SPRP

1. SYSTEM POLITYCZNY - oznacza podstawową strukturę w ramach, której toczy się życie polityczne. W ujęciu instytucjonalnym s.p. oznacza ogół instytucji za pośrednictwem, których podejmowane są decyzje polityczne. W tym samym sensie s.p. można utożsamić z ustrojem państwowym. W ujęciu racjonalnym s.p. - to ogół zależności, jakie powstają w procesie walki o władzę lub jej utrzymanie. Tak rozumiany s.p. jest systemem konstrukcyjnym tworzonym „w głowie badacza” i obejmuje odkrywane i uporządkowane racje podporządkowania, współpracy, rywalizacji, walki. Ten sposób definiowania s.p. prowadzi do zwrócenia mniejszej uwagi na jego aspekt normatywny, więcej zaś na jego funkcjonowanie (aspekt opisowy). W ujęciu funkcjonalnym s.p. opisywany jest jako struktura integrująca wspólnotę społeczną.

Dla T.Parsona s.p. jest strukturą, która służy „mobilizacji przez przywódców politycznych zasobów niezbędnych dla osiągania celów zbiorowych”. Największy rozgłos uzyskała koncepcja systemu politycznego D.Eastona. rozpatruje on s.p. jako proces dwustronnego przepływu informacji pomiędzy otoczeniem społecznym i instytucjami władczymi.

2. FUNKCJE SYSTEMU POLITYCZNEGO.

• - pozwala na szerokie uczestnictwo społeczeństwa w życiu politycznym;

• - zapewnia stabilność i efektywność rządu;

• - stwarza warunki utrzymania porządku politycznego, rozumianego jako

minimalizowanie działań odwołujących się do przemocy.

4. ISTOTA I CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU REALNEGO SOCJALIZMU NA

PRZYKŁADZIE POLSKI.

W okresie bezpośrednio powojennym, w sferze stosunków społeczno - ekonomicznych i politycznych, ukształtował ustrój sektorowy model gospodarczy, (państwowy, spółdzielczy i prywatny), przy wzrastającym wpływie sektora państwowego.

Ten pluralizm, w życiu gospodarczym, ograniczono niebawem metodami administracyjnymi i w ten sposób dał znać o sobie prymat polityki nad gospodarką. Pluralizm znajdował także odbicie w systemie politycznym.

Wtedy legalnie działającą partią, była partia opozycyjna - Polskie Stronnictwo Ludowe. Niebawem nastąpiło odejście od systemu demokracji (po wyborach sejmowych 1947). Przywódcy PPR uznali wtedy, że kraj został odbudowany, a władza uległa pewnej stabilizacji. Przystąpiono do określania perspektywicznych celów rozwojowych; budowy podstaw socjalizmu opartego na systemie monopartyjnym, szybkiego uprzemysławiania, odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, zlikwidowania analfabetyzmu. Warunkiem utworzenia systemu monopartyjnego było połączenie ruchu robotniczego. Nowy model organizowania i sprawowania władzy znalazł swoje odbicie w uchwałach Kongresu Zjednoczeniowego. Od tego momentu PZPR sprawowała uprzywilejowaną pozycję, która znalazła odzwierciedlenie w Konstytucji. Pozostałe partie i organizacje społeczne spełniały funkcje pomocnicze. Pierwsze 10 lat rządów powojennych PZPR w Polsce było okresem szybkiego awansu społecznego, warstw dotąd upośledzonych. Im ustrój umożliwił zdobycie wykształcenia, udział w życiu publicznym. Ludzie znaleźli pracę, zwiększył się zasięg upowszechnienia książki i kultury.

Nastąpiła ucieczka ludności ze wsi do miast, szybki proces uprzemysłowienia i urbanizacji. Jednocześnie ograniczono wolności obywatelskie, stosowano terror w kontaktach władzy ze społeczeństwem. Reformowanie ustroju, który w Polsce w pierwszej fazie przybrał postać tzw. „demokracji ludowej”, a następnie nosił nazwę „realnego socjalizmu”, rozpoczęto w latach po październiku 1956. Przejawiało się to głównie w sferze stosunków międzynarodowych, odrodzenia indywidualnego rolnictwa, zmniejszenia ograniczeń w zakresie kultu religijnego. Były to jednak stosunkowo niewielkie korekty, a z biegiem czasu z wielu z nich się wycofano. Dalej idąc zmiany nastąpiły w latach 80 - tych, gdy próbowano dostosować niektóre instytucje państwowe do nowego układu sił w społeczeństwie. Efekty przekształceń okazały się być odwrotne do zamierzonych.

