dobra osobistego,

2 - bezprawność działania sprawcy zagrożenia (naruszenia)

Ad1 - analogiczne z ochroną praw osobistych twórców utworów, zapewnia ochronę exante i expost. Podobnie też jak prawo autorskie zapewnia ochronę przed naruszeniem wynikającym z działania osoby trzeciej, natomiast niezapewnienie ochrony przed naruszeniem którego źródłem jest zaniechanie. Bezprawność działania to sprzeczność postępowania danej osoby z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a więc kryterium obiektywne. Nie należy jej mylić z subiektywną przesłanką winy, tj. nagannym zachowaniem sprawcy wynikającym z celowego zamiaru, albo z lekkomyślności, czy niedbalstwa polegającego na niedołożeniu należytej staranności. Bezprawność działania niezachodzi jeżeli działanie jest oparte na obowiązującym przepisie prawa, albo stanowi wykonanie prawa podmiotowego. Bezprawność nie zachodzi także w przypadku działania:

a) w obronie koniecznej (obrona taka polega na odparciu bezpośredniego ataku, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby).

b) w stanie wyższej konieczności tj. działania mającego na celu odwrócenie od siebie lub innej osoby niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od rzeczy lub zwierzęcia.

c) wramach dozwolonej samopomocy (bardzorzadkie przypadki)

d) podjętego za zgodą poszkodowanego, której wyrażenie nie stoi w sprzeczności z prawem lub zasadami współżycia społecznego.

PRZEDMIOT STOSUNKÓW CYWILNO-PRAWNYCH

• przedmiotem stosunku prawnego jest zawsze zachowanie człowieka, a niekiedy nadto pewien obiekt materialny, którego zachowanie dotyczy (prof. Janusza Wolter);

• przedmiotem stpsunku cywilno-prawnego (zobowiązaniowego) jest świadczenie tzn. zachowanie zgodne z treścią zobowiązania, które należy odróżnić od przedmiotu świadczenia - przedmiotu, do którego może, ale nie musi się świadczenie odnosić (prof. Czakulski);

• Treścią stosunku cywilno-prawnego jest prawo podmiotowe, natomiast przedmiot odnosi się raczej do tego prawa podmiotowego nie do stosunku prawnego, wyodrębniając rzeczy, dobra osobiste, dobra niematerialne o charakterze intelektualnym, energię ... Przedmiot stosunku cywilno-prawnego nie jest jego samodzielnym elementem takim jak podmioty i treść (prof. Zbigniew Radwański);

• Do przedmiotu stosunku cywilno-prawnego odnoszą się dwie konwencje. Wedle pierwszej nazywa się tak tworzywo, rzecz lub wytwór kulturowy, do którego odnoszą się działania lub zaniechania podmiotu zobowiązowanego lub którego dotyczą zachowania podmiotu uprawnionego. Według drugiej konwencji terminu przedmiot stosunku prawnego określać ma same zachowania wyznaczone podmiotom stosunku prawnego (prof. Zygmunt Ziembiński).

TWÓRCZOŚĆ NAUKOWA, WYNALAZCZA I RACJONALIZATORSKA

Ochroną dóbr osobistych twórców programów komputerowych wiąże się z dobrem osobistym określonym w Kodeksie Cywilnym jako twórczość naukowa, wynalazcza i racjonalizatorska.

CO TO JEST TWÓRCZOŚĆ (REZULTAT, CZY REZULTAT I PROCES?)

Ochrona dotyczy (w Prawie Cywilnym ) nie tylko rezultatu (jak w Pautors.) ale również procesu twórczego - chociaż są też zwolennicy poglądu, że tylko rezultaty są chronione).

FORMY NARUSZENIA PRAWA DO TWÓRCZOŚCI W ODNIESIENIU DO PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

Za bezsprzeczne naruszenie prawa do twórczości w jako dobra osobistego uważa się:

• Przypisanie sobie autorstwa cudzego programu komputerowego,

• przywłaszczenie sobie nazwiska autora programu,

• rozpowszechnienie cudzego zniekształconego programu bez oznaczenia wprowadzonych zmian,

• rozpowszechnianie cudzego programu kompterowego z usunięciem oznaczenia jego autorstwa,

• nieuprawnioną ocenę programnu naruszającą cześć, lub dobre imię jego autora.

