Oddychanie jest jedną z ważniejszych czynności organizmu, ale przede wszystkim jest przejawem życia.
FUNKCJA UKŁADU ODDECHOWEGO
Główna funkcją oddychania jest dostarczenie każdej żywej komórce organizmu tlenu gdzie przy jego udziale dochodzi do spalania, czyli utleniania substancji odżywczych. W wyniku procesu utleniania organizmowi dostarczana jest energia. W rezultacie przemian zachodzących w komórkach powstaje między innymi dwutlenek węgla, który wyprowadzany jest z organizmu przez płuca.
BUDOWA UKŁADU ODDECHOWEGO
Doprowadzanie tlenu do płuc, wymiana gazowa a następnie odprowadzanie dwutlenku węgla zachodzi dzięki sprawnie funkcjonującym narządom układu oddechowego.
GÓRNE DROGI ODDECHOWE
JAMA NOSOWA
Jama nosowa jest to dwudzielna przestrzeń na początku górnych dróg oddechowych. Wejście do niej stanowią nozdrza przednie a wyjście nozdrza tylne. Jama nosowa ograniczona jest od góry przez kość nosową, czołową i przez blaszkę kości sitowej, od dołu przez wyrostek podniebienny szczęki i blaszkę kości podniebiennej, przyśrodkowo przez kostna przegrodę nosa a od tyłu przez przednią powierzchnię trzonu kości klinowej z boku zaś przez trzy małżowiny nosowe wytwarzające przewody nosowe.
Wysłana jest błoną śluzową i nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Funkcją nabłonka jest zwilżanie powietrza, oczyszczanie z zanieczyszczeń i ogrzewanie. W błonie śluzowej znajdują się komórki kubkowe i gruczoły cewkowo - pęcherzykowe wydzielające śluz. W okolicy węchowej znajduje się nabłonek węchowy zawierający komórki zmysłu powonienia.
ZATOKI PRZYNOSOWE
Zatoki przynosowe są to jamy, które łącza się z jama nosową. Zatoki przynosowe są parzyste i różnią się kształtem oraz wielkością. Wyróżnia się zatoki: szczękowe, czołowe, sitowe i klinowe.
PODNIEBIENIE
Podniebienie jest sklepieniem jamy ustnej, które składa się z podniebienia twardego i miękkiego. Podłożem dla podniebienia twardego jest wyrostek podniebienny szczęki i blaszka kości podniebiennej. Podniebienie twarde przechodzi w podniebienie miękkie. Pośrodku podniebienia miękkiego znajduje się języczek podniebienny a po jego obu stronach znajdują się dwa fałdy: przedni - łuki podniebienno - językowe i tylne - łuki podniebienno - gardłowe, między którymi po obu stronach znajdują się migdałki. Oba łuki wraz z języczkiem tworzą cień gardzieli, która dzięki ruchom podniebienia miękkiego może się otwierać i zamykać.
GARDŁO
Gardło jest to szeroki przewód mięśniowo - błoniasty o długości około 12 centymetrów. Jest wspólnym początkowym odcinkiem dróg oddechowych i pokarmowych. Zbudowane jest z mięśni płaskich zwierających lub podnoszących gardło. Mięśnie pokryte są błoną śluzową, która zawiera gruczoły gardłowe wydzielające śliską ciecz zmniejszającą tarcie. Pod względem anatomicznym gardło dzieli się na trzy części: nosową, ustną i krtaniową.
Krtań jest głównym narządem głosowym. Ma kształt rury o chrzestnym rusztowaniu. Wysłana jest błoną śluzową i zaopatrzona w mięśnie. Chrzęstny szkielet krtani składa się z: chrząstki tarczowej zwanej jabłkiem Adama, chrząstki pierścieniowatej, nagłośniowej i z parzystych chrząstek nalewkowatych i tarczowych miedzy, którymi znajdują się wiązadła głosowe. Wiązadła te wchodzą w skład warg głosowych a ich wolny brzeg, czyli fałdy głosowe ogranicza nagłośnia. Szerokość szpary głośni oraz jej kształt, a także długość warg głosowych i ich napięcie reguluje aparat składający się z dwóch chrząstek, wiązadeł i mięśni.
DOLNE DROGI ODDECHOWE
Tchawica ma długość około 10 - 12 centymetrów. Rozpoczyna się poniżej chrząstki piersiowej krtani i kończy charakterystycznym rozdwojeniem.