5. TRANZYCJA DEMOKRATYCZNA.

Pojęcie to odnosi się do odcinka czasu, jaki dzieli dwa wyodrębnione analitycznie momenty: początek rozmontowywania reżimu niedemokratycznego oraz osiągnięcie stanu konsolidacji rozważań politycznych.

Tranzycja oddziela jeden typ reżimu politycznego od drugiego. Jest to, więc okres pomiędzy tym, co się skończyło, a tym, co się jeszcze w pełni nie ukształtowało; kres, w którym wynik przemian stanowi niewiadomą.

Tranzycja rozpoczyna się w momencie sformułowania deklaracji o przeprowadzeniu rywalizacyjnych wyborów, a kończy wówczas, gdy nowy reżim zostaje „zainstalowany”.

Fazy: - preparacyjna (pojawia się wola polityczna);

- podejmowania decyzji politycznych dotyczących ukonstytuowania reżimu

demokratycznego;

- normalizacji politycznej.

TRANZYCJA POLITYCZNA - okres przejściowy dzielący dwa wyodrębnione momenty: początek rozmontowywania określonego reżimu politycznego oraz osiągnięcie stanu konsolidacji nowego reżimu. Jego treścią jest intensywna zamiana polityczna.

Tranzycja jest więc odcinkiem czasowym pomiędzy tym, co się skończyło, a tym co się jeszcze w pełni nie ukształtowało.

FORMY TRANZYCJI: a) pakt polityczny (Okrągły Stół)

b) zerwanie (formy szybkie i bezkrwawe)

c) przemieszczanie (Rumunia, ostra postać).

6. FAZY DEMOKRATYZACJI.

DEMOKRATYZACJA- proces zmiany procesu politycznego a właściwie reżimu politycznego mający bardzo głęboki i radykalny charakter.

Realizacji zmiany systemu politycznego służy wielu instytucjonalno-proceduralnych rozstrzygnięć, które uwzględniają wewnętrzne i zewnętrzne środowisko w ramach których przebiegają reformy.

FAZY PROCESU:

ETAP 1 - Transformacja demokratyczna-zmiana reżimu politycznego rozpoczynająca się z chwilą upadku poprzedniego, poprzedniego kończąca się gdy zostaną utrwalone instytucje i procedury demokratyczne;

• proces ten obejmuje wiele decyzji, np. wynegocjowane nowego układu konstytucyjnego

• zbudowanie proceduralnych kanonów, umożliwiających wprowadzenie nowego reżimu politycznego, nowej polityki elit rządzących.

ETAP 2 - Konsolidacja demokracji-:

• efektem ma być osiągniecie stanu usunięcia wszelkich niepewności dotyczących politycznych rezultatów demokratyzacji.

• Pełna instytucjonalizacja nowej demokracji, zasad i procedur, które staną się stylem polityki i wzajemnego komunikowania się rządzących z rządzonymi.

Warunki do demokratyzacji:

a) koncepcja funkcjonalistyczna(długa perspektywa), ogromną rolę odgrywają czynniki tkwiące w otoczeniu systemu: ekonomiczne i społeczne, np. poziom rozwoju ekonomicznego kraju, charakter i wzorce kulturowe.

b) koncepcja polityczno-instytucjonalna(krótka perspektywa).

Dużą rolę odgrywają polityczne zmiany reżimu politycznego, szczególnie aktorzy sceny politycznej i podejmowane przez nich decyzje i ich strategie polityczne. Niektórzy twierdzą że proces demokratyzacji powinien być analizowany szczegółowo w ramach konkretnych przypadków narodowych, a każdy z nich jest fundamentalnie odmienny.

c) wg Herbata

• typ reżimu politycznego

• charakter systemu wyborczego

• wzorce zachowań elit politycznych

• typ systemu partyjnego

Polska demokracja oznaczała zawarcie pierwszego i ostatniego zarazem porozumienia politycznego pomiędzy liderami partii, dysponującej do tego momentu monopolem władzy, a przedstawicielami zjednoczonej w ramach „solidarności” opozycji.