ROSZCZENIA Z TYTUŁU NARUSZENIA CUDZYCH DÓBR OSOBISTYCH

W razie naruszenia dobra osobistego poszkodowanemu służy roszczenie określone w art.24, które dzielą się na majątkowe i niemajątkowe.

Wśród niemajątkowych wyróżnia się roszczenia o zaniechanie działania, o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Do roszczeń majątkowych: roszczenia o naprawienie szkody majątkowej, zadośćuczynienie pieniężne za krzywdy, zasądzenie nawiązki na rzecz PCK.

Art.24 ust.2 oznacza,że poszkodowany któremu wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa może wg swojego wyboru rządać przywrócenia stanu poprzedniego (z reguły) lub też zapłaty odpowiedniej kwoty pieniężnej (Naprawienia wymagają zarówno rzeczywiste straty jak i utracone kożyści. Obowiązek odszkodowawczy ciąży na sprawcy tylko wówczas, gdy jego działanie było bezprawne i zawinione i tylko w takim rozmiarze, w jakim zachodzi normalny związek przyczynowy między działaniem sprawcy, a wystąpieniem szkody.

NIEZALEŻNOŚĆ KODEKSOWEJ OCHRONY OD OCHRONY POZAKODEKSOWEJ

Zgodnie z art.24 p3 przepisy o ochronie dóbr osobistych nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach w szczególności w prawie autorskim i wynalazczym Oznacza to:

• udzielanie ochrony karnej lub administracyjnej niewyłącza ochrony cywilnoprawnej, chyba,że stan naruszania (lub zagrożenia) dobra osobistego został już usunięty.

• w przypadku zbiegu ochrony i różnicy między ochroną kodeksową i autorsko-prawną (lub wynikającą z innych ustaw szczególnych należy stosować postanowienia kożystniejsze dla osoby, której dobro ma być chronione.

Dobra osobiste osób prawnych art 23 Kodeksu Cywilnego stanowią że przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

NA PYTANIE: CZY PRZEPISY O OCHRONIE DÓBR OSOBISTYCH MOGĄ BYĆ BEZPOŚREDNIO STOSOWANE DO OSÓB PRAWNYCH NALEŻY ODPOWIEDZIEĆ PRZECZĄCO, ponieważ: osoby prawne nie doznają przeżyć psychicznych, nie mają też substratu cielesnego np. zdrowia, czy swobodysumienia, zdrowia, niemniej służą im pewne dobra porównywalne z dobrami osobistymi człowieka np nienaruszalność śiedziby firmy analogiczna do nienaruszalności mieszkania, stąd przyjmuje się, że z pewnymi modyfikacjami koncepcja ochrony dóbr osobistych osoby fizycznej może być modelem ochrony niematerialnych dóbr osób prawnych. Dobra te nazywane są nieco inaczej np. ochrona czci to dobre imię firmy, nazwisko to nazwa

CZY W DZIEDZINIE TWORZENIA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH ZACHODZI MOŻLIWOŚĆ ZAPEWNIENIA OSOBOM PRAWNYM OCHRONY Z JAKIEJ KORZYSTAJĄ TWÓRCY PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

Funkcjonalnie tworzyć może tylko człowiek, osoba prawna nie może więc być twórcą programu komputerowego. Prawo własności intelektualnej zawiera jednak konstrukcję pozwalającą przypisać autorstwo dzieła niematerialnego osobie prawnej. Jest nią pojęcie wynalazku zakładowego, mówi ono, że dobro osobiste jakim jest twórczość intelektualna polegająca na opracowywaniu porgramów komputerowych może przysługiwać również osobom prawnym, ale zdaniem prof. Szefca i Bartymalkiewicza koncepcja ta jest nietrafna

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ:

Pojęcie zobowiązań -zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może rządać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadomie spełnić.

• źródła zobowiązań: -wg Kodeksu Cywilnego wyróżniamy zobowiązanie z oświadczenia woli: (jednostronnych czynności prawnych i umów) oraz zobowiązania z czynów i innych zdarzeń (prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, poniesienie szkody w cudzym interesie, nienależne świadczenia. Od czasów prawa rzymskiego wyróżnia się też zobowiązania excontractu i exdenicto. Odpowiedzialność wg excontracto obejmuje wszelkie przypadki, gdy zobowiązanie między stronami już wcześniej istniało np powstało z mocy prawa i chodzi o odpowiedzialność odszkodowawczą za niewykonanie lub nienależyte wykonanie tego zobowiązania. Reżim odpowiedzialności exdelicto polega na odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną poszkodowanemu niezależnie od istniejącego uprzednio między danymi osobami stosunku prawnego.

