Choroby bydła
Gruźlica
Choroba zwalczana z urzędu (załącznik 1)
Pierwsza wzmianka już za czasów Hipokratesa
U ludzi problem rozpoczął się wraz z rewolucją przemysłową, na początku XIX w.
Najpierw w Anglii przybrała epidemiczny charakter
„Piwniczna choroba” piwniczna izba (zimno, wilgotno, zła wentylacja, ciężka praca i niedożywienie) - wtedy nie było leczenia.
Elementy zwalczania gruźlicy ludzi w XX wieku
Leczenie klimatyczne
Pasteryzacja mleka (zakażenie od bydła przez mleko)
Masowe prześwietlenia (RTG)
Masowe tuberkulinizacje
Szczepienia BCG (atenuowany prątek)
Chemioterapia (na początku streptomycyna, potem specjalne antybiotyki p/gruźlicze). Spowodowało to dramatyczny spadek liczby zachorowań ludzi
Gruźlica w skali globalnej jest nadal jednym z ważniejszych problemów tzw. zdrowia publicznego (kraje „trzeciego świata”; w USA 20-30 tyś. zachorowań w tym 10% śmiertelnych większość ludzie starsi z emigracji).
WHO szacuje, że 10-20 mln/rok przypadków nowych zachorowań na gruźlicę na świcie, w tym 1-2 mln śmiertelnych. Do tego doszedł jeszcze AIDS „śmiertelny duet” (jeśli jest się zakażonym wirusem HIV to łatwo „łapie” się, w stosunku do ludzi zdrowych, gruźlicę. A gruźlica sprzyja przejściu bezobjawowego zakażenia HIV w objawowe).
Kolejnym problemem jest narastająca lekooporność prątków, bo np. leczenie trwa zbyt krótko powstają szczepy oporne, głównie tak jest w krajach za naszą wschodnią granicą.
Polska
1989 r. - 16 tyś zachorowań/rok
1991 r. - Polska wylęgarnią gruźlicy - choroba społeczna
1995 r. - 1 tyś /rok ludzi umiera na gruźlicę
W krajach Europy ryzyko zachorowania jest 10 razy mniejsze
Historia
40 r.n.e. - Columella opisał zmiany w płucach bydła
XVIII w. - Perlica uważana za formę syfilisu
Niecałe 150 lat temu połączono gruźlicę zwierząt i ludzi
1882 r. - Robert Koch odkrywa pałeczkę gruźlicy - PRĄTEK!
Do połowy XX w. gruźlica była bardzo rozpowszechniona u bydła mlecznego w Europie, gdzie dominował chów alkierzowy, przy intensyfikacji produkcji i obrotu.
W okresie przedwojennym powyżej 30% bydła było zakażone w ponad 2/3 stad teraz tak się szacuje w Afryce
Zwalczanie gruźlicy bydła w Polsce
Po wojnie na początku lat 50-tych ¼ bydła w Polsce była zakażona (wschód 9%, zachód 50%)
W 1959 r. - podjęcie urzędowego zwalczania (postępowało sprawnie)
W 1974 r. - poniżej 0,5% bydła zakażonego kraj uznany za wolny od gruźlicy
Od 01.12.1975 r. - KRAJ WOLNY OD GRUŹLICY
Etiologia
Prątki gruźlicy - 40 gatunków
Prątki typowe
Mycobacterium tuberculosis
M. bovis (bydło, inne gatunki)
M. avium subsp. paratuberculosis (choroba Johnego)
Mycobacterium leprae (trąd u człowieka)
Prątki nietypowe
Mycobacterium avium (HIV) i ok. 40 gatunków mało ch-t lub saprofitycznych (przyczyna uczuleń utrudniających badanie metodą tuberkulinizacji)
Chorobotwórczość prątków dla zwierząt i ludzi
|
M. tuberculosis |
M. bovis |
M. avium |
Człowiek |
++++ |
++++ |
+ |
Bydło |
+ |
++++ |
+ (zakażenia bezobjawowe, subkliniczne) |
Koń |
+ |
++ |
+ (koń raczej w ogóle nie choruje na gruźlicę) |
Świnia |
+ |
+++ |
++ |
Owca, koza |
+ |
+++ |
+ |
Pies |
++ |
++ |
+ (zdarzały się na wsiach przez picie mleka, w miastach od człowieka) |
Kot |
+ |
++ |
+ (przez mleko) |
Kura |
0 |
0 |
++++ |
Świnka morska |
++++ |
++++ |
0 |
Królik |
0 |
++++ |
++++ |
Zakażenia swoiste
Dla bydła M. bovis
Dla człowieka M. tuberculosis
Dla ptaków M. avium
Zakażenia nieswoiste
Bydło - M. tuberculosis
Prątki nie wytwarzają przetrwalników, są kwasooporne, na zasadowe też
Przeżywalność M. bovis w środowisku
Gnojówka, ścieki - do 1 roku
Nawóz, gleba - 2-5 m-cy (zacienione pastwiska!)