W 1989 roku liderzy PZPR mieli przeciwko sobie zdezorientowaną i zaniepokojoną „bazą partyjną”, której znaczna część odrzucała sens i możliwość pertraktacji z „solidarnością”. Niektóre odłamy radykalnej opozycji otwarcie dyskredytowały samą ideę porozumienia, domagając się przejścia władzy bez żadnego paktowania komunistycznymi i ich sojusznikami.

7. KONSEKWENCJE „OKRĄGŁEGO STOŁU”

Transformacja ustrojowa oparta została na porozumieniach okrągłego stołu. Podstawowe porozumienia były następujące:

• zasady przyszłego ustroju politycznego:

pluralizm polityczny- swobodne zrzeszanie się w ramach demokratycznego ładu ustrojowego ( w organizacjach społecznych, politycznych, zawodowych)

• wolność słowa w tym wolność dla opozycji w dostępie do wszystkich środków masowego przekazu

• demokratyczny wpływ powoływania wszystkich organów władzy państwowej- decyzja wyborców.

Zasada ta miała ograniczenie wynikające z „kontaktu”, bowiem zapewniała przewagę dotychczasowej stronie rządowej

• niezawisłość sądów i ich ustawowe uprawnienia w stosunku do innych organów

• silny pełnią spraw i swobodnie wybrany samorząd terytorialny.

• Władza ustawodawcza- wynegocjowano a następnie w kwietniu 1989 roku wprowadzono drugą izbę parlament SENAT.

Pełni on do tej pory dwie główne role: organu, któremu uchwalane przez sejm ustawy przedstawia się do akceptacji oraz instytucji mogącej korzystać z władzy ustawodawczej.

• Władza wykonawcza - zniesiono organ kolegialny Radę Państwową i powołano jednoosobowy organ- PREZYDENTA.

• Prezydent- jest najwyższym organem, przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, ma w stosunku do ustaw prawo veta zawieszającego, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, desygnuje premiera, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, może pod pewnymi warunkami rozwiązywać SEJM i SENAT, może proklamować stan wyjątkowy.

• Gospodarka została zniesiona z zakresu uprawnień władzy wykonawczej

- bezpośrednie sterowanie procesami gospodarczymi i bezpośredni zarząd nad przedsiębiorstwami.

• Komisja planowania przy Radzie Ministrów została zlikwidowana, a w jej miejsce utworzono Centralny Urząd Planowania.

• Sądownictwo- utworzono Krajową Radę Sądowniczą - organ Samorządu Sędziowskiego współdecydujący wraz z prezydentem o obsadzaniu stanowisk sędziowskich wprowadzono zakaz przynależności sędziów do partii politycznych, zniesiono strukturę odrębnego planu organów państwa- prokuratury. Minister sprawiedliwości jest prokuratorem generalnym.

Jego zadaniem jest prowadzenie śledztw i wnoszenie do sądów oskarżenia

Samorząd- wprowadzono do struktur terytorialnych.

• Została zapoczątkowana reforma władzy lokalnej. Jej intencją jest oddzielenie władzy rządowej od samorządowej, skoncentrowanie władzy samorządowej w rękach wojewodów, samorządów lokalnych miast i gmin, oparcie władzy samorządowej na wolnych wyborach, wyposażenie gmin i miast w osobowość prawną, własność komunalną i nie zależne źródła finansowania.

8. TRANZYCJA KU DEMOKRACJI W POLSCE

Polska Tranzycja rozpoczęła się w charakterystyczny sposób oznaczający zawarcie pierwszego porozumienia politycznego pomiędzy liderami partii dysponującej do tego momentu monopolem władzy a przedstawicielami zjednoczonej w ramach „Solidarności” opozycji Transakcja zawarta w początku 1989 obejmowała różne elementy, z których najistotniejsze znaczenie ma otwarcie drogi ku rywalizacyjnym wyborom.