Oskrzela są rozgałęzieniami tchawicy, która dzieli się na dwa oskrzela główne: prawe i lewe.. Oskrzelo prawe jest krótsze i biegnie bardziej stromo w stronę lewego oskrzela. Oskrzelo lewe tworzy z tchawica kąt większy niż 900 a poza tym jest znacznie dłuższe od oskrzela lewego. Oskrzelo główne prawe dzieli się na oskrzela płatowe: górne, środkowe i dolne oskrzelo dolne zaś jest podzielone na dwa oskrzela płatowe: górne i dolne. Każde oskrzelo płatowe dzieli się na oskrzela segmentalne. Wyścielone są błoną śluzową pokryta nabłonkiem migawkowym. W ścianie oskrzeli znajdują się ułożone podkowiasto chrząstki.
OSKRZELIKI
Oskrzeliki są odgałęzieniami najmniejszych oskrzeli trzeciego rzędu. Wysłane są nabłonkiem jednowarstwowym. Oskrzeliki końcowe dzielą się na dwa oskrzeliki oddechowe, które w swych ścianach mają pojedyncze pęcherzyki płucne. Oskrzeliki oddechowe dzieląc się wielokrotnie zwiększają liczbę pęcherzyków płucnych i w końcowym odcinku powstaje drzewo pęcherzykowe tzw. grono.
PŁUCA
Płuca są parzystymi narządami znajdującymi się w klatce piersiowej. Zbudowane są z bogato rozgałęzionego drzewa oskrzelowo - oskrzelikowego pokrytego miąższem płucnym składającym się z: pęcherzyków płucnych, naczyń krwionośnych i tkanki łącznej. Całe płuca otoczone są opłucną. Płuca mają kształt kopuły z wklęsłą podstawą. Ich boczna część przylega do żeber zaś część przeciwległa nazywa się przyśrodkową. Pośrodku powierzchni przyśrodkowej położona jest wnęka płucna, przez którą wchodzą: oskrzela główne, tętnica i żyła płucna, tętnice i żyły oskrzelowe, naczynia limfatyczne oraz nerwy.
Płuco lewe zbudowane jest z dwóch płatów: górnego, dolnego oraz szczeliny miedzypłatowej dużej. Przedni brzeg górnego płata ma charakterystyczne sercowate wycięcie. Najniższa część płata górnego lewego tworzy języczek dochodzący do przepony. Płuco prawe zaś składa się z trzech płatów: górnego, środkowego i dolnego. Górny płat oddzielony jest od środkowego szczelina międzypłatową małą a dolny od środkowego szczeliną dużą.
Płuca się narządami bardzo lekkimi i cechują się dużą zdolnością rozciągania w czasie wdechu i opadania podczas wydechu. Jest to możliwe dzięki jamie opłucnej, która jest staranny.
Jest to płaski i cienki mięsień oddechowy, który oddziela jamę brzuszna od jamy klatki piersiowej. W czasie skurczu przepona obniża się powodując zwiększenie objętości klatki piersiowej a wynikiem tego jest wdech.
WYMIANA GAZOWA
W wymianie gazowej wyróżnia się trzy fazy:
1. Wymiana gazowa zewnętrzna, która zachodzi w pęcherzykach płucnych i polega na łączeniu się hemoglobiny z tlenem, którego stężenie w płucach jest duże oraz powstawania dwutlenku węgla, którego stężenie w płucach jest mniejsze,
2. Wymiana gazowa wewnętrzna, która zachodzi w tkankach i komórkach ciała, stężenie dwutlenku węgla jest tutaj większe niż stężenie tlenu, więc hemoglobina łączy się z dwutlenkiem węgla i pozostawia transportowany z płuc tlen,
3. Oddychanie komórkowe, w którym przy udziale tlenu dochodzi do utleniania, czyli biologicznego spalania substancji odżywczych w wyniku, czego powstaje energia. Produktami ubocznym w tym procesie są dwutlenek węgla i woda.
MECHANIZM ODDYCHANIA
W mechanizmie oddychania wyróżnia się dwie fazy:
1. Czynna, czyli wdech - odbywa się pod wpływem skurczu mięśni międzyżebrowych i przepony. W wyniku tego zwiększa się pojemność klatki piersiowej, następuje rozciąganie płuc, spadek ciśnienia i przenikania powietrza do płuc,
2. Bierna czyli wydech - spowodowany jest rozkurczem mięśni oddechowych co prowadzi do zmniejszenia się pojemności klatki piersiowej i wypchnięcia powietrza z płuc na zewnątrz.
TYPY ODDYCHANIA
Wyróżnia się dwa typy oddychania:
Typ brzuszny - występuje u mężczyzn a główną rolę w oddychaniu odgrywają ruch przepony,
Typ piersiowy - występuje u kobiet, zasadniczą funkcję spełniają mięśnie międzyżebrowe.