Enzootyczne zapalenie płuc bydła (enzootyczna bronchopneumonia bydła)

Znaczenie

• Zespół odoskrzelowych zapaleń płuc

• Jedna z głównych przyczyn strat młodego bydła na świcie

• Ok. 30-50% ogólnych strat bydła

• Głównie w dużych stadach o intensywnej produkcji (zwłaszcza opas)

• W Polsce w latach 80-tych chorowało 90% cieląt w gospodarstwach uspołecznionych, a prawie 10% padało lub było brakowanych z tego powodu

• Problem dotyczy głównie cieląt i młodego bydła opasowego (do około 1 roku życia), rzadziej starszych zwierząt

Przyczyna	Gospodarstwa uspołecznione	Gospodarstwa indywidualne
Martwo urodzone	5% (ciąż)	1,4% (ciąż)
Zachorowania do wieku 2 tyg.	52% (2/3 to biegunka)	1%
Zachorowania w wieku 2 tyg - 6 m-cy	93% (2/3 to enzootyczna bronchopneumonia)	2%
Upadkowość do 2 tyg.	6%	0,06%
Upadkowość w wieku 2 tyg - 6 m-cy	5%	0,04%
Wybrakowanych w wieku 2 tyg - 6 m-cy	5%	0,01%

• Dziś straty u nas zapewne mniejsze, bo lepsze są warunki zoohigieniczne chowu, ale nadal enzootyczna bronchopneumonia jest bardzo ważnym problemem w produkcji bydła

• Problem bronchopneumonii jest narastający wraz z intensyfikacją i specjalizacją produkcji tam zachorowalność do 100%, śmiertelność do 20%

Etiologia

• Typowa choroba środowiskowa - etiologia bardzo złożona

• Zespół infekcji pojedynczych lub mieszanych (głównie wirusowo-bakteryjnych) o bardzo dużej roli czynników środowiskowych, ale też i osobniczych, np. mięsne bydło jest wrażliwsze na zachorowania, gdyż ma mniejszą powierzchnię oddechową płuc w stosunku do masy ciała; wrażliwsze są również młode zwierzęta - immunosupresja

• Przyczyną zachorowań na EB są 3 wzajemnie na siebie oddziałujące elementy:

Środowisko + Wirus + Bakterie

Czynniki zakaźne:

1. Wirusy

1. Wirus parainfluenzy - 3 (PI-3)

2. Herpeswirus bydła - 1 (BHV-1; IBR/IPV)

3. Wirus syncytialny układu oddechowego bydła (BRSV)

4. Wirus biegunki bydła i choroby błon śluzowych (BVD-MD)

5. Inne wirusy: adenowirus bydła, rinowirusy bydła, reowirusy bydła, enterowirusy bydła, koronawirus bydła…

2. Bakterie

1. Mannheimia haemolytica

2. Pasteurella multocida

3. Mykoplazmy (m. dispar, M. bovis, inne)

4. Haemophilus somnus

5. Chlamydophila pecorum

6. Inne

Wszystkie w/w wirusy same w sobie są mało zjadliwe (choć różne szczepy i pasaże nasilają zjadliwość), ale są bardzo rozpowszechnione i uszkadzając błony śluzowe i wywołując immunosupresję sprzyjają zakażeniom bakteryjnym.

Wszystkie w/w bakterie też same w sobie są mało patogenne, ale też bardzo rozpowszechnione w środowisku i też jest różna zjadliwość szczepów, lokalnie może dojść do kumulacji zjadliwszych szczepów.

Chwiejna równowaga między zarazkami a odpornością stada, kiedy równowaga zakażenia bezobjawowe. Kiedy zachwianie równowagi (stres) rozwój choroby.

Przyczyny ze strony środowiska

• Zły mikroklimat pomieszczeń (↓ temp, przeciągi, ↑ wilgotność; słaba wentylacja skażenie chemiczne, bo nadmiar gazów; skażenie biologiczne powietrza, bo nadmiar zarazków w pomieszczeniu)

• Nadmierne zagęszczenie - zły stosunek powietrza/zwierząt i objętości powietrza/zwierzę (Crowding disease - „choroba z nadmiernego zagęszczenia”)

• Czynniki produkcyjne - skup, grupowanie (gł. opasów) z różnych źródeł; bazy zbiorcze; transport; zmiana środowiska oraz żywienia (głodzenie, przegrzanie) = Immunosupresja („shipping fever” - gorączka transportowa)

• Za słaba odporność siarowa

• Czynniki klimatyczne (wiosna, jesień, też upały)