• elementy stosunku zobowiązaniowego: Podmiotami tego stosunku jest uprawniony i zobowiązany (dłużnik), przedmiotem zaś stosunku zobowiązaniowego jest świadczenie tj określone zachowanie się dłużnika, którego może się domagać wierzyciel.

• treść - uprawnienie wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ: SPOSÓB, MIEJSCE, CZAS

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odp. jego celowi społeczno gospodarczemu, oraz zasady wsp. społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje także w sposób zgodny z tymi zwyczajami. Miejscem wykonania zobowiązania jest miejsce w którym dłużnik powinien spłacić świadczenie. Jeśli spełni w innym miejscu, to wierzyciel może świadomie przyjąć, ale nie pozbawia go to ewentualnego roszczenia z tytułu nienależytego wykonania lub może odmówić przyjęcia i wtedy dłużnik popada w zwłokę. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia jest nieoznaczone, ani nie wynika z właściwości zobowiązania to powinna być spełniona w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał miejsce zamieszkania lub siedziby. Czas - zobowiązanie powinno być wypełnione we właściwym czasie. Jeżeli termin jest nieoznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu do wykonania.

SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ

Zobowiązanie nie jest wykonane jeżeli dłużnik nie spełnia świadczenia należnego wierzycielowi. Zasadnicze uprawnienie wierzyciela polega na domaganiu się spełnienia zobowiązania przy zastosowaniu przymusu państwowego. Dorealizacji teego przymusu służą środki egzekucyjne.

Gdy tą drogą nie da się uzyskać należytego spełnienia świadczenia roszczenie wierzyciela zmienia się w roszczenie o naprawienie szkody. Dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z nie wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Przesłanki odpowiedzialności dłużnika to:

• powstanie szkody wierzyciela (rzeczywiste straty lub utracenie korzyści);

• szkoda musi być spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania (między szkodą a niewykonaniem musi występować związek przyczynowy).

Naprawienie szkody powinno nastąpić wg. wyboru poszkodowanego przez przywrócenie stanu poprzedniego lub odszkodowaniu w pieniądzu. Jendakże, gdy przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe, albo pociągało nadmierne trudności lub koszty roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.

WYGAŚNIECIE ZOBOWIĄZAŃ

1. Zobowiązanie wygasa wraz z zaspokojeniem wierzyciela przez:

• spełnienie świadczenia;

• wypełnienie świadczenia odszkodowawczego;

• świadczenie w miejsce wypełnienia za zgodą wierzyciela;

• potrącenie (kompenscacja);

• odnowienie - dłużnik zobowiązuje się świdczyć co innego niż był zobowiązany i z innej podstawy prawnej;

• złożenie do depozytu sądowego.

2. Zobowiązanie bez zaspokojenia wierzyciela wygasa przez:

• niemożność wykonania zobowiązania niezawinioną przez dłużnika;

• zwolnienie z długu przez wierzyciela;

• rozwiązanie stosunku prawnego przez Sąd;

• uiszczenie zobowiązania z powodu nadzwyczajnych wypadków;

3. Inne nożliwości:

• konfuzja czyli zbieg długu i wierzytelności na 1 ręku;

• ziszczenie się warunku rozwiązującego umowę;

• osiągnięcie celu zobowiązania;

• śmierć dłużnika, gdy zobowiązanie miało charkter osobisty.

UMOWA

Umowa jest czynnością prawną zawierająca conajmniej 2 zgodne oświadczenia woli dwóch podmiotów prawa.

Rodzaje umów (umowy są tylko dwustronne):

• jednostronie zobowiązująca np. darowizna;

• dwustronnie zobowiązująca np. umowa kupna-sprzedaży

Wyrózniamy również umowy:

• zupełne (umowa kupna sprzedaży);

• niezupełne - w których dobrowolne świadczenie dłużnika jest uznawane za ważne wypełnienie ciążącego na nim zobowiązania i nie podlega zwrotowi nawet wówczas, gdy dłużnik świadczenie w błędnym mniemaniu, że wykonuje świdczenie zupełne (doskonałe). Chodzi tu o sytuację, w których interes wierzyciela uznaje się za godny ochrony, ale odmawia mu się środków przymuszenia dłużnika, albo w których interes uznaje się za niegodny, ale szanuje się zwyczaj.

