Magdalena Marszał-Wiśniewska

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Małgorzata Fajkowska

Instytut Psychologii, Polska Akademia Nauk

Kwestionariusz Poznawczej Regulacji Emocji (Cognitive Emotion Regulation Questionnaire; CERQ). Wyniki polskiej adaptacji techniki ^1/

________________

1/ Badania wykonano w ramach projektu badawczego „Indywidualne i środowiskowe uwarunkowania zaburzeń nastroju (podejście transakcyjne)", realizowanego przez M. Marszał-Wiśniewską (kierownik projektu), M. Fajkowską, A. Eliasza i D. Watsona (grant KBN nr 1H01F01327).

Adres do korespondencji:

Magdalena Marszał-Wiśniewska

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa

e-mail: [e-mail]

tel. [phone]

fax; 022 517 99 01

tel. kom. 0 601 80 52 54

WPROWADZENIE

Termin regulacji emocji używany jest w dwóch wypadkach: (1) kiedy emocje są regulatorami i (2) kiedy emocje są regulowane (Cole, Martin i Dennis, 2004). W pierwszym wypadku - chodzi o zmiany w zakresie różnych procesów, takich jak pamięć czy uwaga, pod wpływem wzbudzonych emocji. W drugim - termin ten dotyczy zmian w samych emocjach (ich nasilenia, długości trwania). Odnosi się do procesów, za pomocą których osoby wpływają na swoje emocje, sposób ich doświadczania i wyrażania. W tym znaczeniu przez regulację emocji rozumie się zewnętrzne i wewnętrzne procesy odpowiedzialne za monitorowanie, ewaluację i modyfikowanie reakcji emocjonalnych, szczególnie w zakresie ich intensywności oraz cech temporalnych (Gross, 1999; Thompson, 1991, 1994). Owa szeroka definicja obejmuje zarówno procesy biologiczne, społeczne, świadome i nieświadome procesy poznawcze, jak i konkretne zachowania. (Thompson, 1991; Davidson, 2000). W większości badań dotyczących regulacji emocji łączno jej aspekt poznawczy (na poziomie myślenia) z aspektem behawioralnym (na poziomie zachowania), traktując je jako jeden wymiar (por. Holahan i Moss, 1987). Badacze holenderscy (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001, 2002) jako pierwsi odeszli od ogólnie przyjętego łączenia strategii poznawczych i behawioralnych. Wychodząc z koncepcji Lazarusa (1991) i analizy badań nad strategiami „radzenia sobie” w sytuacjach stresowych zwrócili uwagę na fakt, że operacjonalizacja „radzenia sobie” poprzez rozróżnienie na strategie skoncentrowane na problemie (problem-focused coping) i strategie skoncentrowane na emocjach (emotion-focused coping), jakkolwiek szeroko akceptowana i leżąca u podstaw większości technik badawczych, rodzi pewne problemy teoretyczne. Po pierwsze, analiza danych empirycznych dotyczących miar „radzenia sobie” pokazuje, że można wyróżnić więcej niż dwa czynniki (por. Parker i Endler, 1992), a grupa strategii skoncentrowanych na emocjach jest wewnętrznie złożona i zawiera strategie o różnych konsekwencjach adaptacyjnych (np. tak różnych jak w przypadku wyparcia i poszukiwania wsparcia społecznego - strategii należących do grupy strategii skoncentrowanych na emocjach). Po drugie, rozróżnienie na strategie skoncentrowane na problemie i strategie skoncentrowane na emocjach nie jest jedynym wymiarem klasyfikacji strategii „radzenia sobie”. Innym, ważnym wymiarem przekraczającym granice tradycyjnego podziału jest bowiem wymiar: strategie poznawcze [co myślę] versus strategie behawioralne [co robię] (Holahan, Moss i Schaeffer, 1996). I tak, na przykład, w strategie skoncentrowane na problemie włączane jest zarówno planowanie (strategie poznawcza), jak i bezpośrednie działanie (strategia behawioralna), podczas gdy myślenie (planowanie) i działanie obejmują różne procesy w różnych momentach czasowych, co jest nie bez znaczenia z punktu widzenia stosowanych interwencji psychologicznych (np. czy uczyć osoby planowania i świadomego działania zgodnego z tym planem, czy też uczyć natychmiastowego działania?). Zgodnie z powyższym rozumowaniem, badacze holenderscy (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001, 2002) postulują oddzielny pomiar poznawczych i behawioralnych strategii regulacji emocji. Postulat ten zaowocował stworzeniem przez nich techniki do badania poznawczych strategii regulacji emocji (Cognitive Emotion Regulation Questionnaire; CERQ; Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002), umożliwiającej lepsze poznanie procesów poznawczych zaangażowanych w emocjonalne funkcjonowanie człowieka. Technika ta została poddana procesowi adaptacji w warunkach polskich. Zadecydowały o tym trzy fakty: (1) CERQ jest pierwszą i jak dotąd jedyną techniką do badania poznawczych komponentów regulacji emocji, (2) oryginalna wersja CERQ charakteryzuje się dobrymi właściwościami psychometrycznymi, a wyniki badań walidacyjnych spowodowały duże zainteresowanie nowym narzędziem (pojawiły się już jego adaptacje, np. francuska; Jermann, Van der Linden, d'Acremont i Zermatten, 2006) oraz (3) istnieje zapotrzebowanie polskiego środowiska psychologów, któremu brakuje narzędzi do pomiaru poznawczych strategii regulacji emocji.

POZNAWCZE STRATEGIE REGULACJI EMOCJI

Poznawcze strategie regulacji emocji, wchodząc w skład szerokiej kategorii sposobów regulacji emocji, odnoszą się do względnie stałych, świadomych sposobów regulacji emocji, polegających na kierowaniu w myślach napływającymi informacjami, które wzbudzają emocje (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001). Jakkolwiek pojęcie poznawczej regulacji emocji związane jest z pojęciem „radzenia sobie” w sytuacjach stresowych, to jednak jest zasadnicza różnica między nimi. O ile „radzenia sobie” w sytuacjach stresowych obejmuje zarówno strategie poznawcze jak i behawioralne, o tyle pojecie poznawczej regulacji emocji - opierając się na założeniu, że myślenie i działanie odnoszą się do różnych procesów - dotyczy wyłącznie strategii poznawczych z wykluczeniem strategii behawioralnych (Garnefski i Kraaij, 2007). W oparciu o rozważania teoretyczne i wyniki badań empirycznych, badacze holenderscy wyodrębnili dziewięć poznawczych strategii regulacji emocji, tworzących dwie grupy strategii: (1) strategie pozytywne, zwane również „bardziej adaptacyjnymi” (lub w skrócie adaptacyjnymi), które ułatwiają zmianę zachowania w konfrontacji z trudnymi, przykrymi sytuacjami oraz (2) strategie negatywne, zwane też „mniej adaptacyjnymi” (lub w skrócie nieadaptacyjnymi), które utrudniają ową zmianę, „usztywniając” zachowania niekorzystne dla dobrostanu osoby (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001, 2002). Te pierwsze obejmują (1) akceptację (acceptance; akceptowanie tego, czego się doświadczyło i pogodzenie się z tym), (2) koncentrację na planowaniu (refocus on planning; myślenie o tym, jakie kroki należy podjąć, aby poradzić sobie z negatywnym wydarzeniem), (3) koncentrację na czymś pozytywnym (positive refocusing; myślenie o czymś radosnym i przyjemnym zamiast rozmyślania o tym, co się właśnie wydarzyło), (4) pozytywne przewartościowanie (positive reapraisal; nadanie pozytywnego znaczenia negatywnemu zdarzeniu ujmując je w kategoriach rozwoju osobistego) oraz (5) stwarzanie perspektywy (putting into perspective; pomniejszanie znaczenia danego negatywnego wydarzenia i podkreślanie jego względności w porównaniu z innymi zdarzeniami). Strategie negatywne (mniej adaptacyjne) obejmują (1) obwinianie siebie (self blame; przypisywanie sobie winy za to, co się wydarzyło), (2) obwinianie innych (blaming others; przypisywanie innym winy za to, co nas spotkało), (3) ruminacja (rumination; ciągłe myślenie o negatywnym zdarzeniu i przeżywanie uczuć z nim związanych) oraz (4) katastrofizowanie (catastrophizing; podkreślanie grozy zdarzenia) (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001, 2002). Przy wyborze i zdefiniowaniu powyższych strategii, autorzy nie tylko korzystali z wyodrębnionych już poznawczych wymiarów w istniejących technikach pomiaru strategii „radzenia sobie” (por. Carver, Scheier i Weintraub, 1989; de Ridder, 1997), ale również dokonali „przekształcenia” niepoznawczych strategii „radzenia sobie” w wymiary poznawcze oraz dodali nowe strategie, które jakkolwiek wywodziły się z tradycji innej niż „radzenie sobie” ze stresem, to jednak, jak wykazywały badania, związane były ze zdrowiem psychicznym i psychopatologią (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001, 2002; Garnefski, van den Kommer, Kraaij, Teerds, Legerstee i Onstein, 2002; Garnefski,.i Kraaij, 2007). Tak więc, niektóre z wyodrębnionych strategii, takie jak „pozytywne przewartościowanie” (positive reapraisal) czy „akceptacja” (acceptance) wywodzą się wprost z tradycji „radzenia sobie” ze stresem (por. Carver, Scheier i Weintraub, 1989), podczas gdy inne, takie jak „ruminacja” (rumination) czy „ katastrofizowanie” (catastrophizing) - odnoszą się do literatury innej niż ta bezpośrednio związana z problematyką „radzeniem sobie” (np. Nolen-Hoeksema, 2000; Sullivan, Bishop i Pivic, 1995).