Optymalne warunki mikroklimatyczne dla bydła

1. Temperatura

1. Cielęta do 3 m-ca życia 12-20ºC

2. Cielęta do 6 m-ca życia 12-16ºC

3. Starsze 8 - 16ºC (8ºC przy dobrej wilgotności)

2. Wilgotność względna 70%

3. Zawartość gazów

1. CO₂ 3000 ppm

2. NH₃ 26 ppm

3. H₂S 10 ppm

Wirus parainfluenzy - 3 (PI-3)

• Rodzina paramyxoviridae, rodzaj respirovirus

• Dawniej zwany „Shipping fever virus”

• Bardzo rozpowszechniony na świecie u bydła, też w Polsce

• Inne jego szczepy u owiec i innych gatunków (też ludzi)

• Szerzy się aerogennie, wydalany z wydzieliną z nosa

• Antygenowo dość stabilny

• Powszechnie zakażenia subkliniczne

• Sam prawie niepatogenny, ale namnażając się w nabłonku dróg oddechowych i działając trochę immunosupresyjnie sprzyja infekcjom bakteryjnym - Enzootyczna bronchopneumonia bydła (i owiec)

• Po jej przebyciu odporność humoralna, ale krótkotrwała

• Są na świecie szczepionki z atenuowanym PI-3 do iniekcyjnego lub donosowego stosowania, zwykle mieszana

• Ale odporność poszczepienna krótkotrwała i efekty dyskusyjne

Herpeswirusowe zakażenia u bydła

• Herpeswirus bydła - 1 (Bovine Herpesvirus 1 BHV-1)

• Zakaźne zapalenie krtani i tchawicy (IBR)

• Otręt (IPV - Infectious Pustular Vulvovaginitis)

• Ronienia

• Herpeswirus bydła - 2 (BHV-2)

• Zapalenie strzyków

• Pseudoguzowata choroba skóry bydła

• Herpeswirus bydła - 5 (BHV-5)

• Sporadyczne zapalenia mózgu cieląt (drgawki, 100% śmiertelność)

• Herpeswirus owiec typ 2 głowica „amerykańska”

• Herpeswirus bawolcowatych 1 (alcelaphine herpesvirus - 1) głowica „afrykańska”

Epidemiologia i znaczenie zakażenia BHV-1

• Wirus znany od pół wieku (ale otręt dużo wcześniej)

• Bardzo powszechny u bydła na całym świecie, też w Polsce

• Źródło: bydło chore i bezobjawowo zakażone

• Dożywotnie zakażenie latentne (zwoje nerwu trójdzielnego)

• Okresowe siewstwo (stres, GKS)

• To wielki problem u buhajów na całym świecie

• Wydalanie: drogi oddechowe, drogi płciowe, spojówki

• Szerzy się bardzo łatwo

• Aerogennie (kaszel, obwąchiwanie)

• Krycie, inseminacja (Mrożenie konserwuje wirus!)

• Psy (same niewrażliwe na zachorowanie, ale gdy powącha i poliże krowę, która ma otręt, może przenieść zakażenie na inną krowę)

• Buhaje - sprzęt i manipulacje przy pobieraniu nasienia

• Jeden z ważniejszych zarazków bydła: upadki, wybrakowania i charłactwo do zapaleń płuc włącznie, koszty badań, koszty leczenia i szczepień, ronienia, ograniczenie handlu bydłem, nasieniem, zarodkami

Patogeneza zakażeń BHV-1 i odporność

• Replikacja w komórkach nabłonka

• Częste zakażenia subkliniczne i latentne

• Lub ogniskowa martwica nabłonka dróg oddechowych, płciowych, też w narządach płodów (tam ciałka wtrętowe)

• Potem na błony śluzowe, często wtórnie wikłane przez bakterie

• W stadzie - albo postać oddechowa, albo otręt, albo ronienia - NIE WYSTĘPUJĄ W STADZIE JEDNOCZEŚNIE

• Po przebyciu infekcji jest odporność humoralna i komórkowa

• Względna i niezbyt długa (reaktywacja zakażenia latentnego)

• Jest tez odporność siarowa, ale różna jest długość jej trwania

Przebieg

BHV-1 - postać oddechowa (załącznik 2)

• Łagodne lub ciężkie zapalenie dróg oddechowych (opasów)

