PRAWO ADMINISTRACYJNE
Administracja: 1. Organizacja składająca się z różnych jednostek organizacyjnych skupionych wokół organów wyposażonych w kompetencje określone w ustawach i tworzących zamknięty układ organizacyjny mający realizować zadania państwowe i publiczne.
Administracja jest pewną działalnością, polegającą na zarządzaniu.
Działalność państwowa koncentruje się w trzech dziedzinach A: ustawodawstwo; B: wymiar sprawiedliwości; C: administracja. Można zdefiniować A i B, ale dla administracji przyjmuje się definicję negatywną - działalność państwa, która pozostaje poza sferą ustawodawstwa i sądownictwa. Pozytywna definicja administracji mówi, że polega ona na bezpośrednim organizowaniu praktycznej realizacji zadań państwa w oparciu o istniejące przepisy.
Prawo administracyjne - normy prawne regulujące pracę i zadania administracji państwowej, oraz zachowanie się osób fizycznych i in. podmiotów w zakresie unormowanym przez przepisy należące do in. gałęzi prawa. W tym znaczeniu p.a. składa się a co najmniej trzech części:
Prawo o ustroju adm. państwowej - normuje organizację i zasady funkcjonowania aparatu państwowego. Zawiera przepisy A: tworzące podmioty adm. państwowej i określające ich strukturę organizacyjną; B: określające stosunki prawne powstające w trakcie działalności tych organów (kontrola, kierowanie, informacja itp.); C: stanowiące podstawę dla określenia zadań poszczególnych organów oraz określające formy i metody wykonywania tych zadań; D: tworzące podział administracyjny kraju dla potrzeb administracji
Prawo materialne - normy ustanawiające wzajemne uprawnienia i obowiązki organów adm. państwowej i podmiotów znajdujących się na zewnątrz adm. państwowej jako części aparatu państwowego.
Prawo proceduralne - normy wyznaczające postępowanie mające na celu urzeczywistnienie norm prawa ustrojowego i materialnego.
Zawsze uczestnikiem określonego w tych przepisach stosunku prawnego jest organ adm. państwowej.
Stosunek administracyjno prawny - stosunek prawny uregulowany przepisami prawa administracyjnego. Jego cechy charakterystyczne odróżniające go od in. stosunków prawnych to:
jednym z podmiotów tego stos. jest zawsze organ adm. państwowej, lub podmiot, któremu ustawa powierza funkcje organu adm. publicznej. Jest to więc stosunek nierównorzędnych partnerów - organ adm. w zasadzie sam określa prawa i obowiązki stron stosunku (brak równorzędności podmiotów jak w k.c.);
przedmiotem tego stos. są tylko sprawy należące do kompetencji organów adm. państwowej;
stos. adm. powstają najczęściej z mocy aktów adm. pomiędzy organem wydającym akt i adresatem aktu (np. powołanie do wojska)
Zasada państwa prawnego (vide art.2 Konstytucji RP - RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.) - Nie ma kryteriów określających państwo prawne. Można jednak zaproponować następujące:
pierwszeństwo prawa wobec norm moralnych politycznych itd. i in reguł postępowania;
wymóg podstawy prawnej zawartej w ustawie dla wszystkich działań państwa wobec obywateli (zasada legalizmu);
zagwarantowanie obywatelom prawa do sprawiedliwych i niezawisłych sądów.
rozdzielenie funkcji i kompetencji władz państwowych.
Jednak samo istnienie tych norm nie gwarantuje urzeczywistnienia zasad państwa prawnego. Muszą być też instytucjonalne gwarancje pozwalające na zapewnienie przestrzegania prawa. Wszelkie działania państwa muszą mieć legitymację prawną, ale oprócz tego istnieją jeszcze instytucje kontrolujące zgodność tych działań z prawem. Są to sądy powszechne i NSA, TK, TS i Rzecznik Praw Obywatelskich.