Dotychczasowe badania wykazały, że strategie adaptacyjne są generalnie częściej stosowane niż strategie nieadaptacyjne (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001). Analiza związków między poznawczymi strategiami regulacji emocji a problemami emocjonalnymi i symptomami psychopatologicznymi ujawniła istotną zależność pomiędzy częstością stosowania strategii negatywnych, nieadaptacyjnych (zwłaszcza ruminacji, katastrofizowania, obwiniania siebie i obwiniania innych) z występowaniem symptomów depresyjnych oraz z lękiem, złością i doświadczaniem stresu (np. Jermann, Van der Linden, d'Acremont i Zermatten, 2006; Garnefski, Boon i Kraaij, 2003; Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001, Garnefski, van den Krommer et al., 2002; Garnefski i Kraaij, 2006; Garnefski, Legerstee, Kraaij, van den Sommer i Teerds, 2002; Garnefski, Teerds, Kraaij, Legerstee i van den Kommer, 2003; Kraaij, Garnefski i van Gerwen, 2003; Kraaij, Garnefski, Wilde et al., 2003; Kraaij, Pruymboom i Garnefski, 2002; Martin i Dahlen, 2005), a także występowaniem objawów obsesyjno - kompulsywnych i fobii (zwłaszcza w przypadku katastrofizowania i ruminacji; Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002). Badania prospektywne (Garnefskii Kraaij, 2007) ujawniły, że istotnymi predykatorami objawów depresyjnych są strategie katastrofizowania, obwiniania siebie i ruminacji (związek dodatni) oraz strategia pozytywnego przewartościowania (związek ujemny). Predykatorami objawów lęku okazały się natomiast jedynie strategia katastrofizowania (związek dodatni) oraz strategia pozytywnego przewartościowania (związek ujemny).

W badaniach nad temperamentalnymi korelatami poznawczych strategii regulacji emocji odwoływano się głównie do teorii Eysencka (1967), która pozwala na przewidywanie zależności między wymiarami ekstrawersji - introwersji oraz neurotyczności a funkcjonowaniem emocjonalnym ludzi. I tak wykazano, że ekstrawersja koreluje dodatnio ze zrozumieniem emocji i adaptacyjnymi strategiami ich regulacji (Kekkonen i Pulkkinen, 2001) oraz sposobami podwyższania nastroju (Wojciszke, (2003). Z kolei neurotyzm - dodatnio koreluje ze strategiami nieadaptacyjnymi, tzw. „huśtawką nastroju” i nieefektywnym rozwiązywaniem problemów (Kekkonen i Pulkkinen, 2001), a także stosowaniem sposobów obniżania nastroju (Wojciszke, 2003). Wykazano również dodatni związek między stosowaniem strategii ruminacji i obwinia siebie a lękiem (Garnefski i in., 2001). Podobne wyniki ujawniono dla ekstrawersji i neurotyczności, traktowanymi jako wymiary pięcioczynnikowego modelu osobowości (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002). Najwyższe dodatnie korelacje z neurotycznością wystąpiły w przypadku strategii katastrofizowania, ruminacji i obwiniania innych. W przypadku ekstrawersji, okazało się, że najsilniej koreluje ona ze strategią pozytywnego przewartościowania.

OPIS KWESTIONARIUSZA

CERQ jest samoopisowym narzędziem do pomiaru poznawczych strategii regulacji emocji u osób dorosłych i młodzieży w wieku 12 lat i powyżej. Innymi słowy, służy do określenia tego, jak ludzie myślą doświadczając negatywnych lub traumatycznych zdarzeń. Kwestionariusz składa się z 36 pozycji - twierdzeń, tworzących 9 podskal, które odpowiadają poszczególnym poznawczym strategiom regulacji emocji, spośród których pięć - to strategie pozytywne (adaptacyjne), obejmujące akceptację, koncentrację na planowaniu, koncentrację na czymś pozytywnym, pozytywne przewartościowanie i stwarzanie perspektywy, natomiast cztery - to strategie negatywne (nieadaptacyjne), obejmujące obwinianie siebie, obwinianie innych, ruminacje oraz katastrofizowanie. W każdej podskali są 4 pozycje.

Zadaniem osoby badanej jest ustosunkowanie się do każdego twierdzenia zaznaczając na pięciostopniowej skali jak często myśli w dany sposób (od 1 (prawie) nigdy do 5 - (prawie) zawsze). Wyniki oblicza się dla każdej strategii osobno, sumując punkty przy każdym z czterech twierdzeń wchodzących w skład danej strategii (zakres wyników dla jednej strategii to od 0 do 20 punktów). Można również obliczyć wyniki dla wszystkich skal adaptacyjnych (łącznie) i wszystkich skal nieadaptacyjnych (łącznie).

Standardowa instrukcja brzmi następująco:

„Każdy z nas napotyka negatywne lub nieprzyjemne wydarzenia i każdy z nas reaguje na nie w swój własny sposób. Wskaż proszę przy poniższych zdaniach co na ogół myślisz, kiedy doświadczasz negatywnych lub nieprzyjemnych zdarzeń.

Przy każdym zdaniu zakreśl w kółko odpowiednią cyfrę na skali wskazującą, jak często myślisz w dany sposób”.

Autorzy kwestionariusza dopuszczają dostosowanie instrukcji do specyficznych sytuacji życiowych (konkretnych zdarzeń negatywnych, traumatycznych; Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002). Dostosowanie to polega na włączeniu do instrukcji standardowej określenia konkretnego zdarzenia (np. specyficznej choroby, traumy). Kraaij i Garnefski (2006) zastosowali taką zmodyfikowaną instrukcję w odniesieniu do negatywnych zdarzeń doświadczanych podczas wojny. Stosowanie CERQ do pomiaru poznawczych strategii regulacji emocji w specyficznych klasach sytuacji trudnych wynika z następującego rozumowania. Jakkolwiek stosowanie poznawczych strategii regulacji emocji odnosi się do względnie stałych stylów radzenia sobie z negatywnymi zdarzeniami życiowymi, to jednak w pewnych klasach sytuacji ludzie mogą stosować specyficzne strategie różniące się od strategii używanych w innych klasach sytuacji trudnych. Innymi słowy, zakres stałości poznawczych strategii regulacji emocji może być ograniczony. Ich stosowanie może ulegać zmianie pod wpływem indywidualnych doświadczeń, uczenia się czy terapii (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002).