Deklaracja dokonania takich wyborów w 1993 była czynnikiem przesądzającym zainicjowanie tranzycji ku demokracji.

Cechy Polskiej tranzycji:

• Polskie przemiany trudno byłoby określić jako „tranzycję poprzez transakcję”. Podstawową przyczyną jej nie konsensualnego charakteru jest porządkowanie strategii politycznych ugrupowań wywodzących się z dawnej opozycji idei walki z pozostałością komunizmu;

• Równoległość dwóch procesów: kształtowania demokracji i budowania gospodarki rynkowej na gruzach systemu nakazowo - rodzinnego;

• Brak wysiłków liderów politycznych na rzecz uprawomocnienia wprowadzonych przez nich zmian;

• Pogłębiająca się dezorientacja społeczna i rosnący brak zaangażowania na rzecz poparcia zmian;

• Wpływ kościoła katolickiego;

• Przedłużający się okres zawarcia ostatecznego porozumienia sił politycznych w Konstytucji;

• Nieobecność silnych partii politycznych, choć na polskiej scenie politycznej widoczny jest pewien chaos, jednak nie sposób nie zauważyć, że scena ta funkcjonuje. Odbyły się rywalizacyjne wybory, „Młoda demokracja” wyszła z kryzysu, jaki narodził się na tle działalności MSW w rządzie, J. Olszewkiego.

Zmontowana z wielkim trudem siedmiopartyjna koalicja pod przewodnictwem H. Suchockiej, - mimo iż dysponuje niewielką przewagą - utrzymała się do 28.05.1993. W lutym tego roku zdołała ona doprowadzić do uchwalenia budżetu w mocno kryzysowej sytuacji. Uchwalona została Mała Konstytucja nawiązująca do standartowych rozwiązań demokracji liberalnej.

10. LEGITIMIZACJA POLITYCZANA

Pierwszy wymiar:

• Atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji - przy równoczesnej aprobacie rządzonych;

• Generalnie opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych. M. Weber wyróżnił:

1. legitymizację legalną opierającą się na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy;

2. L. tradycyjna - wynika z uznania ogromnej roli istniejących od dawna porządków, opiera się na mocy zwyczaju;

3. L. charyzmatyczna - akcentująca emocjonalną postawę wobec przywódcy bez graniczne oddanie się.

Drugi wymiar:

• proces uzyskiwania aprobaty rządzących dla reguł nabycia i sprawowania władzy oraz dla instytucji i osób ją sprawujących;

• kwestią najistotniejszą jest budowanie i utrwalanie masowej akceptacji dla zasad zdobywania władzy;

• w państwie demokratycznym legitymizacja personalna ulega cyklicznemu odnawianiu;

• władza nie może być zawłaszczona a jedynie nabyta (w demokracji).

11.SEJM I SENAT

Sprawują w RP władzę ustawodawczą. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów. Organy te wybierane są na 4-letnią kadencje. Wybory zarządza prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy.

Skład sejmu:

• 460 posłów ( wybieranym może zostać obywatel polski od 21 roku życia, wybory sa powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i tajne);

• organy wewnętrzne: Marszałek sejmu przewodniczy obradom, reprezentuje sejm na zewnątrz, Prezydium Sejmu- skład: Marszałek i 5-ciu wicemarszałków, kieruje pracami sejmu, Konwent Seniorów - organ doradczy PS, skład: Marszałek i wicemarszałek, przewodniczący i wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych, Komisje Sejmowe - rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot pracy sejmu, sprawują kontrolę działalności organów państwa. KS dzielą się na: stałe- działające przez całą kadencję, nadzwyczajne - w miarę potrzeby, śledcze - dla zbadania określonych spraw. Kancelaria Sejmu - aparat urzędniczy obsługujący sejm i jego organy, Sekretarze Sejmu - prowadzą listę mówców oraz protokoły posiedzeń sejmu.

13. FUNKCJE SEJMU.

• ustawodawcze - stanowienie aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, uchwala ustawy i uchwały. Projekt ustaw rozpatrywany jest podczas 3 czytań a uchwały 2.

• Kontrolna - polega na prawie kontrolowania rządu, czasem także innych organów władzy.