Aparat administracyjny - wszystkie jednostki wykonujące funkcje adm. publicznej, niezależnie od tego czy są one państwowe, samorządowe, czy nie (organy adm. państwowej i samorządowe, zakłady publiczne i podmioty wykonujące funkcje adm. publicznej). Aparat adm. jest tworzony przez jednostki b. zróżnicowane. Przyczynami takiego stanu rzeczy są: A: przyczyny funkcjonalne (specjalizacja i kwalifikacje poszczególnych oddziałów); B: przyczyny terytorialne (różne zadania muszą być wykonywane dla różnych obszarów); C: przyczyny organizacyjne (w zależności od funkcji danego organu różny musi być stopień powiązania tego organu z innymi organami np. organ kontrolujący nie może być powiązany z organem kontrolowanym); D: przyczyny finansowe (dążenie do minimalizowania kosztów utrzymania administracji - koncentracja kompetencji w jednostkach).
Organa administracji:
Organy samorządowe - org. samorządu terytorialnego, obejmują A: organy gmin (zarząd, rada, wójt, burmistrz lub prezydent); B: organy samorządu specjalnego (np. o. samorządu zawodowego czy gospodarczego).
Organy administracji rządowej - organy podporządkowane Radzie Ministrów. A: organy centralne - organy naczelne adm. (Rada Ministrów, Prezes RM i ministrowie) i urzędy centralne (organy podlegające bezpośrednio Prezesowi RM lub poszczególny ministrom - Prezes GUC, Polski Komitet Normalizacyjny); B: terenowe organy adm. rządowej - zarządzają tylko częścią terytorium państwa (jednostkami wynikającymi z podziału terytorialnego). To jest niższy szczebel struktury zarządzania niż o. centralne: 1. organy rządowej adm. ogólnej (wojewodowie, kierownicy rejonowych urzędów rządowej adm. ogólnej); 2. organy adm. specjalnej (podporządkowane bezpośrednio ministrom np. adm. skarbowa - urzędy skarbowe)
W adm. państwowej jest następujący podział organów:
A: organy kolegialne - decyzje zapadają zespołowo w drodze uchwały podjętej większością głosów (np. Rada Ministrów);
B: organy jednoosobowe;
C: organy o kompetencji ogólnej - zajmują się zarządzaniem wszystkimi lub przynajmniej większą ilością dziedzin życia na danym terenie np. wojewoda;
D: organy o kompetencji szczególnej podlega im tylko jedna dziedzina zarządu państwowego (np. minister);
Zakres działania i kompetencja organu:
kompetencja miejscowa (terytorialna) - określenie jaki organ terenowy ma kompetencje do rozstrzygania danej sprawy z pkt-u widzenia terytorialnego zasięgu działania. Organ adm. może działać tylko na obszarze jednostki podziału adm., dla której jest ustanowiony. Przepisy określające te kompetencje zawarte są w k.p.a.;
kompetencja rzeczowa - przyznanie organowi adm. prawa do rozstrzygania tylko określonej kategorii spraw. Kompetencje te określają przepisy prawa materialnego;
kompetencja funkcjonalna (instancyjna) - określa instancję właściwa do rozstrzygania danej sprawy. Przepisy określające te kompetencje zawarte są w k.p.a.;
Organy adm. państwowej przestrzegają z urzędu swojej kompetencji miejscowej i rzeczowej (art. 19 k.p.a.).Organ adm. państwowej stwierdza nieważność decyzji, która wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości (art. 156 § 1 k.p.a.). Generalną zasadą p. adm. jest niedopuszczalność przenoszenia kompetencji pomiędzy organami administracji. W wyjątkowych sprawach można przenieść kompetencje z jednego organu na drugi. Może to mieć różą postać : 1. delegacja (organ wyższy przekazuje podległemu cz. swoich kompetencji); 2. dewolucja (organ wyższy przejmuje kompetencje organu niższego); 3. upoważnienie do wykonania kompetencji (organ, czy jednostka, której powierzono wykonanie kompetencji w istocie nie przyjmuje tych kompetencji, a tylko wykonuje je w imieniu i na rachunek organu do którego one należą.
Prawne formy działania administracji.
A: Akt administracyjny (decyzja adm., postanowienie, zezwolenia, nakaz itp.) - podstawowa forma działania adm. Stanowi on oparte na przepisach p. adm. władcze, jednostronne oświadczenia woli organu adm. publicznej, określające sytuację prawną konkretnie wskazanego adresata (określonego imiennie) w indywidualnie oznaczonej sprawie. Jest zawsze wydawany w imieniu państwa i na jego rachunek. Może wywołać skutki nie tylko w sferze p. adm. lecz także w innych dziedzinach prawa.