Badanie przy użyciu CERQ może odbywać się indywidualnie i grupowo. Wypełnianie kwestionariusza trwa około 10 minut.

POLSKA ADAPTACJA KWESTIONARIUSZA - WYNIKI BADAŃ

Program prac adaptacyjnych obejmował kila etapów. Pracę rozpoczęto od przekładu kwestionariusza z języka angielskiego, który obejmował: tłumaczenie wg procedury tłumaczenia grupowego (committee) oraz retranslację testu (back-translation; Brzeziński, 1996). Efektem obu procedur było opracowanie polskiej wersji kwestionariusza (Kwestionariusza Poznawczej Regulacji Emocji; KPRE; patrz załącznik), którą wykorzystywano w dalszych badaniach.

W celu oceny charakterystyk psychometrycznych polskiej wersji narzędzia przeprowadzono badanie na grupie 181 osób (średnia wieku - 24 lata, sd - 4, 05 lat). Były to osoby pracujące, z wykształceniem pół-wyższym i wyższym oraz studenci. Tam, gdzie przeprowadzone analizy właściwości psychometrycznych narzędzia były takie same jak w badaniach holenderskich, uzyskane wyniki porównywano do tych otrzymanych przy użyciu wersji oryginalnej. W przypadku dodatkowych badań nad trafnością teoretyczną kwestionariusza, każdorazowo w tekście podana zostanie liczebność i charakterystyka grupy badawczej.

1. Wskaźniki mocy dyskryminacyjnej

Dokonano obliczeń mocy dyskryminacyjnej poszczególnych pozycji, stosując współczynniki korelacji danej pozycji z ogólnym wynikiem dla skali pomniejszonym o tę pozycję (r_it) [por. Guilford, 1954/ 2005; Ferguson i Takane, 2007]. Współczynniki te są z reguły niższe od zwykle obliczanej korelacji pytania z całą skalą (por. Drwal i Brzozowski, 1995). Pomimo to większość pozycji testowych KPRE charakteryzuje się dobrymi wskaźnikami, powyżej 0,40 (tj. od wartości przyjmowanej jako graniczna w ocenie mocy dyskryminacyjnej). Tabela 1 prezentuje zakres wskaźników mocy dyskryminacyjnej dla poszczególnych skal KPRE w badaniach polskich i holenderskich (por. Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002).

[tu wstawić tabelę 1.]

/Wstawiam do tekstu wszystkie tabele w celu lepszej percepcji tekstu/

Tabela 1. Wskaźniki mocy dyskryminacyjnej (r_it ) dla pozycji dziewięciu skal KPRE

w badaniach polskich i holenderskich (zakres wartości)

Skale	Polska (N = 181)	Holandia dorośli: 18 - 65 lat (N = 611)
Obwinianie siebie	0,41 - 0,62	0,48 - 0,61
Akceptacja	0,18 - 0,43	0,38 - 0,65
Luminacja	0,42 - 0,58	0,62 - 0,69
Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	0,64 - 0,80	0,62 - 0,72
Koncentracja na planowaniu	0,58 - 0,63	0,67 - 0,72
Pozytywne przewartościowanie	0,59 - 0,62	0,65 - 0.72
Stwarzanie perspektywy	0,49 - 0,61	0,56 - 0,74
Katastrofizowanie	0,41 - 0,63	0,41 - 0,71
Obwinianie innych	0,54 - 0,69	0,59 - 0,71

Uzyskane wskaźniki mocy dyskryminacyjnej w wersji polskiej podobne są do tych uzyskanych w wersji oryginalnej. Wyjątek stanowi skala Akceptacji, której zakres wskaźników mocy dyskryminacyjnej jest najniższy (w ramach tej skali najniższy wskaźnik mocy dyskryminacyjnej wynosi 0,18 i odnosi się do pozycji 20: „Myślę, że nie mogę nic w tej sprawie zmienić”). Zdecydowano o pozostawieniu tej pozycji, bowiem jej wyeliminowanie nie poprawiło rzetelności skali. Najniższe wyniki w skali Akceptacji pozwalają przypuszczać, że skala ta jest najmniej homogeniczna, co najprawdopodobniej wynika z faktu, że strategie akceptacji mogą mieć zarówno przystosowawczy, jak i nieprzystosowawczy charakter w zależności od sytuacji.

2. Korelacje między skalami

Współczynniki korelacji r Pearsona między poszczególnymi skali KPRE prezentuje Tabela 2.

[tu wstawić tabelę 2.]

Tabela 2. Korelacje między dziewięcioma skalami KPRE (N = 181)

*

Skale	Współczynniki korelacji r Pearsona
		1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.Obwinianie siebie	x	0,27**	0,41**	-0.27**	-0,08	-0,21**	-0,07	-0,34**	0,06
2. Akceptacja		x	0,22**	0,09	0,07	0,02	0,22**	0,10	0,08
3. Ruminacja			X	-0,30**	0,00	-0,01	-0.06	0,41**	0,22**
4. Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego				x	0,35**	0,42**	0,40**	-0,21**	-0,08
5. Koncentracja na Planowaniu					X	0,61**	0,32**	-0,23**	-0,11
6. Pozytywne Przewartościowanie						x	0,50**	-0,31**	-0,15*
7. Stwarzanie Perspektywy							X	-0,07	0,02
8. Katastrofizowanie								x	0,32**
9. Obwinianie Innych									x

*: p< 0,05; **: p< 0,01;

Jak pokazuje Tabela 2., istotne korelacje między skalami nie są zbyt wysokie, tzn. nie osiągają poziomu 0,7 - 0,8. Mieszczą się w przedziale od 0,15 (niski związek) do 0,61 (umiarkowany związek). Najsilniej korelują ze sobą skale Koncentracji na planowaniu i Pozytywnego przewartościowania (r = 0,61), analogicznie jak w badaniach holenderskich, gdzie współczynnik korelacji między tymi skalami był najwyższy i wynosił dla grupy osób dorosłych 0,69 (por. Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002). Generalnie, zgodnie z oczekiwaniami, korelacje między skalami odpowiadającymi strategiom adaptacyjnym są dodatnie, negatywne zaś korelując ze skalami odpowiadającymi strategiom nieadaptacyjnym. Wyjątek stanowi skala Akceptacji, która istotnie i pozytywnie koreluje zarówno ze skalą Stwarzania perspektywy (strategia adaptacyjna), jak i ze skalą Ruminacji (strategia nieadaptacyjna). Wynik ten potwierdza przypuszczenie o zarówno przystosowawczym, jak i nieprzystosowawczym charakterze strategii akceptacji.

Podsumowując, przegląd uzyskanych współczynników korelacji wskazuje, że niektóre strategie są silniej, a niektóre słabiej związane z pozostałymi [poza wspomnianą już najwyższą korelacją między Koncentracją na planowaniu i Pozytywnym przewartościowaniu, umiarkowane korelacje ujawniono dla skal Obwiniania siebie i Ruminacji (0,41), Rumiancji i Kastrasofizowania (0,41), Pozytywnego przewartościowania i Stwarzania perspektywy (0,50) oraz Przeniesienia uwagi na coś pozytywnego i Stwarzania perspektywy (0,40)]. Różne i niezbyt wysokie interkorelacje między skalami potwierdzają wielowymiaromość KPRE.