Zwłoki - 6 m-cy
Pasteryzacja 65ºC - 15 min
Pasteryzacja 85ºC - 1 min
Dezynfekcja po skażeniu prątkami
Słońce
Pochodne fenolu
Wapno chlorowane (1h 5% Cl w temp. pokojowej)
3% chloramina
Wapno gaszone (3x nanoszone)
Kwas nadoctowy (STERIDIAL W, KN-10)
Aldehydy (ALDEKOL, AGROSTERIL, DESFORMIN, LISOFORMIN 3000)
Łóg sodowy mało skuteczne
Vircon mało skuteczne
Źródła i drogi szerzenia się u bydła
30% zakażeń aerogennie
U cieląt pijących mleko - alimentarnie
Wyjątkowo - śródmacicznie i przez kopulację
Wydalany - przez drogi oddechowe (kaszel, kichanie, parskanie, śluz)
Często w kale (gdy zmiany w p.pok; po odkrztuszeniu do p.pok)
W moczu (gdy gruźlica nerek), nasienie, mleko
Gruźlica otwarta - gdy prątki są wydalane różnymi drogami
Gruźlica zamknięta - gdy prątki nie są wydalane (nie ma prątkowania)
Świnie, drób zarazek przede wszystkim wydalany z kałem!
Małe zwierzęta (psy, koty) w zależności od umiejscowienia zmian (U kotów zdarza się gruźlica skóry na skórze guzy i tu wydalane prątki przez przetoki)