• Kreacyjna - sejm prócz udzielania wotum zaufania nowo powołanej RM wybiera: członków Trybunału Konstytucyjnego, KRS, KRRiT, prezesa NBP, prezesa NIK-u, powołuje na 4 lata Rzecznika Praw Obywatelskich.

Uprawnienia sejmu: uchwala ustawy, podejmuje uchwały, powołuje rząd, uchwala coroczny budżet państwa, decyduje o stanie wojny i pokoju.

Funkcjonowanie sejmu: obraduje na sesjach - pierwsza powinna być zwołana w ciągu 30 dni od dnia wyborów, obrady są jawne, sejm powołuje komisję, określa jej rodzaj i liczbę.

14. PROCES USTAWODAWCZY

Inicjatywę ustawodawczą ma: grupa 15 posłów, Komisja Sejmowa, Senat, Prezydent, RM, grupa 100 tyś obywateli. Proces ten przebiega w 3 czytaniach:

I czytanie - najczęściej na posiedzeniu komisji ( projekty o większym znaczeniu czyta się na posiedzeniach plenarnych ), - wnioskodawca uzasadnia swój projekt, - pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy, odbywa się ogólna debata, - I czytanie kończy się skierowaniem projektu do właściwej komisji lub odrzuceniu go w całości;

II czytanie - na posiedzeniu plenarnym, - komisja przedstawia Sejmowi sprawozdanie o projekcie, - przeprowadza się debatę, przyjmuje wnioski i poprawki, - w razie zgłaszania poprawek projekt kierowany jest ponownie do właściwych komisji.

III czytanie - odbywa się po przedstawieniu sprawozdania przez komisje lub niezwłocznie po drugim czytaniu, - następuje uchwalenie ustawy bądź odrzucenie( zwykłą większością głosów), - uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek przesyła Senatowi, - senat ma 30 dni żeby przyjąć ustawę, wprowadzić poprawki lub ją odrzucić. Jeżeli w ciągu tych dni nie podejmie odpowiednie uchwały to ustawę uważa się za przyjętą, - uchwała odrzucająca ustawę lub wprowadzająca poprawki może być odrzucona przez Sejm bezwzględną większością głosów, - przyjętą przez Sejm i Senat Marszałek przekazuje Prezydentowi, który ma 21 dni na podjęcie decyzji. Może ustawę podpisać i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku

Ustaw. Może zgłosić weto ustawodawcze, które sejm może odrzucić 3/5 głosów, a wtedy prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy. Może również zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego.

15. SKŁAD SENATU.

• 100 Senatorów ( wybranym może zostać obywatel polski od 30 roku życia, wybory są powszechne, bezpośrednie, większościowe, tajne);

• organy wewnętrzne: Marszałek Senatu - reprezentuje senat, przewodniczy Prezydium Senatu i kieruje jego pracami, - Prezydium Senatu - ustala plan pracy, skład: Marszałek i 2 wicemarszałków, szef Konwentu Seniorów, powołuje doradców senatu, - Konwent Seniorów - ciało doradcze Marszałka Senatu, skład: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący stałych komisji, - Komisje Senackie - wykaz komisji: Ochrona Środowiska, Ochrona Spraw Zagranicznych itd. Rozpatrują oraz zajmują stanowisko dotyczące ustaw uchwalonych przez sejm, - Sekretarze Senatu - skład: 6 prowadzących listy mówców i protokoły posiedzeń senatu.

Funkcje Senatu:

• ustawodawcza - senat posiada prawo do inicjatywy ustawodawczej, rozpatruje uchwalone przez sejm ustawy;

• kreacyjna - senat wyraża zgodę na powołanie i odwołanie prezesa NIK-u oraz na powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich, wybiera 2 senatorów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

• Inne - senat wyraża zgodę, bezwzględną większością głosów na przeprowadzenie referendów.

Geneza Senatu: - w RP senat został przywrócony w 1991r. Tradycja senatu w Polsce sięga początków polskiego parlamentu i jako izba wyższa istniał on nie przerwanie od XV wieku do 1947r. W wyniku referendum w 1947r. został zniesiony na skutek walki o władzę w Polsce powojennej.