3. Struktura czynnikowa KPRE

W celu ustalenia struktury czynnikowej kwestionariusza przeprowadzono eksploracyjną analizę czynnikową metodą Składowych Głównych (PCA) z rotacją Oblimin i normalizacją Kaisera. Ujawniła ona dziewięć czynników o wartości własnej (eigenvalue) przekraczającej 1,00 (7,45, 4,12, 2,92, 2,33, 1,78, 1,64, 1,35, 1,20, 1,11). Ogółem dziewięć czynników wyjaśniało 66, 4% wariancji całkowitej. Zasoby zmienności wspólnej zawierały się w przedziale od 0,52 do 0,79. Ładunki czynnikowe poszczególnych pozycji KPRE prezentuje Tabela 3.

[tu wstawić tabelę 3.]

Tabela 3. Ładunki czynnikowe poszczególnych pozycji KPRE; Macierz modelowa

Numery pozycji KPRE	Czynniki
	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Obwinianie siebie
KPRE 1							0,78
KPRE 10							0,88
KPRE 19	0,35	0,29			-0,.22		0,42
KPRE 28		0,20					0,69
Akceptacja
KPRE 2					-0,71
KPRE 11					-0,66
KPRE 20	-0,37	0,36			-0,39				0,23
KPRE 29					-0,40				0,38
Ruminacja
KPRE 3		0,61						0,21
KPRE 12		0,71
KPRE 21	0,37	0,46							0,24
KPRE 30		0,77
Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego
KPRE 4				0,74	-0,23
KPRE 13				0,88
KPRE 22				0,83
KPRE 31				0,69			- 0,25
Koncentracja na planowaniu
KPRE 5	0,68	-0,21			-0,29
KPRE 14	0,75			0,23
KPRE 23	0,78
KPRE 32	0,76
Pozytywne przewartościowanie
KPRE 6	0,64
KPRE 15	0,47					-0,24	-0,21
KPRE 24	0,25				0,36	-0,26		0,31	0,49
KPRE 33	0,29			0,39	0,26	-0,21			0,51
Stwarzanie perspektywy
KPRE 7		0,24				-0,85			-0,26
KPRE 16						-0,75
KPRE 25				0,26		-0,63			0,29
KPRE 34						-0,52		-0,22	0,38
Katastrofizowanie
KPRE 8								-0,82
KPRE 17		0,37	0,22					-0,57
KPRE 26		0,26		0,25			0,23	-0,58
KPRE 35		0,38					0,21	-0,47	-0,22
Obwinianie innych
KPRE 9			0,80
KPRE 18			0,83
KPRE 27			0,70
KPRE 36			0,83						-0,27

ładunki< 0.2 nie są umieszczone w tabeli

Jak pokazuje Tabela 3., wyodrębnione czynniki odpowiadają dziewięciu poznawczym strategiom regulacji nastroju wyróżnionym na poziomie teoretycznym. Ładunki czynnikowe dla zdecydowanej większości pozycji przekraczają wartość 0,40 i ich najwyższe wartości znajdują się na skalach, do których przynależą z teoretycznego punktu widzenia. Uzyskane wyniki ujawniły również pewne odchylenia od założonej struktury. Dotyczą one, przede wszystkim, pozycji w skali Akceptacji oraz Pozytywnego Przewartościowania. I tak, dwie pozycje w skali Akceptacji: pozycja 20 („Myślę, że nie mogę nic w tej sprawie zmienić”) oraz pozycja 29 („Myślę, że muszę nauczyć się z tym żyć”) mają zdecydowanie niższe ładunki czynnikowe w porównaniu z pozostałymi dwoma pozycjami przynależnymi do tej skali. Ponadto obie te pozycje mają podobne co do wielkości ładunki czynnikowe na innych wymiarach; pozycja 20 - na wymiarze Koncentracji na planowaniu (-0,37) i Rumnacji (0,36), zaś pozycja 29 - na wymiarze dziewiątym - Pozytywnego przewartościowania (0,38). Wyniki te zdają się sugerować zarówno złożony charakter strategii akceptacji (ich adaptacyjną i nieadaptacyjną funkcję najprawdopodobniej zależną od klasy sytuacji trudnej), jak i ich bardziej ogólny (metapoznawczy) charakter (prawdopodobnie akceptowanie może odbywać się poprzez różne sposoby „myślowej obróbki” doświadczanej sytuacji, np. poprzez planowanie dalszych kroków postępowania lub poprzez ujmowanie negatywnego zdarzenia w kategoriach rozwoju osobistego i nadawanie mu pozytywnego znaczenia).

W przypadku skali Pozytywnego przewartościowania okazało się, że analogicznie jak w oryginalnych badaniach holenderskich (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002), dwie jej pozycje (pozycja 6 - „Myślę, że mogę się czegoś nauczyć z tego co się stało” i pozycja 15 - „Myślę, ze mogę stać się silniejszą osobą w wyniku tego, co się zdarzyło”) mają najwyższe ładunki czynnikowe na wymiarze Koncentracji na planowaniu. Dwie pozostałe pozycje tej skali (pozycja 24 i 33) mają zaś najwyższe ładunki czynnikowe na ich „własnym” wymiarze. Owo częściowe zachodzenie na siebie tych wymiarów może być wyjaśnione relatywnie wysoką (0,61) i najwyższą ze wszystkich - korelacją między skalą Koncentracji na planowaniu i skalą Pozytywnego przewartościowania. W takim przypadku szczególnego znaczenia nabiera sprawdzenie, czy obie te skale oddzielnie mają wystarczająco wysokie wspólczynniki zgodności wewnętrznej (internal consistency reliability). Jak się okazało (por. następny podrozdział: Rzetelność techniki), współczynniki zgodności wewnętrznej obu skal są wysokie, co uprawnia traktowanie ich jako dwóch rzetelnych skal.. Również z teoretycznego punktu widzenia wskazane jest utrzymanie owego rozdzielenia. Podczas, gdy istota Koncentracji na planowaniu polega na myśleniu o tym, jakie kroki należy podjąć, aby poradzić sobie z negatywnym wydarzeniem - jest to więc strategia poznawcza zorientowana na działanie (action-oriented), istotą Pozytywnego przewartościowania jest zorientowana na emocje (emotion-oriented) „obróbka” poznawcza polegająca na nadawaniu pozytywnego znaczenia zdarzeniu poprzez ujmowanie go w kategoriach rozwoju osobistego. Wyraźne rozróżnienie obu tych strategii obecne jest także w literaturze dotyczącej strategii radzenia sobie ze stresem (por. np. Carver, Scheier i Weintraub, 1989). Niemniej jednak, uzyskane - zarówno w badaniach holenderskich, jak i polskich - wyniki analizy czynnikowej i analizy korelacji między skalami wskazują, że obie te strategie są ze sobą powiązane i fakt ten powinien być brany pod uwagę przy interpretacji wyników.

4. Rzetelność techniki

W celu oszacowania rzetelności adaptowanego narzędzia (por. Brzeziński, 2002) obliczono: (1) współczynniki alfa Cronbacha (internal consistency reliability), (2) współczynniki rzetelności Guttmana (równoważność międzypołówkowa; split-half-reliability) oraz (3) współczynniki stabilności (test-retest reliability).

Tabela 3 przedstawia współczynniki Alfa Cronbacha dla poszczególnych skal KPRE, uzyskane w badaniach polskich. Dla porównania umieszczamy współczynniki alfa otrzymane w badaniach holenderskich (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002).

[tu wstawić tabelę 4.]