Źródła
M. bovis - rezerwuarem bydło
M. tuberculosis - rezerwuarem człowiek
M. bovis ma wielu ubocznych żywicieli, zarówno domowych, jak i dzikich, np. żubry.
Irlandia - borsuki
Fermowy chów jeleni
W Nowej Zelandii - torbacz, lis workowaty
Patogeneza
Zarazek wnika do organizmu, fagocytowany przez fagocyty, ale przeżywają atak
Namnażają się w fagocycie i ich niszczenie
Rozwija się miejscowy stan zapalny (błona śluzowa dróg oddechowych) ognisko pierwotne
Prątki z fagocytami do węzłów chłonnych zespół pierwotny
Dalej zależy od zjadliwości zarazka i odporności właściciela
Charakterystyczny naciek komórek zapalnych - proliferacja limfocytów i naciek makrofagów
Ta reakcja prowadzi do zmian ziarniniakowych (komórki olbrzymie typu Langhansa)
To zmiany przewlekłe i wytwórcze
Przy korzystnym przebiegu pozostaje gruzełek gruźliczy - serowacieje, wapnieje (organizm silny)
Mniej korzystny proces wysiękowy, powstają rozległe zserowacenia, „galopujące suchoty” - (organizm słaby)
Możliwe uogólnienia - prosówka
Nie musi to dawać objawów klinicznych przez długi czas lub objawy się cofają, ale zarazek nie jest wyeliminowany, to dożywotni siewca, może być stałe, okresowe, bezobjawowe
Zjawiska odpornościowe
Znaczenie ochronne ma odporność komórkowa
Mało Ab, trudno wykonalne, powstają późno i nie zawsze u wszystkich zwierząt stąd BRAK diagnostyki serologicznej i próbuje się ELISA
Po 2-3 tygodniach od zakażenia pojawia się stan nadwrażliwości typu późnego na produkty prątków
TUBERKULINA (ekstrakt z produktów przemiany prątków) podaje się ją zwierzęciu zwierze ma nadwrażliwość miejscowa r-cja komórkowa naciek limfocytów, głównie T
Diagnostyka (możliwości u bydła)
Wywiad
Badanie kliniczne
Test tuberkulinowy
Potwierdzenie pośmiertne
Test tuberkulinowy
Alergiczny
Duża swoistość (98,9%), ale czułość tylko ok. 70%
Więc czasem wyniki fałszywe
Ujemne (anergia) brak r-cji
Dodatnie (odczyn nieswoisty) gdy mamy krowę zakażoną M. avium i podajemy tuberkulinę z M. bovis, i jest r-cja. Podać obie tuberkuliny. Gdy krowa jest zakażona M. avium, to r-cja ta jest silniejsza
Przy zakażeniu M. tuberculosis zanika nadwrażliwość
Przy robieniu tuberkulinizacji porównawczej eliminuje się fałszywie dodatnie
W okresie okołoporodowym mogą być niespecyficzne reakcje immunologiczne
Przypadki wątpliwe - ubój i badanie bakteriologiczne + PCR
Pod koniec uwalniania trzeba metod bardzo czułych i swoistych
Więc szuka się nowych metod:
Badania serologiczne (ELISA)
Test interferonowy („Tuberkulinizacja in vitro”) - duża czułość, swoistość, szybko wynik. Pobrać krew, wyizolować limfocyty, dodać do nich tuberkulinę - gdy krowa jest wrażliwa (zakażona) to limfocyty zaczynają produkować interferon
Przebieg
Przewlekły u wszystkich gatunków
Wyniszczenie, zmienny apetyt, nawrotowe stany gorączkowe
Czasem powiększenie ww. chłonnych, kaszel, biegunka
Bydło
Najczęściej płuca (90%)
Potem perlica - gruźlica błon surowiczych
Wymienia
Inne (wątroba, jelita, narządy rozrodcze, kości, stawy, OUN)
Owce, kozy - j.w.
Świnie - dominują zmiany w p.pok - ww. chłonne krezkowe, zagardłowe; tuberkulinizacja (dobre efekty!)
Konie - rzadko, jeśli to p.pok., czasami zmiany guzowate w tkance podskórnej; tuberkulinizacja mało przydatna (trudno zrobić, niepewne rozpoznanie i interpretacja wyników)
Kot - postać skórna
Pies - postać płucna (+ wysięk zapalny opłucnej) lub przewodu pokarmowego (po mleku)
Choroba nienaturalnych warunków ZOO! (Często w podostrym przebiegu)
Zasady zwalczania
Dobra diagnostyka - tuberkulinizacja robiona częściej niż raz w roku, gdy gruźlica
Natychmiastowe wykupienie zwierzęcia i ubój
Nadzór nad obrotem bydła
Dezynfekcja w oborach z gruźlicą
Tam gdzie gruźlica zwalczana z urzędu leczenie chorych zwierząt zakazane
Szczepienia
Ludzie szczepieni (duże kłopoty)
Od lat 20-tych XX wieku szczepienia niecelowe, a nawet zakazane mało skuteczne, nawet szkodliwe (u zakażonych zaostrzają przebieg), uniemożliwiają diagnostykę
Potrzeba szczepionek w specjalnych sytuacjach np. dla borsuków, ludzi ze „śniętą krową”
Epi27-03
- 2 -