Rola Senatu - uczestniczy w uchwalaniu ustaw przez sejm, bierze udział w podejmowaniu decyzji przez wyrażanie zgody na akty sejmu lub prezydenta, bądź tworząc wraz z sejmem specjalne ciało - Zgromadzenie Narodowe, które zwoływane jest przez Marszałka Sejmu i Senatu, i Senat łączy się w Zgromadzenie Narodowe w celu przyjęcia przysięgi od nowo wybranego Prezydenta, nie zdolności trwałej prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia.

17. SPOSÓB POWOŁYWANIA RZĄDU PO 1989R.

• Inicjatywa należała do Prezydenta, desygnowała premiera i na jego wniosek powoływał skład rządu, rząd musiał przedstawić sejmowi swój program działania i uzyskać wotum zaufania, bezwzględną większością głosów;

• Jeśli prezydent nie powołał rządu lub sejm nie wyraził zaufania, to w ciągu 21 dni sejm może dokonać wyboru nowego rządu. W tym stadium prezydent nie miał prawa decyzji, ale wybór 3 ministrów - Ministra Obrony Narodowej MSZ i MSW - wymagał zasięgnięcia jego opinii.

• Jeśli to się nie udało, prawo wyboru rządu wracało do Prezydenta, a do wotum zaufania wystarczała zwykła większość głosów;

• Gdy ta faza się nie udała inicjatywa wracała do Sejmu i ten wybiera rząd zwykłą większością głosów;

• Jeżeli żadna próba się nie powiodła Prezydent mógł rozwiązać parlament lub utworzyć tzw. rząd prezydencki, który musiał uzyskać od Sejmu w ciągu 6 miesięcy wotum zaufania lub być zastąpiony przez rząd wybrany przez Sejm;

• Jeśli tak się nie udało prezydent musiałby rozwiązać Sejm.

18. ODWOŁYWANIE RZĄDU WEDŁUG KONSTYTUCJI.

Sejm wyraża RM wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów, na wniosek zgłoszony, przez co najmniej 16 posłów i wskazujący imiennie kandydata na stanowisko Prezesa RM. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent przyjmuje dymisję RM i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków RM oraz odbiera od nich przysięgę.

Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony, przez co najmniej 69 posłów. Prezes RM składa dymisję na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Składa dymisję RM również w razie:

1. nie uchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla RM;

2. wyrażenia RM wotum nieufności;

3. rezygnacji Prezesa RM.

Prezydent przyjmując dymisję RM, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM. Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji RM.

20. RADA MINISTRÓW.

Skład:

• premier,

• ministrowie: resortowi, bez teki, wiceprezesi RM, przewodniczący komitetów określonych w ustawach,

• w ramach RM mogą działać też stałe komitety oraz komitety „ad hoc” tworzone przez premiera do określonej sprawy,

• w ramach RM działa Komitet Obrony Kraju;

• przy RM działa Kolegium ds. Służb Specjalnych;

• mogą działać rady i zespoły;

• szczególnym ciałem opiniodawczym i doradczym jest Rada Legislacyjna;

• w rządzie Buzka powołanym 31.10.1997. były 23 osoby, w tym 2 wicepremierów, 13 dalszych ministrów resortowych, 2 przewodniczących komitetów oraz 5 ministrów bez teki;

• po licznych zmianach personalnych i strukturalnych rząd z 01.09.2001 liczył 17 członków.

21. PREZYDENT RP W ŚWIETLE MAŁEK KONSTYTUCJI.

Prezydent był wybierany przez naród. Czuwał nad przestrzeganiem konstytucji, stał na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności jego terytorium oraz przestrzeganiu umów międzynarodowych;

- miał sprawować ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków zagranicznych,

- miał prawo weta ustawodawczego lub skierowania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego;

- miał prawo rozwiązać Sejm w 3 sytuacjach:

a) jeśli w ciągu 3 miesięcy nie uchwalono ustawy budżetowej,

b) jeżeli nie powiodą się kolejne etapy utworzenia rządu,

c) jeżeli Sejm wyrazi rządowi nie konstruktywne wotum nieufności;

- Prezydent brał udział w powoływaniu rządu, ale nie posiadał żadnych kompetencji wobec rządu już istniejącego,

- powoływał sędziów, zawsze na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej,

- powoływał lub brał udział w powoływaniu kierownictwa Sądu Najwyższego i NSA.