Tabela 4. Współczynniki alfa Cronbacha dla poszczególnych skal KPRE w badaniach

polskich i holenderskich

Skale (4 pozycje w każdej skali)	Polska (N = 181)	Holandia dorośli: 18 - 65 lat (N = 611)
Obwinianie siebie	0,73	0,75
Akceptacja	0,52	0,76
Ruminacja	0,72	0,83
Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	0,87	0,85
Koncentracja na planowaniu	0,83	0,86
Pozytywne przewartościowanie	0,79	0,85
Stwarzanie perspektywy	0,75	0,82
Katastrofizowanie	0,71	0,79
Obwinianie innych	0,81	0,82

Jak pokazuje Tabela 3, wielkości współczynników alfa w badaniach polskich są nieznacznie niższe niż te uzyskane w badaniach holenderskich. Należy jednak podkreślić, że liczba osób badanych w badaniach holenderskich jest zdecydowanie większa niż w badaniach polskich, a jak wiadomo wielkość współczynnika alfa jest silnie zależna nie tylko od liczby pytań w skali, ale również liczby osób badanych (im więcej badanych, tym wyższa wartość współczynnika rzetelności; Brzeziński, 2002.). Generalnie uzyskane w badaniach polskich wyniki wskazują dobrą rzetelność poszczególnych skal (dla pięciu z dziewięciu skal statystyka alfa jest wyższa od 0,7, a dla trzech skal przekracza 0,8). Wyjątek stanowi skala Akceptacji, która uzyskała najniższy (0,52) i wyraźnie niższy niż w badaniach holenderskich - współczynnik alfa. Współczynniki alfa dla wszystkich łącznie skal pozytywnych (adaptacyjnych ) i negatywnych (nieadaptacyjnych) wyniosły odpowiednio 0,85 i 0,82 i były zbliżone do tych uzyskanych w badaniach holedenderskich (odpowiednio 0,89 i 0,82; Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2001).

[Obliczone współczynniki Guttmana (por. Tabela 5.) ujawniły obraz rzetelności poszczególnych skal podobny do tego uzyskanego na podstawie współczynników alfa.

Tabela 5. Współczynniki rzetelności Guttmana (metoda połówkowa) dla poszczególnych skal

KPRE (N = 181)

Skale	Współczynnik Guttmana
Obwinianie siebie	0,72
Akceptacja	0,51
Luminacja	0,73
Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	0,86
Koncentracja na planowaniu	0,76
Pozytywne przewartościowanie	0,72
Stwarzanie perspektywy	0,70
Katastrofizowanie	0,75
Obwinianie innych	0,80

Tak jak poprzednio, najniższą rzetelność uzyskała skala Akceptacji.] to w nawiasie niebieskim można wyrzucić, gdyby artykuł okazał się za długi.

Tabela 6 przedstawia współczynniki stabilności (test-retest, r_tt) dla poszczególnych skal KPRE. Przerwa pomiędzy pierwszym i powtórnym pomiarem wynosiła trzy tygodnie. Dla porównania umieszczono w tabeli wyniki badań holenderskich na grupie osób dorosłych, w których przerwa między dwoma pomiarami wynosiła 12 miesięcy (Garnefski i Kraaij, 2007).

[tu wstawić Tabelę 6]

Tabela 6. Współczynniki stabilności (test-retest) dla skal KPRE w badaniach polskich

(drugi pomiar po 3 tygodniach) i holenderskich (drugi pomiar po 12 miesiącach)

oraz średnie (M) i odchylenia standardowe(SD) w pomiarze 1 i pomiarze 2.

Skale	Polska (N = 64)			Holandia (N = 301)
		r 1-2	Pomiar 1 M (SD)	Pomiar 2 M (SD)	r 1-2	Pomiar 1 M (SD)	Pomiar 2 M (SD)
Obwinianie siebie	0,58***	11,63 (2,85)	11,03 (2,95)	0,55***	8,22 (2,96)	8,56 (3,01)
Akceptacja	0,53***	13,00 (2,22)	12,75 (2,24)	0,51***	11,01 (3,53)	10,43 (3,29)
Ruminacja	0,48***	14,23 (2,71)	13,44 (3,21)	0,60***	10,46 (3,72)	10,11 (3,57)
Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	0,63***	12,58 (3,44)	12,89 (3,08)	0,52***	10,01 (3.53)	9.79 (3.43)
Koncentracja na planowaniu	0,64***	15,47 (2,88)	15,53 (2,73)	0,48***	13,03 (3,89)	12,57 (3,57)
Pozytywne przewartościowanie	0,77***	14,72 (3,11)	14,67 (2,94)	0,57***	12,46 (4,07)	12,30 (3,70)
Stwarzanie perspektywy	0,74***	13,53 (3,01)	13,20 (2,87)	0,56***	11,64 (3,91)	11,26 (3,77)
Katastrofizowanie	0,60***	9,80 (3,16)	8,98 (3,00)	0,61***	6,05 (2,43)	6,05 (2,38)
Obwinianie innych	0,67***	10,10 (2,97)	9,36 (2,89)	0,65***	6,38 (2,69)	6,04 (2,38)

*** p< 0,001

Jak pokazuje Tabela 6, uzyskane w badaniach polskich współczynniki stabilności mieszczą się w przedziale od 0,48 (Ruminacja) do 0,77 (Pozytywne przewartościowanie). W przypadku czterech skal (Obwiniania siebie, Akceptacji, Kastrofizowania i Obiniania innych) wielkość tych współczynników jest bardzo zbliżona do tych uzyskanych w badaniach holenderskich. Różnice dotyczą skali Ruminacji (niższy współczynnik stabilności w badaniach polskich) oraz skal Przeniesienia uwagi na coś pozytywnego, Koncentracji na planowaniu, Pozytywnego przewartościowania i Stwarzania perspektywy (wyższy współczynnik stabilności w badaniach polskich). W przypadku tych ostatnich, ich wystąpienie wydaje się zrozumiałe w świetle zdecydowanie dłuższego czasu powtórzonego pomiaru w badaniach holenderskich, pozwalającego przypuszczać większą w tym czasie zmienność warunków zewnętrznych i doświadczeń osób badanych.

Dane zawarte w Tabeli 5 wskazują również, że analogicznie jak w badaniach holenderskich, w obu pomiarach średnia częstość stosowania strategii pozytywnych (adaptacyjnych), relacjonowanych przez badanych, jest generalnie wyższa (mieści się w przedziale 12,58 - 15, 47 dla pomiaru I oraz w przedziale 12,75 - 15,53 dla pomiaru II) niż częstość stosowania strategii nieadaptacyjnych (mieści się w przedziale 9,80 - 14, 23 dla pomiaru I oraz w przedziale 9,36 - 13,44 dla pomiaru II). W obu pomiarach, zarówno w badaniach polskich, jak i holenderskich, najczęściej stosowaną okazała się strategia Koncentracji na planowaniu, najrzadziej zaś - strategie Katastrofizowania i Obwiniania innych.

Reasumując, rzetelność polskiej wersji kwestionariusza nie odbiega od oryginału. Generalnie, zarówno wskaźniki zgodności wewnętrznej (współczynniki alfa), jak i rzetelności połówkowej (współczynniki Guttmana) poszczególnych skal są dość wysokie (przekraczają 0,7). Wyjątek stanowi skala Akceptacji, mająca w badaniach polskich niższą od pozostałych skal rzetelność, co potwierdza, wcześniej już sformułowane przypuszczenie o niejednorodnym (zarówno adaptacyjnym jak i nieadaptacyjnym) „charakterze” strategii akceptacji. Skale KPRE charakteryzują się umiarkowaną stabilnością i generalnie podobną do oryginału. Uzyskane w badaniach polskich współczynniki stabilności korespondują z przyjętym przez autorów techniki założeniem, że jakkolwiek poznawcze strategie regulacji emocji są względnie stałe (odnoszą się do indywidualnych stylów radzenia sobie z negatywnymi zdarzeniami), to jednak nie w takim stopniu jak cechy osobowości (Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002). Oznacza to, że potencjalnie mogą one ulegać zmianie, na przykład pod wpływem indywidualnych doświadczeń, intencjonalnego uczenia się, czy psychoterapii.