Podział aktów administracyjnych:
zewnętrzne - skierowane do innego adresata, aniżeli podległy organ podmiotu, który wydał akt.
wewnętrzne - kierowane przez organ administracyjny, nadrzędny do innego organu podległego. Pozostają wewnątrz adm.;
deklaratywne - ustalają w sposób wiążący, że wdanej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata określone obowiązki i prawa;
konstytutywne - w wyniku ich wydania następuje stworzenie, uchylenie lub zmiana stos. prawnego, zmienia się sytuacja prawna zainteresowanych podmiotów;
zależne od woli adresata - dla ich wydania konieczny jest uprzedni wniosek adresata o wydanie aktu np. pozwolenie na broń;
niezależne od woli strony - wydawane są z urzędu, mogą też być wydane na wniosek strony lub innej osoby. Wniosek adresata nie jest w tym przypadku niezbędny do wydania aktu (np. decyzja wywłaszczeniowa);
wywołujące skutki cywilnoprawne - np. decyzja wywłaszczeniowa;
nie wywołujące skutków cywilnoprawnych;
pozytywne - treść aktu zgodna z przedstawionym wnioskiem;
negatywne - odmawia się całkowicie lub częściowo żądaniu strony
związane - w określonej sytuacji faktycznej, przy spełnieniu przez zainteresowane podmioty prawem przewidzianych kryteriów, organ adm. zobowiązany jest do wydania aktu o określonej treści.
swobodne - organ wydając decyzję działa w zakresie uznania adm. (uregulowanie kompetencji organu adm. tak, że organ ten może rozstrzygnąć sprawę w różny sposób przy podobnym stanie faktycznym - każde rozstrzygnięcie jest legalne);
Przesłanki ważności aktu adm.:
wydany na podstawie właściwych przepisów prawa;
powinien pochodzić od właściwego organu i mieścić się w granicach jego kompetencji;
może być wydany jedynie po przeprowadzeniu określonego prze przepisy prawa postępowania i przy zachowaniu prawem przewidzianych wymagań formalnych.
W przypadku niezachowania w/w wymogów wydany akt adm. jest wadliwy.
Wadliwość nieistotna - nie pociąga za sobą ani nieważności, ani potrzeby uchylenia aktu - wadę należy usunąć poprzez sprostowanie aktu.
Wadliwość istotna - może stanowić podstawę do uchylenia lub stwierdzenia nieważności aktu. Skutkuje to utratę mocy obowiązującej przez akt adm. (art. 156 k.p.a.). Każdy akt adm. chroniony jest domniemaniem ważności - domniemaniem prawidłowości aktu adm.
B: Ugoda administracyjna - pisemne porozumienie zawarte pomiędzy stronami postępowania adm. przed organem pierwszej lub drugiej instancji, przed którym toczy się postępowanie adm., i zatwierdzone prze ten organ po skontrolowaniu jego prawidłowości. Występuje wtedy, gdy jest sporny charakter sprawy. Zatwierdzona ugoda wywiera taki same skutki, jak decyzja wydana w toku postępowania adm.
C: Porozumienie administracyjne - należy do niewładczych form działania adm. Jest dwu- lub wielostronną czynnością z zakresu prawa adm., dokonaną przez podmioty wykonujące adm. publiczną, a dochodzącą do skutku na podstawie zgodnych oświadczeń woli tych podmiotów. Opiera się na zasadzie równości stron. Zawierane są pomiędzy podmiotami niepowiązanymi węzłami podległości organizacyjnej lub służbowej np. pomiędzy wojewodami. Porozumienie adm. zawarte może być tylko w sprawach objętych kompetencjami stron i regulowanych prawem adm.
D: Czynności cywilnoprawne - działalność adm. oparta na prawie cywilnym dotyczy przede wszystkim tej sfery, w której adm. zajmuje się sprawami gospodarczymi, dokonuje pewnych świadczeń na rzecz społeczeństwa, organizuje zaspokajanie określonych potrzeb jak dostarczanie energii, wody, usuwanie nieczystości itp.
E: Wykonywanie czynności faktycznych:
działania społeczno-organizacyjne
czynności materialno-techniczne (np. zajęcie rzeczy ruchomej przez poborcę skarbowego, zatrzymanie przez policjanta sprawcy wykroczenia itp.)
Każde z tych działań może być realizowane na zasadzie upoważnienia