- stosował prawo łaski,

- ponosił tylko odpowiedzialność konstytucyjną.

22. PREZYDENT W KONSTYTUCJI.

Jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym na 5 lat i może być ponownie wybrany tylko raz. Ważność wyboru stwierdza Sąd Najwyższy. Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

1. ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

2. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych;

3. przyjmuje listy uwierzytelniające.

W państwie:

• jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP;

• mianuje Szefa Sztabu Generalnego, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe;

• nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;

• nadaje ordery i odznaczenia;

• stosuje prawo łaski;

• w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową , RG tworzy RM obradującą pod przewodnictwem Prezydenta;

• wydaje rozporządzenia i zarządzenia;

• organem pomocniczym jest Kancelaria Prezydenta RP;

• zarządza wybory do Sejmu i Senatu;

• zarządza referendum ogólnokrajowe;

• desygnuje Prezesa RM;

• powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prezesów Sądu Najwyższego oraz Wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, członków Rady Polityki Pieniężnej, KRRiT.

23. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA.

Nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Za akty urzędowe Prezydenta podejmowane za kontrasygnatą Prezesa RM bierze polityczną odpowiedzialność osoba, która współpracuje z Prezydentem. Za akty podejmowane przez Prezydenta samodzielnie odpowiada on jedynie konstytucyjnie. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw (odpowiedzialność konstytucyjna) oraz za popełnienie przestępstwa (odpowiedzialność karna). Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić na mocy uchwały Zgromadzenia Narodowego, podjętej na wniosek, co najmniej ¼ ogólnej liczby członków ZN. Taką uchwałę ZN może podjąć tylko większością ⅔ ustawowej liczby jego członków. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia Prezydent nie może tymczasowo sprawować rządu. Zastępuje go, na ogólnych zasadach Marszałek Sejmu lub Marszałek Senatu. W razie uznania przez Trybunał Stanu, iż narzucone Prezydentowi czyny zostały przez niego popełnione w sposób zawiniony. Trybunał Stanu orzeka złożenie Prezydenta z urzędu.

24. WYBORY.

Regularne odnawianie składu Parlamentu, w wyniku decyzji podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnie praw publicznych.

FUNKCJE WYBORÓW:

1. selekcyjno - kreacyjna - kształtowanie list wyborczych, mechanizm prawyborów, obsadzanie ról publicznych;

2. legitymizacyjna - uprawnienie grupy wyborczej, legalności, zgodnie z prawem przeprowadzony mechanizm;

3. artykulacyjno - programująca - wyrażenie preferencji programowej;

4. partycypacyjna - forma uczestnictwa obywateli w życiu publicznym.

25. ZASADY PRAWA WYBORCZEGO.

1. WOLNE - system wyborczy jest dostosowany do wymogów demokracji pluralistycznej, czyli umożliwia udział w wyborach wszelkim grupom i organizacjom politycznym. Wolne wybory to takie, w których wyborca ma możliwość korzystania z przysługujących mu praw bez przymusu i ograniczeń. Przepisy prawa wykluczają istnienie monopolu w wystawianiu kandydatów, określaniu programów wyborczych i ich propagowanie. Gwarancja wolnych wyborów jest powierzenie nadzoru odpowiednim organom ( Komisje Wyborcze, Sąd Najwyższy)

2. POWSZECHNE - określa krąg obywateli, którzy mają wybierać lub mają być wybierani do organów przedstawicielskich. Nie ma obowiązku brania udziału w wyborach. Istotą jest dopuszczenie osób, które można uznać za psychicznie dojrzałe i mogące w świadomy sposób uczestniczyć w rozstrzyganiu spraw politycznych. Nie można stosować podziałów na płeć, rasę, majątek.

3. RÓWNE - w sensie formalnym, wyborca ma jeden głos, w sensie materialnym ukształtowanie okręgów wyborczych w taki sposób, aby siła każdego głosu była taka sama. Zasadą równości materialnej objęte są wybory do sejmu i prezydenta.