5. Trafność techniki

W ramach analizy trafności teoretycznej techniki sprawdzano stopień zależności pomiędzy wynikami adaptowanego narzędzia a wynikami pochodzącymi z innych kwestionariuszy mierzących właściwości indywidualne, z którymi, na podstawie założeń teoretycznych, można było przewidywać istotne związki. Wymagało to postawienia hipotez dotyczących oczekiwanych relacji pomiędzy badanymi zmiennymi indnywidualnymi, tak w aspekcie zbieżnym jak i różnicowym (por. Brzeziński, 2002; Messick 1995/2005). Sprawdzono także różnice między grupami, które zgodnie z założeniami teoretycznymi, powinny różnić się w stosowanych poznawczych strategiach regulacji emocji. Dodatkowo *

5.1. Związek poznawczych strategii regulacji emocji z tendencjami depresyjnymi

oraz lękiem jako cechą

Przyjmując ogólne założenie, że regulacja emocji jest ważnym czynnikiem determinującym jakość funkcjonowania człowieka i jego dobrostan (Larsen, 2000a; Thompson, 1991), zasadne jest przypuszczenie o związku nieadaptacyjnych poznawczych strategii regulacji emocji z problemami emocjonalnymi takimi jak depresja czy lęk. Przypuszczenie to, uprawomocnione na gruncie zarówno modeli teoretycznych depresji i lęku (por. np. Davidson, 1998, 2000; Davidson i in., 2002; Kendall i Watson, 1989), jak i modeli regulacji emocji (por. Gross, 1999; Forgas i Ciarrochi, 2002; Larsen, 2000b; Larsen i Prizmic, 2004; Nolen-Hoeksema, 2000), zostało potwierdzone w badaniach empirycznych obejmujących różne grupy wiekowe. I tak, wykazano istotną pozytywną zależność pomiędzy występowaniem zarówno symptomów depresyjnych, jak i lęku a częstością stosowania strategii nieadaptacyjnych (zwłaszcza ruminacji, katastrofizowania i obwiniania siebie) oraz negatywną zależność depresji i lęku - z częstością stosowania strategii adaptacyjnych (zwłaszcza pozytywnego przewartościowania; por. Garnefski, Kraaij i Spinhoven, 2002; Garnefski i Kraaij, 2007; Jermann, Van der Linden, d'Acremont i Zermatten, 2006). Podobnych zależności oczekiwano w badaniach polskich. W naszych badaniach na próbie nie-klinicznej (N=181) do pomiaru tendencji depresyjnych zastosowano Inwentarz Depresji Becka (BDI; Parnowski i Jenajczyk, 1977), zaś do pomiaru lęku jako cechy - Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL; Wrześniewski i Sosnowski, 1996). Uzyskane korelacje między poszczególnymi skalami KPRE a wynikami z BDI (tendencje depresyjne) oraz z ISCL (lęk jak cecha) prezentuje tabela 7.

[tu wstawić Tabelę 6]

Tabela 7. Korelacje między poznawczymi strategiami regulacji emocji (skalami

KPRE) a tendencjami depresyjnymi (BDI) oraz lękiem jako cechą (ISCL); N = !81.

Skale	Współczynniki korelacji r Pearsona
		Tendencje depresyjne	Lęk jako cecha
1.Obwinianie siebie	0,30**	0,36**
2. Akceptacja	0,06	0,10
3. Ruminacja	0,28**	0,42**
4. Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	-0,28**	-0,30**
5. Koncentracja na planowaniu	-0,35**	-0,36**
6. Pozytywne Przewartościowanie	-0,30**	-0,31**
7. Stwarzanie perspektywy	-0,18*	-0,16*
8. Katastrofizowanie	0,25**	0,37**
9. Obwinianie Innych	0,13	0,23**

*: p< 0,05; **: p< 0,01;

Zgodnie z oczekiwaniami, częstość stosowania strategii nieadaptacyjnych koreluje dodatnio z tendencjami depresyjnymi i lękiem jako cechą, podczas gdy częstość stosowania strategii adaptacyjnych - ujemnie. Wyjątek stanowi strategia akceptacji oraz obwiniania innych. W przypadku tej pierwszej nie stwierdzono związku ani z tendencjami depresyjnymi, ani z lękiem jako cechą, co przypuszczalnie związane jest z jej większą od innych strategii adaptacyjnych transsytuacyjną zmiennością. (por. Marszał-Wiśniewska, 2006). W przypadku nieadaptacyjnej strategii obwiniania innych wykazano jej związek jedynie z lękiem jako cechą. Wynik ten pozwala przypuszczać, że stosowanie strategii obwiniania innych jest typowe wyłącznie dla lęku jako cechy i tym samym jej stosowanie różnicuje tendencje depresyjne od tendencji lękowych. Weryfikacja tej hipotezy wydaje się szczególnie ważna w świetle danych wskazujących z jednej strony na związek depresji z lękiem (por. Burns i Eidelson, 1998), z drugiej zaś - na specyficzność obu tych właściwości indywidualnych w zakresie funkcjonowania emocjonalnego (por. Clark i Watson, 1991).

5. 2. Związek poznawczych strategii regulacji emocji z właściwościami

temperamentalnymi

Przedstawione wyniki dotyczą związku poznawczych strategii regulacji emocji z (1) Ekstrawersją i Neurotycznością - biologicznie uwarunkowanymi wymiarami osobowości wyodrębnionymi przez Eysencka (1967), traktowanymi w przez większość badaczy jako cechy temperamentalne (por. Strelau, 2006a; Szymura, 2007) oraz z (2) Siłą Procesu Pobudzenia, Siłą Procesu Hamowania i Ruchliwością Procesów Nerwowych - cechami temperamentu wyodrębnionymi przez Pawłowa (por. Strelau, 1998, 2006b).

Należy podkreślić, że dotychczasowe badania nad temperamentalnymi korelatami poznawczych strategii regulacji emocji odwołują się głównie do teorii Eysencka (1967). Teoria ta, pozwala bowiem przewidywać zależności między wymiarami ekstrawersji - introwersji oraz neurotyczności a funkcjonowaniem emocjonalnym ludzi, a co za tym idzie - sformułować hipotezy dotyczące związku tych wymiarów ze stosowaniem adaptacyjnych i nieadaptacyjnych strategii regulacji emocji. Zgodnie z nią można oczekiwać związku między ekstrawersją a adaptacyjnymi strategiami regulacji emocji oraz związku neurotyczności - ze strategiami nieadaptacyjnymi. Dotychczasowe dane empiryczne potwierdzają tę hipotezę (por. Kekkonen i Pulkkinen, 2001).

Zakładając, że cechy temperamentu w ujęciu Pawłowa moją u swych podstaw zbliżone mechanizmy fizjologiczne, do tych, na których opierają się Ekstrawersja i Neurotyczność (por. Strelau 1998; 2006a), można przypuszczać, że będą one odzwierciedlać zależności z poznawczymi strategiami regulacji nastroju, charakterystyczne dla wymiarów wyodrębnionych przez Eysenka. Przypuszczenie to uprawnione jest w świetle wyników badań, które wykazały pozytywny związek między Ekstrawersją a Siłą Procesu Pobudzenia i Ruchliwością Procesów Nerwowych, a także umiarkowaną ujemną korelacją między Neurotycznością a Siłą Procesu Pobudzenia, Siłą Procesu Hamowania i Ruchliwością Procesów Nerwowych (por. Strelau, Zawadzki i Angleitner, 1995; Strelau i Zawadzki, 1998).

W prezentowanych tu badaniach poziom Ekstrawersji i Neurotyczności szacowano na podstawie Kwestionariusza Osobowości Eysencka (EPQ-R; Brzozowski i Drwal, 1995). Cechy temperamentu w ujęciu Pawłowa (tj. Siłę Procesu Pobudzenia, Siłę Procesu Hamowania i Ruchliwość Procesów Nerwowych) mierzono przy pomocy Kwestionariusza temperamentu PTS (Strelau i Zawadzki, 1998). Wyniki badań prezentują kolejno Tabele 8 i 9.

