Magdalena Krawczyk II DLE

Najczęstsze zaburzenia rytmów biologicznych i ich skutki

Zaburzenia rytmów biologicznych źle wpływają na stan zdrowia, czego dowodem są obserwacje ludzi pracujących w systemie zmianowym czy zmieniających strefy czasowe. Zaburzenia te stanowią tło dla różnych chorób a nieprawidłową rytmikę obserwuje się w różnych stanach patologicznych. Taką rytmikę T. Dzierżykray-Rogalski określił terminem antyrytmów biologicznych.

Zaburzenia w rytmice dobowej występują u chorych, którzy przeszli niedawno poważną operację lub byli poddawani intensywnej terapii. Niektóre z przyczyn tych zaburzeń to:

• Sztuczne oświetlenie na oddziale intensywnej terapii, które uniemożliwia docieranie naturalnych synchronizatorów.

• Sztuczne odżywianie.

• Sztuczna wentylacja.

• Poważny stan chorego np.: paraliż lub długie przebywanie w stanie utraty przytomności.

Konsekwencją tych przyczyn może być:

• Zupełny zanik rytmiczności.

• Rytm swobodnie biegnący o cyklu dłuższym niż 24 godziny.

• Zmniejszenie amplitudy rytmu.

Aby zniwelować te zaburzenia należy próbować podtrzymać rytmikę dobową poprzez wzmocnienie zewnętrznych synchronizatorów lub stosowanie uspokojenia polekowego i odżywiania dożylnego według określonego schematu dobowego.

Korzyścią posiadania zegara biologicznego jest to, że ułatwia on nam dostosowanie do rytmiki środowiska. Zmniejszające się wieczorem wydzielanie adrenaliny i spadek temperatury ciała działając tonizująco przygotowują nas do snu natomiast ich wzrost około 5 rano przygotowuje nas do podjęcia trudu nadchodzącego dnia. Bardzo ważną właściwością zegara jest jego stabilność - nasz zegar nie rozregulowuje się z dnia na dzień. Zdarza się jednak, że ta zaleta staje się jego wadą. Dzieje się tak w sytuacji, gdy przekraczamy strefy czasowe, a nasz zegar biologiczny musi przystosować się do czasu miejscowego. Przez kilka dni po przylocie nasz zegar biologiczny będzie się spóźniał albo śpieszył. Czujemy się wtedy kompletnie zdezorientowani, nasze codziennie nawyki ulegają rozprężeniu. O tym, w jakim zakresie dłuższy przelot samolotem zdezorganizował naszą rytmikę, możemy się przekonać w sposób obiektywny, obserwując rytmy naszej wydajności umysłowej. Stwierdzamy, że w ciągu dnia nie występuje jej punkt szczytowy, że nie wzrasta ona rano, nie obniża się wieczorem. Utrata snu i zmęczenie w znacznym stopniu przyczyniają się do jej obniżenia. Ponadto rytmy temperatury ciała i wydzielania adrenaliny ulegają ponownemu rozregulowaniu.

Zaburzenia rytmów biologicznych stanowią problem także dla pracowników zmianowych. Podstawowe problemy pracy na nocną zmianę to: trudności w życiu towarzyskim, rodzinnym, kłopoty ze zdrowiem, stałe przemęczenie i znużenie. Jeżeli chodzi o zdrowie, są dwa zasadnicze powody narzekania. Pierwszy z nich polega na zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, których objawy to zaparcia, bóle brzucha, utrata apetytu. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy o wiele częściej występuje u osób pracujących na nocną zmianę niż pracujących wyłącznie w dzień. Zaburzenia te są wywołane nieregularnymi lub „nienormalnymi” godzinami pracy. Nakładają się na to jeszcze inne problemy; w nocy nie można lub trudno dostać coś do jedzenia, wybór też jest niewielki - przeważnie dania smażone lub potrawy gotowe. W rezultacie osoby pracujące w nocy raczej „przegryzają”, niż jedzą odpowiedni posiłek. W dodatku wiele z nich, by odegnać senność, pochłania ogromne ilości kawy, pali dużo papierosów, inni, by się ożywić, pija alkohol. Wszystkie te czynniki - bardziej niż brak regularnych posiłków - mogą zarówno wywołać zaburzenia żołądkowo-jelitowe, jak i je zaostrzyć.

Drugi powód do narzekania na pracę na nocna zmianę dotyczy braku snu, co z kolei wywołuje złe samopoczucie, zaburzenia metabolizmu, a nawet lżejsze formy depresji i stany lękowe.

Podczas pracy w nocy nasz zegar biologiczny będzie nam podpowiadał, że właśnie powinniśmy spać. Czujemy się zmęczeni, pracuje nam się ciężko i nieprzyjemnie, mamy kłopoty z koncentracją. Jeśli nasza praca wiąże się z dużym wysiłkiem fizycznym, odczuwamy jeszcze większe zmęczenie niż normalnie w takiej sytuacji w ciągu dnia. Gdy w dodatku wymaga ona wysokiej sprawności manualnej, okaże się, że w nocy - w porównaniu z dniem - mamy „dwie lewe ręce”. Nasz układ pokarmowy wysyła nam sprzeczne sygnały. Z jednej strony przez pewien czas nie będziemy jedli, mimo że nie śpimy. Z drugiej zaś strony nasz apetyt jest kiepski i nie mamy ochoty na pełny posiłek. Kłopoty te nie powstają bez przyczyny - to właśnie nasz zegar biologiczny usiłuje nas obudzić, abyśmy rozpoczęli nowy dzień. Innymi słowy, kiedy rozpoczynamy pracę na nocną zmianę, zegar biologiczny nadal funkcjonuje zgodnie z naszymi „normalnymi” nawykami - aktywnością w ciągu dnia i snem w nocy.

Rytmy biologiczne wplatają się w rozwój osobniczy swymi pozytywnymi i negatywnymi oddziaływaniami. W znaczący sposób regulują tok naszego życia. Dlatego należy starać się żyć w zgodzie z naszym organizmem i nie doprowadzać do rozregulowywania zegara biologicznego.

Sadowski B. Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt. Wydawnictwo naukowe PWN 2005 str.243

J.Waterhouse, D.Minors, M.Waterhouse. Twój zegar biologiczny. Jak żyć z nim w zgodzie. Ksiazka i Wiedza Str. 88

J.Waterhouse, D.Minors, M.Waterhouse. Twój zegar biologiczny. Jak żyć z nim w zgodzie. Ksiazka i Wiedza. Str 101

J.Waterhouse, D.Minors, M.Waterhouse. Twój zegar biologiczny. Jak żyć z nim w zgodzie. Ksiazka i Wiedza. Str. 120

---