• Gorączka, posmutnienie, brak apetytu, wypływ z nosa, przekrwienie śluzówek. Ślinienie, nadżerki i owrzodzenia w jamie nosowej (białe naloty z nabłonka uległego martwicy), duszność, zapalenie spojówek (też białe punkciki), czasem zmętnienie rogówki, czasem biegunka, czasem ronienia

• Śmiertelność różna zależna od powikłań i warunków zoohigienicznych

• W dobrych warunkach wiele zdrowieje po 5-10 dniach

BHV-1 - postać płciowa (otręt) (załącznik 2)

• Też często łagodny, subkliniczny przebieg

• Lub głównie u krów mlecznych - gorączka, posmutnienie, odłączanie się od stada, ogon odstawiony, częste i bolesne oddawanie moczu, obrzęk sromu, lekki wypływ śluzowo-ropny, zaczerwienienie śluzówki przedsionka pochwy, krostki, białe złogi na ścianach pochwy

• Po 2 tygodniach powrót do zdrowia (bardzo rzadko ronienia)

• Buhaje - krostkowe zmiany na żołędziu i napletku, niechęć do krycia, wirus w nasieniu, grożą zrosty eliminujące go z krycia (załupek, stulejka)

BHV-1 - ronienia

• Gdy wrażliwa krowa zostanie zakażona w ciąży (więc bardzo rzadko występuje)

• Po subklinicznej infekcji lub po postaci oddechowej (rzadko po otręcie)

• Po okresie 8 dni do wielu miesięcy może wystąpić poronienie

• Ronienie zwykle ma miejsce pod koniec ciąży i często płód ulega autolizie

• AP - ogniska martwicowe w narządach i ciałka wtrętowe w jądrach komórkowych

Zakażenia BHV-1 - diagnostyka laboratoryjna

• Podstawą jest serologia (ELISA), ale wynik „-„ może oznaczać też zakażony! (latencja)

• Też możliwość badania testem ELISA próbek zbiorczych mleka

• Dla buhajów serologia nie wystarczy - decydujące jest wykrycie wirusa w nasieniu

• Nawet nieraz trzeba było robić próbę biologiczną na krowach

• Dziś PCR zdecydowanie poprawił czułość badania nasienia i wykrywa też zakażenia latentne

• Poronienia AP, IF lub PCR

Zwalczanie

• Tylko Dania i Szwajcaria uwolniły się (badanie - eliminacja, zakaz szczepień, nadzór nad obrotem), ale było mało zachorowań i zakażeń

• Finlandia, Austria, Szwecja - prawie wolne, też było niewiele

• Inne kraje - higiena, izolacja i nadzór nad obrotem i tylko częściowe wybijanie w niektórych państwach (u nas nie)

• Ale to niewiele daje, więc często dodatkowo szczepienia

• Szczepionki od dawna różne:

• Z inaktywowanym wirusem

• Lub atenuowanym żywym wirusem (i.m. lub donosowo)

• Podjednostkowe

• Pojedyncze lub mieszane

• Rekombinowane

• Temperaturo zależne

• Itp.

• Dla jałówek przed pierwszym kryciem

• Dla buhajów przed odsadzeniem i wywiezieniem na opas

• Ewentualnie żywe atenuowane i.m. na początku zachorowań w stadzie (interferon) - szczepić zdrowe!

• Podczas uwalniania: szczepienie sero „+” ubój

• Szczepienia zmniejszają straty i stopień zakażenia stada, ale nie wypierają zakażenia, nie zapobiegają ani nie likwidują latencji

• A niektóre z żywym wirusem powodowały ronienia

• Niedawno pojawiły się na rynku szczepionki delecyjne (gE-)

• Niemcy, Belgia, Holandia już je stosują

• A więc program „szczepienie-badanie-eliminacja gE(+)”

Problemy BHV-1 na stacjach unasienniania

• Buhaje bardzo narażone na zakażenie

• I odwrotnie - bardzo łatwe szerzenie, masowe zagrożenie

• Od lat dyskusje hodowców, lekarzy, ekspertów, importerów

• Wynik sero(-) pojedynczego zwierzęcia - niepewny

• Problematyczne szczepienie buhajów (sero(+) = zakażony?)

• Więc dąży się by uzyskać stada buhajów wolne od BHV-1

• To możliwe, ale po dużych stratach materiału genetycznego

• I trudno to kontrolować i utrzymać na dłuższą metę

• Więc w sumie koszty ogromne

• W Polsce od 1988 r. SH i UZ-y wolne od BHV-1

• I dozwolony jest obrót nasieniem tylko od wolnych od zakażenia buhajów

Epi29-03

- 5 -

---