Tabela 8. Korelacje między poznawczymi strategiami regulacji emocji (skalami

KPRE) a Ekstrawersją i Neurotycznością (skalami EPQ-R); N = 181.

Skale	Współczynniki korelacji r Pearsona
		Ekstrawersja	Neurotyczność
1.Obwinianie siebie	-0,17*	0,26**
2. Akceptacja	-0,06	0,12
3. Ruminacja	0,03	0,45**
4. Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	0,12	-0,31**
5. Koncentracja na planowaniu	0,29**	-0,30**
6. Pozytywne Przewartościowanie	0,28**	-0,28**
7. Stwarzanie perspektywy	0,16*	-0,13
8. Katastrofizowanie	-0,12	0,48**
9. Obwinianie innych	-0,02	0,29**

*: p< 0,05; **: p< 0,01;

Tabela 9. Korelacje między poznawczymi strategiami regulacji emocji (skalami

KPRE) a cechami temperamentu (skalami PTS); N = 181.

Skale	Współczynniki korelacji r Pearsona
		Siła Procesu Pobudzenia (SPP)	Siła Procesu Hamowania (SPH)	Ruchliwość Procesów Nerwowych (RPN)
1.Obwinianie siebie	-0,12	-0,15*	-0,06
2. Akceptacja	-0,20	-0,07	0,11
3. Ruminacja	-0,28**	-0,04	-0,14
4. Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	0,15*	0,02	0,07
5. Koncentracja na planowaniu	-0,01	0,01	0,10
6. Pozytywne rzewartościowanie	0,08	0,06	0,03
7. Stwarzanie perspektywy	0,05	0,002	0,08
8. Katastrofizowanie	-0,28**	-0,20	-0,18*
9. Obwinianie innych	-0,12	-0,003	-0,03

*: p< 0,05; **: p< 0,01;

****BIBLIOGRAFIA

Brzeziński, J. (2002). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brzozowski, P. i Drwal, R. (1995). Kwestionariusz Osobowości Eysencka. Polska adaptacja EPQ-R. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych. PTP

Burns, D. i Eidelson, R.J. (1998). Why are depression and anxiety correlated? A test of Tripartie Model. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66, 3, 461-473.

Carver, C.S., Scheier, M.F. i Weintraub, J.K. (1989). Assessing coping strategies: A theoretically based approach. Journal of Personality and Social Psychology, 56, 267-283.

Clark, L.A. i Watson, D.(1991). Tripartie model of anxiety and depression: psychometric evidence and taxonomic implications. Journal of Abnormal Psychology, 100, 3, 316-336.

Cole, P. M.., Martin, S. E. i Dennis, T. A. (2004). Emotion regulation as a scientific construct: Methodological challenges and directions of child development research. Child Development, 75, 317-333.

Davidson, R. J. (1998). Affective Style and Affective Disorder. Perspective from Affective Neuroscience. Cognition and Emotion, 12 (3), 307-330.

Davidson, R. J.(2000). Affective style, mood, and anxiety disorders: an affective neuroscience approach. W: R. J. Davidson (red.), Anxiety, depression, and emotion. (s.88-108). New York: Oxford University Press.

Davidson, R. J., Lewis, D. A., Alloy, L. B., Amaral, D. G., Bush, G. i Cohen, J. D. (2002). Neural and behavioral substrates of mood and mood regulation. Biological Psychiatry, 52, 478-502.

Drwal, Ł i Brzozowski, P. (1995). Zrewidowany Inwentarz Osobowości H.J. Eysencka (EPQ-R). W: R.Ł. Drwal, Brzozowski P., Oleś, P. (red.). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. (str. 109-131). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Eysenck, H. J. (1967). The Biological Basis of Personality. Springfield, IL: Thomas.

Ferguson, A.G. i Takane, Y. (2007). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Forgas, J. P. i Ciarrochi, J. V. (2002). On managing moods: Evidence for the role of homeostatic cognitive strategies in affect regulation. Personality and Social Psychology Bulletin, 28, 336-345.

Garnefski, N., Boon, S. i Kraaij, V. (2003). Relationships between cognitive strategies of adolescents and depressive symptomatology across different types of life event. Journal of Youth and Adolescence, 32, 401-413.

Garnefski, N.i Kraaij, V. (2006). Relationships between cognitive emotion regulation strategies and depressive symptoms: A comparative study of five specific samples. Personality and Individual Differences, 40, 1659-1669.

Garnefski, N. i Kraaij, V. (2007). The Cognitive Emotion Regulation Questionnaire Psychometric features and prospective relationships with depression and anxiety in adults. European Journal of Psychological Assessment ,23(3), 141-149.

Garnefski, N., Kraaij, V. i Spinhoven, Ph. (2001). Negative life events, cognitive emotion regulation and emotional problems. Personality and Individual Differences, 30, 1311-1327.

Garnefski, N., Kraaij, V. i Spinhoven, Ph. (2002). CERQ. Manual for the use of the Cognitive Emotion Regulation Questionnaire. Leiderdorp, The Netherlands: DATEC.

Garnefski, N., van den Kommer, T., Kraaij, V., Teerds, J., Legerstee, J. i Onstein, E. (2002). The relationship between cognitive emotion regulation strategies and emotional problems: comparison between a clinical and non - clinical sample. European Journal of Personality, 5, vol. 16, 403-420.

Garnefski, N., Legerstee, J., Kraaij, V., van den Kommer, T. i Teerds, J. (2002). Cognitive coping strategies and symptoms of depression and anxiety: A comparison between adolescents and adults. Journal of Adolescence, 25, 603-611.

Garnefski, N., Teerds, J., Kraaij, V., Legerstee, J. i van den Kommer, T. (2003). Cognitive emotion regulation strategies and depressive symptoms: Differences between males and females. Personality and Individual Differences, 36, 267-276.

Gross, J. J. (1999). Emotion regulation: past, present, future. Cognition and Emotion, 13 (5), 551-573.

Guilford, J. P. (2005). Tworzenie testu. W: J. Brzeziński (red.). Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów. (str. 107-163). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Holahan, C. J. i Moos, R. H. (1987). Personal and contextual determinants of coping strategies. Journal of Personality and Social Psychology, 5, vol. 52, 946-955.

Jermann, F., Van der Linden, M., d'Acremont, M. i Zermatten, A. (2006). Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (CERQ): Confirmatory factor analysis and psychometric properties of the French translation, European Journal of Psychological Assessment, 22, 126-131.

Kendall, Ph. C. i Watson, D. (1989). Understanding Anxiety and Depression: Their Relation to Negative and Positive Affective States. W: Ph. C. Kendall i D. Watson (red.), Anxiety and Depression (s. 3-26). New York: Academic Press.

Kokkonen, M. i Pulkkinen, L. (2001). Extraversion and neuroticism as antecedents of emotion regulation and disregulation in adulthood. European Journal of Personality 15, 407-424.

Kraaij, V. i Garnefski, N. (2006). The role of intrusion, avoidance, and cognitive coping strategies more than 50 years after war. Anxiety, Stress, and Coping, 19 (1), 1-14.

Kraaij, V., Garnefski, N. i van Gerwen, L. (2003). Cognitive coping and anxiety symptoms among people who seek help for fear of flying. Aviation, Space, and Environmental Medicine, 74, 273-277.

Kraaij, V., Garnefski, N., Wilde, E.J. de, Dijkstra, A., Gebhardt, W., Maes, S. i Doest, L. (2003). Negative life events and depressive symptoms in late adolescence: Bonding and cognitive coping as vulnerability factors? Journal of Youth and Adolescence, 32, 185-193.

Kraaij, V., Pruymboom, E.i Garnefski, N. (2002). Cognitive coping and depressive symptoms in the elderly: A longitudinal study. Aging and Mental Health, 6, 275-281.

Larsen, R. J. (2000a). Maintaining hedonic balance: Reply to commentaries. Psychological Inquiry, 11, (3), 218-225.