4. BEZPOŚREDNIE - wyborcy oddają głos bezpośrednio na kandydata, decydując w ten sposób o personalnym składzie organów przedstawicielskich, każdy głosuje bezpośrednio.

5. TAJNE - ma stanowić gwarancje nieskrępowanego wyrażenia indywidualnej woli wyborcy, swobody w podejmowaniu decyzji wyborczej.

26. ZASADY PRAWA WYBORCZEGO.

Jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym, na 5-letnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Na prezydenta może zostać wybrany obywatel polski, który kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza, co najmniej 100 tyś obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, 14-tego po pierwszym głosowaniu przeprowadza się kolejne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się z pośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku kolejną datę głosowania odracza się o kolejne 14 dni. Wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Kadencja rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu. Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu. Ważność wyboru stwierdza Sąd Najwyższy. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta na zasadach określonych w ustawie. W razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta RP przeprowadza się nowe wybory. Prezydent obejmuje rząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi. Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej innej funkcji publicznej z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem.

28. WYBORY PARLAMENTARNE W POLSCE.

1989R. - wybory kontraktowe.

27.10.1991 - głosowało 43% uprawnionych, UD 12,3%, SLD 12%, Wyborcza Akcja Katolicka 8,7%, PSL, PC, KPN - 7,5%, NSZZ Solidarność 3%, do Sejmu weszli przedstawiciele 29 grup;

19.09.1993 - frekwencja nieco wyższa, SLD 20%, PSL 15%, Unia Demokratyczna 10%, Unia Pracy 7%, KPN, BBWR 5%;

1993 i 1997 - lista państwowa, 69 mandatów do rozdysponowania;

1997 - AWS 33,8%, SLD 27%, UW 13,4%, PSL 7,3%, ROP 5,6%, 5% progu nie przekroczyły UP, UPR, ugrupowania emeryckie, nastąpiło zjednoczenie rozproszonych w 1993 sił postsolidarnościowych.

29. SYSTEM PARTYJNY W POLSCE I JEGO EWOLUCJA.

Od 1991 system partyjny jest rywalizacyjny. Pierwsze demokratyczne wybory w powojennej Polsce odbyły się w atmosferze dominacji konfliktu między zwolennikami starego i nowego reżimu politycznego.

1. W początkowej fazie rozwoju w Sejmie kontraktowym system partyjny został zdominowany przez dwa bloki. Z jednej strony PZPR, z drugiej Solidarność, która we wrześniu 1989r. uformowała nie komunistyczny, poza partyjny gabinet z T. Mazowieckim na czele.

2. Rząd Bieleckiego, w Sejmie nie ukształtowały się jeszcze partie polityczne legitymujące się odrębną tożsamością programową, organizacyjną.

3. Wybory z 10.1991 przyniosły układ silnie spolaryzowany, co nie sprzyjało tworzeniu silnego gabinetu. W tym okresie staje się zasadą tworzenia gabinetów wielopartyjnych mniejszościowych.

4. Gabinet Olszewkiego partycypowały 4 partie: Porozumienie Centrum, ZChN, Partia Chrześcijańska Demokratów, Porozumienie Ludowe.

5. Gabinet Suchockiej stworzyło 7 ugrupowań: Unia Demokratyczna, ZChN, Kongres Liberalno - Demokratyczny, PL, PChD, Stronnictwo Ludowo - Chrześcijańskie.

6. Następne elekcje w 1993 i 1997 przyniosły znaczną koncentrację systemu partyjnego. W 1993 dochodzą do władzy SLD, PSL, kontrolują 66%. Sformułowały się trzy koalicje rządzące: Pawlak 1993 - 1995, Oleksy 1995 - 1996, Cimoszewicz 1996 - 1997, wybory 1997 znów zmiana w ramach parlamentarnego układu sił AWS 34%. Stery przejęła koalicja AWS i UW, Buzek 10.11.1997.

7. 2001 - SLD, UP, PSL, Miller.

30. INSTYTUCJONALIZACJA PARTII W SYSTEMIE RP.

Instytucjonalizacja - proces nabierania przez partie polityczne cech instytucji działających legalnie, z punktu widzenia porządku prawnego obowiązującego w danym państwie.

• Pierwsze ustawy o partiach pojawiły się dopiero w latach 60.

11

---