Umowy dwustrobnnie zobowiązujące mogą być:

• wzajemne jeżeli świdczenie jednej strony są ekwiwalentem drugiej strony;

• dwustronnie obowiązujące nie mają charakteru umów wzajemnych.

OBRÓT PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH

KLASY PROGRAMÓW W DYSTRYBUCJI

Przy dystrybucji programów rozróżnia się programy FREEWARE (zwane również PUBLIC DOMAIN), SHAREWARE oraz COMMERCIAL.

FREEWARE - PUBLIC DOMAIN to programy stanowiące własność publiczną. Wolno je kopiować i przekazywać bezpłatnie i bez ograniczeń innym użytkownikom. Autor może sobie zastrzec np. w czołówce programu, by nie był on wykorzystywany do celów komercyjnych.

SHAREWARE - to forma rozpowszechniania polegająca na tym, że autor podając w czołówce programu swój adres, zachęca do kopiowania oraz prosi ewentualnych użytkowników o nadesłanie niewielkiej, często uznaniowej kwoty pieniężnej, która pokryje koszty własne i dokumentacji.

Obie klasy programów są rozpowszechniane sieciowo, z użyciem modemów, banków informacji software'owej tzw. ShareWare House.

Natomiast duże profesjonalne pakiety programowe udostępniane są z reguły przez firmy komputerowe w oparciu o udzielanie licencji na użytkowanie. Programy takie robi się zwykle w kilku droższych i tańszych wersjach. Do tańszych należą: wersje edukacyjne - przeznaczone dla szkół, droższe tzw. rozwojowe developet, przy pomocy, których można samemu tworzyć oprogramowanie użytkowe.

Umowy wystepujące w obrocie programów komputerowych można podzielić na trzy grupy:

• Umowy zezwalające na korzystanie z software'u - będą to najczęściej umowy licencyjne, umowy leasingu bez przeniesienia praw, umowy o używanie sieci oraz te z umów o stworzeniu oprogramowania lub doskonalenie już istniejącego, które mają charakter umowy „O dzieło”, a nie przenoszą własności utworu na osobę zamawiającą, zaś po wytworzeniu lub dostosowaniu programu przybierają formę licencji lub leasingu bez opcji kupna;

• Umowy dokonujące przeniesienia praw do programów komputerowych wraz z materiałami towarzyszącymi. Jest to najczęściej umowa sprzedaży albo umowa leasingu z opcją przeniesienia praw oraz umowy o stworzeniu lud dostosowanie istniejącego oprogramowaniamającej charakter umowy „O dzieło” i przenoszące prawa do danego oprogramowania na zamawiającego;

• Umowy powodujące powstanie innych niż zezwolenie na korzystanie z oprogramowania praw i obwoiązków oraz nie przenoszące praw do tego programu komputerowego. Są to umowy „O podtrzymanie oprogramowania” czyli umowy mające charakter zlecenia usług serwisowych, umowy „O przechowanie” (depozyt) programu źródłowego, umowy o ubezpieczenie programu i inne.

Program komputerowy stanowi przedmiot oferty skierowanej do wielu użytkowników przynosi, natomiast program komputerowy wytworzony dla konkretnego użytkownika przynosi zyski z opłat za używanie tego programu komputerowego dla określonego podmiotu.

W zakresie problematyki umownej Prawa Autorskiego nie reguluje odniesienia treści umów o udostępnieniu programów komputerowych.

LICENCJE (UMOWY UPOWAŻNIAJĄCE)

Umowa licencyjna upoważnia do korzystania bez ograniczenia pola eksploatacji (licencja pełna) lub do korzystania na wymienionych w umowie polach eksploataji z określeniem zakresu, miejsca, czasu tego korzystania (licencja niepełna). Przykładowy katalog pól eksploatacji zawarty jest w art 50 Prawa Autorskiego. Licencjodawca zawierająca umowy nie pozbawia się możliwości dalszego eksploatowania programów. Może on udzielać dalszych licencji innym osobom, a także użytkować i korzystać z programu (chyba, że licencja ma charakter wyłączny).

Przy zawieraniu konkretnych kontraktów, umów i licencji na korzystanie z oprogramowania należy pamiętać

Podstawy Prawa i Prawo Informatyczne 23

---