Larsen, R. J. (2000b). Toward a science of mood regulation. Psychological Inquiry, 11, (3), 129-141.

Larsen, R i Prizmic, Z. (2004). Affect regulation. W: R. Baumeister i K. Vohs (red.), Handbook of self-regulation. Research, theory, and applications (s. 40-61). New York: The Guilford Press.

Lazarus, R. S. (1991). Emotion and adaptation. Oxford: Oxford University Press.

Marszał-Wiśniewska, M. (2006). Poznawcze strategie regulacji emocji w trudnych sytuacjach życiowych: modyfikująca rola właściwości temperamentalnych i depresyjnych. Przegląd Psychologiczny, 49, 3, 323-340.

Martin, R.C. i Dahlen, E.R. (2005). Cognitive emotion regulation in the prediction of depression, anxiety, stress, and anger. Personality and Individual Differences, 39, 1249-1260.

Messick, S. (1995/2005). Trafność oceny psychologicznej. W: J. Brzeziński (red.). Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów. (s.384-402). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Nolen-Hoeksema, S. (2000). The role of rumination in depressive disorders and mixed anxiety/depressive symptoms. Journal of Abnormal Psychology, 109, 504-511.

???Nolen-Hoeksema, S., Parker, L.E. i Larson, J. (1994). Ruminative coping with depressed mood following loss. Journal of Personality and Social Psychology, 67, 92-104.

Parnowski, T. i Jernajczyk, W. (1977). Inwentarz depresji Beck'a w ocenie nastroju osób zdrowych i chorych na choroby afektywne. Psychiatria Polska, 11 (4), 417-421

de Ridder, D. (1997). What is wrong with coping assessment? A review of conceptual and methodological issues. Psychology and Health, 12, 417-431.

Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Strelau, J. (2006a). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.

Strelau, J. (2006b). Temperament jako regulator zachowania z perspektywy półwiecza badań. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Strelau J., Zawadzki B. i Angleitner A. (1995). Kwestionariusz Temperamentu PTS: Próba psychologicznej interpretacji podstawowych cech układu nerwowego według Pawłowa. Studia Psychologiczne, 33, 9-48.

Strelau, J, i Zawadzki, B. (1998). Kwestionariusz Temperamentu PTS. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Sullivan, M.J.L., Bishop, S.R. i Pivik, J. (1995). The Pain Catastrophizing Scale: Development and validation. Psychological Assessment, 7, 524-532.

Szymura, B. (2007). Temperament uwagi. Kraków: Universitas.

Thompson, R.A. (1991). Emotional regulation and emotional development. Educational Psychology Review,3, 269-307.

Thompson, R.A. (1994). Emotional regulation: A theme in search for definition. Monographs of the Society for Research in Child Development, 59, 25-52.

Wojciszke, B. (2003). Skale Regulacji Nastroju. (s.163-180). W: M. Marszał - Wiśniewska, T. Klonowicz i M. Fajkowska - Stanik. Psychologia różnic indywidualnych. Wybrane zagadnienia. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Wrześniewski, K. i Sosnowski, T (1996). Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL). Polska adaptacja STAI. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

ZAŁĄCZNIK

KWESTIONARIUSZ PRE N. Garnefski, V. Kraaji, Ph. Spinhoven (Polska adaptacja: M. Marszał-Wiśniewska i M. Fajkowska)

Data urodzenia: │__│__│__│__│__│__│ Płeć: kobieta □ mężczyzna □

Adres:.......................................................................................................................................................

Zawód:........................................................................Wykształcenie:.....................................................

Każdy z nas napotyka negatywne lub nieprzyjemne wydarzenia i każdy z nas reaguje na nie w swój własny sposób. Wskaż proszę przy poniższych zdaniach co na ogół myślisz, kiedy doświadczasz negatywnych lub nieprzyjemnych zdarzeń.

Przy każdym zdaniu zakreśl w kółko odpowiednią cyfrę na skali opisującą, jak często myślisz w dany sposób.

1 - (prawie) nigdy

2 - rzadko

3 - czasami

4 - często

5 - (prawie) zawsze

1.	Czuję, że jestem jedyną osobą winną za to, co się stało.	1 2 3 4 5
2.	Myślę, że muszę zaakceptować to, co się zdarzyło.	1 2 3 4 5
3.	Ciągle myślę o tym, jak się czuję w związku z tym, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
4.	Myślę o milszych rzeczach niż te, których doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
5.	Myślę, co najlepszego mogę zrobić w tej sytuacji.	1 2 3 4 5
6.	Myślę, że mogę się czegoś nauczyć z tego co się stało.	1 2 3 4 5
7.	Myślę, że to wszystko, co mnie spotkało, mogłoby być o wiele gorsze.	1 2 3 4 5
8.	Ciągle myślę, że to, czego doświadczyłem (-łam) jest o wiele gorsze niż to, czego doświadczyli inni.	1 2 3 4 5
9.	Czuję, że inni są winni za to.	1 2 3 4 5
10.	Czuję, że ja jestem jedyną odpowiedzialną osobą za to, co się stało.	1 2 3 4 5
11.	Myślę, że muszę zaakceptować tę sytuację.	1 2 3 4 5
12.	Jestem zaabsorbowany (-a) myślami i uczuciami w związku z tym, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
13.	Myślę o przyjemnych rzeczach, które nie mają nic wspólnego z tym, co mnie spotykało.	1 2 3 4 5
14.	Myślę o tym, jak najlepiej mogę poradzić sobie z tą sytuacją.	1 2 3 4 5

1 - (prawie) nigdy

2 - rzadko

3 - czasami

4 - często

5 - (prawie) zawsze

15.	Myślę, że mogę stać się silniejszą osobą w wyniku tego, co się zdarzyło.	1 2 3 4 5
16.	Myślę, że inni ludzie przechodzą przez o wiele gorsze rzeczy.	1 2 3 4 5
17.	Nieustannie myślę, jak okropne jest to, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
18.	Czuję, że inni są odpowiedzialni za to, co się stało.	1 2 3 4 5
19.	Myślę o błędach, jakie popełniłem (-łam) w związku z tym zdarzeniem.	1 2 3 4 5
20.	Myślę, że nie mogę nic w tej sprawie zmienić.	1 2 3 4 5
21.	Chcę zrozumieć, dlaczego czuję się tak, jak się czuję wobec tego czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
22.	Myślę o czymś miłym zamiast o tym, co się stało.	1 2 3 4 5
23.	Myślę o tym, jak zmienić tę sytuację.	1 2 3 4 5
24.	Myślę, że ta sytuacja ma także swoje dobre strony.	1 2 3 4 5
25.	Myślę, że to nie było takie złe w porównaniu z innymi rzeczami.	1 2 3 4 5
26.	Myślę, że to, czego doświadczyłem (-łam) jest czymś najgorszym, co tylko może zdarzyć się człowiekowi.	1 2 3 4 5
27.	Myślę o błędach, jakie inni popełnili w tej sprawie.	1 2 3 4 5
28.	Myślę, że w gruncie rzeczy przyczyna musi być we mnie.	1 2 3 4 5
29.	Myślę, że muszę nauczyć się z tym żyć.	1 2 3 4 5
30.	Rozwodzę się nad uczuciami, które ta sytuacja we mnie wywołała.	1 2 3 4 5
31.	Myślę o miłych doświadczeniach.	1 2 3 4 5
32.	Planuję, co najlepszego mogę zrobić w tej sytuacji.	1 2 3 4 5
33.	Szukam pozytywnych stron tej sprawy.	1 2 3 4 5
34.	Mówię sobie, że są gorsze rzeczy w życiu.	1 2 3 4 5
35.	Nieustannie myślę, jak okropna była ta sytuacja.	1 2 3 4 5
36.	Myślę, że w gruncie rzeczy przyczyna tego leży w innych osobach.	1 2 3 4 5

Dziękujemy za wypełnienie kwestionariusza!

1

---